Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 43, 24 October 1891 — NA HAWAII MA NUUHIWA! Ua Kanikoo a Palop lu! Na Anoai o ka Aina Malihlni! [ARTICLE]

NA HAWAII MA NUUHIWA!

Ua Kanikoo a Palop lu! Na Anoai o ka Aina Malihlni!

11 «k »;»' 1 <u. 1 •}• -u. 1u! t) )• . )- • Ī -1 i l:. v ,r Hi k H'-iI, ;•!>»!» « \• k i ui.iii i t, Mr. ( t)ii<-ii «• lt • lkiJ »n» 111 i k'- l!.t !i II I iuii i «' 'i i i K ikik". iM" k" kii►.« I' i )-»!J •• f. ~'i . tU \ f h'l.'ihllll,

■ 1 i i k> : l }• 11 i}' <I i i•• k 1 ■! •' iT ī i :t'u k < K <ii' ,1111« \iM• • ri. i. * ♦ k- i i )i • 1«' iu ri i. u.i ii' 'h'» •v iii ~.i iii » k«*i i iii 111 m ;Kupuni, fiM I i; !m<% ' .ipou, i iii i Hokalu i l'.liui i i k- Kthi m,iu liiak.ihiki. u ' M)..li"p" I)"»- ''mi I iim!III 111 I Haii iinnk«\ Hi\ im, li" liau i | >ti 1 tipn 111 a lia' < u.t ip i. īll ili 'p" k ipili oia i mv k a uiiku i |'ii, ! ilo aku i ke kuai •i •• kekahi ii 101 • l'arani; he 11 puhu k.t nui o 1 ;i i m.iii tona; a e j iii iii i" un i oj ' • a »lo i Kalepoiii e ,kr i k' f 1.1 m.ti ,i i i MP' ka ui kua- : i. I t ik" • oia ina uiea ; >p u o ii i iiin.i n«'i. II olihil i ana puhu "i.i hai nui aku ia oe aiaJ. 1 i:. Hruwn a i.t I lioma-* I>it k>on, i mea ti«H»liuU'»li a ui" uu meu hoouluhu* iii »i k* 11 muu inokupuni. K<-< >uaw .i!iuuli <t K k'u W'uliiui* He "!i.*u »11u .*I i niaii ku'n uulii--lii . < li "'pill iiiuu 111u ku rltu lii i k' KIU" I « lllkl I II I I l k.llllK'M', '• kii'ik"" KU lIU'U k«»KUU lll'.Ml 'i iu.i. 11*1- ti" i ku i'iili', lioolua:uiiiii ii" iloki» •• n i ' li.iehu o kc kin.> H" i pili mui uu wauae. «• ku niunaoluiui i ka Haku, maliilu muu oiu r lioopouo aku ai i k.i Huku. kou makemake ke h**oko iu uiui niuluuu <»'u. Ile nuni it maiuhia kmi poe liuipule." I'.iipai k<*kahi p<»<* haole i lia e hoi i i Mhn uui ai ika oluolu. I'ano inai oia, ,i K noho no uu u make ma IM wawae o Ir«u. i: ake aua au e mak<* i ka make aua o le-u, a maaila iiii <• inaha ai. ii >ti pu ine i'u a umu loa uie iu.' lle ano <»ii iwaliwall u ( . k«»'u, uu puu k t holo uui ana i «> a i uiiei Ka lloopoiiopono Aupuui. 1.l lll|ll\.ll 111 ll(»i»|H»IIO}»OU') Ull' l'iiui uii.i aka pne l'uiam. I u n»»>io ka K'-kI. im iiiu laionue, ma \fti"ni ku hope uma «•"iiK.i. \ uiiuliu. Hrteani, Puamau i iim Huiiui;<|m uu lu»oiioho ia he ii<k»k.ilii iu.ikui pukuiii. Laue ka ! ikou mui l iui ii.ilu i Aliioua. l a

