Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 39, 26 September 1891 — HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA.

MOKUNA XIX. KA MOI OPIO WALAKA —KONA MAU LA MAKAMI'AOKA HOOPONOro>o At*rcNi. He 31 ka nui o na nmknhikl o ke Keikinlii Walnka Uale iaia i pii no ai malunao kn nohoalii o na aupuni hui ia o Pelekane a mo Wale. He moi opio oia i ioaa na hanwina iiko o ka naiiuao mo kona mnkuakane, he koa hoi a me kn wiwo oie, a maluna no o na mea a pau, ho moi opio o Walaka i hikl ke hoomnlu I kona mau aupuni uolo wale me ka ikaika o na mea kaua, aka me ka loea a me ka hohonu o kona nnnuao, a un nana mai kona j lahui maluna ona mo he ia he makua o ia no lakou. Aole wnle o ia na moa i iko ia nona, aka he moi oia I hamama kona puuwal no ko kokua ana i kona ' mau makaaloana nele a hune, a na la mau hana puuwai hamama a ua moi opio la i hoolilo aku iaia o ka Waka Rale elua o ia kenoturia, a o ! ka puuwai makeo oie hoi inahope iho o kona makuakane. Oiai na ta o ka moi opio Walaka e noho hookelo ana maiuna o ka hoeuli o kona waa aupuni, ua hoomahuahua hou ao la ia i ua aumoku kaua moana, a o na puali koa alna < a mo monnn, ua hoopuipui hou ia ae ia ia ma ko kuiana e kapa ia ai o Peiekane a mo Wale, kekahi ia o na nupunl keiki kane i heiu ia ma ka papa ekahi o na mea kaua ika. ika loa. Aoie wnlo hoi o ia, aka hoomahuahua hou ae la o ia 1 na hana aupuni iioko o ka aina ma na mea e waiwai a o hoiomua ai o na ioaa, a ua hoopalalaha pu ao no hoi o ia i na palena o ko kuianakauhalo o Ladana ma ka hoomahuahua ana i na hale olhana aupuni like ole o kela a me keia ano, a me ia mnu ano i iko ia mal ai ke au noho nupuui o ka mol Walaka, ho au holomua īloko o ka naauao a me ka ikaika. Ao e na makamaka heiuhelu, ua lawa ke au noho alii o ka moi opio nie nk haawina o ka makaukau nona iho i na wa a pau o ala mai ai o na hana o alakai ia aku ai ka noho aupuni ana iloko o na hana enaena o ka uwahi pauda, nkn o ka makamaka, no keia mau ia makamua a ka naoi opio o noho hookele nei i ko aupuni, aol» io no he mau onene ana o hoala ia ao nl o na mea kaua, koe wale iho no na haua kipi a hooiiaunaelo a ka lahui Irelani nia ke ano uhakl a kue I ka aeliko o ke kuikahl a lakou I apono ni. Ola mau haunaele nao na hooplo wale ia no e ka moi Walaka me ka ikaika o na mea kaua, a na ka mana a me ka iknika o kona mahele koa i hoopili pu aku i na Ir*laui i ka p«ia. K like me na la a ka moi Woka Rale e rala ana me ka haaheo maluna o na palena holookoa o Pele* kane, pela no kaua keiki i kaukanawa! aku al I na waUi a pau me ka ikaika o na mea kaua, a mai ioko mai o na regirouna koa lehulehn ua wae ae oia I puali ponoi nona malalo o ka inoa. Ka Puali Llona Ulaula. Ala iloko o keia puali he 9 mau mahele malalo o ko lakou mau inoa kapakapa, e laa ka puali kavatla kaulio, o lakon ka puali t olelo la ho mau ilio ahiu no na kualono, a o na koa wiwo ole o ka uwahl pauda, ua kapa ia lakou na kelkialil o ka pn* kunlahi. O na nalia ulaula hol o >\'ale, ua kapa la lakou na Hlena o na Hilana a me kekahl mao mahele koa e ae no lakou na tnoa haaheo a ka moi opio i papahi tka al, o ia hoi kefa mau puali; Poaii kauaiio o Sana

