Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 38, 19 September 1891 — Page 1

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Kelly Murray
This work is dedicated to:  Shae Iolana Murray

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

BUKE XXX.  HELU 38.       HONOLULU, POAONO, SEPATEMABA 19, 1891.         NA HELU A PAU, 2355

 

@ WHOLE COLUMN

 

NANEA KAMAHAO O KE KEIKIALII ROMEALA; KA Ui Kila Mageneti O PARAMERI.

Ka Nani e haule ai ka Honua; Ka Mahina Meli o Salaredina; Ka la alohi o Mulisedera; Na Kulu Koko kanahao Ekolu.

 

Na Ui Hookelakela O KE AO HOLOOKOA.

NA NANI Puuwai Uahoa o ka Honua nei, A O KE Kila Mageneti o ke Aloha -"O Parameri na ia."

           

            Nolaila, i ka wa a ua keikialii nei i noi aku ai no kona hookuu ia mai huli ae la maluna o kona mau kapuai a hikaka hele aku la me he la ala oia iloko o ka ona kulipolipo me ka hoopuka ana ae i na olelo uluahewa o ke ano pupule a o ia ka ke kaikamahine Emalina i kani iho ai ka aka.

            Hene ka aka a ka opua ua malie.

            Ua lai aku la o Hanalei.

 

            E e ka makamaka heluhelu ke hene ala ka aka a ka ui hooheno o na welau hema:  aka aole nae oia i ike aia iloko o na minute pokole e weluwelu liilii no kana papa hoolaia hana o ka maalea nui.

            He mau minute i hala ae mahope o ka huli hoi ana aku o ke keikialii Romeala no kona keena, aia hoi uwe hone ana ka leo o ka pila hapa a ke keikialii Paresina, me he he mea la e hookaau okoa mai ana kona mau leo melodia liilii me keia mau hooheno-

            "Eia au o ke aloha wela ua hiki mai.

            A hea hoi oe Venusa onioni mai, Eia hoi au la ua anu e ke aloha, I ka hoohono hoi a ko makemake."

            Me he uila la i anapu ae i na paia poniponi o ka lewa lani, pela ke kaikamahine Emalina i holo aku ai no kahi o ke kaa o kana aloha e ku ana, a me na muki hooheno ana o ka ipo, alaila hoomahele ae la ka laua mau kukai kamailio ana no ke kanaka kiai.

            Ua hoike aku ke kaikamahine alii i na mea a pau, alaila pane mai la kana ipo me na olelo o ke kaena-

            E imi wale no ia Paresina, aole e loaa-O ke aho ke pau, o ka luhi ke loaa, aole loa e ikea o Paresina.  Ano e kuu ipo, e kau mai a uhene ae kaua no na aupuni pohihihi o Paresina.

            Me keia mau olelo a ua keikialii la hapai ae la oia i kana ipo iluna o ke kaa, a i ke kuene pono ana iho o ua mau opua hooheno la o ke aumoe, i ua keikialii Paresina nei i kowali ae ai i kana huipa a hookuu aku la i ke kani poha o ka welelau me ka panai pu ana aku i keia mau olelo-Imua e Aeko Manu!  No ke aupuni o Papine, e Ravena, no ka ipuka pohihihi o ka welelau hema e Voletura, ano ka halealii o Paresina e Oseterika.

            He poha ana no ka nepa kai ka halealii o Papine, a he uina nakokolo ana kai ka lewa, aia hoi puahiohio hele ana ke kaa o ua keikialii la i ka hapalua like o ke alahele, a pela paha o Hawaii i kinikohu ai ka hookaau ana a ko Hawaii nei kini-

            O uwila ka hoa e kinikohu ai,

            Lio kakele i ke ao polohiwa.

            Emoole hoea aku la na mau ipo nei no ka ipuka pohihihi o ke aupuni o Paresina, a ino ka leo nui moakaka i kahea aku ai ke keikialii i na mana wai hookala kupua o ua ipuka la, no ka mawehe ana ae i alanui nona e komo aku ai, a he mea oiaio e ka makamaka heluhelu ua hoolohe la ka leo o ua keikialii la o Peresina.

