Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 42, 17 October 1891 — HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA, [ARTICLE]

HE MOOLELO NO WALAKA RARE, KA ILIO AHIU O NA KUALONO, A I OLE KA HIENA OPIO O NA HILANA,

MOKUNA XIX. KA MOI OPIO WALAKA —KONA MAU LA MAKAMI A O KA HOOY>Q*QPOKO AUPL-Nl. Olai ka moi Walaka e holo mai aua ma ke «la e hoea aku ai i ka uapo, ua haawi mai la ka lahui he mau leo huro, a iaia a me kona mau ukali i kaalo iho ai nia ke alo o kona mau koa, he nakeke a me ka halulu ala ke aloha moi ua haawl la mai la ma ka oi ona meiiala kila a me ka wini o na elau pu.

Ua ku iho la ua moi la wa ke alo o na koa a haawi aku la i na nana ana maluna o lakou oiai ka mele iahui e puhi ia ana e ka puali puhi ohe.

I ka pau ttti4 u ka mele lahul, huli hou ae U ua moi la a hele nku lā no k«hl o oa aumoku kaua e ku ana. Va lawe ao oia i k» moku kaua <*Water Sprit, M a ma ka huini o kona kU waena e welo haaheo ana ka haealii o Pelekane, no ka hoike ana aku i ko ka inoana kai akea o WaUka lUle keU moi o Pelektu»e me Wnle l hul U. Mahepe iho o ka Uwe ana ae o ka moi Walaka I ka moku kaua «»\Vrtter $prlt'* nona, ua hoouna aku la ke Duke o Wale I na kon malunA u na aumokn kaua i hookaawale U. I O ka hora & ia o ke ahUhi oimU nei, oU kn w»h ua aumoku kaua he 60 I ke awa o PilimaU a hoopil pololei aku U no wmho o ka nuko o ke awa. l'a Uio ae ia ka haaheo o ko pai« Uta ana i na aumoku kaua maUlo o ke Duke o Wale a me ke aUkai ana, a o ka wehe ana I ka poka mua o ke kukaU knua, oU ka kaua e ka mea heluhelu e makaikai aku ai i oa mea o mua aku. O ka mau o ka maikal o ka ma%auip oU ka mea nana I hoohikiwawa aku I ka nee ana o na aumoku

I o ka mol opio maluna o ka wai akea oke kowa o Dova, kahi hoi aoa 1 moi oplo la i haawi nui ai i kona noonoo ana maluna o kana mau palena e wehe aku ai oia i kana poka niua loa o ke kukala kaua, a hoouna aku hoi i kona mau enemi ilalo o na wai uliuli o ua kowa U. Ma ka hora 6 o ke kakahlaka nul o kekahi U ae, ola ka wa a na aumoku kauā o ua moi opio U I haaheo aka al malona o na moana wai o ke kowa o Dova, a na ka leo hooho o ke kanaka kiai o iuna o ka moku kaua o ko Dnko o WnJo i hai āku i ka lohe I na aumoku kaua a pau, ua Ike ia kn eneml mamuli o ka huki U ana ae o ka hae hoailona mailuna mni oka īnoku Kaua o ua Duke la. Oka iko ia ana o na inoku o ka eneml, oia ka ka moi Walaka i huHao ai maluna o kekahi o kona mau ukali a haawl aku la i ke kau-' oha no ka hal ana aku i ke alli huki j hae no ka huki ana ao i ka hae hoailona no ka hoopaa ana mai i 1 ka holo o na aumoku. E like me ke kauoha pela ka hae ! hoailona i pii awiwi ae ai, a iloko o j na sekona pokole, aia na aumoku e hoopa-i ana I ko lakou mau pea j imua o na ahiuhiu makani o ua j kowa la. Oiai na aumoku e ht>olulu ana j imua o ka makani, u\ wa i haawi hou ia ae ai he hae huuilona okua, a maloko o ua hae la o hoike aku ana ka inol Walaka i ka papa hoolala kaua o kona mau aumoku, o la hoi ka maheie ana i na aumoku iloko o ua mahele eiim uia ka pa kanakoiu moku ka ikaika o ka ma-1 hele hookahl.

