Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 49, 5 December 1891 — Halawaia na Pauaka Liberala Hawaii He Moolelo Pakalikali e. [ARTICLE]

Halawaia na Pauaka

Liberala Hawaii

He Moolelo Pakalikali e.

[ Iloike ke Kiu no ka wa Ehiku.] Ua noho ka halawai a ka hui hoomokuahana Liberala i alakai ia e Wiiikokl, Buki a meNawahi maioko o ka Hale Maauauwa kahiko i ka wa o J. Piikoi, oia ka Hale Makeke ma alanui Moiwaliine, i ka hora 7 a me hapa o ka po Poaono, Noveroaba 21. Ke hui ia na kane Hawaii, na hapa waihooluu ano Hke ole, na wahine Hawaii a me na kamaiii (hapuu), na |>oe i hookupaia ame na poe aea uiaiuna mai o na ale, alsthtT hlftfTro KU" !lflunrr i k» iltf ma ke koho nku. 1 LAWKLAWE lIANA I'AHKMAIIIiMA. (Ja heiuheiu ia ka mookuauhau o ka halawni I hala e ke Kakauoielo a apono ia me ua hoopooopouo no ka piha i na p:uiaka o ia moolelo. Walho ia mai la ka papa komi(e he 15 lala, ma ka pa :» iala o ke komite o ka maliele iiookahi a pau na Maheie Elima oka apana koho o Honolulu nei, oia keia: Mahele 1 —R. W. Wiiikoki, J. W. Kahalewai (haiolelo mamua o Waianae a e noho nei ma Manoa) a me Mr. Ka* makauwlla o Kamoililii. Maheie 2—J. W. Pipikane, I). W. Kahuakai (haioielo hoohulihuli kue moekolohe, inu ona, hoomanamana a pela aku) a me Mr. Kahahawai. Mahelo 3—J. Pauiawaho (o Waialua mamua), J. S. KuKahiko (ka hamabaga nui) a me Kimo 010. Maheie 4—C. 13. Malle (Puuku mua o ka Hui Kaiaiaiua i kipaku ia), Mr. Mauiiawa a me Mr. Hoioua. Mahele 5—D. W. Pua, Mr. Kanoa (aole o Puhiula o Kauai, aka o uka o Waolani) a mo Mr. Kalaehao o Kunawai (i kioia pineplne ia inai ka noho kiure ana o ke kau i hala). O keia na laia komite ona A{iana koho elima o Honolulu nei a lakou

i pahonohono ai—o ka mea kahiko a me ka me<i hou ma kela po —ka mea hoi a ka Huke nui i olelo maopopo nii» ai, * 4 he nui aku ka nohae o ka apana kahiko i ka apana hou. 1 Kaheaia ke KomHe Kuwaena (a waiwai paha) o ka hui e waiho aku i ka lakou hoike. O kela laau kauiana a ke aiii a Kekuokalani (o Hoolejbelehekii) ka lakou hoike. NA If AIOLELO. Mahope o ka |>oj>opulu ia ana o na hana, na haawi ia i inanawa no Kauka Hamoua (kela haole malihini haaleie loa i na kanaka Hawaii a 1 hoopii iho nei ki Aimoku [w] Hawaii) e pulii mai i kn |*lu no keia lau kanaka hookahi a oi. O kana poolelo, ke aua waiwai ma ke kumukanawai, ua like ine ke kil gula a Xebekai»ex:t, i unuhi la mai e Ailnene Buki t nlaila un pii mua ae Ia ka 1111 o keia haole i ka puali auaaina o ke aupuni, no ka mea o [kaaina ka keia haole e hoomakau» |lii nef a Aiiuene a ine Wilikokl e Ihanakele a e hanm puna oei itnu:i o ka leholehu. £ makee wate aku ana no oa haule nei i ka nui o ke 'idaii i haawi l* uoiakoa naanaaina.