Keoki a me Mikaela, puali kaua 110 o Alani, puali kaua lio pale mua, ka puali knua lio palo hope, a o ka panioa o nn poali o ia no ka puali kio kuikawa. O keia mau mahele ae la a pau ewalu, he hookahi no o lakou inoa nui iloko o ka puali, o ia hoi ka puali Liona Haula, a o keia ka poaii i olelo ia he mau poka klla lakou nana e kiai ka maluhia o mi aupuni hui o Peiekane, a o na kahua kaua hahana loa ofa wale no ko lukou wahi e hoohana ia ai me ka enaena o na poka kilu a me ka hohono o ka uwahi pauela. Maluna o keia puuii, ua haawi man aku ka moi opio Walaka i na pakali ana me ka uwahi paudao na manao koa u me ka wiwo ote. E Uke me na ao a me na alakni j nna a ka moi oplo Waiaka, pela na koa o ua puali Liona Uiaula 1«\ i hoike nial ai i na hana, aole waie lakou he mau liona hae e like me ka haaheo o ko lakou inoa, aka he nhl a ho kneaea maoli no lakou e hiki ai ke olelo ia na iakou e rula ka nohoalii o Pelekane. Ua hoio ae ia ka lono ma na kihi | eha o Europa me ke kaulana nui o keia puali, a o ia ka kekahi mau | aupunl e ae I nana mal ai me na j manno lili o ka pakaha, o hoala la- j kou i mau puali koa no lakou, a lawe ae i ke alahele o ke kipoka ana aku i na pnlena o Pelekane. E like me na mea a ua mau au- ' ! puni hoohe wale ala i kuko ai, pela ' lakou i hoala io ae ai i mau puaii koa no lakou maialo o ka inoa "Ka Legiona o ka hanohano. M | O keia mau puali i hoala ia ae la, j oia no ka puali o hiki ai ke hopu | pio ia Peiekane hui me Wule i ke } .«ekona mua loa a ko lakou mana e | keohi aku ni i na kapakai o Pelokane. Alalla o hoooianao iho kaoa e ka I makamaka heluhelu, he puali kaua ! nui hewahewa io keia, aka na ke ! au o ka manawa e hoike mai i ka ' puana a ka moe. ! lwaena o keia niau aupuni kipi i ! hoaia ne la i ko lakou mau puali koa I 0 ke kahua kaua kue I ka moi opio | Wnlakn. Ua lilo mua ae ka haaheo J la F«rani a roe iseptini ma ka olelo j ia ana na ko iaua mau mana kaua 1 huki mau loa ae ka hae o ke ku-1 kala kaua kue i ke aupuni o Pele- | kane ma na wai o ka moana Atela-; nikn, a o ke kolu o nn aupuni oia no o Denemaka ma na wai o ke kai Baiatica. Anoe ka mea heluhelu, eia kaua ke ike uei i keia mau aupuni, e <>ehu e nna I ko lakou mau mana kaua me na manao lili o ke kukala kaua hoohe haahaa loa me ko lakou mau manao lnna a hauoli kuhihewa e lilo ! e ana ia lakon ka hanohano o ka ! wehe ana i ka poka pukuniahi mau ' loa o ke kukala kaua. ! "Haehae ka mauu, AlēAle i ka wai." Aka e nana aku i ka puana a ka moe a e wawalo kupinal mai no aunei kela mau olelo. j £ ke kiai! Heaha ko ka po? A e hai mal no auanel ke kiaiaia he la no ka nwahi paueia a hoea mal he la hoi e naka haalulu a! na paia lewa me ka leo hae ahlu paapaaina o na pu kuniahl. Nolaila, ia kaua e hookuu aku ai