Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 7, 13 February 1892 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Brandi
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXI.

Hoolaha Lots.

@

@

@

@ LEHULEHU

@

@

@

@

@

@

KO BIHOPA MA,

HANAKO MALAMA DALA

E lawe no makou i na dala hoomoe ma ka @

@

@

@

@

BIHOPA MA.

 

J.T. WATERHOUSE,

(WALAKAHAUKI.)

Halekuai o na Lele Nani Panio!

Lakomao.

Ma Lako Hana Mahiko.

A Pela aku na mea wale.

A@ Moiwahine,…Honolulu.

@

ALLEN & ROBINSON,

Na @

 

 

HELU 7.

He Moolelo

---NO---

NIWELA!

---KE---

Kanaka Hana Pu O Mosekao

---KA---

Weli o ka Makakila.

WAladimira ka Moneka.

KE AUPUNI O RUSIA MALALO O PETERO KA NUI.

Ka Weli o ke Keneturia Umikumamahiku

Mokuna VII.

KA HOOKOLOKOLO ANA -- KE KAKA PAHI IMUA O KA EMEPERA -- LANAKILA -- HOOKUU IA KA LAWEHALA.

            I mea e maopopo ai i ka mea e heluhelu ana ke kumu o ka hookolokoloa ana o Ruleka, he mea pono e kamilio iki kakou ma kekahi mau mea i kaahope ae.

            Oiai ua hoea ole mai ke Kauka imua o ka Emepera ma kona manawa mau no ka lwe ana aku i kana hoike no kela hana hookahe koko, nolaila ua ninau ae ia ka Emepera i kekahi o na kauwa in a paha ua ike lakou i ke kauka; a oiai ola e haohao ana no keia alolohi loa ua hooho ia ae la eia ae ke kauka ke hele mai nei. A i kona komo ana mai iloko o ka rumi ua maikai ole kona mau helehelena, a me ka leo haahaa ua mihi aku ia oia imua o ka Emepera no kona ulolohi loa, a wahi ana ua pilikia oia no ka haawi ana i kona manawa ma ka lapaau ana i ke kauna Damonofa.

            "Heaha ka pilikia o ke kauna, oiai ma ka la inehinei ua ike au iaia me ke kino oia maikai?" wahi a ka Emepera i ninau aku ai.

            "He oiaio kela e ka emepera, aka ua halawai oia me kekahi ulia poino," wahi a ke kauka.

            "E Kopani (ka inoa o ke kauka), mai manao kuhihewa oe, ua hiki ia oe a me kekahi kanaka okoa ae ke epa mai ia ʻ u," wahi a ka Emepera me ka leo kohu hekili a me na maka hulili me he liona ia.

            "E kala mai i kau kauwa nei e ka mea kiekie, oiai aole au i manao e huna i kekahi mea mai ia oe mai. Ua halawai ke kauna me ka poino mamuli o ka hakaka lua ana ma ka la inehinei."

            "Pela anei? Nawai oia i aa mai?"

            "Aohe mea nana oia i aa mai, aka nana i aa aku ia hai."

            "Pela io ka! A owai kona hoa paio?"

            "He kanaka kulana haahaa--he kanaka hana pu, nona ka inoa o Ruleka Niwola."

            "O Niwela -- Niwela -- he ano kamaaina ka inoa ia ʻ u, ke ole nae hoi au e kuhihewa," wahi a ka Emepera me ke ano pahaohao.

            "He kapena kona luaui makuakane no kekahi o kou mau puali e ke alii, ma kela kaua ana me Tureke iloko o na la i hala ae nei, a o ia kekahi o na koa kaulana loa o Rusia nei; aka ua make oia ma ke kahua kaua," wahi a ke kauka.

            "O Kapena Niwela--Ae. Ke hoomanao nei au -- oia a me Valadi na mea mua loa i kau maluna o ka pa o ka papa o Isluma, pela ka hoike i lawe ia mai imua o ʻ u. Ua nui ka minamina ia o kela kanaka no ka make ana."

