Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 1, 2 January 1892 — Ka La Hanau o ka Puuwai Alii Nana i Kukulu ke Kula Kamehameha. [ARTICLE]

Ka La Hanau o ka Puuwai Alii Nana i Kukulu ke Kula Kamehameha.

ft j k stevens.] £ nnna ae, pehea la kela niauu kapalanaha nai wale o na «lakaamahu, na telefcarapa, na telepona a me na pahu owlla olelo, a o kela lokahl kupalanaha maoli 0 ke klla, ke ahi, ka mahu a meka uwila ka mea hol nana i hoohui ae 1 na awawa, na kula a me na mullwai iloko o ka hui launa iokahi llke ana, ka mea hoi e maalo ae ana mniuna o na mauna, a e kaalo ae ana hoi malalo o na moanawai a e hookokoke mai ana hoi i na wahl mamao a hlki ke kuka me he la aia ho nlo a he alo, e lohe maopopo ana kekahl I ka leo o kekahl mamuli o na hoololl ana ae a ka naauao, a nona hoi na kula e moe ana me ka hihlpea ma kela ame keia wahi a o hoohui ana i na t*usani o na kulanakauhale a me na mokuaina a e hoohui iokahi ana hoi i na aupunl o kela ame keia aina puni ole, a hoakoakoa ae iloko o ke kukakuka like ana, ka mea hoi a na au mua i Ike oie ai?

Na ka hana I hoohua mal i keia mau hiohlona kupaianaha nui wale, a nana no auanei e hoomau loa aku a o hoomahuahua aku no ka pono a a me ka holomua o ke kanaka. He mea oiaio, o ka iawe ana mai a keU maUmalama i keia mau mea hoopomaikai nui waie, ua hoea pu mai me na hana a ka hewa, ka mea a kakou a pau e pono loa ai e makaala ma ke pale ana aku. He oialo, he wa e lilo al kekahi hua ono momona i mea awaawa a mulea loa. Mai loko mai o ka noho ana malamalama ua hana iho U ke kanaka I ke finl t wlkeke a nuna hol 0 keU a me keU ano I komu e hoolilo ai I na kanaka I poe ona nima, 1 poe hupo, I poe aea wale a i poe makila Aole au e olelo aku ana U oukou mai ole oukou e hele mal ma keU kuU e aooloai I keia malamalama o hMi auanel U oukoa *eia maa hopena awahla. I hana anei na meii hana nal wale I ka hone ono momona no ka hoolilo ae I vlnika, a i men awaawa paha a ka mulea nni waie. O ka olelo ana ae peU, he hoopuoipuni Ino loa ana keU I ke kulana nanl olalo o keU poe holoholoaa ĪUUI hana nal waU t ka poe hoi I hoowahawaha ino loa I ka

polaoalHo, i tu ae koke hot e kukola a kakoo akn I n* hale koal nuiiA a D6 oa hale pili waiwai i vaeoa o ko lakou poai mikiala maa mamoa o ka imi ana i ka hoae maioko ona hile peiapeia a i ole i oa mea moaaooa 000 nuUoko o oa pa peiapela o kahi haoai poaa. Maloko o keia keeoa kaia me ka ookoo hoke, oa keeoa ao limahaoa 0 oa mea oiaikai a pau me ke kokoa aoa a ko oakoa maa kama ao ahooai, e ao ia aoa ko oakoo mao lioia i ka paie ana aka i oa mea ioo me ka hoowahawaha ioa wahi a ka peiapela i ooho ai, kahi hoi e hoopaoihei mai i oa maoao o oa kaoaka me oa kamaiii e komohia iioko o keia mao wahi ioo ioa o ka ooho>oa naaoao me ka lu wale ana i ka lakou mau daia, i ko lakoa maamaoawai hoomaaoaooa waie ia oiai o ka ioo w*le oo ka mea e loaa mai aoa f a o kahi ino hfe*haa ioa oia maa wahi, oia no oa hale ino raaia. £ paie a<u oukoa i kela maa wahi e like me ko ookoo kaopaie aoa ako i na keeoa o oa hoioholooa ai*kaoaka I kuu waie ia me ke kaula bao ole. Ua ahooa oe e heie ako e makaikai 1 waeoa o oa maoo e kapapa nel ma ko oukoa mau aekai mamua o ko oukou komo aoa iioko o keia mau wahi. He oiaio, ua oi aku ke aloha o ka maoo I ka lakou mau pio mamua o keia poe e hoohainu ana i na kanaka a ona me ka lakou mau gini a waikeke paha me na wahi kenikeni kakaikahi e loaa ana ia lakou uo ke karaima a lakou e hana ai.

