Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXX, Number 52, 26 December 1891 — Page 1

Page PDF (1.45 MB)

This text was transcribed by:  Lianne Hee
This work is dedicated to:  Maxine Leinaala Porter Hee

KA NUPEPA KUOKOA

KE KILOHANA POOKELANO KA LAHUI HAWAII

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

BUKE XXX HELU 52  HONOLULU, POAONO, DEKEMABA 26, 1891.NA HELU APAU 2369

 

Hoolaha Loi@.

@ (most of column unreadable)

J. T. WATERHOUSE,

(WALAKAHAUKI,)

Halekuai o na Lale Nani Pauio!

LAKOHAO.,

Na Lako Hana Mahiko

A PELA AKU @ NUI WALE

Alanui Moiwahine      Honolulu

 2@44

He Moolelo

N I W E L A !

@

Kanaka Hana Pu o Mosekao

KA

Weli o ka Makakila.

Valadimira ka Moneka

KE AUPUNI O RUSIA MAL@LO O PETERO KA N@I

Ka Weli o ke Keneturia Umikumamahiku

MOKUNA 1

NA LA @ KE KAMAHELE O KE AUMOE

AUWE! Pehea la i aa ai kou naau e kuu keiki e pulama i kena noonoo.  Ua maopopo ia oe e kuu keiki aia he muliwai akea mawaena o kaua a me kela lede.  He kamali’i kiekie loa oia no ka aina nei  a he wahine waiwai loa no hoi.  O keia lede opio, oia kekahi o na wahine e makaleho nui ia nei e na keiki kaukaualii a pau o Rusia nei, a ke akenui nei kela a me keia pakahi o lakou e lilo i kekahi o lakou ua lede la, nolaila e kuu keiki he mea pono i @ ke pale loa ae i na noonoo ana no ia mea.”

            “E kuu makuahine, ua ike oe i kau keiki nei imua o kou alo, aka aole nae oe i hoomaopopo i kau mea e kamailio mai nei.  Aole o ke kiekie ana o ke kulana o ia lede he mea ia no’u e aloha ole aku ai iaia; oiai iloko o ke maua mau la kamalii ua lilo maua he mau hoaloha pilipaa loa, e like me ka ulu ana ae o ke maua mau kino i ka nui pela ke aloha i ulu ae ai iloko o maua, a e like hoi me ke oo ana ae o ko maua mau kino pela ke aloha @ ai iloko o maua.  A ke ole au e kuhihewa e kuu mama aloha, o ka haawina i loaa ia’u, oia like no ka haawina i loaa iaia.” wahi a Ruleka Niwela.

            “He mea oiaio paha ia au e olelo nei e kuu keiki,” wahi a ka makuahine me na waimaka e haloiloi ana, “aka ke manao nei au aole e hiki i keia lede ke aa e aloha mai ia oe, oiai ua maopopo ia oe ke ano o kona makuahanai ke Puke o Tula, he kanaka hookae ino loa oia i na poe e like me ko kaua kulana.  O kona makemake e mare kana hanai me kekahi o na keikialii kiekie i like ke kulana me kona.  Nolaila ke ike wale aku nei no au aole e hookoia ana kau k@ko e kuu keiki aloha.”

            Ua nana mai ia o Ruleka i kona luaui makuahine, a no kekahi mau sekona loihi kona hoomaha iki ana ua pane mai la oia me ka leo kuoo:

            “@oki oe e kuu makuahine, mai kamailio hou oe pela.  Ua ike oe e kuu makuahine o na kulana alii kiekie au e kamailio mai nei, aole ia I like me ko na aupuni e ae o Europa nei.  No ka mea, o ko Rusia nei ua loaa na inoa a me na kulana alii i kekahi poe mamuli o na hana koa a wiwoole, aka o ko na aupuni e ae ua hookumu ia mai no ia mai ka po mai.

            “E hoomanao oe, o ka makuakane o Roselina he kanaka haahaa oia i ke kaua i haulehia ai ko’u luaui a he mau koa laua e kaua ana me ka hakoko like ana, ua naul@ ko’u makauakane a ua pakele mai hoi o Valadi.  Nolaila, i kona hoi ana mai i ka home nei ua loaa iaia na hoohanohano ana he nui me ka papahi pu ia aku o ka inoa ahi maluna ona, aia hoi ke waiho la na iwi o ko’u luaui makuakane ma ke kahua kaua me ka manaonao.

