Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 7, 13 February 1892 — Page 2
| This text was transcribed by: | Judy Tagami |
| This work is dedicated to: | Kumu Hula Flo Fernandez |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ka Nupepa Kuokaa
ME
Ko Hawaii Paeaina i Huiia
No ka Makahiki . . . $2 00
No E@ Mahina . . . 1 00
Kuike ka Kula.
AUHAU NO KA HOOLAHA ANA.
@A P@KA ANA. 1 2 3 4 5 6
@ I@iha - $ 1.00 $ 1.@0 $ 2.00 $ 2.50 $ 2.75 $ 3.00
1 I@iha 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 4.00
2 I@iha. 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3 I@iha 2.@0 3.50 4.@0 5.00 5.50 6.00
4 I@iha 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5 I@iha 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00
6 I@iha 4.00 5.@0 7.00 8.00 9.00 10.00
@ O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia @ ana no ka @oolah@ maloko o keia Nupepa, @ hoouna pu mei me ka auhau, a loa aole, aohe hooko@o ia.
@OOPUKAIA I KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
H. M. WHITNEY, Luna Nui, J. U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.
POAONO, . . FEBERUARI 13, 1892.
@OPENA O KE KOHO BALOTA O FEBERUARI 3, 1892.
-------------
Ua hiki mai nei ka heluna houluulu o na balota i hookomo ia e ka lahui, no ke koho ana i na Lunamakaainana a me ka hapa o na Alii koho mau ia a me ka hoopiha ana i na maka@lu@ o na alii i waiho mai i ko lakou mau noho, mai na apana mai a pau a puni ka aina, a ua ike ia ma ia huina ka pulelo haaheo ana o na moho a ka Aoao Hoomaemae, a @ hea la nei e kekahi poe ma ka inoa hoolaulea, ka Aoao Makee Aupuni Alii. O ka Aoao Hookahuli Aupuni hoi a Libarala ma kekahi hea ana, a Wilikoki a me Buki e alakai nei, ua haule loa i ka huelo a emi malalo o ka hapakolu o na lala o ka Hale Ahaolelo. Ma ka hoonohonoho papa ana i na lala o ka Hale e like me ka hiki i hoomaopopo ia ma o na poai la, penei no la: He 23 Hoomaemae, he 8 Aoao Lahui, he 3 Kuokoa, a me 13 Aoao Hookahuli Aupuni. He hookahi Apana koho, oia o Hilo Akau, aole i akaka ka mea i koho lo la, oiai ua like a like na heluna balota.
Nolaila, o ka pulakaumaka a ka aoao hookahuli aupuni i noke iho nei i ka pekapeka hele a puni ka paeaina, e haehae i ke Kumukanawai a hookahuli i ko aupuni ua poho wale ka luhi a ua hoka loa. Ua nui na poe i komo mai nei ma ke kue haalele loa i na manao hoohoohakukoi e hoopioloke ai i ka noho ana o ka aina. Ua kupee ia ke kuko haakei o Wilikoki a me Beki a paa loa, a ua helu ia ko laua @ini ma kahi o na “manaolana poho” a ua uwai ia aku la ka manawa a laua e uhai aku ai a mamao @ maopopo ole ai la laua.
______
AOLE KAUA O @ILI ME AMERIKA HUIPUIA.
______
O na lono kaua i pukalaki iho nei @awaena o Kili a me Amerika Huipa@a, ua hoopau loa ia mamuli o ka hiki ana mai i ka wa hope loa e haawi ai i ka olelo hooholo. No ka mea, ma ka la 23 o Ianuari, ua loaa aku la Amerika Huipula ke noi a k@ aupuni o Kili e kahea mai e hoihoi aku i ke Kuhina noho o Amerika Huipala ma Kili. Me ko Amerika Huipaia pane pololei ole aku i ko nei a Kili, ua hoouna aku ke aupuni Aeto i kana palapala hope loa @ Kili e noi ana e hoihoi koke aku @ Kili i kana palapala i hoouna aku ai i @a aupuni kuwaho, i ke Kuhina K@waho Matta a me na uku piha no ka popohi la ana o na luina o ka mokuka@a Balatimoa. Na keia palapala hope loa i hoihoi mai i ko Kili @oo@oo a kaana akahele iho, aole wale ola i pane awiwi aku e hooia ana i ka ae i ke noi hope a Amerika Huipuia, aka ua unuhi pa aku @ i kana koi e kahea ia mai ke Kuhina Amerika ma Kili. Ua ae p@ aku o Kili, e waiho i ka hooponopono la ana o na koi poho na ka A@ Hookolokolo Kiekie o Amerika Haipuhi e hooholo. Na keia mea e i ho@p@ i na noonoo kaua a me na hoomaka@ka@ kana pupuahulu ana a ka oihana mokukana o Amerika Huipaia.