            "Ae, he elua laua mau koa wiwo ole o Rusia iloko o ia mau la, -- o Niwela a me Valadi; aka ua make oia, a o Valadi hoi ua hoi mai oia me ka loaa pu ana aku iaia o na inoa hoohanohano mai ia oe aku e ke alii, a he kaikamahine opio kulana alii kana e ola nei. O ka Niwela hoi, he keikikane kulana…

 

 

makaainana wale iho no," wahi a ke kauka.

            "Alaila, o ke keiki a Niwela oia kela kanaka hana pu, ea?" wahi a ka Emepera.

            "Ae, e ke alii."

            "A ua hakaka iho ia ke Kauna me ke keiki a Niwela a eha iho la oia--"

            Aole i pau pono ae ka ka Emepera kamailio ana, aia hoi komo mai kekahi kauwa lawelawe a hoike mai la ua makemake ke Duke o Tula e ike i ke alii. Ia wa i kauaku ai oia i ke kauwa e hoike aku i ke Duke ua makaukau ka Emepera e hookipa mai iaia. Aole i liuliu ua komo mai la ke Duke o Tula. He kanaka kino loihi oia, a he mau maka hookano kona i piha me ka maaalea. Ua aneane aku kona mau makahiki i ke kanaha-kumamalima a he kanaka oia i makau nui ia a i hilinai nui ia hoi e ka Emepera no kona piha naauao.

            "E oluolu mai oe e ke alii," wahi a ke duke, "i hele mai nei au e noi imua ou no ka pono kaulike mai kou mau lima mai. Oiai ua powa hilahila ole ia kuu hoaloha opio ke Kauna Damonofa, e kekahi kanaka limakoko lapuwale."

            "Pela io ka hoi!" wahi a ka Emepera.

            "Ae, he oiaio keia," wahi a ke duke.

            "Pehea ke ano?"

            "Penei: Ma ka la mamua iho onehinei, ua hoouna aku au i ke kauna me kekahi mau olelo kauoha imua o kekahi Kanaka Hana Pu o Ruleka Niwela ka inoa. I kona hiki ana aku ma kahi o kela kanaka ua hoonaukiuki ia mai ia oia a imi pu iho la ua kanaka la i mea no laua e hakaka ai, a ia wa ua kui mai la ua kanaka puuwai eleele la i ke kauna a hina iho la ilalo. No ia mea ua pii ka huhu o ke kauna i ke kanaka hana pu, oiai he kanaka oia o ke kulana haahaa; aka ua aa nae kona mau manao haakei e kui i kekahi o na keikialii. O ke kumu o ko laua hakaka ana oia no ka hoao ana o kela lopa e hoohaehae mai i kekauna ma ka olelo ana ae, e mare ana oia me Roselina Valadi, oiai nae he wahine hoopalau kela na ke kauna a ʻ u i ae laelae ai. E hoomanao oe e kuu haku he kanaka ino loa kela iloko nei o kou aupuni."

            "He hana ano nui loa ka hoi keia imua o ʻ u," wahi a ka Emepera i pane ai me kona hoomaopopo ana i na nanaina pahaohao maluna o ke kauka no na olelo ano e a ke Duke, a ninau hou mai la oia: "O oe no anei kekahi i ko laua wa i hakaka pahikaua ai ma keia kakahiaka?"

            "Aole, aka nae ua lohe au i na mea i hana ia mai kekahi kanaka okoa mai," wahi a ke Duke.

            "He mea pono e lawe koke mai iaia imua o ʻ u," wahi a ke Duke.

            Puka awiwi aku la ke Duke iwaho, a aole i liuliu mahope iho ua komo hou mai ia oia me ka ukali ia ana e Kiwini Urazena, alaila pane aku la oia i ka Emepera:

            "O keia ke kanaka nana au i hoike mai i na mea a pau e pili ana i na mea i hanaia mawaena o ke kanaka hana pu a me ke Kauna Damonofa."