(Picture)

            “Ano, i keia la he aliiwahine kiekie o Roselina a he makaainana haahaa hoi au.  Aka, ua ike oe i ka puuwai o kau keiki e kuu makuahine, a na hilahila ole au ke puana ae ua like ka maemae, ka hoopono, ke koa, ka wiwo ole, ke aloha a me ka makee i kuu Emepera me kekahi o na kaukaualii e ae a oi ae no paha, a na makaukau mau ko’u mau lima, ko’u kino a me ko’u uhane no ka malama ana i ka maluhia, ke kapu a me ke ola o kuu Emepera.  Nolaila e kuu makuahine, aia no he la ke kakali mai la no ko’u papahi ana iho i ka hanohano a me ke kiekie au e kamailio mai nei.  A ina he puuwai ko Roselina i omauia me na kipona o ka paulele a me ka hilinai, alaila aia no he la a ka Makua Lani e poni iho ai iaia a me a’a me ka lei hiwahiwa o ke koa, a e loaa no hoi iaia he kane ana e hilahila ole ai, a he mau lima ikaika hoi nana e pulama iaia me ka mailani i na minute a pau o kona ola ana.

            “E hele ana au e ninau iaia i ka la apopo ina he aloha ia oia ia’u e like me ko’u aloha iaia, a ina he oiaio alaila aole@he mana malalo iho o kuu Emepera nana e mawehe kekaula kaakolu i hikii ia ma ko’u puuwai.  Aole hoi he kaukaualii a’u e hilahila ai ke ku aku imua ona, no ka mea ua ike ke Akua kiekie loa i na mea e waiho ana iloko o ko’u puuwai, oiai aole ka pakaha, ka lili, ka imihala a me na manao in@ wale iloko olaila  aka o ke aloha, ka hoopono, ka hope ole a me ka makee alii a makee Akua hoi, oia wale no na mea a ko’u puuwai e hiipoi mau ai, a pela hoi ka mea oi loa aku a ko’u naau i aloha ai,oia oe e kuu makuahine a me ka lede Roselina.”

            I kela mau olelo a ke keiki, ua kulu iho la kona (Kalaudia) mau waimaka i kona hoomanao ana ae no kaua kane aloha i make ma ke kahua kaua no ke aloha i ka aina hanau a me kona alii.  A oiai laua e noho mumule ana, ua puiwa ae ia o Kalaudia i kona lohe ana aku i kekahi nakeke mawaho ka hale, me he la e kikeke ana, a pane ae la oia:  “Heaha la kela?”

            Olelo mai la o Ruleka:  “He uakeke wale no ia, oiai ke ikaika loa mai ia ka hou ana a ka ino.”

            “He kikeke ka’u i lohe aku nei, malia paha he mea kekahi mawaho.” wahi a ka makuahine.

            “Owai anei ka mea e aa ana e hele iwaho iloko o keia manawa a ka ino e holapu nei?” wahi a Ruleka Niwela.

            Iloko o ia manawa i lohe maopopo aku ai o Niwela i ke kikeke mawaho o ka ipuka o ka hale, no ia mea ua lalau koke aku ia oia i ka ipukukui a hele koke aku ia no kahi ana i lohe ai i ka nakeke.  Ua wehi mai la oia i ka puka, a ma ia wa ua pio iho la ke kukui mamuli o ka ikaika loa o ka makani a pouli pu iho la oloko o ka rumi, no ia mea ua kahea aku la o Ruleka:

            “He mea anei kekahi mawaho nei?”

            “ Ae; he malihini.  E oluolu e ae mai ia’u e komo aku iloko o kou hale, oiai ina au e noho loihi loa ana iwaho nei, alaila e make ana au,” wahi a kekahi leo i pa-e mai ai mailoko mai o ka ino nui.

            “E lalau mai a paa i kuu lima e ka malihini i alakai mai ai au ia oe iloko nei o ko’u home,” wahi a Ruleka i pane aku ai.

            Ua hooko mai la ka malihini i ka Ruleka poloai a hookipa ia mai la oia, a ma ko laua hoea ana iloko o ka rumi hoonanea, ua ho-a hou ia ae la ke kukui.  Akahi no a maopopo ae la i ka opio ke ano o kana malihini, eia ka he kahuna moneka oia.  He poupou oia ma ke kino he ke@ me a ke kanaka momona.  He aahu loihi eleele kona, me ke kaoi eleele ma kona puhako.

Panee mai la ka opio i noho no kana malihini a noho iho la ma kahi kokoke i ke kapuahi hoopupumehana.  Ua noho laua me ka ekemu ole o kekahi i kekahi a liuliu pane mai la o Ruleka:

            “E oluolu oe e ka malihini e hoomanawanui iho pela a mehana pono ae, alaila he mea pono e paina wahi ui.”