_____
Ua kii mai ka mak@ ia Rev. C. H. Sp@o@, iaia e kaa mai ana ma M@t@, Fa@i, i ka la 31 o Ianuari i h@, a kaili aku la iaia i ke aupuni uha@. O ia kekahi o na kah@pule kaulana loa o keia au, a @a k@mo aku iloko o ke kumakena kuhohona @a nupepa @ pau o Lada@, kona wahi kum@.
LA HOOKAHAKAHA
_____
No ka Oihana Kinaiahi o Honolulu.
Ua puka ae ka Oihana Kinaiahi o Honolulu nei i ka a@ina la Poao@o i halai Feberuari 6, a hookahakaha ae la ma na alanui i hoolala ia ai, oia ko lakou mau alahele e hele aku aku ai, malalo o ka noho ioana ana a ka Luna Kinaiahi Nui ho@ Julius Asch a me kona mau kokua James H. Hunt me David L. Kalawala. O ka la 3 o Feberuari ka ia maa i ka malamaia, aka ua hoopaneeia mai nae a ka la i hoike ia ae la maluna.
Ua hoonohonoho ia ka huakai mamua iho o ke Kuea o ka Hale Kaawai Helu 2 a kaalo i ke alanui Hotele, mamua ae o ka manawa e kai ai. Penei ka hoonohonoho ana:
Ka @amuku Kinaiahi a me na kanaka auamo koi he 11 i wae ia mai na puali pakahi mai; ka Puali Puhi Ohe Hawaii aku malalo o Prof. H. Berger, he 87 ka nui; ka Luna Kinaiahi Nui Julius Asch a me na Kokua Akahi a me Elua, James H. Hunt a me David L. Kalawaia; ka Puali Makai Kinaiahi he 14 ka nui, malalo o Lutanela Bruns, me ko lakou aahu ui he palule huluhulu keokeo me ka lolewawae eleele; ke Kaawai Helu 1 malalo o R. More a me na kokua elua, me 24 mau hoa, ua hoowehiwehi ia ke kaa me na liko pua a e huki ia ana e na paa lio ulaula; ke Kaawai Helu 2 aka i hoonuanua ia me na lei a me na pua, malalo o Luna Hoohana Creig a me kona mau kokua C. Clark a me J. Spencer me na hoa he 33, a e huki ia ana ke kaa e na lio keokeo--a e ukali koke aku ana no me ka huki lima ia ke kaa ili a ka puali pualu o ia kaawai me kahi hoohuohu i ma@au ia a e kau keha ana ka huaolelo “Aloha;” o ke Kaawai Helu 4 aku me 43 hoa, malalo o ka Luna Hoohana Jas. H. Boyd a me kona mau kokua eleu elua Peter Souza me Moses Kanahele, e kauo ia ana e ka paa lio kikane ulaula ke kaa, me ka enegini e kukuku ana ka mahu a pau wale ka hookahakaha ana; a e kani ana kona oeoe ma na wahi i makemake ia; mahope aku ke Kaa Polohuku me Alapii, me na kanaka he 16 malalo o ka Luna Hoohana G. K. Norton a me ke kokua H. Kaia; o ka panina loa, oia ke Kaawai Helu 5 a na Pake i hoopanio ia me na hoohiluhilu o ka aina pua, me na hoa he 53 ka nui malalo o ka hookele ana a Luna Hoohana Chang Kim.
Ua nee ka huakai mahope iho o ka horu 2 auina la e like me ka papa kuhikuhi penei: Hele ma alanui Hotele; iho ma alanui Maunakea; pii ma alanui Moi; iho ma ke alanui Nuuanu; pii ma ke alanui Moiwahine; pii ma alanui Papu; pii ma ke alanui Moi a komo iloko o ka pa alii e haawi ai i ko ka Oihana Kinaiahi o Honolulu mau hoomaikai i ka Moiwahine.
I ka wa a na puali i komo aku ai e ku ana ka Moiwahine ma ke Alapii o ka Halealii, e kaukoo ia ana e ke Kuhina Kalaiaina a me ka Puuku, na Leke ukali o ke Alii a me kekahi poe e ae, eia nae ua poai ae la ka oihana i ka halealii, a i ke kaa ana ma ke alapii o mua aku nei, ua ku iho la ka huakai a haawi aku la he ekolu mau huro. Mahope o ka pau ana o ka leo “Liliuokalani Maki” i ke puhi ia e ka Bana, ua pii aku la ka Luna Kinaiahi Nui Asch iluna o ke alapii a haawi aku la i ka palapala nona na olelo i kahakaha ia penei:
“I ke Alii ka Moiwahine Ilihia Liliuokalani:
“Ke noi aku nei au ia Oe e ke Alii e ae ia mai ia’u ka hanohano o ka hoomaikai ana aku ia Oe ma ka puni ana o ka makahiki mua o Kou noho alii ana e ka Moiwahine. E papahi ia na ia o Kou noho alii ana e ka maluhia a me ka holomua.