1 Eao oukou, oiai ko oukou mau U opio i ka pale ana aku i keia mau wahi, ka meanana e pepehi nei I ko oukou lahui kanaka. Ae, e kuu mau keiki aloha, ua pomaikai nui oukou ma ke komo ana iloko o keia kula, ka mea hoi a ko oukou aina mokupuni nani iua ole e kaena nui ai a e hanohano mau ai. Ua lioala ia, aua kakoo ia no ka pomaikal o ka lahui Hawaii. O keia kekahi kumu nana i lioopunihei i ko'u noonoo, a no la kumu no hoi au e kahoahoa ikaika nei no kona holomua, a e ioaa hoi ia oukou na haawana pomaikai a pau mai laia mai. Ua pomaikal nui loa oukou ma ko oukou noho ana maanei, ame ke ao ana i na buke, na palapala alna ka mea hoi o oukou e pomaikai nui ai ma keia mua aku, ke hooikaika nae oukou, oiai keia manawa o ka pomalkai i loaa ia oukou. Eia oukou maanei nei no ke ao ana i ke kukulu ana i na hale, ka hana ana i na hao, ka hoonoho ana I na huakepau, ka mahi ana I na kihapai, ka hana ana i na malapua na mahinaai, na malawaina a hua « ono ' He wa mai ana i kn wa e pau pono mau mea i ke ao paka ia e oukou inaloko o kela kula ao. He poe Hawaii maoli oukou, aole ho wuhi maikai e aku e like la me keia mau mokupuni. Aolo he wahi e loaa ai na hoopomaikai ana l ko keia ola ana, e like la me keia wahi, mamuli ona loaa aka han'i. Ke akenui nei keia mau paemoku nani o waena moana i na kokua ana a ko oukou mau lima lmna. Aolo i pau ])ono lakou i ka hau* i a .

Ke waiho nel ko lakou nau waiwai ma na kuia, ma na aoho 0 na mauna, ma na awawa, ma na me ka wehe ole ia i kela manawa, a e kakali mai ana no ka hoohanau ia ae e na lima miklala o ka hana. Ke mino nka nei na Lani maluna o kahi o ko oukou hooka* wowo ia ana me na kukuna olinou no o ka malamalama, me ka haawi ana mai i na eaoluoiumaikai i loaa ole ma na wahi e aku.

E ao, a e hoomaamaa oukou i ko oukou mau lima no la hoolilo ana ae i keia mau kula panoa i mau kihapal nani, a e kukulu ae hoi 1 umi mau home oluolu maikai mal kahi e pakul mai i ka mea hookahi eku nei. Ika wa e puka aku ai oukou mai keia kula acy aku, aole ou makemake e hele palaualelo wale ma na napo ku moku, a maloko hoi o na hale inu rama, a ma na pipa aUnul hoi. Ua hiki Ja oukou ke hoonoho hua kepau, ke kukulu hale, ka hana hao, ke hookele hoi i | na enegini maloko o na kulanakauhale, aka, o keia ke aUuui ou e loaa ai a e malaina ai hoi Ike dala e lawa al U oe ke kukulu I hale nou, a e loaa al hoi U oe he home noho, he mala pua, he kihapai waina, a i ole he mahinaal paha nou.