Pehea 1« boi ua haole hoopokapuka aina nei e haawl ole mal nel I kona mau aloa tu* na kumukuaf haahaa ruai, oiai aia no ka liio o kona mau aiua i k&hi o ke mele aka pelehu ** (iokeokea M Lalama pu ae la uo hoi ka ahewa i na mikanele, na poe nana l hapai ae la Hawall ma na anuu kiekie loa a komo I km heluna ona aupuni uaauao k*, Aole llailn wale, aka ub noke pu ae la ola I na poe walwal, a e pal ana I na Ihnahana o ka alna. Heaha ka pono ona liinahana, ke ole e loaa ka wniwai I kekaiil poe ? Hikl anei ke hana na iimahan» me ka uku ole ia aku me ke dala ? Ua Hlo no nae na olelo n kela mallhini haalele loa i mea hauoil na kela anaiua. Pau kmna, alaUa o WiUkoki maU O kana poolelo, o na hlpa eleeie, ka innina ī ka llamuku, ka opnkeemoa no hol i ka Molwahlne ika lilo 0 na oihana aupunl ia hai aole ia ia me Ailuene Buki a pela aku a pela aku. Ke ninau ilio kakou ia kakou iho, «Heaha ke kumu e !ofta 010 nel na hana aupunl la kakou?" Ka haalele no hoi paha I ka wahlne mare a iiio i ka wahine manuahi, ka epaepa no hoi o na hana, ka haklhakl kanawai no hoi o ka alna, a pela aku. Kohu a hanohano anel ka oihana i nn kanaka hakihaki kanawai ? Aole wahi kohu ikl. He kue kela i ka olelo kumu o ka aina, oia hoi, HUa mau ke Ka |o ka Aina ika Pono. M Aole oua hupo a me na Jopa ke hopuhopu la ja hookoe na luna aupuni. Inn kaj kou e manao uua e lilo ka honua ia kakou, alaila e hoolohe kakou i | kela olelo hoopomaikal mua loa I haawi ia mai al: "Pomalkaika poe haahaa o ka naau, no ka mea e lilo ka honua ia lakou. M A pela no hol na olek) hoolana a Kavnehyneh& 111. i kakala auU ai, « O ke kanaka e hana ana Ika pono, o ko'u kanaka ia." Nolailn, ina haliu na Ilawaii a uonliu i kela leo o ke alii e moe nei i ka honun, e lilo ana ka hooponopono ana o Hawaii aupuni ia Hawaii kanaka. Nui no ka paipai ia o keia haioleio e na poe e niele ana:

" Kamau kinha i ohi, I |mliee ko puu ke moni." Pau ka Willkoki, o Nawahi mal uiahope aku ona. Eia kana poolelo: Iloao! Ilono! Hoao liou! Ka hoopai paewaowa o ka lunakanawai hoomalu i na iiihia »ifa, kona hoo* kahi nm ka noao o ka lahul, a ina liio ka nui in lakou ko ka uaanao (hookahuli aupuni paha, kaua aku a kaua naai pfth«, kipaku aku jmha i ka Moiwahine, a pehea aku la) o ka iahui. Ina owaii hooknhl, nolo hlkl, a pela aku a pein aku. O kela haioleio ka mea nana i hoole ka inooieio o Hawao, ka niea nnua ka olelo " hookahi no Hawae, iauhue Kona, M a I hoomaewaewa nku hoi 1 ka Haku nana kelaoleio mana e uiu nei ka iiinu, « o ka pule ikaa ke kanaka pono, ho ianakila nui la." Ina e hele ia lloko oka ululaau a puie aku I ke Akua e haawi mni i ka lanakila no Hawaii i kela la, e looa ana no iaia hookahi, aka inn e pule wnle no ina ka leheiehe me ka manao ole e hnna i ka pono no ka alna, hoka no e llke me kou hopohopo honun. Ina haaleie ina manao 1111 piliklno a kaiuaillo nmluna oka mea e hoea iti2il ai oka pomaikai i ka aina a ino ka lahul, oia auanei ke kalahiina nana I ku« kulu I na hana kuliu no ka pono o kona aina hanau. K paanaau auanei i na hanauna a pau no ka \ra pau ole. Aka o ka nul waie iho no o ka Jeo ma na hana houhoo aku apo k« ic t oiA k* mea hoike mai he neo ka b«awliM i kna i na wa i hala aenel, no ka mea oia ka Ihki palalauiiala o ka ha)e ahaoielo o k«i» aupunl, wahi aoa. Ueaha na kahoaka holoman oka «ina« me ka iahui I iota iaia ? He neo iiiji iaia ponoi aI ka lahui.

Paa ka Nawahl, alaila ua Hk> ka immawa Li L. W. P, Kanealii, keta kumulena paiaualeo a Waihee i l*uotMMi ai. Oke poo manao a keia nmlio, okn holo i>o Ka pomalk&l o ka huli umi i ke Kio o ke Kuokoa ame Pakaina e hoolaha i na mooleio pauaka a hauliiU a kola* kou mau halawai hoeepa a im