“Ma ka inoa o na hoa o ka Oihana Kinaiahi o Honolulu, ke hoike aku nei au ia Oe e ke Alii no ko lakou lokahi a aloha kuio ia Oe e ka Moiwahine.
“Na ke Akua e hoopakele i ka Moiwahine.”
Alaila, ua haawi mai la ke Kuhina Kalaiaina i ka hoomaikai ma ka inoa o ka Moiwahine.
Ua puka aku ka huakai ma ka puka nui makai, pii ma alanui Moi; huli a pii ma alanui Puowaina; iho ma alanui Beritania; huli a iho ma alanui Nuuanu, me ka waiho i na kaawai Helu 4 a me 5; huli a pii ma alanui Moi a ka huina o ia alanui me Papu, hookuu ia ka Helu 1 e hoi i kona wahi, a o ka Helu 2 a me ke Kaa Polohuku, hoi i ko laua wahi ma ka Hale Bele Towera.
Mahope o ka hookuu ana o ka huakai, ua malama ae keia a me keia puaii i ahaaina ma kona wahi iho.
Ma ka ahaaina ae o ka Helu 4 ke Keikialii Kawananakoa, ka Puuku o ka Halealii , ka Hon. A. Rosa, ka Luna Leta Nui a me na poe i konoia.
Ma ka Helu 2 ae na Hon. Alex. Young a me Paulo Neumann a me na luna o na p@ali e ae.
Ma ka Helu 5 ae na Hon. C. W. Akepo@a a me R. W. Wilikoki.
A o ka hope loa ma ka Helu 1 ae ka Luna Kinaiahi Nui, na alii Neumann me Young a me ka Luna Leta Hill.
Ma kela a me keia hale, he mau haiolelo a he mau himeni kekahi i haawi ia.
_____
NA LETA.
_____
(Aole e makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuka ia malalo @ keia poo e ko makou poe mea kakau.)
AILUENE BUKI A ME KA HOOHUI AUPUNI.
_____
Mr. Lunahooponopono; Ma ka aoao namu o ka nupepa hapa haole “Ka Leo o ka Lahui” o ka la 5 i hala o Feberuari, e hookele ia nei e Hon. J. Ailuene Buki, hoa o ko ka Moiwahine Ahakuka Malu, ua pakake iho oia ma ka olelo namu ma ka panina o ka manao “Aloha Lahui Hawaii” penei: “I ka naua ak@ ano, o ka manaolana wale no e lolii nei iloko o keia aina no na pono kaulike, aia--- e hooho aku anei makou---i ka hoohui aupuni.”
1. Malia paha o lawe ia keia ma ke ano he manao ulupuni i ka huhu a he hoohuakeeo no ka poai i haule i keia kau koho balota i hala iho la. O ua poai la, oia no ka poai nana i kikipani i ka Ahaolelo o 1886 me ka puulu o na kanaka ino, a ma ka lakou mau hana la i lawe awiwi ia mai ai ka hookahuli aupuni o 1887. Ua kukulu mai ke Kumukanawai o 1887 i kekahi mau mea maikai loa no keia aina, na pono kaulike me ka pahu balota. E ia iloko o ka ahaOlelo keia wa, na eleele like ole o keia a me keia poai e like me ka ikaika o kela poai keia poai iho.
2. Alila o ke ano maoli o keia mamala olelo i lawe ia mai ai maluna ae mailoko m3i o “Ka Leo o ka Lahui,” e pue maoli mai ana o Ashford, Bush, Wilcox a me ko lakou poe hui, e hooikeike iki aku ka aoao noonoo akahele o ka aina i kekahi mau wahi mea e hoowalewale ai e hio aku ma ka hoohui aupuni, i mea na keia pakolu e puoho mai ai a hoinoino kue mai i ka poe makee aupuni kahiko a “misionari” paha a lakou e kapa nei i ka poe a pau e kue aku ana ia lakou, i hiki ai ke uwaa hou mai i ka lili waihooluu, ka lakou kumuhana i paulele ai e puka lakou ma ke kau koho balota iho nei i hala, aka e hoomaikai ia ke Akua no ka lakou hoka ana ma ia kuko ino.