He ioak«make loa au e hoomaopopo pooo oakoo, ela imoa o ko oakoo «lo he haawiaa pomalkai noi. Aole e heie wale malaoa keia maa mea Sa oakou, aka, e hakoko aaa ookoo me ka imi ana* E iml oakoo me ka hoa o ka lae. Inaoakoa e ao ana i ka hopa ana i kela maa mea malkai, alaila e loaa aoa ia ooeoh he maa apana aloa, he hale a he home. XJa hikl ioel la oakoa ke hooaaopopo I kela mea ol pakeU o ka aaol Imaa o ke dai-

oiaoa a imna hoi ona aaha naoi t a 0 na hale hoi i kinohioohi ia me ke gnla o ke kanaka waiwai, aooa haleaiii hol ooa moi ? E aowaoa oemana moaoa laoia a ma na aioa mamao aoie loa e ioaa ana ia oe he mea I oi ae i keia mea e walho nei imaa o ko oakoa alo ke ae ia mai e maa ke ola maikai iloko o koa kioa Heaha keia waihooa oaoi a'a e oioaa aka nel ia ookoo, e hai mal |—a e oana aku imaa me kela ma- | naolana maa me ke kaemi hope ole, a'a hoi e ooi aku nei ia oukoa |e hoonoanao mau iloko oko oukou moeahaoe aoa ma ka po, a e hookaa mau imua o ko oukou alo i oa hora a pau o ko oukou oln aoa ? O keia haawioa hoopomaikai a f u e koi aku oei ia oukou Hawaii a pau e imi pauaho ole oia no ke aiahele e loaa ai ia Hawaii ka ooho'oa kuokoa mau loa, a me ka hanohaoo pilipaa ame ka hilioal ia. Heaha keia haawioa oi kelakeia a ke kanaka ponoi oka aioa e haaheo ai ? Oia oo ka loaa aoa he home poooi oooa. He haie i kukulu la maluna iho oka lepo au i kuleana oiaio ai me ka maemae, a i hoopuoi ia me ke kihapai-pua aala a me na kumulaau hooluolu, a mamuli o keia mau haawina oluolu e ike ai oe i na minoaka oiuolu ana a kou MakuA lani i ke kakahiaka a me ke ahiahi, kahi hoi e hoea mai ai na hoolauna maikai ana a na hoaloha a o kahi hoi e haiamu mau ai ke aioha, kahi hoi nana e haawi mai i ka hauoii no keia ola ana. Aole he mea hauoli e ae iko ke kanaka naau e iike la me kahi home ponoi, 1 haiamu ia e ke ala o na pua me ke kihapai e hoopuni ia ana me na huaai ka mea hoi e loaa ai ka maikai ioi aku imua o na haawina o na moi "o ko ke kanaka hale kona kakeia. M Ua oi aku no, oiai oia no ka papu hoomaiuhia oke kanaka ponoi o ka aina, a he mea pono e pulama mau ia kela wahi me ka makee mau raa ke ano oia no ka ipuka oiaio o ka lani.

E ioaa ana ia oukou a pau e na keiki keia haawina maikai i ko oukou wa e ulu ae ai a kanaka makua ke makemake oukou. Na ka liana no e haawi mai. Oka hana me ke ahonui a me ka malama i na hunahuna o ka oukou mau loaa maioko o na banako, a nana no e haaw i mai ia oe iua home nani'la. £ hookaawale ioa mai kou n.iau aku i ka manao ana he alahele e ae kekahi e loaa ai keia home maikai mawaho ae o ka hana poloiei a me ka malama ana ika oukou mau loaa. Ina e ao ana i keia mea mai ke kanaka mai o ko na aina e i kumu e oi ae ai kou makaukau, alaila uahiki no. Mai hopohopo, a mai hilahila i ka ae ana i ka ike mai na haole mai. Mai ole e hoolohe I na leo hoino ka hana a e n?jp/aoi» at^^feaīoaa!