            “Ke mahalo nei au i kou lokomaikai.” wahi a ka malihini i pane aku ai.  “Ua @aalele iho au ia Mosekao nei i ke kakahiaka nei me ka moeuhane mua ole e loaa ana au i kekahi ino nui e like me keia.  Aka, ma ka’u huakai huli hoi ua loaa iho la au i ka ino, a ma kahi he elua mile mai nei aku, ua hiki ole i kuu lio ke hoomanawanui hou mai; nolaila ua waiho aku la au iaia ma kekahi wahi kupono a hoi wawae mai la au.  O ko’u wahi laki loa oia no ko’u ike ana mai nei i ka uwiuwiki o ka a o ke kukui o kou hale nei ma kahi mamao, a malaila au i hookolo mai nei a hoea i ou la.  E hoonani ia ke Akua!  He oluolu a he maikai maoli kou noho ana.”

            “He hooikaika au me ko’u luaui makuahine e malama i ko maua wahi pupupu hale nei me ka maiau i ole ai e puanuanu, a i hiki no hoi ia maua ko hookipa mai i na malihini e naue mai ana i o maua nei me ka hilahila ole.  E hai aku au ia oe, ua hoehoaeha nui ia ko’u naau no kou komohia ana iloko o keia ino nui e ka makua,” wahi a Ruleka Niwela.

            (Aole i pau.)

            E nana me ka hiaai nui i ko makou kii karikimaka.  Aloha Karikimaka oukou.

 

HOOMAKAUKAU MAKANA KARIKIMAKA

            O ka la nui kulaia o ke ao Karistiano, ka la i hanau mai ai ka Hoola o na lahui kanaka a pau, ua piha ia me na hiohiona he makeua wale o na anaina kino kanaka me na kino laai, e lomi ia mai ai na puuwai e palupalu a oluolu malalo o kona mana, a o hookaawale ae ai i kekahi manawa o na hora kakaikahi e kuwili pu me ke aloha i ke Akua a me kanaka.  He rula naauao ka hookaawale ana i na la helu mawaena o ke Karikimaka a me ka Hape Nuia e malama ia i manawa kulaia.  Ina no o ka mea paa loa o kakaou i ka hana, ua hiki no iaia ke hooki i ka lawelawe ana iloko o ia mau ia kakaikahi a e hooikaika e hoohauoli aku i kekahi poe e hoopoina pu i ko kakou mau luhi no ia wa.  Aole e hiki ia kakou ke hoohauoli aku i kekahi ma ke Karisimaka, i na no o na kamalii pu kekahi e hauoli ana, aia wale no a kaikai  pu kakou iloko o ko kakou mau puuwai i kekahi o na mea e hoopumehana ai i ke aloha i hali ia mai ai e ke Karisimaka mua loa iloko o ke ao nei.

            Ma na aina Akau loa, me he mea ia aole i makemake loa ia ke Karisimaka ke ole e lawa ka nui o ka hau a me na kaa holohau.  Ma na aina Hema loa, he ia olioli ia mawaena o na pua rose a me na pikake.  Aka o ke Karisimaka he Karisimaka no ia puni ke ao nei.

 

NA LETA

 

            (Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na haia no ua manao i hoopuka la malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau.)

He Palapala

J. A. Kahoonei,

            Aloha nui – E hoike ae oe ma ke akea, e malamala ana he halawai makaainana nui ma Koloa nei ma ka la 1 o Ianuari, 1892, no ka hoolohe ana i  ka haiolelo a A. K. Mika ka moho lunamakaainana o Koloa a me Lihue.  Ma ka hora 12 o ke awakea e haiolelo ai.  Ua konoia na mea a pau e hele nui mai e lohe i kana haiolelo aloha aina, aloha lahui a me aloha Moi.

J.        L.  K. PAHULAMA

Koloa, Kauai, Dek. 19, 1891.

Wae Moho Alii me Luna makaainana o Kauai.

 

J. U. Kawainui,

            Ke hoouna aku nei wau ia oe i keia wahi mea hou iki o makou oiaio nei.  He halawai makaainana ko makou o Lihue nei ma ka Poaha aku la, Dekemaba 17, maloko o ka halo YMCA Aha Kuwaena o ka mokupuni o Kauai.  Hon. W. H. Rice, luna hoomalua, R.W.T. Purvis, Kakauolelo.  A penei, na moho alii a me na moho lunamakaainana.  A. Drier 11 balota puka, 

V. Knudsen, 7 balota haule, Capt. L. Ahibora, 1 balota haule.

            Lunamakaainana no Hanalei me Kawaihau, o Hon. A.S. Wilikoki.  Ua koho lokahi ia oia.  O.J.Kakina a me I. Kahilina kekahi mau moho e holo ana.