            Mamua ae o ke komo ana aku o ua keikialii nei a me kona kaa ma kela aoao o na mana wai hookala kupua o Paresina, aia hoi olapa ae la he malamalama kupanaha no ekolu manawa, a na la malamalama i hoopuiwa ae i na ipo hoomahie, a oia ka ke keikiuli i pane ae ai i kana ipo.

            Owai hoi la nei hookala kupua nui nana i na mai la i ke kapu o kuu aina?

            Ua hoopuiwa loa ia ke kaikamahine alii Emalina no keia mau olelo a kana ipo, a oia kana i pane ae ai me ka leo hopohopo o ka mea i makau honua-

            "Lohe aku au kau ka weli,

            Okakala na hulu i ka puapua."

            Wahi a ua kaikamahinealii Emalina nei:  E kuu ipo-Ua manaolana anei oe he kupua kela malamalama kamahao i poha iho nei?

            Ae e kuu ipo, aka, ke ole au e kuhihewa ina oia he kupua, alaila, ma ka inoa o ke aupuni o Paresina aole loa ia e pakele i na wiliau o na ipuka pohihihi o kuu aupuni.

            Me keia mau olelo a ua keikialii nei, kani poha aku la kana uwepa maluna o na lio, a ia wa i kuu pau hou aku ai na lio i ka holo me he puahiohio la.

            Ma keia wahi e hookuu iki aku ko kaua kamailio ana no na ipo aloalo kehau o ka po anu, a e nana ae kaua no kela malamalama kamahao a ua mau ipo la i ike ai ma ka puka o ke pohihihi o ka welau hema.

            O ua malamalama kamahao la, o ke keikialii Romeala no ia ke kiai makaala ma ko ka moi Papine aoao, malalo o na paliaka ana a ke aniani kamahao o Ludiona, a i kokua pu ia e ka mana o na kulu koko kamahao ekolu a me ke kino wailua o ke kilokilo Mamiona.

            Ua haalele aku ua keikialii la i ka halealii o ka moi Papine he hapalua hora mahope iho o ko ke kaikamahinealii Emalina a me ke kiekialii Paresina haalele ana aku, a na ka mana o ke kulu koko ekahi i ahai palanehe aku i ua keikialii Romeala la me ka mama loa i oi palua aku i ko ka mama holo o ke kaa a ke keikialii Paresina.

            E like me ka mama holo o ka mana o ke kulu koko ekahi, pela no hoi ka mana o ka ohenana makalii o Ludious.

            He poha ana no ka malamalama i Papine, uwila ana i ke alo o ua mau ipo nei.

            Nolaila, e ka makamaka, ua maopopo ae la ia kaua ke ano o keia malamalama kamahao, a e hoomau hou aku ko kaua hooheno ana no ua mau ipo la o ke aumoe.

            No na minute pokole mahope iho o ka manawa a ka uwepa a ke keikialii Paresina i poha aku ai, aia hoi, haukawewe aku la na huila o ke kaa alii iluna o ka lanai o ka halealii me he kai ala no Kauiki ka hele a halulu i ke alo.

            E like me ke ano mau o ka ipo i ka ipo, pela no ke keikialii Paresina i lele iho ai ilalo a apo mai la i kana ulua hoomoe poli no ka hookuu ana aku ilalo.

            Aka iloko o ko laua hikilele nui, aia hoi poha ae la kekahi malamalama me ka ikaika loa, a kolili hele ae la kona wena me he malamalama ia no ka uwila, a imua o ke aiai o ua malamalama kamahao la, e ku ana he ui o na ui, a he nani hoi o na nani, a nona paha keia wahi hooheno e puana pokole ae ae, penei:

            Kaapuni au a puni ka honua,

            Aohe lua a e like me oe.

            Me he puupuu ikaika la i ku aku i ka piko o ua mau opua nei, kulana like aku la laua i hope a puana ae la:

            He anela anei keia, a i ole he aka kino wailua paha?

            Wahi a ka ui hookala kupua, aole au o kekahi oia mau mea, aka he mea kino no au e like me olua.

            Alaila, owai oe, a heaha kau hana ma keia wahi?  i ninau mai ai ke keikialii Paresina me ke ano okalakala.