3. Malia paha, ua mauao o Bush, Wilcox a me na kanaka e hahai nei mahope o laua, na na Hawaii wale no e noho mana maluna o ka aina, me ka nana ole ua emi iho ko lakou heluna malalo o ka hapalua o ka lahui; ke uku nei lakou i na auhau malalo iho o ka hapalua; a e noho ona waiwai ana malalo iho o ka hapalua o ka aina, me ka ike no ina e hoohui aku ia Hawaii me Amerika Huipuia, alaila oia kulana loli e kaa ai ka mana koho iloko o na lima o ka lehulehu.
Pehea ana ua mana la, e like ana no me ke kulana mamua aku o ka 1887; like hoi me na kulaua o na kulanakauhale o Nu Ioka, Kikako, Kapalakiko a me na wahi puuluulu nui o na kanaka ma America Huihupo, ka poe aohe a lakou mea e puia, ke kaa o ka mana i ka lehulehu minamina ai ke lilo aku aka o ke ake wale no ma ka mea loaa mai ma na mea pili aupuni ekaeka.
Aka malia paha ua poina loa keia pakolu aole la e hookikina keia poe makee aupuni kahiko, ina e hoea io mai ana ka hoohui aupuni, e haawi ia na uku piha a me na noonoo ana maikai no ka Moiwahine a me ka Ohana Alii o Hawaii nei ma o ka haule ana la o ka uku makahiki o ke kulana alii. O keia uku a me ka hookoe ana i ko ka Moiwahiue mau pono, oia kekahi a na poe ohumu ino o keia aina i makemake ole loa ai e noonoo ia. No ia mea, ina e hoea io mai ka hoohui aupuni ma na hana hookahuli aupuni, aole e noonoo iki ia ko ka Moiwahine mau pono, oiai hoi ina e loaa ka hoohui aupuni ma na hana a ka poe kaana akahele, e noonoo ia aku ana ko ka Moiwahine mau pono a e hoomau ia oia e noho ma ke kulana hanohano oluna o ka aina.
Me he mea la, eia he kuhihewa ma ka aoao o na Hawaii a me kekahi poe e ae no ke ano o ka hoohui aupuni. Aohe mea e kanalua ia ai e hoomau aku ana ka poe makee aupuni kahiko o Hawaii nei i ke kue ana i ka hoohui aupuni, @like ka loihi me ka paa ana o ka hapa nui o na Hawaii ma ka aoao kue. Aka i ka wa a kela hapa nui o na Hawaii e ike ai he pomaikai no ka aina holookoa ke hoohui, malia paha o kokua kela poe makee aupuni kahiko, no ka mea ua loaa iho la i na Hawaii ka noonoo maikai. A ina e loaa ana ia Hawaii ka ae ia mai e komo iloko o ka Uniona ma ke ano Teritori, alaila e pomaikai nui ana ia kulana no kako@. Malia paha o loaa ma ke ano e hoopiha ia ai ko kakou mau oihana aupuni ma ke koho balota ana mai na kamaaina Hawaii mai. E pau ana ka nui o na lilo o ke aupuni teritori na ke aupuni ma Wasinetona e a@amo, a pela e lawe ia aku ai mai a kakou aku ke koikoi o na haawe o na lilo o na uwapo, na awa pae, na hale ipukuikui, na mouo a me kekahi o na hale aupuni kuwaena. E lawe ia ana na ke aupuni ma Wasinetona e uku mai i ke Kiaaina. E pau ana ko kakou malama ana i na lilo o ke alo alii a me ka ohana alii a me na lilo o ka hooma@ ana i aupuni me na agena a me na eiele i ko na aina e. A malia o hoemi ia mai na auhau a me ke koe no ona puu dala nui e hoolilo la ai no na hana kuloko, na alahaka, ka wehe ana o na alanui hou, ka hoomoe ana o na alahao a me na hana e ae he lehulehu nana e hoomahuahua mai i ka waiwai o na okana aina mamao o ka aina. E hoopau ia no ka manawa mau loa ka nune no na dute, e hoeueu hou ia ka pii mai o na pomaikai o ko kakou mau oihana mikiala, a o ka iho makawalu mai o na pomaikai ka hopena.
Aka he mea pono i ka poe hoouluulu hakaka a me na hookahuli aupuni ke hoomaopopo, aole loa hookahi o ka poe makee aupuni kahiko o Hawaii nei e ae e hoohui ia Hawaii me America Huipuia, aia wale no a hoohuli ia ka hapa nui o ka lahui Hawaii he mea ia e pomaikai ai no na mea a pau.
MAKEE-AUPUNI-MUA.
Honolulu , Feb. 9, 1891.
_____
MOKU OKOHOLA TAMARLANE MA MAKUU, PUNA, HAWIIA.