            Nana pono mai la ka Emepera maluna o Kiwini no kekahi mau sekona a liuliu ua pane mai la oia: "Ma kahi anei oe o kela hakaka pahikaua i malamala ma keia kakahiaka?"

            "Ae, malaila au," i pane aku ai o Kiwini.

            "E hoike mai oe i na mea a pau au i ike ai," wahi a ka Emepera.

            "Ua hoomaka mua ia keia hana, ma ka hele ana aku o ke Kauna ma kahi hana o ke Kanaka Hana Pu, no ka hoao ana e--" wahi a Kiwini i pane ae ai me ke ano kakanalua, oiai ua nana inc mai la ke duke iaia; a ma ia wa no i keakea mai ai ke duke me ka pane koke ana mai, --

            "E ae mai ia ʻ u o wehewehe mua aku ma keia wahi, oiai aole paha i maopopo maoli ia Kiwini ke ano o kela huakai. O ke ano maoli, penei no ia: Aia ke noho nei malalo o ko ʻ u malu he kaikamahine opio, a owau kona kahu malama. He oluolu a me ka waipahe oia, a he ui hoi ma na ano a pau iloko nei o kou aupuni, a he hoa hoolaukanaka no ʻ u iloko o ko ʻ u mau la aoo. Iloko o kona mau la heu ole ua kamaaina loa oia me Ruleka Niwela, oiai no hoi oia he kamalii ia wa; a iloko o keia mau la i kaahope aenei ua mahaoi mai la oia ma ka hoomau ana mai ma ka launa kamailio ana, me kona ike no nae he kulana haahaa loa kona a he kama ʻ lii kiekie hoi ka wahine opio e noho nei me a ʻ u. Aole loa he makemake o keia wahine opio iaia, aka he makau nae oia ke kipaku aku no kona limanui, a ua waiho mai oia na ʻ u ka hana ma ke kaupale loa ana aku i keia kanaka mai ka launa hou ana me ia. Ua ake nui ke Kauna Damonofa e lilo ua ui opio la iaia, a ua…

 

 

manao no hoi au oia maoli no ke kanaka kupono. Nolaila, ma kekahi la ua kakau iho la au he palapala hooia aole oia (Ruleka) e hui a launa hou me ka ʻ u kaikamahine hanai. Ua lawe aku o Doamonofa i ka palapala me ka manao e kaku mai ana la ua kanaka la i kona inoa aole nae. Ua noi aku ke kauna i kona oluolu, aole no i ae ia mai, me kona hoopuka pu ana mai i na olelo hoonaukiuki i ke kauna a lele malu mai la e kui ma ke ano powa, a hina iho la oia ilalo. Ua hoopuka pu mai la oia he mau olelo pelapela mahope iho i kupono ole ke lohe ia e kou mau pepeiao e ke alii."

            "Pehea na mea e pili ana i ka hakaka lua me na pahikaua?" wahi a ka Emepera i ninau mai ai.

            Ua hoike koke aku la o Kiwini e like me na olelo a laua i hoomakaukau ai me ke Duke o Tula. A ua hele aku kana wahahee ana a hiki i kahi o ka olelo ana aku, -- "ua hili ino mau aku o Ruleka me ke kapae ana i na rula o ke kaka pahi ana, a he pinepine na manawa a ke kauna i noi mai ai e hoopau i ko laua paio ana aole nae he ae ia mai; a i ke kauna e nanea ana i ke kamailio mahope iho o ke kaka pahi ana, ua hou malu aku la ua kanaka la i ke kauna ma ka aoao a hina la oia ilalo me ke kahe nui ana o ke koko, me kona hoao pu ana e pepehi a make ke kauna, aka nae ua keakea koke ia aku la oia e na poe e ku ana malaila."