            Lihue a me Koloa.  Hon. W.O. Smith 15, hooholoia C.H. Bishop 4, Haule Capt. L. Ahlbom 1, Haule.  He nui ae no na poe e ae, e holo ana nae lakou i hoike iki ia ae aole no hoi i ka wa o ka halawai penei, W.A. Kiha, A.K. Mika, I. Mikaele a he halawai makaainana ka lakou i Koloa i ke ahiahi Poalima nei Dek. 18,  iloko o ka Hale YMCA.

            No Waimea, Akina Apukai 18 kohola; V. Kanuka 3, haule a ho 4 balota i koho aole i kakauinoa ia.  He poe inoa e ae kekahi, oia o E.L. Kauai, P.R. Holi a me Kaapuwai.

            Kela a me keia – E holo ana ke kekahi o ka Hui Mahiko o Lihue ma

 ka la 1 aenei o Ianuari, 1892.                                     J..H.K. KAIWI

 

I Banako Lahui

 

(Hoomauia.)

            Malia paha o olelo mai kekahi poe he hana apuka a kalohe keia I ka lehulehu, ke olelo aku nei au aole peia. 

            No ka mea, ina e nanaia i keia makahiki 1860 a hiki i ka makahiki 1861 ka wa a ke aupuni o Amerika Huipuia i hoopuka ai i na dala pepa he mau miliona lehulehu loa; ia manawa e kaua ana ke Akau me He kama, a e kokua nui ana hoi ke Aupuni o Pelekani i ka aoao Hema ma na ano a pau e haulehia ka Akau; me ka hoolilo ana he mau miliona dala lehulehu; aka, mamuli o ka hooholoia ana o keia kanawai e hoomana ana i ke Aupuni e hoouka i na dala pepa ua ikeia ua lako o ka aina, pehea hoi e hiki ole ai i ke Aupuni Hawaii e noho maluhia ana me na kanawai maikai ke hana i kanawai e hoomana ana i ke Aupuni e hoopuka i na dala pepa?  I ko’u manao, he mea maalahi a hiki wale no ia ke hanaia me ka poino ole o kekahi mea, koe wale no ka poe mea dala hoale e noonoo ana no ko lakou pono wale no.

            I na hoi e makaukau ana ke Aupuni e hoale mai i ka lehulehu i ke dala ma ka uku panee haahaa, e olelo paha kakou i eha pa keueta i ka makahiki hookahi, alaila, e lilo ana ia i kumu e alakoia ai ka poe mea dala iloko o ka aina i keia manawa, e hana aku i na hana mahi ai a mau hana hou e ae paha iloko o ka aina, elike me ka mahi kope, hala, uala kahiki, baka, a me na hana e ae iloko o ka aina a e lilo nakila ka aoao Akau; a ina ole i hooholoia kela kanawai ia manawa, ina no aole e hiki i ka Akau ke kaua kue i ka aoao Hema, oiai ke Aupuni o Pelekane e kokua ana i ka Hema, aka, he mea oiaio no, he emi ka waiwai io o ua mau dala pepa la ia manawa; aka nae a hiki mai i keia wa, ua like loa ka waiwai io o ua mau pepa ia  me na dala ulaula a kakou e ike nei i keia manawa.

            Nolaila, o ka’u e olelo nei i keia manawa, o ka hooholoia ana o keia kanawai ke mea i paa ai ke kuokoa o ke Aupuni o Amerika Huipuia a hiki mai i keia manawa a ke i keia nei keia Aupuni o Amerika Huipuia oia kekahi o na Aupuni waiwai a mana ma ke ao nei.

A ina ua hiki i ke Aupuni o Amerika Huipuia ke hoopuka i na dala pepa, oiai he kaua kuloko i loauanei na aina ma Kona a ma na wahi e ae paha i mau aina waiwai nui iloko o ka aina, a e holo aku ana hoi ke dala a ka poe waiwai e paa nei ma ka hoale wale no ma ka umi a oi aku paha kene@a i ka makahi hookahi, a komo iloko o keia mau hana, a e loaa ana hoi he mahele i keia a me keia, alaila, o ike no auanei kakou, e nui ana ka holo ana o ke dala iwaena o ka lehulehu a ola hou ka aina.

            Aole i pau.