Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 6, 6 February 1892 — Page 1

Page PDF (1.84 MB)

This text was transcribed by:  Hoku Cruz
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ko BihopaMa

Hanako MalamaDala

E lawe ko makou I na Dala hoomoe

Ma ka @ aue @ ko makou Hanako ka awe @ kela mau jumu: @ mai ke kanaka @ I na @, e uku no makou I ka uka@ me ka Ilima Hapahane@ o ka makahiki, @ ka me aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, @ ke dalahoomoe ! ekolu mahina, a @ ua @eihua paha ke dala a dala ua malama @ ka wa o @ ia ai na helu. @ mau @ e helu ka malama o na dal aka @ no ia elua paha o ka mahiina

@ uku @ e uku ia I na dala o lawe ia a ka @ o ekulu mahina mai ka wa aku o ka @ ia ono mai

He @’@ ua @ o ka opuhi ana aka o kekahi ke maka I lana mau dala e @ o mai I ka Hanaka, a e lawe pu ia mai ka buke dala I ka ua o @ ai.

A’ole dala e @ ka aka wale no ma ke kikoo a ka mea lawe I hoomoe mai I ke dala me ka @ pa mai I ka buke @ dala

 I ke @ o @ o kela a me kela makahiki o @ ia ai na helu o na @ a pau, @ e ae uku @ I uku @ ia ma@ o nap au dala a @ o waiho ana me ke

@ia o wela ia ma ka @ o ka mea @ dala mai I hale pa malama ekahi, a ma o na @ dala hoomoe mai malaua o elima @ dala e @awa la ao mamali o ka @ke @

E hoomoe ana ke hanako ma na la a @ o @. @ na la @ a me ne la @.

J.T Waterhouse

Halekuai I na lale Nani Panio!

Lakomao.

Nlako Hana Mahiko

Allen & Robinson, na @ ku’ai @ o na ano a pa@.

E hana no ma ka @wa@o o Pakaka Hi.

@ make @ makapono loa, me ka @ e kipa mai a e ike kumaka.

 

He Moolelo

Niwela!

Ke Kanaka Hana Pu O Moskao

Ka Weli o ka Makakila.

Valadimira ka Moneka

 

Ke Aupuni o rusia malalo p petero ka nui.

Ka Weli o ke Keneturia Umikumamahiku

 

Mokuna v.

Kani o ae la na medala kilame weli a me ke kehehia na mea I hana ia.M ke kakaihakaanaae ua ala ae la o ruleka I kona Manawa ruaa mau a mahope iho o ka pau aua o ka paina ana, ua komo iho la ola I kona mau wahi aahu e hele ni no ka hana I ake nui ole ia e ka hapanui o na kanaka, ola hoi ka paio me ka oi o na medala kila. Hele aku la ola no kona hale hana, a wehe ao la mailoko ae o kekahi pahu he heluna nui o na pahikaua; a wae mai la ola maiwaena ae o ia heluna nui o na pahikaua I pahi nana, alaila hele aku la ola a ma kahi o kekahi pauku hao nui, ku iho la me ka maloeloe a ahau iho la I ke palahalaha o ka pahi ana e paa ana iluna o ua pauku hao la a kani o ae la me he he bele la, a puana ae la oia: “Ma ka inoa o Sena Mikaelu, aole loa he pahi ma Rusia nei a puni e like me kela, e Paulo.” Alaila, kamakamailio iho la laua no kekahi mau minte, me ka hoike ana aku o Kuleka I kanahana nui e hhoko aku ana ia la a me kona olelo pu ana aku.”ina aole he mea nana e keakea mai la’u ma ko’u alahele, alaila e hoi mai ana au iloko o elua hora mahope iho o ko’u haalele ana ia oe”

I ka aneane ana I kona Manawa e hele ai, ua hele mua aku la ola o haawi I na olelo hoolana I kona luaui makuahine, alaila puka akul la iwaho no ke kali ana ia Alarika kona hoaloha Aole I liuliu ua hoea mai la o Alarika, a ninau mai la: “Ka makaukau anei oe o Ruleka?”

“Ae, ua makaukau au I kela wa; a I hakalia wale no o ka hoea aku I kahi I makemake la.”