tn«nuiinM» hr ni.tU.il J».tk.ihl iii:i ll.ilK' l iIiUII.», Il.ililieii a i»k» r.u.»h;ir Kain uoho o ka Ke-i* «l»»nu • uu' ka H.iriga(li.i kekahi , iii.*k.u. Nl.i r.u».har kr Pail.ihi, Kia» l\;mk;i, KaiiiK<'li. i' ! I.IWI- inai iiia ko k« i.t m.ui wahi | ninluua av iiiuu lawehal.i i ka Inii;.- | kanawai nm Taioliac. lle lu.ilulua ut.uk. (i iM* uuknu <• ii iho noi iuo ! na k;tin.iaiiia aolie kaua aku kaua ■ tuai r līkf iim" ii.i l.i .i kakoa i |tae j mua m.ii ;ti ni.i F.i(uhiva if i. He j tuana»u ia a<-lr i in»oiiui luai na i iuaka v ii.i liui.i aupuni. l'a kau i:i i im kiin.iw.u auh.iu kino, kula, ala« nui a ine iln», na kanawai karahna, • ;* na kanawai no na hihiu inlii K:« aiuiis« uia na Aina. I kekahi inau ui.ikulnki, ua hana la iim rauia <wai<»:i.t) i uu-.i t > ~u.i ai; « piha inai ka ama i na lunu ;tu 4 »u« mS, iHx.>|MU iakou i ka haua ana ia ' uiea ino. A ua h.iliu ua haole i na j wai īkaika o na aiua e mai, hui pu i »ku U uie na kainaalua me ua hao- j le. a lik» lakou i ka ona, aole nae I limuikw na makal no ka i>oehalnai ) kanawai. o u;t waiona mai na | aiaa e imu v oia ka mea uana e lioo- i aiooi nei kekahi poe. l*a haalele ! uitta no, a no ke kokoke luai o na ; uoioiean« m kiaha rama, o ka , t*Mpo no ia a Ino. Ka Mana u ka opiuuui. , Ma ka noho ana mai uei o na patkm kana palupulu ma KiUpi, ua «la ae omUalla kai ai opiuma, o ka

1*»"- I». \ pli \<ikivriki se nei U ! <HU lii.. IU 'iuua '• Ma ii.lU llliAono ■> .!<•. 11kt in« Hnu uuku i V <nu ;» m.i k.rhi h j'/ m-t-u i kn w.ti. hiki»a\r..' kons ultt af»ct a hohoU koke ar L< kona mau Ula, na «3 a m<* frt i.tu, * heaha na hua e ohi in.n at' t*a hoili ia da p-.ihu •-.piuin.i i l'ap«-ete » na malama i.i e k»-k .1.1 k tuk,i Kar.ini, nana i ha.t* •j i ī k»• .iuj ur)i i Na k* i.t k tuka e hr»ouna i kela %'ahi keia u.ihi i ni kilu npiuma e likt ka nui iik' i< « kauoha inai n;t nina e rna m h ta. liiiwe ii mai U i Tai- < ;. t«- h< 'o kilu i k<*la i me keia i,iki una mai o na rn«»ku Uwe leta mai T.thi(i fn;ji, a inai Tai«»haeaku, l,t»a«' :.t i t'.i|KjU, ī'ahune, Hlvaoa, I .i'mmu a me F»tuhiva e piepi«*le .1. I'uhi ilir» la :i.t kam*. na WdhiiH- a ai pu na keiki i k:i opiuina a lak' U i kuai uiai ai. Heaha la na hua i l" »a mai'! J. K» hina wale ih >11 n;t kan»- a m** na wahine kauk.iu « pium i, « like me na liau liilii m:il:il'> n»- »» ka laau i nui kona maluinalu moN' la r> kau nni niHluna •» ii t Umii liilii rual t|o a»' " ka I.iaU n-.iia ka mahimalu e uhi ana malun i i!n». j. *> ka |»oe ni opiuma, hr h"h«»i>«> kt> kiuo, na aahu, ka hale, ln uiwi ni ii k«- klim *■ lik'* me ko ii.i pak»* i palupalu h"i «• like me ii.i wihin»'. Ke hrx»maka mai h ka lil<» aku o na apana aina, na II », n i pipi, na puaa, na pulupulu a pela iku, n«t I hapa I<» o ke ii" k,v opiuina. 1. Hiam >e mu ka la anle liana. lilu lakou i ka onu o ka «'piuma, aole liana i mea e loaa iii li ai ka ai, na aaiiu nona iho a iin- ka uahine a me na keiki iloko <• ua knla iianai. •'». Ke kaahele n.'i lakou ma kela wahl keia wahi 0 ka ainu e hau lieie ai, e noi ana a v aihue ana i na waiwai o ka |»oe e 1 mea e kuai aku al a loaa mai ka opium;i. He poe aihue, aea-hau-kar, hiamoo wale nuie haim.