O keia mau hoiqo wale no ko oukou mau enemi iuo loa. O kela poe hoino wale na enemi ino ioa maioko nei ona kaiaulu o Hawaii nei. Pela no hoi e kaupale aku ai ika haole a mau haole paha e hapai ana i na manao hoomokuahana o na Hawaii, a i ole o na poe paha e hoowahawiha ana i ke kokua ana ia lakou namuli o ka hana ana a ko lakou mau lima ponoi. O kela aiio kanaka me ka nana oie no ka lahui hea h ia, he huiu ino ia e hoopoino una i na loina hoopoinaikai a pau o keia mau mokupuni, a ka pont lauia o kela a me keia mai^ainana

He *ea h»opoino kela poe hoouluulu a \e poe lala hoi iakou no kela poai hewa a 0 ka u . «lakai 1, poino ko na mea a £u o Hawaihei e ukali ana ia la- . ino ioa na haoa e

«na Imanao kuee Iwaemai . i h(Dkahi koko iloko o a \ e kelakanaka. He mau L- wt' toa ' oha «»a hookahi ka^e 6 "o K° k ' ,ko,, luaui makuaana ika 2£% n 0 mahele o ka poe kanaka ino a nie V7" t . . , >> t poo maikai aole loa e ike ia mamlL . , . » \ ko aūo 0 ili aka oka poe V . . . , . *al nae he mea pouo e hui lokalV. «o moll-ai „ K J£ koa 1110 UA na maikai. e hu!v . . i> \° mau lima a e kakooV a me ke kakoo aS * P°no, maikai oka aina aIV kanawai pule, ina kino maemiP Dao hai " ame na home maema^" 1 ® ona kanaka iao hol, ka V* A lo ino, Ina ua hanau ia maV™ 1 " Ameiika, Europa a ma Aaia^» keia ame keia waiheoluu lakoa no lakoa iho, he hookan

lakoa manao, he hookahl o kulena a he hookahl ko lakoa aloha ana i na hoonane* anm o na hale nma kahi o na gini na ramaa me na

hana kepolo a pao I loakahapoai, a malaila hol na mea ino a pan i hana iaai i ko lakoo Ino haaleie loa. Ma ko'u hooki ana eae mai ia'a e e kono akn ia oakoo e polama man oakoa I keia mea malkal nai waie he hana.

O fca inea e noiio malie ao& me ka oana ole owal I* lakoa, a i hea la kona wahi i hanaai, ko nanaaka nei aa malnna o oakoo mt ke ano he poe hoahanao oplo poooi oakoa oo'a. Ke hanoli nai nei an Ika hoike ana ako nka imaa o oakoa i ko'a maa maoaolana maikai no oakoa. Oiai owaa kekihl i ooho ma na haoalima no na makahiki he kanaiima aoi aku, oiai iloko o ia maa ia oa hana ia e a*a mai ka omi* kamaouUoa a ka amikamamalima hora o ka la. O ka apaoa dala halaii loa a'u I ike fti, oia no ke i loaa ia'u ma ko'a haoa ana ma ka mahioaai palaoa o kekahi

makamaka me ka pahi kakiwi oiaJ aa he opio wale oo ia wa o umikumamalima makahikl, mahope o ka hoopiha ia aoa o ka hale papaa o ko'u makuakaoe.

Ua maoaoio au a he mea pooo hoi no'u ka hoike ana aku i keia mau mea ia oukou, olal iloko o na hora kakahiaka oko oukou hoomaka ana e hana, e hana ma ke ano he hope no kela mana klekie loa ke alahele hoi e loaa ai ia oe nā haawina pookela loa a ko keia ao e haawi ai ia oe, ka mea kupono hoi e loaa ai i ke kaoaka.