            He kiu au i hoouna ia mai nei no ka hopu ana i ke kino o na lawehala hoohaunaele o ke aumoe, wahi a ka ui i pane hou aku ai.

            Ahe! Ae kiu ka oe ea?

            Ae, wahi a ka pane.

            Alaila, e ke kiu komohewa, aole anei oe i ike owau no keia o Paresina ka moi o keia aupuni, a no keaha la oe i komo mai ai me kuu ae ole aku e ke kiu, a owai kau lawehala e huli nei?

            O ka mea i kapaia o ka lima nui o ka pakaha i ka waiwai a ka moi Papine, oia ka'u lawehala i kii mai nei, wahi a ka ui.

            No keia pane a ka ui hookalakupua, na ia mea i hoike aku i ke keikialii Paresina, aole he mea okoa ka keia komohewa e olelo nei aka, oia no

            Nolaila, me ka puuwai i pauma ia me na aakoko o ka huhu, huki ae la oia i kaua pahikaua a hahau mai la maluna o ka ui, me ka pane pu ana mai i keia mau olelo:

            E lawe aku i keia mea me oe i uku no kau mau hana hookiekie.

            Mamua ae o ka hooko ia ana o na manao lili o ua keikialii la, aia hoi ua poha aku la ka leo o ke keikialii Romeala me keia mau olelo:

            E ka pahikaua o ka lima koko, e ku malie oe iloko o ka lewa!

            A he mea oiaio, ua paa ka pahikaua a ke kaikialii Paresina iloko o ka lewa, aole i haule iho ilalo no ka hooko ana i kona makemake elike me kana i kamailio mai ai, oiai ua miki ia aku la ia e ka mana o ke kulu koko kamahao ekolu, a elike me ka eepa o kona inoa a me kaua mau hana, pela no i kamehai ai ka pahi a Paresina.

            I ka ike ana o ke keikialii Romeala ua hiki ole i ka inaina o kona enemi ke lanakila mai maluna ona, huli e la oia maluna o ke aniani liilii o Ludiona a haawi aku la i keia mau olelo o ke kauoha:

            E Ludiona ke kamahao, e lawe i ke keikialii Paresina ke kipi malalo o kou malu a e huli hoi aku no ka halealii o Papine, a o Mamiona ke aka kino wailua, e huna aku i ke kaikamahinealii Emalina malalo o kou malu, a e ukali aku mahope o na kapuai o Ludiona ke kamahao.

            He olapa ana no ka uwiia, he huila ana na ka malamalama, aia hoi hala aku la ia mau kauwa hoolohe me ka laua mau ukana, a o ke keikialii Romeala hoi, aia oia malalo o na hiipoi ana a na kulu koko kamahao ekolu.

            He puahi ohia ana na ka makani, a he maalo ana na ke aka o ka aina i hope, aia hoi noho ana ke keikialii Romeala no kona rumi, a maluna o kona wahi moe haule aku la oia hoomaha, a na ka leo hoala o ka elele mai ka moi mai i hoala ae i ua keikialii nei.

            Wahi a ua elele nei i pane mai ai:  E ke kiai, ua makemake ia oe e ka moi e hiki aku ma ke keena o kona aha hookolokolo e malama ia ai.

            Ae, e ka elele, o hoi a hai aku i ka moi, eia au a hoea aku.

            Ua haalele iho ka elele i ke alo o ke keikialii Romeala, a i ka hala ana ae o kekahi mau minute, komo aku la oia ma ke keena o ko ka moi Papine aha kau kanawai.

            Ua piha ua keena nei me na hoa hanohano o ko ka moi aha hookolokolo, a o na moi hapauea la e noho ana oia maluna o kona noho me na maka e haka pono mai ana no ka puka kahi a ke keikialii Romeala e komo aku ai.

            Ia Romeala i komo aku ai, ua kau mai la na maka o ke anaina maluna ona, a maluna o kekahi wahi aleo uuku e hoopuni ia ana e na koa, malaila ua keikialii nei i ku iho ai, me kona mau maka e au ana ma o a maanei o na keena la me ka haaheo nui.

            No kekahi mau sekona, poha mai la ka leo o ka moi Papine me keia mau olelo:

            E Ro, ke kiai!  Ua loaa anei ka mea huna pohihihi o ko'u aloalii nei?