He hapalua hora mahope iho, ua hoea aku la laua no kahi o ka hana I @like ia ai. A oi@l aole he poe o loko noialia ua hele makaikai aku la laua I ke kaliua palo, a aole I liuliu ko laua nanea @ iho ua hoea mai la he elua mau kaa, a ma ke kaa muai ike ia aku ai ka lele ana iho o Kaua Daunonoia a me Kiwini Urazena, a me ke kaa hope mai he kanaka malihini ia Ruleka, aka ua kamaaina nae ia Alarika. Oial o ke kauka nuiia o na koa aupuni..

Hele mai ia ke kauna me kona kokoolua a kaalo iho la ma kea lo o Ruleka me Alarika me ka hookokoe ana iho o koua mau maka, aka ua kunou mai la nae ola ma na maka enaena I piha I ka huhu: la wa ua hai ae ia na kokua no kahooponopono ana I na hana, a hooholola iho la maloko o kekahi hale waiho waapa kahiko, a maloko o ia rumi I kukuluia ai na moho no ka paio ana. A olal nao kela mau mea e hoolala ia ana, nma ike ia aku la kekahi kanaka e holo pololei mai ana maluna o ka ilo no kahi a lakou e noho ana, a I kona kokoke ana mai ua maopopo aku ia ia Ruleka o Valadimira no ia ka Moneka, ka mea ana I hookipa lokomaikai I loko o kona hale. Lele iho la ola mai kona I”o ae a komo mai ia I loko o ka rumi e Lawelawe ia ai o na ahana hookah koko, a pene mai ia:

“Ua lokomaikai ke Akua I kona alakai ana mai nei ia’u a halawai me keia mau hana”.”E kala mai ia’u e ka makua maikai , oiai aole na’u I kono keia ano hana, aka n aka makemake no o ke kauna Damonofa, noilaila au e puana ae nei ina ola e haule pio malala o’u, alaila aole au e hoaewa ia ina ia mae,” wahi a Ruleka Niwela I pane aku ai.

Na keia mau huaolelo I hoopii aku I ka inaina I loko o ka houpo o ua kauna la, a no ia mea ua pane mai ia oia:

“Aha! Ke helu nei ke kanaka hana pu I na moa mamua o ke kiko ana o na hua.”

Alaila ku ae ia laua ma ke kahua paio me ka huila anapaana o ka laua mau pahi imua o laua, a mm aka nana aku ia laua o Ruleka ka mea I hoike mai I ke koa a me ka wiwo ole o ka nauaina, aole hoi he mau hoailona o ke pihoihoi maluna ona. O kona kokoolua, aia kona houpo ke kapalili la a me kona mau maka hei e li-o ana.

I ka haawi ia ana o ka hoailona no ko laua paio ana, o ia ka manwa I halakau koke ae ai ka laua mau pahi, I halakau koke ae ai ka laua mau pahi, e hou ana a e lohe ia ana ke o ana o ka laua mau pahikaua me he hamare la na ke kanaka kui hao. A I loko o na minute elima ua hiki ole I ke kauna ke paio ma kea no rula mau, ua pono hou aku ola I ka pahi ia Ruleka me ka manaooia kona mea e lanakila ai, aka ua kuhiewa loa ia kona manao ana pela. He elua a ekolu Manawa a Ruleka I hookau aku ai I ka maka o kana pajikaua I ka puuwai o ke kauna I kumu nona e ike ai ua pio oia, a ua hoomaopopo mai la hoi na poe e ku nana mai ana, nolaila ua kahea aku ia ka kauka, “E hoopau e kea lii ke kauna I keia paio ana, olai ke ika nei makou he pio oe naRuleka Niweela.”

I loko o kela mau leo uwalo a ke kauka, aole loa I hoolohe ia aku e ke kauna, ua hoomau iho la no oia I ka paio ana. No ia mea, ua hahau aku la o Ruleka I ka pahikaua a kona hoa paio a haki pu ae la mawaenakonu a lele aku la I kaji e, a ka olohelohe iho la ka kauna. Aka, aole nae ia ha mea nona e hoopau ai I ka paio ana, no ka mea ua kahea mai la ka moneka a me ke kauka e haawi pio aole nae ona ae; ua pane aku nae oia, “I haki no keia paji no ka maikai loamaoli no.”