i keia mokuna e lawe pu mai kaua i na hoomanao ana no ka moi opio Walaka ma ka olelo pokole ana ae. Aohe hana a Piiholo, I k* ua Ulalena, j Ua pehi ia e ka ukiukiu kiHoopu ! o Waihee. I MOKUNA. XX. ! i KA POKA ML'A O KK KCKALA KA- ! I'A,—KA MOI WALAKA IMCA O KUHOPA. | O ka lono o kela maa hana kipi ' a kukaia kaua a kela nuu aupani • keiki kane o Eunopa. Ua holo awiwi ae roe ka weliweli nul a pani j na palena o Pelekane, a oia ka ua iahui U o ka puuwai iiona i nāna mai ai maluna o ko lakou moi opio ka Ilona opio hol o Peiekane ia mau la, a o ka mea hel nona ka inoa a lakoa ! polna ole a! ma ka hoomanao ana ae ! kooe mao hi e haalheo

ana i na kuhua kaua aku i hulu ma ka olelo i.i ana. Ka ilio ahiu o na kualono io ka hiena opio o na hilana. Ae e ka makamaka heluhelu, he Ilio nhiu io ui\ moi opio la iraltkou i haia a he hee na opio hoi nana i wawnhi a hoohiolo I ka mana o ke kelkialii Hiki o lrelan! a i keia la, eia hou ua keikialii la imua d~lte kahua e komo hou la mai oi Ola e hnaheo hou aku me ka oi o kant mau medala kiia a nie ka ikaila o kana mau poka pukuniahi. Nolaihi, i ka wa a kela leo welU weli i hoea aku ai ma na kapakai o Pelekane, huila ae la na niaka o ua inoi opio nei, paa jho la oia 1 ke kuau o kana pahi kaua a hooi>uka ae Ia i keia mau olelo haaheo: Ke hoi hou niai noi na la a *Walaka i haaheo al malana o ke kahua enaena o ka uwahi pauda me ka ikaikn o kana mau poka wela a me ka oi o na me(lala kiia. A ina he inea hiki, alaila na'u auanei o weue aku i ka poka * mua loa o ke kukala kaua ma ka 1* mua loa e jke ia ai o ka enemi a hoike nku i ko ( Kuropa holookoa $oie o Waiaka moi o Pelekane l i|ce ia mea he hoohe waie a aolo hoi ka haawi pio i kahakaha ia kona puuwai. Me keia mau olelo a ua iuol oplo la huli ae la ola maluna o kona mau kapuai, a hoouna aku la i kona ukali ko keikialii o Esse a Duko o Wale.

I mea e haaheo ole ai no k» niea heluhelu no keia keikialii o Esso a Duke o Waie, ke lawe mai oei ka mea kakau ma keia wahi o ky kaua moolelo a hoomaikeike aku tio na mea e pili ana iaia. 0 T)ukaDalena oia ka inoa oiaio maoll o keia kanaka opio, » loihi mai oheohe, a pololei koni oiwi kino, a he iwakalua kumai&hiku ka nui o kona niau makahiki? Ua hoea mai oia i keia ao malamalama i ka wa e enaena anniiA pa-1 palina iepo o Pelekane me ka uwahi pauela a ka moi Wakn Kale kue i ke aupuni o Irelani a me kekahi mau ! aupuni kipi e ae o Europa mai loko mai o ka puhaka o ka Ilnku Pillpi a me kana lede Kekahi, o na lohe aumoana o na mana kaua o Pelekane ia mau la. Ua haia aku koua uiau makua 1 ka make iloko o ko laua mau la o ke kanikoo, a oiai e like menahaawina o ke koa a me ka wiwo 010 i toaa i kona lunul pela no na Diko Dalena nei i haaheo pu ae ai ma ia kulana like o ka hanohano. 