            Au e ka moi, ua loaa ia'u ua pakaha nui la o ke kipi, a i mea nou e ike i ka oiaio o ka'u mau olelo, alaila e leha aku kou mau maka ma kela paia o ke keena nei, a e ike no oe i ua kipi nei.

            Mo keia mau olelo a Romeala, kaika ae la oia i ka ohenana makalii o Ludiona, a me ka leo nui moakaka pane iho la oia i keia mau huaolelo:

            E Ludiona ke kamahao, ke makemake nei au ia oe e hoike mai i ke kii hoolele o ke keikialii Paresina a me kona aupuni, a na keia anaina e koho nolakou iho.

            I ka pau ana o keia mau olelo a ke keikialii Romeala, hookuu aku la oia i kana ohenana, a iloko o ka hapalua minute wale no, aia ua aniani kamahao la e kau ana ma ka paia me ke kii hoolele aka o ke keikialii Paresina a me kona aupuni.

            Ua hookahaha a hoopahaohao loa ia na helehelena o ka moi a me ke anaina, a oia ka ua moi la i pane mai ai, o ua kolohe nui nei anei keia?

            Ae, e ke alii, o na kipi nei ia a'u i hopu pio ai ma ka po nei, a o ka moolelo o kona paa ana ia'u oiai au e malama ana i ka hanohano o ka'u hana oia no keia-

Aole e puehu.

 

HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA.

 

MOKUNA XII. KA MAKUA ME KE KEIKI NA KAU MOHALA PUA EKOLU.

            Nolaila me ka hoohakalia ole iho o ua moi la huli ae la oia maluna o ke koa kiai a hoouna aku la me ka awiwi no ka hele ana aku e hai i ka lohe i ke alii huki hae, no ka huki loa ana ae i ka hae alii mai kona kulana o ke kumakena, a i ka huini o kona apahu, no ka hai ana aku i ka lohe i ka lahui makee alii, aole ko lakou moi i make a aole no hoi ko lakou hooilina moi i make.

            Ua hoouna pu ia aku ka lohe no ka lu ana iho i na kahanahana o ke kumakena i ka wa a ka lahui i ike mai ai i ka hae alii e welo aku ana, ua @ koke iho la lakou i na hoailona o ke kanikau, a o ka hauoli a me ka ohohia oia ka lakou i lawe ae ai iloko o ia mau minute, a no na hora pokole wale no, ua puui na aupuni elua i ka lohe aole i make ko lakou moi hapauea a me ka hooilina o ka hale o Keoki a me Rale.

            Ua haawi ia na kipu ana no ka hanohano o na moi, a o ko laua mau ola hoi, ua ai a ua inu ia e na maka hanohano o ke alo alii maluna o kekahi papaaina nui i haawi ia no ko laua kiekie, a mahope aku o ua papaaina la, ua haawi ia na lealea like ole o ia u.  E laa ua hulahula, na hoohehelo ana a me na hoopahoehoe olelo o ka ipo a me ke aloha.

            Ua hoomau ia na lealea ana a hiki wale i na hora keliuliu o ke aumoe, alaila hookuu ia aku la kela a me keia e hoomaha no ka luhi o ia po hana nui, a na ka malamalama o kekahi la ae i hoala aku i ko lakou hiamoe ana.

            Ua ao e ka inuwai,

            E ala hoi e inu i ke ola,

            O kou moi a me ka aina.

            Mahope iho o ka hala ana o kekahi mau la o ko na alii hoohala ana ma na kaiaulu hilana o Wale, huli hoi aku la lakou no ke kulanakauhale alii o ka la napoo ole.

            A oiai na la o ka moi hapauea Woka Rale) e noho ana ma ke aloalii o Pelekane, aole loa oia i hoohaule hope ma ka lawelawe ana i na hana pili aupuni e pono ai ka nohoalii o kana keiki, ka mea e noho moi aku ana mahope ona.  A i ka hope loa o na hooponopono a me na hookele aupuni ana a ka moi Woka Rale, waiho iho la oia i na luhi o keia ao, a hookuu aku la i kona uhane e hoomaha no ka manawa mau loa, a o kona kino hoi, ua hoi aku i ka lepo-ka palaho i ka palaho.