            Mahope iho o ia manawa ua kena koke aku la ka Emepera i kekahi o kona mau aliikoa e kii ia Ruleka, a oia kela a kaua i ike mua aenei e ka mea heluhelu ia Ruleka e ku ana imua o ka Emepera. Ua kii pu ia aku la no hoi o Alarika, no ka mea ua lohe iho la ka Emepera oia kekahi i ike i na mea i hanaia.

            A oiai o Ruleka e ku ana imua o ka Emepera me ke kino maloeloe, ua nana pono mai la ka Emepera iaia no kona wiwo ole a pane mai la me ka leo kuoo:

            "He kulaua wiwo ole kou."

            "E ke alii, -- heaha la ko ʻ u mea e wiwo wale ai ke ku imua o ka ʻ u mea i makee nui ai," wahi a Ruleka.

            "Aole ou makau, ea!" wahi a ke Duke o Tula i pane ae ai me ke ano hoohenehene.

            "Aole loa au e manau, oiai aole o Petero ka Nui o Rusia nei he mea makau wale ia e na poe i aloha io iaia," i pane aku ai o Ruleka me ka leo kuoo.

            "Ka maalea!" i puana ae ai ke Duke me ka hookuekue maka nui ana iho.

            Huli koke aku la ka Emepera a nana pono aku la i ke Duke me ka leo ole, a ia manawa no i kamailio koke mai ai ke Duke, "Ke hoomaopopo mai la anei oe e ka Emepera i ke ano hookano a me ka piha maalea o keia kanaka?"

            "Ae; ke ike nei au i kona ano, a ke hoomaopopo pu nei hoi au aole paha he kanaka ma ko ʻ u aupuni i like me ia a ʻ u e mahalo nei," wahi a ka Emepera.

            I keia mau olelo a ka Emepera, ua hiki ole i ke Duke ke pane hou mai a ua ano hoka iho la oia me ka pii pu o ka ula.

[Aole i pau.]

--------------------------

PALAHULI I KA AI HOOPAU.

-------------------------

            Mai na poai lealea ae o Inianapoli, ua hoea ae ma Nu Ioka ka mea hou pili hakaka kuikui mawaena kekahi kane--he mea i kaulana ma ka hakaka--a me kekahi wahine nona na paona kaumaha he 166. Ua hamau loa na kamailio pili i keia hakaka mai na hoolaulaha akea ia ae, a hiki mai i ka la mua o ka 1892 nei, oia ka manawa i hookoia ai i ka hakaka. He iwakalua a oi poe i ae ia e makaikai. He ehiku puni hahana i ulele ia e laua, a ua hoike mai na helehelena i ka nawaliwali a me ka paupauaho, aka nae, ua aa like no laua e hoomau aku i ka paio no ka hopena. Nolaila, ua ae ia laua e hoomaha no ka hapa hora. I ka maha ana, ua hakaka hou laua no elua puni hou. O ka puni eiwa, a o ka puni hope loa no hoi ia, ua hoolele aku la ka wahine i ka ai hoopau he puupuu lima hema ikaika loa--a loaa aku la ke kania-i o kona hoa paio, kulana hope aku la a haule pahu iluna o ka papahele, no ka hopena. Ua eo ka hanohano o ko kahua kuikui i keia wahine hoonahoa nui wale a me ka makana he $500. He wahine keia na kekahi mea ohi dala o luna o kekahi kaamahu.

 

 

O ka Hoikeike Nui o ke ao nei e malamala aku ana e ka lahui o Amerika Huipuia ma ke kulanakauhale o Kikako, Mokuaina o Ilinoi, no ka hoomanao ana i ka loaa mua ana o Amerika i Okatoba, 1492, ia Christopher Columbus (Kolona), a no ka hoohanohano ana hoi i ka inoa a me ke kia hoomanao o ke kanaka wiwo olee nona ka inoa i kau kehakeha ia ma ka moolelo o Amerika, e hookelakela ia aku ana ia me na hookahakaha ana o na mea akeakamai a me na hanalima ike i ike ole ia e kekahi aina malalo iho o ka la. I mea e hooholo lea ia ai kela hana nui kipapalale, ua hookupu ae na kupa o ke kulanakauhale iho o Kikako he Elima Miliona Dala, a na ka mokuaina ae o Ilinoi, he Elima Miliona Dala hou, a me he mea ia e hiki aku ana paha na hookupu a na mokuaina a me na aupuni makamaka e ake nei e komo pu iloko o keia hoikeike ana, i ka Umikumamalima Miliona Dala hou aku.