Nolail, kauoha aku la oia I I kona hoaloha ia kiwini e lawe hou mai I pahi nana mailua mai o ke kaa, a aole I liuliu ua hoea mai la o Kiwini me kekahi pahikaua maikai na kona haku. Ma ka hoomaopopo ana aku I ko ke kauna kulana iloko o ia Manawa ua ano uluhewa ia kona mau noonoo, oiai ua ike no oia ua oi pakela aku ka makaukau o kona hoa paio imua o kona wahi ike. Ua hoholo iho la oia e paio mawaho ae o na rula maa mau o ke kaka pahi. Uwi ae ia kona mau niho a huila ae la kona mau maka me he la e hoike mai ana, ua hoohiki iho kona manao naakei e lawe ana oia I ke ola o kona hoa paio me ka nana ole I na rula. A I ka Manawa I loaa mai ai o kaa pahikaua ua lele koke mai mai la oia imua o Ruleka me ka haawi ole I Manawa e pale ai nona iho, aka e like me ka owaka ana a ka uwila pela o Ruleka I lele aoao ae ai a pale ae ia I ka hauna pahi ahailono ole o kona hoa, a e like no hoi me ka imo ana a ka maka, pela o Ruleka I law haaheo ae ai I ka oi wini o kana pahikaua a hou pololei aku ia imua o ke kauna me ka puana pu ana aku I kela mau olelo, “E Sa Kauna, hepio oe na’u I keia hora. He mea make hewa loa ia oe ka hoao ana e ku mai imua o’u, oiai aole I lawa kou Akamai kaka pahi no ka paio ana mai me a’u.”

I kela wa I kokua koke mai ai ke kauka a me ka moneka e hoopau I kahakaka mauna o ke kahe ana o ke koko, aka aole I maliu mai ke kauna; ua plena ae ia ola a hooholae la, “E ke maalea, no kou ike ana anei e haulehia ana oe, nolaila oe I noi mai nei e haawi pio au I wahi e manaoia mai ai he akamai io oe.” E paio kaua a hiki I ka make ana o kekahi o kaua.”

“Ua hala ole au ke haule pio ke kauna la’u I keiala,” wahi a Ruleka I pane ae ai imua o na poe e makaikai ana I ka laua hana.

I kela wa I halakau hou ae ai ka laua mau pahi me ka eleu, e haawi hoi ke kauna I kona ike kaka pahi ma na ano a pau, a iloko o ka Manawa ana I ike ole ai, ua ku aku la I ka wini oi o ka pahikaua a Ruleka a hina aku ia ilalo ma ka kaheawai ana o ke koko.

Aole o Ruleka I nana aku iaia palo ma kea no he enemi nona, aka I ka wwa I hina aku ai oia ilalo ua wehe ae ola I kona hainaka a pani aku ia ma kahi o ke koko e peapani mai ana ma ka aono o ke kauna, a pane iho la, “E kala mai oe ia’u e kau hoaloha, oiai na paakiki oe mamuli o kou kuhihewa.”

Ua hookahaha loa ia ko ke kauka a me Kiwini manao no keia mau hanaa Ruleka, oiai mai mua mai aole loa laua I ike I kekahi mea I lanakila maluna o kona hoa paio e hana maikai aku ana e like ma Ruleka. Ua lele iho oia a uwe maluna o kona hoa paio iloko o ka poino.

Hele mai la ke kauka a nana iho la I ka nui o ka poino I kau iho maluna o ke kauna. Ua ninau aku o Ruleka iaia, “Pehea la ka nui o ka poino I loaa I ke I ke kauna.” Ua pane mai kauka, “aole I kukonukonu lo aka poino I loaa laia, a a he la aole no e liuliu a pohala ae no oia.”

Na keia mau olelo a ke kauka I hoomama ae I ko Ruleka manao, a huli ae la oia a pane aku la I kona hoaloha, “E hoonani ia na Lani.” Alaila, hele mai la ka makua Moneka a akau iho la I kona lima akau maluna o Ruleka a pane iho la. “Mai kaumaha e kuu keiki, oiai aole nau I kii aku ka poino a hookau maluna ona, aka na kona makemake iho no. Nolaila, e hoi e kuu keiki a mai hookaumaha I kou manao.”