            Ae e ka makamaka heluhelu, ua hoomaha iho ka moi Woka Rale i kona aho hope loa ma keia ao, a na kana keiki e hoopiha iho i ka hakahaka o ka hale o Keoki a me Rare, aka o kana mau hana kaulana nae ke ku la ia he kia hoomanao poina ole iloko o ka puuwai o kona lahui a hiki mai i keia la.

            Ua noho na aupuni elua me ke kumakena nui nona no na la lehulehu wale, a o na palena a pau o ke kulanakauhale poo aupuni elua, aia no ia iloko o ke kahiko eleele o ke kanikau, a ma ka olelo pokole ana ae, me he mea la o ka moi Woka Rale kekahi o na moi i aloha a i minamina nui ia e kona lahui, a i ke 63 hoi o kona mau makahiki ma keia ao.

            A maluna o kona he kupapau, ua kahakaha ia kona inoa a me kana mau hana koa a kaulana me na hanohano he nui.

            Ano e ka makamaka heluhelu, ma keia wahi e hoomaha iho ai ko kaua kamailio ana no ka moi Waka Rale a me kana mau hana, a maluna o ke koa opio Wala ma kona kuamoo e hoomahele aku ai i na kamailio ana.

            Nolaila mahope iho o ka waiho ia ana aku o ke kino koou o ka moi Waka Rale ma kona hale lua, a hala ae la hoi na la o ke kumakena a me ke kanikau ana, aia hoi pii ae la ka moi Walaka Rale maluna o ka nohoalii o kona makuakane, a hookele aku la i pa hana o ke aupuni imua me ke akahele, a e ke kulana like me na la o kona makuakane e ola ana, oia no kana i lawe ae ai a hoohana.

Aole i pau.

 

Ka Huakai Makaikai A KAUKA TALAMAGE I KA AINA HOANO.

[Hoomania]

            I ka pau ana o ka'u mau hoakaka ana me ka loo malie, lele hou mai la oia a puili mai ia me kona mau lima a puili pu ae la maua me ke aloha.

            Nui launa ole mai ka hauoli o makou i keia mau hora o keia po oiai makou e nee ala nei i na hora o ke aumoe.

            Ninau hou aku la no au:  Pehea hoi ka oukou huakai?

            Kahaha!  Mai Farani mai makou make kulanakauhale o Parisa ma ka mokuahi Minewa mai a ku ma ke kaikuono o Peresia ma ka ma ka mokuahi Minewa mai a ku ma ke kaikuono o peresia ma ka nuku o keia mau muliwai nui i huila i hookahi, he elua haneri mile ka mamao mai nei aku.

            A ua hele mai no hoi makou me na inea he nui a hiki no i Babulona a o ko makou huli hoi mai la no ia, no ka mea, ua hala aku la ka mokuahi i Kaleponi, a e ku mai ana oia he elua mahina i koe mai keia wa aku, a e kali iki ana oia he mau pule wale no, a au hou aku a ma ka hema o Merikea a komo hou mai ma ke Kai Waenahonua ma ka akau o Aferica, a e ku hou ana ma Iopa, a malaila ae makou ma kahi a oukou i au mai la, a e huli hoi aku ana ka mokuahi no Tureke.

            Ua pono, ia'u i hoolio aku ai.  ua makemake au e hana ia pela.  Nani nae ko ke akua alakai ana ia kakou e hui aloha pu maanei.

            I keia wa, ua maopopo iho la ia'u e lehulehu loa ana makou ke hoi aku, a he mea e ko makou hauwalaau ana ae me na mapuna leo o ka olioli.

            No ka pau ole o ko'u pohihihi, ninau hou aku la au:

            E na keonimana aloha, e kala mai, a ke ninau aku nei au i kou ahonui, a e oluolu e hoike mai i kou inoa i kou hoa malihini nei.

            E Dr. Talamega, ua pono la, a owau no o Father Rev. M. Daisera o ka Ekalesia Katolika Roma ma ke kulanakauhale o Parisa.