kupueu o Waolnnl. W*hl «m. nuikomako nu e Ima pono ola (ktu) W*o. 1 kela ua l akd Iho n! *o tn# kn iitio)l nui, ot»i e noho |>u n<» au me i:\ inamlka o )ni hālololo nna. A IKI korw ike ole ia'u ia \va, hoooMklo *oU *u I kn inooiHo * Km*± lul.hhu i kn paa ona maka Ike keXo konā ru*ka weiaweh ia'o, nolalla he pftl ka'o I hoohelo ni na* mio haawi nku aim nu im kuu mnu na Waiehn e ike iho iniā kuu •hM hanau, kn mem nann i kolm ia'u e hookolo l kn meheu o ka |n»t» e ake nei e hoopau i ko Hawaii noho aIU * e hooloil ae i Ki|mbaltka. Kia ka |»2li ia'u e |Mia nei, aole oia e puka I luiwmakaainawi no keia kau ae o 1592, no ka mea he llli olhana me ka nann ole tka |k»uo ih> Hawaii. olal ua kahiko ota I keia pono aua e kutoto nei ine kniawoole I mau kanawai maikai. A i keia wa, akahi no ota a manao ae e haa» wi ma ke kukala nu oihana aupuoi, ka maunu hoopatatmaka ekaeka e kau aku nei imua o llawaii. Aia na ka mea koho kiekie la, oonaaku ia ua oihana aupuni nel. Ina |>eta ke kaona, alaila e ko ana keia mau lalani olelo a kuiualii: "Pala, pala ka mala a kuu uioopuna, h»i mai he opeapea ko in. M Pela okoa Iho la no oia Ina kau I haln, he mata a me ke open|>oa na Imawina loaa I ka lahul i kona mau kau o ke ko-

mo ann. Inn o mnnao ana k»ltou, o liko m« ko ivanealii o ko lakon niau titi ka pono o. ka aloa a ka wuiwai, iuu o nti iiana Ui 1 hooulu iu maluna o ka aiua, e aho e lawe mai oo i kannwai e lioolilo at I k* ieho i dala keokeo u I nm |K>htte i daltt Kula, ioU ai na mea a pau o ka Hina. Ina e kukulu ana o Kane* alii, Willkoki) Hukl a me Nuwahi I mau hana nui e hoowaiwai ni i ka aina a me ka lahul, o like ta me na u»hl laikl, na haie hana hao, na hui inokonhi, aa mahiko, a me na hana hoowaiwai o ae <» ku nei inaluna o ka mnu, i ioaa na uku mai ka $17. a )>ii aku aka $100. o ka maiami; I rm wa I haia, a ua o Kanealii raa l ulu|ui iho nel a emi na uku i ki> kupihipihi, e pli atm anei ua uku luina ia lakou ? Ho hiki anei i ka ilikole ko hoowaiwni Ika huue? E ola aoel ko kakou makapehu ona Iwi maloo na alakai ? He kaiaialna nonuao anel ka hahai mahope u na ao ana a na paiauaielo e like ue la kk* lakou nel ? Ma ka hua ola laau « ike ia ke ano o ia laau, a ma ka hana hol a la kanaka e Ike ia ni ke ano oia kanaka. Ileaha ka lakou nei mau hana ano uui akaKou i iko ai e hahai aku ni kakou ?

Maanei ua i>oolelo mai la o I'ua penei: Ua hoohota utu vau m» ta hare ahaorero i na mio no to ra(uu hooniiineaai nui. l a ioaa la hoi kan alaala u ka lahui e nuu nei a puua ke kania-1, Wahi hou ana: (Ja tufaa vau ma ta reoo ka rahui no tn pono. Ke Iko nei la hol ka lahui i kona hana hou a«ta ( ka punawai o Kalihl a me ka mouo o ke awa pae o Lau|mhoohoe, a lioopenoponopono la hoi o holhoi mai ina apana aina o Paukunui a me Alanaio no na eepa o Waolani. llu ka aka i kela U»hitf.

I'au kana r ku mal o Ailueno Huki haioieio Poahiku penei: Ko hoike Hku nei, ke liana hou ia nei kela kuikahi e Motu Kamika. K ku ana au ma ka aoao o ka iahui (ole wale) e kue nku a hiki I ke knnakn hope, no ka mea ua hana Iho nel i»u ola i mua o oukou ka'u iuau pono, ua nui a lawa, aole oukou e hume i k« inalo. Palahea io no na pono a utt 0 Ailuene, no ka meo, ela ke eml mai nei nn uku liana nia na wahl a pau oka aina, oia ka paha keia ko o ka e'a a ka lepo i ka maoahune e kanu mai nei Ina maia maia oka e'a. Wlli ka (>ohul{ o ka maiu a ka puhlkoīe e hooponana ia mai nei na poola. Oia no la ka mea o ka hoopaneenee ia ona wahi kenikenl a na keiki hoonoho-hua ona a pau i ka haalele.

Pau kana, ku mai ana ke kanaka hlwa paa, eia ka no Hunoaula foal a he Pereaidena no ka hul kalalalna malaila. £1» kana |)uolelo: l'a hele au I ka halawal o ka |>onoi, o Kahoonel ka Pere*idena a ua Ike au hc hul kamalii a lapuwalo, a pela aku. O kela ae la ka makaua a kela kanaka o ka mioi an« mai nei o llonolulu, e hele mal e nila ia Kahoonel a e hehi iho i ka hul makua I ike la ae al kana hui he oha pill wal*. Aohea wale anu oe, K ka neprero o Maleka, £ hana a puukaul, Uoohm mal maanel. Ku\ Aohe Komeala. a xeia pule, u;i lilo i ke io a ka hewahewa, a i 'kela pule ae paha e hoea aku aL