O ka mahele ekahi, a!u no iu inalalo o ke alakai aua a ka moi opio Walaka, e lawo aua i ke alahele raa ka aono akau o na aumoku o ka eaemi. 0 ka mahele eiua, aia no ia malalo o ke alakai ana a ke Duke o Wale, a e lawe ana hoi i kona kulana ma ka aoao hema o na aumoku o ka enem). 1 ka holopouo ana o leoia papa hoolala a ka moi Walaka, ia wa 1 hoomaka hou aku ai na auiuoku kaua e holo ma ko lakou alahele me ka ukaii aku o keknhi moku mnhopo o keknhi. Aia ma kela a me keia noao o na aumoku kaua o ka uioi opio a me ko ke Duke o Wale, e kiel mai ana na pukuniaht me ko lakou mau waha humama o ka heoweliweli, a ma ka aoao o ua mau pukuniahi la, e holoholo ana na alii kipu ia lakou ka hoohana ana o ia mau wahl me ka makaukau nui e hooko i na kauoha a pau i ka wa e haawl ia mai ai e ko lakou moi opio.

O ka moi Walaka hoi, o iko mau | la aku ana oia e holuholo ana maiuua o ka lanahauki o koua moku i me kekahi ohenana o pau ana ma kona llma, a I kahi wa e ike ia aku aoa oia nia ka aooo o na pukuniahi | kahi i holeholo ai i mua 8 t hope. O na minute no ka halawai ana aku mo ka eaeoii, ola ka mea i ake nui lai ni, a na ia mea i haawi aku i na kono i ua moi opio (a no ka nana ana aku maluna o na aumoku 0 ka enemi e hoopiipii mai ana me ko lakou hae kipl o ke kukala kaua e welo ana. A i ka wa a ua inoi opio ia o ka puowai liooa i ike ai ua kokoke mai ka manawa o halawai at o kaoa mau pukuniahi me ka eoemi, huli ae ta oia maluna o kona inau koa a pane aku ia: E makaukau me ka oukou mau pukuuiahl—« e hoolohe uo ka ieo haawi kauoha. O kela manawa a ka mol opio I haawi ae la I na kauoha i kona maa kanaka, oia no ka manawa a na aumoku kaua o ka enemi e hoopii ; mai aoa ma kahi he elua mile ka 1 nMioaa Alaila e hoomanao iho : kaoa o ka mea lieluhela, he man niinute wale no koe aiaiia wehe ia ka poka moa o ke kokala kaoa. Kai haiulu i ke aio o Kauwiki, I ka lele hum a oa mamala uiii I ka lewa, Un mai ke aioha i ke ao alna. Aka nae, o ka aoao nana e wehe ana ke klpoka mua lonmaluna o na wai o Dova, oia ka kaoa • makaikai akn ai, oiai ma ka oleio pokole