Ia wa I haawi ae ai o Ruleka I kona aloha I ke kauka a me Kiwini Urzena a pela pu no hoi me ka moneka hoopahaohao, alaila hoi aku la ola maluna o ke kaa me kona hoaloha no ka home.

MOKUNA IV

Ia laua I hoi aku no kahio ko laua kaa I ku ai, ua ninau aku la o Alarika ia Ruleka, “Ea owai kela moneka?”

“Ke ninau mai nei oe ia’u I kekahi mea paakiki loa,” wahi a Ruleka I pane mai ai iaia I kau ae ai iluna o ke kaa, a mahope aku o Alarika. Alaila hoomau mai la oia I kana kamailio ana: “He oiaio, o kona inoa inoa o Valadimira, a mawaho ae o ia aole e hiki ia’u ke hoopau aku I kou pohihihi.”

“He elua Manawa o kona hele ana mai ma ko makou halekoa, a o ka mea kupaianaha nae aolee kekahi poe I kamaaina mua iaia; a me ka hoomaopopo aku nae ua kamaaina wale no oia I na poe a pau, no ia mea ua komo ke pohaohao iloko o’u no kela moneka. Ua hoomaopopo au ua ika mua au iaia, aole nae e hiki ia’u ke hooia ae I ka’u wahi I ika mua ai,” wahi a Alarika.

“O ka haawina I loaa ia oe oia no ka mea I loa ia’u,” wahi a Ruleka I pane aku ai.

Ia laua e nanea ana I ka holo a ke kaa, aia o Alarika ke haaw la I na mahalo ana he nuii kona hoaloha no ka eleu a me ka mikoio o kana mau kina paji a oi pakela loahoa paio iloko o ka poino. Pela laua I hoomau aku ai I ka holo ana a hoea I ka ipuka o ko Ruleka ma hale noho.

Maanei e na makamaka heluhelu e nana ae ai kakou I na hana a ko Ruleka makuahine mahope o kona hele ana aku no kela hana manaonao weliweli.

I ko Ruleka wa I hele ai, ua hoi aku la o Kalaudia maloko o kona keena moe a ninini aku la I na eha’eha a pau o kona puuwai imua o ka paepae iaahia o ka mea Mana Loa, me ka uwalo ana aku imua o Kona lokomaikai e malama I ke ole o kana keiki hookah wale iho no a hoiihoi hou mai iaia iloko o kona puili aloha ana. I ka nana aku I kana mau hana he ku I ka walohia, aia kona mau hana he ku ku I ka walohia, aia kona mau waimaka ke kulu pakahi ia I na wa a pau maluna o kona mau papalina haikea. A I kela a me kela Manawa ana e iohe ai I ka nakaka, e puiwa koke ae ana oia a hoolono e ake ana e lohe aku o kana keiki paha ua hoi mai; a iaia e noho ana me ka mumule ua pu ua puiwa hou hou ae la oia I kona lohe ana I ka nakaka a hemo mai ia ke pani pukao waho a ia Manawa I noi hope ae ai oia I na Mana Lani e hoi hoi I kona poli. Alaila, lohe aku la oia I ke pahupahu mai o na kapuai wawae iloko o ka rumi hookipa, a kakaii malia iho la oia noka hopena e hoea mai ana. Aia hoi he elua mau noonoo ano e iloko ona I keia wa, oia hoi o kana keiki paha ia, a I ole, he elele paha e hoike mai ana ua haulehia kana keiki. Hemo mai la ka poka a nehe mai la he mau kapuai wawae a hoopa mai me ka pane pu ana iho o kekahi leo I kamaaina mau iaia, “E kuu mama aloha, mai kaumaha kou naau, no ka mea eia no au imua ou aole I poino.”

I ka lohe ana a Kalaudia I kela leo ea koke ae la oia a nana aku la I kana keiki me ka puili ana I kona mau lima a pane ae la:”E hoomaikai ia na Lani no ka malama ana ia oe.” Hoomaha iki iho la oia I kana kamailio ana, a liuliu ninau aku la oia, “Pehea ke ano o kela huakai hooweliweli au e kuu keiki?”