_____
E oluolu oe e hookomo iho i keia mau hunahuna mea hou, maloko o kou mau itamu aloha,. oia iho hoi keia malalo. Ma ka hora 12:30 o ka po Poakahi a ao ae Poalua la 2 o Feb. 1892 nei, ua ili iho la kekahi moku Okohola “Tameolane” makai pono ae o Lilikoi, e kokoke ana i Makuu, ua ika ia ae la kona kino makolukolu i uka o kumupali, a lilo i mea ole, a oia ka kou mea kakau e hooheno ea nei i keia mau wahi lalani.
O ka hao a ke kai nui
Koe ole ma ka oneki.
Mamua ae o ka manawa i weluwelu liilii ai ka moku, na hio ae la na sela a me na’lii o ka moku, oiai, ua kokoke mai ka hopena no ko lakou mau ola pakahi, aka, ua pane koke mai la ka malama moku i na mea apau, e noho malie iluna o ka moku, a hiki i ka wa e kokoke loa aku ai ka moku i ka aina, a ua hoolohe ia no na mea apau ia leo o ka wiwo ole. I na kia o ua moku la e hilikau ana iluna o kumupali, ua hopu iho la kekahi paele i ka papa a hoomoe aku la i ka aina, a maluna oia papa lakou i hoohikihiki ai apau i ka aina maloo aole i hala he mau minute 2 a 3 paha mahope iho o kela manawa, ua lilo aku la ua papa nei, apau loa ae la no hoi ka moku i ke okaoka liilii.
He 88 ka nui o na kanaka oluna o keia moku, he 19 o lakou i pae aku la i ka aina, a he 18 @ koe, aole @ ike la kahi i pae ai, me he la, ua pau lakou i ka make, a o ke kapena pu kekahi iloko o ia huina. He 115 barela aila o luna, a o na mea ai ka hapanui, ua ohi ia na mea ai ma Kaleponi, lawa pono ai no hookahi makahiki e hele ai i ke kai, aole nae hookahi mea i loaa mai o ka moku, oiai na nalu o ka ino e alunu ana no lakou wale iho no. Ma ka hora 8 a. m. ae o ka Poalua, ua hiki kino ae keia poe pae olulo ma ka hale noho o ka Hope Makai Nui o Puna, J. E.
Eldert@, a malaila lakou i noho ai no elua la, a hoi lakou no Hilo. Ua hele kino aku ka Hope Makai Nui o Puna, a me na kanaka e ae i konoia, e ike pono i kahi o ka moku poino, a me ka ike ana, aole he mea. Eia nae, ma keia hele ana, ua ike lakou e waiho mai ana he 4 mau kino kupapau iluna o ka ili kai, aole nae hookahi mea o lakou i loaa, oiai ke kai e kupikipikio ana io a i anei, a he ku no i ke aloha me ka lihaliha, ka ike ana ia lakou me ka ehaeha.
Ke haawi nei kou mea kakau i ka mahalo nui i keia Luna o ke aupuni no kona malama ana me ka maikai i ke ola o keia lehulehu, ma na mea e oluolu ai ke ola kino. Na ke Akua no e kokua a hoopomaikai mai ia oe, i kou mau la apau, ma ka noho oihana aupuni ana.--Ua ike @a na maewaewa o ka poino maluna o keia poe i pakele mai, ua lilo aku na papale, na nahaehae na lole, ua olohelohe na wawae, ua manuheu na kino, a ku maoli no i ke aloha ke ike aku ia lakou.
KIU
Kula, Puna, Feb. 5, 1892.
HE MAU HANA KU OLE I KA PONO.
_____
Ke hai oiaio aku nei au imua o kou kiekie, no na mea hou ano nui e pili ana no ko makou kahua ko@o balota, ma ka apana o Mokuhonua, Hilo waena, hale-kula o Haaheo. Oiai o J. Kawaha he maka po oia, ua komo aku oia iloko o ka rumi koho a ua ike mai na hoa a pau o ka papa nana ia ia, ia wa no i kena ae ai W.m E. Scott ia P. Kumalae kekahi hoa o ka papa nana. “E hopa aku i kona lima, a e alakai aku ia ia iloko o ka rumi, e ninau malie me ka lohe ole ia.” A ia wa no i ku ae ai o Balakiko, a olelo aku la imua o ka papa nana.” Ea, manao au, aole i kupono keia hana ana, o ka mea pono paha, e ninau aku ia ia i kaua mea e makemake ai, a na kahi o oukou e kaha iho i kana balota, a mau balota paha, e pono no e hoike mai i ke akea. A ua hoole loa mai o Wm. E. Scott, me ka olelo mai, “ua hiki no ia P. Kumalae, ke hooponopono ma-lu nona. A pela no ka lua, o Kawaa, he elemakule ua haalulu, a ua powehiwehi ka ike o ka maka, no Honolii oia. Ua lilo keia hana ana a ka papa nana i mea welenia iloko o ka puuwai o ke kanaka Hawaii oiaio. Olai, aole paha e hana pololei ana kela hoa kanaka o ka papa, e like me ka makemake o ka mea makapo, pela maoli no ka mea oiaio ma ka nana aku.