            A waiho mai la oia i ko lakou papainoa a pau ia'u, a hoolauna aku la ia'u imua o lakou a pau, a pela no hoi wau i waiho aku ai i ko makou mau inoa imua o lakou.

            I keia wa, ua hoomakaukau koke ia mai la ko makou papaaina e lawa ai makou a pau a ke eleu la ko makou poe lawelawe me ko lakou la, a waiho ana he papaalua nui a loihi.

            Makaukau ua mea a pau, a noho iho la makou ilalo ma ko makou papaaina nui i uhola ia mawaho o na halelole o makou malalo o ka nani konane o ka mahina.

            Mahope o ka hoomaikai ana ua paina iho la makou me ke akahele me na kukai olelo ana he nui, a o ka hora 11 ia o keia po.

 

Na Uku Luna Aupuni Kiekie

 

            Mamuli o ka haalele ana mai o kekahi lunakanawai o ka Aha Kiekie o America Huipuia i kona hookohu lunakanawai me na olelo pololei aole i lawa kona uku makahiki e ana ai iaia iho e noho loihi ma ka oihana, ua hoeueu mai ia i na noonoo ana no na uku makahiki o ko America Huipaia mau luna aupuni, ke hookuku ia me ko ua aina e ae.

            Ke uku ia nei ko America Huipuia Kuhina Noho ma Parisa he $17,000o ka makahiki, aka ko uku nei o Enelani i kona Amabasadoa ma Wasinetona, he $30,000 o ka makahiki a me ka hale nani i hoolako ia a hiehie a me $6000 o ka makahiki mawaho mai no na hoahaaina ana.

            Ke uku nei no hoi o enelani i kona Amabasadoa ma Peresina @ ka $25,000 o ka makahiki a me ka halealii e noho ai mawaho ae, @ oi aku no hoi ka Enelani e uku @ i kona Amabasadoa ma Helene mamua o ka lunakanawai keikie o America Huipuia.

            Ke uku la nei ko America Huipula lunakanawai kiekie he $10,500 o ka makahiki a o ko na kokua lunakanawai iho, ma ka $10,000 pakahi.  O ka lunakanawai o enelani, ke loaa nei ka uku he $10,000 o ka makahiki, a o ko na kokua lunakawai e ae o kona aha kiekie, ma ka pa $35,000 pakahi o ka makahiki.

            O ko Enelani Kanikela ma Nu Ioka ke loaa nei iaia ka uku ha $20,000 o ka makahiki.

            O ko Generala Seridana uku makahiki, he $15,000, aka o ko Generala Wulese o Enelani, he $10,000 o ka makahiki.

            Ke loaa nei i ke Kakauolelo o @ Hale Ahaolelo o ka @ o America, he $4000 o ka makahiki aka o ke Kakauolelo o ka Hale Ahaolelo Makaainana o Enelani ke loaa nei iaia ka $12,000 o ka makahiki.

            Ke uku ia nei ka Moiwahine Victoria o Enelani e ke aupuni @ $3,000,000 o ka makahiki a pau ke ola ana, aka o ka Peresiders o America Huipula ke loaa nei lala he $50,000 o ka makahiki no ehu mau makahiki.

            Ke lawe nei ke Keikialii o Wale mailoko aku o ka waihona o ka lahui, he $600,000 o ka makahiki, a o kana wahine ke Kama Alii wahine o Wale, he $50,000 o ka makahiki.

            No ke Kama Aliiwahine Louise, wahine a ka Maquisa o Lorne, ke loaa nei iaia he 80,000 o ka maka a pela like ka nui o ka ke Keikialii Leopolo; ke Duke wahine o Cambridge, he $30,000 o ka makahiki; ko ke Kama Aliiwahine o Teck, he $30,000; ko ke Duke o Cambridge, he $100,000, a pela aku a nui wale kekahi poe e ae.

 

            Ua lohe mai makou, ua hopu la mai nei kekahi luina o ka mokuahi "Viva" ma Kalaupapa, Molokai, no ka loaa ana aku he 2 mau @ opiuma ma kona poli.  Ua hookolokolo ia oia a ua hoopai ia he $50,  ame $3.00 koina, no ke ku ana o ka hewa lala.  O ka inoa o kela kanaka, o Akoni.