“E kuu mama, ua hauoli au I ka hoike ana aku ia oe aole I poino loa ke kauna; ua ku ola I ka maka o ka’u pahikaua a na kahe mai ke koko mamuli no nae o kona hoopaakiki. Ke noi nei au I na Mana Lani e hoomama mai iaia.”

“ke mahalo nei au ia oe e kuu keiki no kou manao maikai e kuu keiki, a aole no e nele ke kokua mai o na Lani ia oe,” wahi a ka makuahine.

Alaila, ku ae la ka makuahine a hele aku la e hoomakaukau I mea ai no ko lakou paina awakea. I ka pau ana o ka paina ua hele aku la no o Ruleka ma kana hana maaa mau me Paulo kona wahi hoahana. Amamua o ka hookuu ana o ka laua hana I ke ahiahi, ua hoohikilele ia ae la oia I ka ike ana aku I ana koa o ka Emepera e hele mai ana I kona hale. Nolaila, ua hoi awiwi aku la oia no kona hale a ike aku la I kona makuahine e noho ana me ke kaumaha o na helehelena a I kona ike ana mai I kana keiki e komo aku ana, ua puili mai la oia a hooho ae ia “E lawe ana anei kela poe koa ia oe e kuu keiki?”

“Mai makau e kuu mama, e hoolana I kou manao, no ka mea ina e lawe ana lakou la’u imua o ka Empera, alaila e hoi koke mai ana no au; oiai ua ike ke Akua aole au I hewa.”

Puka aku la oia iwaho a hele aku la e halawai pu me na koa e kuku mai ana iwaho, a imua o ke aliikoa I kunou haahaa aku ai oia, a pano aku la: “I hele mai anei oukou I o’u nei?”

“I kii mai nei makou I ke kanaka I kapaia o Ruleka Niwela,” wahi a ke aliikoa.

“Owau ka mea I kapaia ma kela inoa-e oluolu e hoike mai heaha la ka mea I makemake ia?” wahi a Ruleka I pane aku ai.

“Aole ka e hiki ia oe ke koho iho!” wahi hou a ke aliikoa I pane mai ai.

“Ke manao nei au no kela hakaka lua paha I hauala ma keia kakahiaka.”

“Oia.”

“Owai kai makemake ia’u?” I ninau aku ai o Rukelka

“E manao ana ka oe owai,-kai no hoi o ka Emepera, ka mea iala ke ola a me ka make,” wahi a ke aliikoa me ke ano okalakala.

I kela manawa I huli ae oi o Ruleka a haawi aku la I na olelo hoolana I kona makuahine a I ka pau ana, ua ukali aku la oia I na koa no ka halealii o ka Emepera. Ua na poo ka la ia lakou I hoea aku ai I ka halealii a ua lawe loa ia aku in no o Ruleka imua o ka Emepera.

E noho ana ka Emepera maluna o kekahi noho iloko o kekahi keena hookipa o kona kakela alii ma ke poo o kekahi pakaukau I uhi ia me ka veleveta, a I kinohinohi ia hoi me na maawe gula a me ke dala. E ku ana ma kona mau aoao kekahi mau kauwa I aahu ia me na lole nani. He wahi kanaka opiopio wale ne ka Emepera nona na makahikii emi iho malalo o ko ka lawehala I lawe ia aku imua ona, aka nae ma ka nana aku I kona mau helehelena, me he la aia oia maluna o kaiwakalua-kumamahiku a ewalu paha. He pahaahaa a me ka puipui kona kino. O kona wahi aahu aole I nani a maemae e like me ko na kauwa. O keia iho la ike kulana o Ptero ka Nui, Emepera o Russia. He kanaka opio pahaahaa oia a he hoopalaleha ma ke komo ana I kona mau aahu, ela ua hiki iaia ke hoomalu I kela lahui nui o Russia me ka hoohaalulu ana I ka naaau o na kona puniu ka noeau a

Ike aku ia o Ruleka ia Kiwini, ke kauka a me Duke o Tula o akoakoa ana. Halawai aku la ka ike a kona mou onohi maka me ko ke Duke o Tula a na ia mea I hoopii ae I ke okakala I kona kino, ma o kona ike ana aku I ke ano enaene pupuku o ma maka o ke Duke. I kela manawa I pane aku ai ke aliikoa me ka haahaa imua o ka Emepera penei:

“E maliu mai e ke Emepera,-eia o Ruleka Niwela @aua o kou ihiihi e ke alii nui a ke Akua I hoonoho mai ai maluna o ka Emepera nui o Russia nei.”