Papaa la ka Aina ' He nui ka la i keia niau maliiua eono aole ua, inaloo ioa ka aina, aole hua o iiu kumu ulu a me na ; niu, a ke hoomaka nei na kanaka e ai i ka laiki, u peln nu kula iiunai, na hale iepera, he ai haoie ke loaa i nei. nka "ma, M ua pau mailoko , mai o na lua, a o ua iaau ulu' aoie i hua nui mai. Ina uiakahiki ekolu ' hala, he wa luia uui ia o ka ulu, aka ua lilo na kauaka i ka hiainoe t<Miiiii u ka opiuniH. .Na Mai liiiku ma Nuuhiwa. «> k.i p<kw* a nn' ka k'p»»ra iia mai v luku n> i i kekahi hupu o na kuuaka. niake kuniii i pau ai ona kauaka oOomon a me Atuotia ma I'almna a me na wahi e ae. He iiu.u mai inoka paoo a nie ka lepera. Ke enii nei na kanaka o na uina n»'i, a he kukuikuhi na wahme huiiau. Na ka opiunui i hi»onele iii n, ua plh » na opu i ka wai awaiiw.i o ka opiuma. <> Oounm ke kaliawai i emi ino loa, he kunalia wale ni) poe i koe iho i keia mail lu. , IN'la o Ifivaoa, Taliuatu, I'ahuna, t N iuliiwa a me l'upou. Ke eini nei a kakaikahl ua kanaka e ola nei. A o ua maliliini, aole i lehulehu mai e like nie ko Hawaii, uole lio nui o nu huuu limu. Na waiwai hooulu iiiu Nuuhiva- <) nu mea waiwal e kuai aku ai i na haole, oia ke copara, ma ka mau keneta iio ke kilo, u he ehiku, ewulu, a uiui kenela no ka puona puhipulu Ki uilana, a he keneta oka paoua pepeiao laau. Oia wale iio na moa ulu waiwai maanei.

Na Hnlekuai niaaiiel. He elua halekuai nui a kuai lillii uia Taiohae no A. Crowfortl A Co. a iiu ka hui o J. HarU*Co. He ekolu halekuai ramu ma Taiohae. He lunakanawmi no hoi malaila, iaia k,-i hana ma ke kanawni aohe loio. Na Kihapnl Ekule^ia. E ike paha oe i ua hoahauau e noho uel ma ka papa hoike a J. Kekela. t*a ole ma Hanuhi ma Fuamau, he poe hoahanau maikai tna* lalla. Ma Hauapaaoa, aia he halepule malaila, he hale papa, he poe hoahanau maikai malaila. He ekolu mau malaloo J. Kekela. Ma HaknUua me Hanaiapa, Hanaui, Hanameme, Ka-aoo, Atuona f Kahaulu me TahuotA ia Z. Hapuku, uialalo o kana kaapuni ana. Eia uo o Honiae me Knhumano me Fatehe uia Atuona o noho maikai ana lakou uie 'L Hapuku ko lakou kiai, ua ano palupalu tuiet> Honiae. Ke uoho pumehami nei iio lakou me ko lakou klai. Ia N. Kauweāiohao Uahuna, Nuuhivaame Uopou. Ma ka 1865, ua malama ia ka oihana kula me na halawal Babatl uu ke awawa o 0 Hoouini a elua mau hoohauau malaila. Malaila aa e hoio ai ma na Babu{i hope o na luahina a pau. MalaUa I ooho ai o Toihe a me kana wahlne, na J. KekeU nae 1 h()onoho ta laum m iiaila e malama i na kelkl kula a mo na halawai Babatl, a I ka 1868» lllu aku la o liuouml me KalU I ka Hui Mahl

ro!apola a WHlliim >laart «» Atinuon*>«» T«hiti, i-i »n «i Uka noho ne* «> inak»>a iua ka ain.i i kuai ia ai a tiV<» m makou e kokoki' 1« i kiihakaL Ih- umi ilaU a*u i kuai ai tne Tanid«> no ka apana, a i ka lilo aon o Hc<*atui la W. Stuart, h*>iboi mai la ke kiaaiua i ko'u niAa dala. Hol aku la o Toihe mp kana wahine* n nohu ma Hokat(i, •• hui j»u nio Uioha m?i I k.« uiao&wa i hlki mai ai o T. Co;«n f a W. F*leka ame H. Binarnu ? ua kukuiu U ka ekah-»ia ma Hokalu. MaiaiU i hui ia mai ui T. Ln«!*on iioko o kn ni» ii.i kaiuaaina. Aohe i liuliu mah«j|i- ih«». haaWle »nai o Lniohu ia Hokalu no ka make an.i e kan* wahin-, M .i-iili waiho la kehi poe h'xthathtu na'u e m ilama, hiki aku -<> au inalaiia i ko*u miu la ikaikj, a ho!*j mai no kekahi poe o lakou i Uapou nei. I Wela wu, he kakaikahi na kaiuaaina niulaiU. Fia no o Hou o Hanahi ke noho nei tua H«>katu, e noho maikai ana Ukou. Ma Taiohae au a uie .ī. Kekela e lauiiii |>u ai nn* ua wahine haole haipule. Haipule pu uie na hoahanau o na moku o Tuhiti, Huaiiine, Haiatea, Vaetutai, Rorotonaga, S:iino<t a nie ko An»rai jK>e. wau ka ine;« halnwai pinepine me iakou; ei.i kekahi i>oe o iakou ke noho noi, a ua hoi liou uku kekalii i ko lakou mauaina i hele mai ai. PeU no na haole, ua pau na hana maanei, a hele aku kekahi [)oe nia kahl e loaaai ka haha. He nul ka iini o ka naau e moakaka nial ka leo Ameriea iloko o ko'u |kw, e loaa nui mai ka leo haole a me ka leo Farani, oiai oia mau olelo na mea hana nul ma keia mau Aina. O kahi ike uuku au i ao mai ui ia maua o Kekelu, oia no kahi mea nana e wehe mal ī na maka.