O ke ano o ka hanaia ana o na rumi ekolu, ua like loa no me na rumi e hanai ia’i o na lio i ka Oka, a kaua e hooheno iho ai. “O ka rumi kapu o eha ka manao. A eia no keia mea pono ole, o na pukiki a pau loa e noho hana nei malalo o ka mahiko o Wainaka nei. Ua hoohuli ikaika loa ka haku nui Mr. Scott, me kona hooikaika pu ia lakou, ma kana balota i makemake ai. Ua like keia poe pukiki me na keiki moa liili i hoopunana ia e ka moa makuahine.
Kou olalo,
KE ALOHA LAHUI.
_____
PUEOPAKU A KE KUPAIANAHA
_____
E ka Nupepa KUOKOA a me KO HAWAII PAEAINA i huiia,
E oluolu oe e hoike ae ma ke akea i na hiohiona o keia wahi aina a ke kupanaha, o na kanaka a me ka noho ana.
O keia wahi aina, he hapaha mile ka laula a he ekolu-hapaha mile ka loa. O ka nui o na kane, he 36; o na wahine Hawaii maoli, he 27; a o na keiki mai ka @ a hiki i ka 8 makahiki, he 16, a he hookahi pake ano kuonoono. He oluolu maikai ka noho ana, a he uliuli maikai ka ulu ana o na mea kanu.
Ua hoonaauao maikai ia na kanaka o keia wahi aina, a eia ke paa ia nei e kekahi poe he mau oihana lehulehu. A ma ka ia 3 iho ne o Feberuari, ua lilo ka noho hanohano o Hilo Waena i kekahi o na keiki kupa o ua aina la, oia o K. M. Koahou, he 146 balota, a ua haule o Hauailikiliki. Ua lilo pu iho ia hoi i hoa no ka Papa Alanui o J. T. Unea o la aina like. He kupaianaha maoli no keia wahi aina.
Nolaila, ke i aenei au e malama i ka hana me ka hoopono i mau ka pii ana o ke kulana. Na keia wahi aina e hooikaika nei na hana pono karistiano. Ma ko lakou luakini ke Kula Sabati a me ka Ahahui Opiopio.
KAHAINA.
Hilo Waena, Hawaii.
_____
NA ANOAI O KA PANALAAU O KALAUPAPA.
_____
Ma ka la iwakaluakumamakolu nei, ua loaa mai la he lono i ka luna nui W. H. Tell, ua pepehi ia kekahi bibi o ka Papaola, e kekahi poe i maopopo ole na inoa. I ka wa i lohe ai o ua makua ala nana e malama ia nei i ka lahui nawaliwali, nona ka huina nui hookahi tausani a oi, ua kauoha koke ia aku ia na makai me ka awiwi loa. A i ka akoakoa ana mai o na makai, ia wa i kau ae ae ua kaeaea la iluna o kona lio a hapai ae la i kona lima iluna, me kaua wahi uwepa e paa ana ma kona lima, kau aku la ka lima i kahi i hai ia mai ai o ka lono, ke kahua kahi hoi i pepehi ia ai o ka bibi. Pupuu a hoolei loa hiki aku la lakou i kahi o ka bibi. A i ka ike ana i ka oiaio o ka olelo, akahi no a maopopo, aka o ke alanui kahi e loaa ai o ke kolohe he mea pohihihi loa, nolaila ua ku iho la ua W. H. Tell nei a nana. Ia wa ua ike iho la ia i na alanui like ole e moe ana kahi alanui i uka o Makanalua, a ua hele aku la oia malaila no umikumamalima kapuai, hoi hou a hiki i ke alanui e pii ana i ka puu o Kauhako, hele hou e like me mamua, aole meheu, hoi hou i ke alanui i ka lihi kai o Iliopii, aole he meheu, a i ka eha o ke alanui, oia ke ala e iho pololei ana i Papaloa, loaa iho la na kulu koko e waiho ana ma ia alanui, a ua hookolo ia aku la a hiki i ka nalowale ana.