0 ke kahua a me kahi nana ī hapal ae i ua Diko Dalena nei mai ke kutana koa wale itio no kd puaii hele wawae a i kaupoku o Hanalel o ia no ke knhua kaua o Dubeiina kahi a ua koa opio la i haaheo ae ai me ka hauohano nui ma o ka lilo ana oia ke kanaka mua loa nana 1 pani ku aku i ka waha o na pu kuniahi, a kn enaena me na manao koa o ka wiwo ole malalo o ka hae Pelekane a hiki 1 ka weluwelu liilii 0 ka enemi. E hoomanao pu ia e ka mea heluhelu, o kein ke kaua mua loa a ka moi opio Walaka i hehi ai 1 ka lepo o lrelaai me k:i ikaikai o na mea kaua mahope iho o kona pii ana ae inaluna o ka noho alii o kona mau kupuna. Mamull o kela mau hana koi a wiwo cte a ua Dlke 1 Dalena la ua papahi ia mai la oia mo keta inoa hoohanohano loa o ka I papa ekahi e tike me ka katftr eoen i 1 i iko raurt ne nei e ka mea heiuhela. i Nohila ia kaua e ike aku ai 1 keia | inoa ae la oia hoi ke kelkialil o Esse a I ole ke Uuke o Wale e hoomanao | iho kaua o Dike Dalena no ia ke | koa a ukall piii kino o ua moi Wa« [ laka ta o na hoomanao ana oo ke ; Duke o E«Be mahina malamaiama e waiho loa aka Ia oial aoie kaua e i ike hoa ana nona. ■ Ano e ka makamaka ua maopopo i ae U keia mau mea ia kaua, alaila e hoonuiu hou ako ko kaua knmailio i ana no mua. 1 ka wa a k* moi Walaka i hoou* na aku ai no kona ukali, haawl a* la ia i na nana pono ana maluna o ke kii palapala aina o Eupopa. So kekahi mau minute 9 nan iho la kona mau kui me he mea la he mea nul kekahi a kona noonoo e

hooiaia ann, a 1 keia wu I koiuo mai ai ke Duke o Wale mo kooa papale e paa aoa raa kona limn. Ua haawi mai ua Duke Ia ( ke | ak>ha me ka oi o kana pahl kaua a 1 ua panai ia aku no hoi ka moi! opio me ke kunou poo, aiaiia pane < mai ia ua Duke nei nie kein mau | olelo o ka hoolana. , E kuu haku ua makemake auei i oo e ike ia'u? ' Ae e Daleoa ua makemake au e Ike ia oe no kekahi hana nui a'u i makemakeai ia oe e hooko ia iloko 0 ka hapalua minute. Ua ano pulwa a hikllele ae ua Duke la no keia pane o kona moi n oia ka ua Duke nei i ninau mai ai heaha ka makemake o kuu haku 1 kana kauwa nei e heoko aku ai? £ Daiena —ano lho la no au i lohe infl! nei ma na nupuui o Europa ke hoiomoku ia i ioko o na liuliu knua ana no ka hapai kue ana mni i ka iakou makakiia e huki ilm i ko kakou hae pua rose ilalo. Ua iohe anei oe no keia mau mea e Dalena? Ae eke uiii —o ko'u iohe ana mai nei no hoi ia a hoea ae nel ke kii, wahi hou a ua Duko la i hoomaa mul ai i ke kaumaha ana. Ua loaa pu mal nei no hoi ia'n ka lohe, aia o Farani, Sepama a ine Denemaka niR ko lakou alahole moana o hoea niai ni i Peleknne nei ua lohe anei oe e ke aIH no ia mea. Ae o Dalena, aoi ka : u i makaikai iho nei inaluna o ko kii palapala aina, a ma ka*u hoomao|>opo iho me he mea la eia lakou ma na wai o ke kowa o Dova kahi i hookano ai me ka haaheo, aka e uku aku ana au la lakou me ka'u puupuu ikaikai loa o ke kukala kaiia. Ano e I>alena e iawe i na minute o ka hooko kauoha a e hai nku I ka lohe i na inahelo a pau o ka puali liona ulaula ua niakemake ia lakou u pau e nkonkoa ao maluna oko kahua o ke kuea paikau me ko lakou kahfko piha o ka oihana, ma ka inoa o ko lakou moi. /loie i pau.