]No Knpaha, ua hoonohu iu oia raa Hanawawe mahope iho o ka hoi ana aku o li. Kuihelani a me A. Kaukau, a no kt» kaua pinepine, ua hualek' oia ia walii a ua hoi īuai i Nuuhiwa a noho nia Hakaten. Malalhi oiu i iHalaniu ai he kula keikikane a nte na halawui Sabati. Hoomau oia i ke ao unu, u mahope ohiia aku na keikikane nollilMhau, euoi ka oielo Faranl. Xeie iho ia oia i ka hana. Alalama no oia ina haiawai Sal»;»ti a me nn hana iinia a mahope kue ke alii ia .S. Kapaha iio koiia a.) i k » hooniaiiu Hoolepop**, oiai he ikm» Katoiiko Uoma na iim'h a |uu iimiaiia. I'a hele oiu a iiiii Uiihuuiuo •> iiolio iuuikiii anu ine ka ohana, aoie i lohe ia kona inu ruma. Ho iuuii no koiiu nnilauia i ku Kaihala Hawaii, he ohaua kona, iiuiaku au ine ia iu:i na hana mu llokutea; holo iio uu e kokuu iu> nu kula uie na liaiawai Subati. He inuhulo ko'u iu Saiuueia Kapahu. Aole oiu i haalele ika pon-> i loaa i iia mu Huwuii e like nit: kekuhi jkic e ue i hoi mai i ka aina nei. lle ))oe Hawaii no kekuhi o noho nei, a ke hoopili aku nei ma kaaoao |H)pe. onu kuuuka o mm mokupuni o laio aku nef, he poe kapaa lakou ma ka aoao hoomana u lakou i noho inua »i. He |>oe Katolika ka nui o Nuuhiwu.

O Cn|H>u 110 kekaiil ama I pau loa i ke Katolika a kakuikahi ka |nh> i km' iho, uiainu.i o kuu hiki hiiii aku i ka 1802 ina ka la 15 o Mei iik' ku makua Kev. 0. Haiauwiiui, e ona aua kokahi iwu, e uwe kuinakvua aua no ka niake ana aua « kekahi hoa o lakou, a iie pule pope ka kekalii poe. A i ke Sabati raua o ka hoomakaaua o ka hana a niakou, kani na pu ewnlu, a lele ae la ka oili o kekahi poe. Eiu ka oke Alii o Keikitaupato me kona poe e hele mai ana i ka pule. Ma ka hom 6 kakahiaka, akoakoa ae la na kanaka maluna o na paepae pohaku a hoooiaka no e ao ma na palapala, n i>ela mai ka nee ana o na hana ahiki i ka 1863-4, hoea inai la ka mai lepera a luku iho la i na kauaka he nui. Ua hele no ma kela kahawai keia kahawai, a ma Nuuhiwa, l'ahuna, Hlvaoa a nie Tahuata Fatuhiwa. A pela mau au e hana noi, a no ka palupalu uiai o ko'u kino, ua emi mai ka holo ana i o i o. H ahonui mai ka Haku ia kauu e komo i kela wahi maeiuae a luhi ole ma ka lani. £ holo uku aiia keia haole o McC'uliea i llonolulu, e noho iki malaila, a mailaila ae i Kaleponi a hoi hou mai i HWaoa nei. O Epikopo Hukatio, ua make; o Johnjson o Uahuna, ua make; o L. Chase i nalo i ke kai, ua make; o Xeegei H t ua make. Ke hoouna aku nei ka'u wahine ia oe a me ka ohana o ka hale a me k» Hawail a me na hoahanau a pau I ke aloha. Owhii, o kou hoa Oiaio no lesu, S. Kauwealoha. l'a hanau mai na ka wahine a | Mr. 3amuel Maheiooa uia Kulaokahum i ka po Sabati'aku nei, Okatoba 18, he keiklkane.