Ia wa, ua huli aku la ua kiu huli meheu ala, a pane aku la i na makai, aia ma kai o Papaloa kahi i pau ai o ka meheu. Ua hanu hou aku la na kaeaea ala, me ke ku hea ole, a hiki i na hale, a ua pau na hale i ka huli ia, aole nae i loaa, he wahi meheu. Ia wa ua huli hoi aku la a kona home kauaheahe, ua hoomaha iki, a hoopuka ae la i kana hua olelo, aole e kapoo keia la, a e loaa no ka poe nana i pepehi kolohe ka bibi, aole paha i umi minute hoea mai la ka lohe ua loaa mai la ka poe nana i kolohe i ka bibi. Ia wa ua kau hou aku la ma kona lio, a i ka hiki ana aku a huli, ua loaa aku la elua pahu, 1 pahu piha 1 pahu hapa, a ua unu ia mai la ua poe nei no ka halepaahao. He poe mai wale no ua poe nei. Eia na inoa pakahi o lakou, Kini (k), Huailani (k), Iakopo (k), Kahananui (k), Kamai (k), a ma ka la 26 ua noho ka aha hookolokolo e naua i ke ano o ko lakou hihia, a ua ahewa ka aha, a haawi ia ka olelo hooholo, akahi makahiki pakahi.
J. N. KAMAUOHA,
Kalaupapa, Molokai, Ian 27, 1892.
_____
HE MEA PONO ANEI E HOOPUNIPUNI.
_____
E ka Nupepa Kuokoa a me Ko HAWAII PAEAINA i huiia,
E oluolu oe e hookomo iho i kela poo manao e kau ae la maluna, aole me ka manao ino, hoopunipuni a me ka wahahee imua o ka lehulehu, aka me ka olalo wale no.
Ma kekahi o keia mau la aku nei ua kuai o Sam. Hook me Keanu (k) he mau bibi he 37 no na dala $@00, a ma ke ku ana mai o ka Malulani mai Honolulu mai, loaa mai ka bila dala. A loaa koke no o Keanu ia Sam. Hook, pehea na bibi a kaua? Ua makaukau ke dala, aole he 20 bibi, he $400, ia manawa koke no, kau ka puupuu a ke keiki o ka makani Apaapaa i ka ihu o Keanu o Keei. Pehea la, pono anei kela hana hoopunipuni? a ma ka hoi ana mai a Malulani mai K@u mai, oia ano hookahi no, ua hakaka hou me H. P. Kualana, a he nui na maka hanohano o luna mai o ka moku i hoolohe i keia hana hilahila ole a kamalii. Me he la, he elua wale no miha i koe ku ka ihu o Keanu i ka puupuu, a ua ike ka lehulehu a pau. Maikai anei ka hana kolohe i kona hoa kanaka? aole.
Eia hou keia a piki o ke kanawai i kau ia i na aina o Keei, aole aihue, aole ona, aole moekolohe. Uhai mua no nae ia nei i ke kanawai, ma ka lawe ana i kekahi punua iloko o kona hale ponoi, no na mahina loihi. A hanau keia wahine iloko o keia hale o Keanu, ke hanai nei no o Keanu i kela keiki moekolohe, a hiki i keia la a’u e kakau nei. Ia hai oe e papa ai, mai aihue, e aihue no anei oe.
Z. P. K. HAPAOKEKALAUNU. Napoopoo, S. Kona, Feb. 1, 1862.
_____
HE LEO ALOHA E HEA MAI NEI.
_____
E ka Nupepa KUOKOA a me Ko HAWAII PAEAINA i huiia,
Aloha oe;
E oluolu oe e hai ae ma ke akea, i ike mai ai na kini a me na lehulehu a pau o na haumana i no ia malalo o ko Prof. H. R. Hitchcoch malu, oiai ma ka la 6 o Iune M. H. 1891, ua kaili ia aku kona aho hope loa, aua laalele mai i na hoa o keia noho ana.
Nolaila, ua noho iho kekahi poe o kaua mau haumana o ka apana o Hilo nei, a kuka no ka mea e pili ana i kona kia hoomanao, no na lilo a ua koho ia na komite no ia hana, a ke kono ia aku nei na haumana a pau e kokua mai i wahi kenikeni ma ka mea hiki, a hoouna mai ma Hilo nei ma ka inoa o James Keliiheleua, Hilo Post Office, Puuku, a e pani ia no ka puka ma ka la hope o Mei 1892. Nolaila e ala e ua haumana a kokua i keia hana maikai i wahi hoomanao na kakou i ka mea nana i hoonaauao ia kakou, me ka lana o ka manao e holo pono ana.
B. H. BROWN.
Komite:
_____
HE KANAENAE ALOHA .
_____
Lunahooponopono o ke KUOKOA, a me KO HAWAII PAEAINA i huila:
E oluolu oe e hookomo i nei wahi kanaenae aloha i o’u mau haku makaainana mai ka wai kaulana maopu i ka pali o Mo@ula a ka Lai@kamanu i ka makona a hiki aku i na kini aloha, i ka aina a ka ehaeha i noho ai, oia keia.