“Ahe!” I hoono ae ai o Petero ka nui me ke alawa ana ae o kona mau onohi maka kohu neko maluna o ke kino maloeloe o ka mea o ku ana imua o kona alo, a pane hou mai la,-“E nee iki mai imua o ko’u alo e Niwela.”

Me ke kimo maloeloe I hele aku ai o Ruleka imua o ua Emepera la, a ku iho la. Kapalili apoapo ae la kona oili mamuli o kona ike pono ana aku I ka mea e ku ana imua o kona alo he luli ole a me ka paakiki kona mau manao.

Oke kii maluna ae, oia no ke kii o Russel Sage, ka ona millona plepiele o Nu Loka I hoao ia ai me ka maewaewa ma ka la I o Dekemaba, 1891, e lawe I kona ola. Ua kipa mai make Keena oihana o Russel Sage ma Nu Ioka kekahi kanaka piepiele o Bosetona o II. D. Wilson kona inoa, me lima a olelo mai la ia Sage, ua hele mai oia mai a Rockfeller mai a haawi pu mai la kekahi palapala I uwepa ia owaho o ka wahi. O ua palapala la, e noi mai ana e haawi koke aku I hookahi a me hapaha miliona dala, me ka olelo awiwi pu mai ina aole e haawi ia aku ana ke dala ia manawa alaila e hoopahu ia aku no o Sage, oia iho, a me ka hale oihana holookoa me ke dainamite. Heluhelu iho la o Sagei ka palapala a hoihoi hou mai la I kela kanaka nana I halihali aku, a huli aku la ka ona miliona e komo iloko o kono keena oihana malu, a ia wa koke no ke pahu ana ae. Ua mokumoku ia o Sage e ne apana animal a me na apaua puna helelei iho, a ua a ia e ke ahi kona lihilihi kuemaka a me ka lauoho. O ke kanaka hoi nana I hali mai ka mea pahu, ua pahu a hae hae liilii ia, ua moku aku a kaawalee kona poo mai ke kino aku, e like la me ke poo kii make, a ola wale no ka hapa o ke kino I hiki ke hoomaopopo ia. Ua kiola ia aku o Ben E. Morton mailoko aku o ka puka animal a make loa.O ka iwi poo o ka puuku dala a Sage, ua hakihaki, o ko Samuel Calkin uha, ua ha’I pu; a o ko ke kaikoeke kino pu no hoi kekahi o Sage o la o Col. Slocum, ua mokumoku. A ua loaa aku mawaena o na puu a ka maewaewa e ku ana ia auina la, he uha wahine, a ua manao ia o ia paha ke koena o ua kuewa komo hewa la komo hewa la iloko o ke keena. Ua hoonaaueue ia ka hale nuii holookoa mai luna ahiki I kona kahua ma keia pahu ana.

KOIKE KAPE NUIA

Ua hoihe iho nei na Kula Sal@o Mani-waena ma ka ia I o Ianuari A. D. 1892, horn 10:30 a. m. maloko o ka halepule kaahumanu, e like me ke kua haua ana, penei ka nui o na Kula Sabati.

  1. Kula Sabati o Kahakulai20 haumana, malalo o ke alakai ana a D. H. Kalaliilii.
  2. 2. Kula Sabati o Waihea @ haumana, malalo o ke alakai ana a W. S. Maule.
  3. 3. Kule Sabati o wailukuu@ haumana, malalo o ke alakai ana a M. P. Waiwaiole.
  4. 4. Kula Sabati haoole 18 haumana, malalo o ke alakaia Miss Campbell.
  5. 5. Kula Sabati o Waikapu 79 haumana,malalo o ke alakai ana a Z. Kaupalolo. Aole I hele mau na Kula Sabati o Honuaula.