E kuu mau keikl, ala maloko o ka oukou mau buke a mai ka oukou mau kumu mai hoi, ua loaa ka ike ia oukou no keia mnu puramida ma Aigupita mamao, ka mea hoi I hoaia ia iloko o na tausani makahiki i hala, a eia ke luakaha nei Iloko o na hoomanao ana a ko Hawaii papa hoomanao. He hana lakou na na iima oko kanaka. Ua lohe oukou no ka cmepire o Eoina a me kona mau heiau ona hana noeau, a me kona kelakela me konu mau paia pookela o ka ikaika ame kona mau lowela. He hua iakou a pau lia ka hana. Iloko o k&ia aimi nani a na luhui hou e noho nei mai kekahi kapa oke Kaiwaenahonua a hoea aku i na aekai o ka Bolatikn, a mai na palena komohana o Asia a ka inoana Atelanlka me konamau kulanakauhale kupaianaha, na halealii, na hale hana, na hale hoikeike o na hana noeau a me ua home noho,

oia ka mana ikaika o keia mea he hana. A ma kela nina opiopio kaulana o Amerika e waiho ana mai kekahi moana a kekahi, me kona mau alahao e hihipea ia ana e na kaamahu, a e momoe koke mai ana hoi kona mau kuahiwi, na aiua papu, na muliwai a me nn lukowai, a me ka ikaika pookela o ke kila, ahi« me kn mahu, kona mau luakini a me na heiau hoonaauao e ku oheohe ana i ka lowa, kona mau moku, na haie hana a me na wahi hana akamai—kela aina hoi e pili kokoke loa nei ia oukou a'u hoi i lohe pinepine ai ua pahola ae kona mau oihana mikiala mai o „ „ |, A |„ _ 1 • iUl' na kahoaka maakaka no ka hiki ana i na haneri miliona kanaka ke luakaha iho malaila ma ko lakou mau home iho.

O ka hana ka mea nana i hoohua mai i keia mau mea ma ka wa e pau ai o ko oukou noho imi naauao ana ma keia kula, aiaila aia imua o ko oukou alo na hakoko ana ako keia ao. A aia imua o oukou ko oukou mau palapala hoomaikai e hoike ana ua ao oukou ika loina o keia mea he hana, a he aloha hoi oe i kela mea he hana ahe moioi hoi au e kilohi iho ai me ko ohohia a i oi aku hoi ka nani imua o ka puupuu gula, u he (laimana hoi i oi aku ke olinolino mamua o na eiaimana i kinohinohi ia ma ke ka«

launa o na Moi. O keia palapala hoomaikai pookeia ka'u e nonol aku nei ia oe e hooikaika a ahai oe iaia me ka haaheo, a e paa oe iaia me ka makee loa ma kou puuwal oiai kou ola ana ma keia ao. Me ka loaa ana o keia mau mauaolana la oe, me ke ake ana i na manao lana maikai a pau no na la aku e nee mai ana imua o'u. Me ka manaolana malkai no kou lahui, a me ka holomua o kou alna makua-

hine, ke hauoli nei au i ka hoolaa ia ana o keia hale no na hana imi naauao, no ka hana, no ka haipule 00 ke aloha aina, no ka olaio a no ke kaulike o na hana maikai a pau oko ke kanaka noho ana naaoao. £ like me ka loihl eku ai o keia mau paia pohiku a me ke kilohi mau ana iho a ka piko o na mauoa maluna iho o Ukou, epono e hoomanao mau U ka inoa oka mea nana I hookumo keU hana pookeia iioko o kapanwai ona Hawaii.

Ua lohe ikai makoa, oa hlki mai I he maa k«t hoohanohano hoo J?ai ke «upnm ImepenaU mat o ® papahi ma malana o ke kakuPl' Kihlna ame na mana^^ nua ° oka hone mak° ke °keia, © UkoanakA* **P*{laakala na kea ana, ftna na kaa* maoU no • hoob)t ®° k la peia i \^qani