ana te no na *oat» —Ua lawm 1 ke : laui me na haawioa o ka ikaika n 1 me ka makaukau. ! Ikawa a ka tuoi Wnlnka i haa- | wi mai ai i na kauoha oialuoa oko* I na mau kanaka, haalele »ku la oia i kona kulana mnluni o ka laoaha* uki a iho iho la iialo tua ka aoao o kekahi o na pukaniahi, lualaila oi:i i lawe ae ai i koua kuiana kilo niaiona o ko ka enemi. I OLai ua moi opio la e naua una | maluna o ka eneiol, a no ka hapulua hora ka loihi hookuu iho la uia i kana ohenana iialo, ia wa oia i i.iiau iho ai i ke kaula o b\ pukuuiahl, alalla hul| ae la inaluna o kona mati kanaka a pane aku la 1 kela mnu huaote!o:~«Makaukau o na kon." I ka moi Walaka i hoopuka ao ni i kela niau hunolelo o k;\ haawi kauoha, huki mai la u\ \ ke kaula o kana pukuniahi, a uina nakoiokolo aku la kona leo wellweli me knna 1 poka kila e hihio hrle ana lloko o ka lewa. ! O keia kipoka ana nka nioi Walu* * ka, ua Kalli ac ia i ka hanohano ma ka aoao o kona mau anmoku knua ma ka lilo nnu na kona aono i hnnheo mua loa ka poka o ke kukala kaua maluna o na wai o Dova. | Aoie wale hol ola, ako, uti iilo pu i ua nioi la ka hunheo nul o ko ki|>oka mua, mn o ka hoouim aua aku no Inlo o ka hohonu lipolipo o na wal o I)ova I ka hae nliimoku kiekieo na aumoku kaua Hu-nn!. No ka lua o ka munawa n aa moi ia i hoouna aku ai I kunn poka pukuuiahi, ia wa i ki papa llke nku ai koiui mau aumoku kaua a me ko ku Dukeo Walo I ka wa hookahi a na lakou hoi na pokn wela e liihl--0 liele ana iloko n ka lewa. Ua hooplho ia he lehulehu i» na auiūoku kauu o ka eneml e kela pokn kukaia kau» eleu a ko ka moi Walaka aono, a i kn walloaaal 1 ka enemi he mlnutr e wehe mai ai i ka lakou mau poka o ko kukala kaua, ala he lehulehu wale o ko lakou mau aumoku e ku olohelohe ana ua pnu na kla i ka haklhaki a o oa palekal a me ka aoao ua pau i ka weluweiu a pukapuka. O koia poino nul i loaa ma ka aoao o na enemi, ua lilo la I mei na ka moi opio e hauoll nui ai, a o la ka ua mol la i huli ne al maluna o kona kapena a haawi nku la I ke kauoha no ka hooholo ana aku I kona mokn imua no kahl a na moku o ka eneml, * lawe ae I kona kulana hoolulu imua ponol okn hohono oka uwahi pauda n me ka enaena o na poka wela a ka enenn.

O keia kauoha a ka moi oplo, ola ka kona kapena l lawe koke ae ni l kona kalana kapena a hookele nku U l ka moku o kona alil oplo uo kahi o ke ahl enaeua ona mea kaua. O ka welo haaheo o ka hae o ka mol oplo, me ka hoonou pono ana aku o kona moku, oU ka na «nemi I ike koke mai al, ala wa I kl koke ia inai al ka moku kaua \Vater Bprite. Ua hoopolno la kekahl wahi o ka moku kana Water Hprite e keU mau poka a ka eneml, aka, oia man poioo nae, he mea ole la I un koa opio U. Ua haawi aku oia I kekaM o kana niau klpu ikaika loa malunk oka enemi, a iloko o ita mltmte pekole, ua poali pu ae la ke kahUa me ka uwalii pauda, a Hoko ola po» ull i 'iomo liaaheo aku ai ka moko 0 ua moi oplo U no ke kahua hoolulu kaua o ka enemi. Oka ulna nakolokolo » me ka inapaaina mau o na pukanUhl, oU ka mea na na i hoike aku I na eoemi aole o<# ko Ukon aoao keU mau kipa haaheoo ka eleu, a na la mea 1 hookomo aku i ke ano iloko o ko iakon heupo no km moi opio o N*» kane ke kanaka hoi a Ukoo I lohe wmle ai he kelkialil oU no ka pakuniahi, a he ilto ahia hoi no ke kahua kaua. Aole wale o na enemi kai Ike a haupo mua no ka mea nana keU uiau pokonUhi e kanl kuWua mao nel, aka, o ke Dake keknhi o Waie oa hikl aku oa kahoaka o keU mao ki pokaaiahl aUpioe Imoa o kona mao paho lohe. Aoie i pao.

lfo k* PuiaalkAl o k» N®lio E i.i ko kapill ia noi in i ria p» ; kaplli moku o liiiiu ua uioku kaua j hio n uii' n.i moku kau.i palelue. |Ma k:i |>ii knpill mokn o Uahei.-a j ke k/iplliia )a kekahi inoku kiun j holo nona na tona he k.i nu> , e hikl al keholol 2" milt> i kA hcrj • & ma ka pa kapili inoku FranctH I UuHlan, ke kaplli ia la ka tuoku 1 kaua hao ka »«l jhe 9,476 nwu tona. Aia n.> lioi I ma ka Uwnpo AdiiaHmU iioa o Sa- • na I'elonilwm. lu» iuoka k.iua hao, 'apeiaaku tio mn kekahi mau pa | kapili moku e nr > hikl ka huiua I nul i kn Iwakalua.