            O ke kii maluna ae, oia no ka Hale o ka Mana Hoohana o ka Hoikeike Nui, a e hiki ana kona mau lilo i ka $550,000, a me he mea la, oia ana ka momi a me ke kalaunu o na hale a pau o ka hoikeike nui. Ua loaa mai ia makou he mau kii lehulehu o na hale e kukulu ia nei maloko o ke kahua hoikeike o Kikako, a o ka mua o lakou, oia keia kii e pai ia nei maluna ae.

-------------------

Na Kopaa me na Kouala o ke Ao nei.

-----------------

            Malalo iho nei ke koho a ka nupepa Bola Kopaa no na kopaa a me na kouala i mahi ia e ke ao holookoa, a me he mea la, ua aneane no e pololei na koho ana:

@

            Oiai ua hala aku ka mea kakau o ka moolelo o Berela i ka makaikai i na Pali Hulaana, nolaila na nele kakou me ia nanea maemae nui wale.

 

 

NA LETA

--------------------

[Aoie o makou makemake e lawe i ke koikoi o ua hala no na manao i hoopuka ia malalo o kela poo e ko makou poe mea kakau.]

-------------------

HE HOOMAIKAI.

-------------------

            I na haku makaainana, na pokii, na kaikuaana, na makua oʻu mai ka makani moae i ka lai kupolua o Honuaula, i ka pelena o Kukuiopiikea, a i ke awaawa olu o Halehaku ma ka akau o Huelo, no lakou na huinahelu o na balota he 344.

            Ke haawi nei au i koʻu mau hoomaikai a nui ia oukou, oiai ua hoike mai oukou i ke aloha io i ka aina hanau, ka hoomau ana i ke kuokoa a me ka hoonipaa ana i ka nohoalii o ko kakou Moiwahine. Ua ike, a ua lohe oukou i aʻu mau kumuhana i hele aku ai imua o ko oukou alo, a eia no au ma ia alanui hele, no ka imi ana i mea e holomua ai ka pono a me na pomaikai maluna o na papalina o ka lepo aloha o Hawaii nei, ua hoomanao no hoi oukou ma kaʻu mau haiolelo ma ke akea, no koʻu kue i ke koho balota ia o na luna aupuni, eia no ia iloko oʻu, oia ka ihu o ka elepani e komo ana iloko o Hawaii nei ma ke ano he Ripubalika, oiai ua koho iho nei oukou iaʻu i keia makahiki i wahaolelo no ko kakou aina iloko o ka ahaolelo, e ku ana au e kiai a e makaala i na kumu keakea e hoopoino ana i ko kakou lahui aloha.

            He mau mahina koe a hiki mai i ka wa e noho ai ka ahaolelo, nolaila ke nonoi nei au i ko oukou oluolu, he mea pono e hui ae oukou ma na halawai, e hana i mau palapala hoopii ma kela a me keia apana, e like me Honuaula, Kaupo, Kipahulu, Hana, Koolau a me Huelo, a hoouna pololei ma koʻu inoa, oiai au e noho ana iloko o ka ahaolelo, a naʻu e nana i na hemahema o la mau palapala hoopii, i ole e hoohilahila ia ko kakou apana a me aʻu, e like me ko ka wa i hala aku nei.

            Ua hoomanao au e hele aku e hai pu me oukou, aka ua lawa kaʻu hele ana imua o oukou, iloko o ka manawa i hala ae nei, no ka mea he ino ke ala a he nui hewahewa loa keia apana ma ka hele ana, o ko oukou ike ana i kaʻu mau hoomaikai a me kaʻu paipai ana e hana oukou i mau palapala hoopii, ma keia hoolaha, ua liko ia me ko kakou hui pu ana he alo a he alo.