Ua hele mai kela mau Kula Sabati e hoike I na haawina I kula ia ma ka makahiki okoa, mai ka malama o Ianuari a hiki I ka malama o Dekemba A. D. 1891, me ka paana@ a me ka eleu, a ma ia hoike ana, ua ike ia ka ikaika maoli o na Kula Sabati I ka auamo ana I keia haawina nui ma ka hooikaika ana e hoopaanaau I ka haawina holookoa, a me kela hana ana, ua hooko ponp ia na kauoha a ke Kahu Kula Sabati Nui, nolaila, ua hana ia ka hana me ka oiaio.

He nui wale na poe I akoakoa mai ma keia hana, malaila ae nahaole hanohano o Waiehu, a me na kanaka hanohano o ka aina, a me na poe makaikai e ae, ua piha o lalo a me luma o ka Halepule Kaahumanu, a koe no kekahi poe iwaho o ka Halepule kahi I ku ai, no kahi ole e noho ai, ua hoomaka ia keia hana nui mai ka hora 10:30 a hiki I ka hora 3p.m. nolaila, ina e hui ia na haumana Kula Sabati me na poe makaikai ua hiki aku ka huina I ke 400 a oi aku. Eia kekahi mea I hana ia, ua koho aku ke kahu Sabati nui ia Rev. A. Pall Rev. O. Nawahine, J. W. Kalua, I komile, na lakou e haawi mai I kekahi olelo hooholo e pili ana I na Kula Sabati holomua, o ke Kula Sabati helu I e lilo iaia ka makana he Balibala nui, helu 2 he Baibala uuka, he mau makana keia I hoomakaukau ia e ke kahu Kula mai kekahihoa aloha oiaio puuwai hamama, Henry Waterhorse,, aka I ke kuka ana e kela mau komile ua haualelu kekahi hoa o kela komile, me ka hoike mai imua o ke anaina I kona manao haalele, a koe elua iaia wale no o kela mau komile, a na laua I hoikemai penai, Kula Sabati o Kahakuloa a me ke Kula Sabati o Waiehu helu, Kula Sabati o Wailuku a me ke Kula Sabati o Waikapu helu 2.

Nolaila, ma kela mea ua noonoo iiho nei ke kahu Kula Sabati nui penei, aole pololei kela kela olelo hooholo, o ka mea, I ka wa I haalele mai ai kekahi iaia o kela mau komile, a koe elua, alaila, aole ia he komile, no ke mea, na koe elua wale no iaia, a o ka laua olelo hooholo, aole I paa, no ka mea ua hala mawaho, a ua hakahaka kela komile, aua ku ole kela komile. A nolaila, ua lawe ae nei ke kahu Kula Sabati nui I kela mau makana, a ua hooholoi kona manaome kona ike, a maopopo pono laila ke kula Sabati nui o ka hana I hana ia iloko ola makahiki, a penei ke ku ponoikona ike. @ ke kula Sabati o Waikapu a me Waihee helu, a e hookomo aba I ka makana helu I Baibala nui, I ke kula Sabati o Waikapu, a o na kula Sabati o Wailuku a me Kahakuloa helu 2, a e hookomo I ka makana helu 2, I ke kula Sabati o Kahakuloa, no ka mea, no ka ia Hapenuiia wale no iamau makana, aole no he hoike hapaha, nolaila, ke haaw ikaika nei ke kahu kula Sabati I kona mahalo. Ua lilo ua mau makana ia I na kula Sabati I hoike ia ae ia maluoa, mamuli o ka ike ana o ke kahu Kula Sabatinui, o keia na Kula Sabati I hana nui I na hana a ka Haku, Ua manao mua ke kahu Kula Sabati nui e hookomo I kela makana helu iloko o ke kula Sabati o Waihee, aka, ua noonoo oia, he Kula Sabati makua ia; aua lulu dala na kula Sabati, aua loaa ae dala he $68, a mahope iho o ka pau ana o na olelo paipai a me ka pule hookuu a Rev. O. Nawahi ua hele aku na kula Sabati maloko o ka hale Kula aupuni, malaila, ua hoomakaukau I ia na mea ai, poi, puaa, moa.

Ua ai na kula Sabati a me na poe makaikai a pau, aua lawa pono me ka hoohalahala ole, a koe no na mea ai.

J. Haole,

Wailuku, 25, Ianuari 1892.