            O kʻau pule i ke Akua, e hoomau ia ke kuokoa o Hawaii, a e mau ka welo ana o ka have Hawaii ma na puu kiekie, na kualono, ma na kahaone, a me na kapakai o Hawaii aloha, o kaʻu pule i ke Akua iloko o ka manawa i hala aku nei, a i keia la, i ka la apopo, a i na la a pau o koʻu ola ana, e hooloihi la ka noho ana o Liliu o Loloku o Walania i ke…

 

 

 

kii o ka onohi maluna o ka noho Kalaunu o Hawaii nei, a e kakoo pu aku hoi i na mea e holomua ai ka waiwai iluna o Kona aupuni, oiai hoi Oia e paa ana i ka hoeuli o Kona lahui, e hookele wahine ana. E ike ia Kaukini he Lawaia manu, He upena kuu i ka noe ko Pokahi, Ua hoopuni la e ka ohu ka-kikepa, Ke na ʻ i la i ka luna o Kaauwana, O ka uahi ke kapeku o hei ai, O ka i-a manu o Puoalii, O ke alii wale no ka ʻ u makemake, O ka luhi o mana me ia nei, O ka makou lealea no ia, Ua ike-a.

            Owau no o ka oukou kauwa hoolohe.                                                J.K. Iosepa,

                                                                                                                        Lunamakaainana o Hana.

                                                                                                            Hana, Feberuari 5, 1892.

-------------------------

HOOMAIKAI AKU I KA POE KOHO BALOTA O KA APANA O MOLOKAI

            I na põe koho balota o ka apana koho o Molokai, mai na pali kupaai o Kalaupapa me Kalawao, a hiki loa aku i ka Wailele Maopu o Moaula. Ka poe hoi i haawi mai i na kokua a me na hooikaika ana no ke kohoia o A.P. Kapaehaole ma ka la 3 o Feberuari, M.H. 1892 no lakou hoi ka huina o 103 poe koho, Aloha oukou:---

            Ma keia, ke haawi aku nei au i ko ʻ u mau Hoomaikai Kiekie ia oukou, no ko oukou kupaa me ka hooikaika kuio no ʻ u, e hoike mai ana, eia no ko oukou mau hilinai ana maluna o ʻ u a me ka ʻ u mau lawelawe hana ana, no ka pomaikai o ko kakou noho aupuni ana, a mamuli waie no o ka poe enemi ia ʻ u, a me ke kuhihewa no hoi o kekahi poe koho, ma ko lakou koho ana, i puka poo aku ai o Nahinu me na balota 3.

            E lawe aku i ko ʻ u mau Hoomaikai, a e kupaa mau no ka pono a me ke Kuokoa o ka aina, a na ke Akua Manaloa e kokua mai ia kakou a pau.

            Me ko ʻ u mahalo nui ia oukou a pau.

A.P. Kapaehaole.

Halawa, Molokai, Feb. 4, 1892.

HE MAU MARE

            Ma ka la 24 o Ianuari 1892, ma Papa, Kona Hema, Hawaii, ua hoohui ia ma ka belika o ka mare o Apo pake me Miss Malia Iosepa Holi oia wahi no, na Rev. Waiau laua i mare, ma ka luakini o Hauoli Kamanao. Ma Milolii, ma ka la 25 ae, ua kono ia na mea a pau e hoonuu i na ono a na opio i hoomakaukau ia e Iosepa Holi ko laila keiki lalawai, me na momona he nui. 1 bibi, 3 puaa, 40 palai, 4 pahu poi, he wahi lulu dala ka na hoa, he $40, nui kela pehu keia, me ka mahalo i na opio a ka uka waokele o Kanewai.

J. D. B. Kuakahela.

Milolii, S. K. Inauari 29, 1892.