I ka poe kupono i ke koho balota nona ka heluna hookahi haneri me elua, i koho mai ia’u ma na mahele elua o ka apana o Molokai a ke alakai, aloha nui oukou a pau. Mamuli o ko oukou hilinai nui, ua loaa ia’u ia heluna mailoko mai o na ahi a ka enemi o ka po pau ole i hauhili mai ai ia oukou, a ma ia kupaa palena ole o oukou, ke nonoi ae nei au i na Lani, e hoomau la ke kupaa iloko o oukou, no ka pono o ko kakou aupuni ka Moi a me ka lahui kanaka.
J. NAZALEKA.
Puk@o, Feb. 6, 1892.
NU HOU KUWA@
Ma ke hu an@ m@ k@ “W. H. Dimond” @ k @ @ nei mai Kapalak@ m@ mokuahi “Mariposa” laau mai i ke awakea @ ua loaa mai ia makou @ na aina mamao, @ oia @ ia aku nei:
MIHIO KILI I@ @
Ua ho@ una mai k@ he pane i ka palap@ Amerika Huipuia, @ ia: “Ke ae nei o K@ i ka palapala in@ @up@ un@i@ e SiM@ M@ i ko K@ Kuhina @uwah@ @ nei, hoopuka ia @ HOOMA@
MA K@PAI@KIKO
Ua Komo aku iloko o ke @ Kapalakiko i ke kakahiaka @ 21 o Ianuari ka mokuahi @ Janeiro”, me ka h@ole@ epaepa ana, mai lokahau@a @ ke ala ae o Honolulu. a @ koke ia e komo malalo k@ hoomalu ana ma k@ Mokupu@ gel. Aia maluna o na mokuah@ he 27 ohua kapena i m@ @ Europa, 5 lapana @ @ Mailoko mai n@na p@k@ @ o lakou no Honolulu, aka no @a@ le ana o na luna aup@ Hawaii @ e komo ka moku @ @a mai a @ lele i na po@e, @a na hali @ i Kapalakiko ko Honolulu p@ pake i helu ia ma na haneri @
KO@O BALOTA O @EN@A
Ua lilo i mea ka@ailio nui @ koho balota luna@kaaina@ lamaia mai nei n@ ia apan@ @ Rossendale, Enelan@, i ka @ Ianuari, ka apana hoi nona k@ la makaainana a Haku Harting@ ka poni Uniona-Libarala, @ kie ia i Alii no ka Hale @ Alii o Enelani mamuli o k@ ana o kona makuak@ @ ka lanakila ana mai nei o @ kokua la Pohakuhauoli @ kuloko no Irelani a haule k@ a ka aoao mahope o ke aupuni.
Ua hoopuka ae k@ nupepa @ News o Ladana i na olelo, @ loaa ana o ka lan@kila kamahao i aoao o Pohakuhauoli a me kona i kakoo, ua hooia mai ia i ko ka @ palemo ana aku ma ka aoao @ kumuhana a Pohakuhaoli e hoika pauaho ole nei e loaa ia I@ i aupuni kuloko. O ia h@ 1225 na balota oi o ka m@ Pohakuhauoli aoao imua o k@ aupuni, a ua oi hou aku ho@ koho o na aoao elua i keia k@ mai nei mamua o ke koho @ 1886.”
Ua piha hauoli l@a ia h@i n@ pepa o Parisa i ka ike ia ana @ huina balota ma Rossendale, mea hoi a na nupepa Fara@ ake@a nei, ua hiki mai ka hope loa no ko ka @aku Salibu@ ponopono aupuni ana e hoap@ i ka anee ma A@gupita.
Ma ka haiolelo a Lunamaka@ Herbert Pohakuhauoli o ka a@ komohana o Le@ i ka la Ianuari, ua ao aku oia i na p@ kuilima pu me ka Aoao Ku@ ma ia hana e loaa ai ona ma maikai e hele ai i ka ahaole@
Ua hookikina pu aku no @ nupepa Daily News i na mah@ hae o ka aoao Irelani, e lo@ me ka aoao Kuokoa a kuhiku la i ke koho balota o R@s@ ka lanakila kamahao i papahi muli o ka lokahi.
KA MAKE ANA O @UKE@ON@T@
Ua make mai nei ke Duk@ @ Constantine o Rusia, kaikaina @ Emepera i make o Rusia a @ kane hanaana o ka Emepera @ wa, i ka la 26 o Ianuari, a i k@ na makahiki o kona ola a@. @ hoonaauao ia oia ma ka ik@ @ kaua, a nolaiia na pii ola ma @ nuu o kela oihana ahiki i k@ k@ ka Adimarala Nui o na Aum@k@ ua Imeperiala. Ua pii oia @ kahi mau anuu e ae o ke aup@ kona kaikuaana me ka pua n@ i @ noho ana adimarala. Aka @ ka @ ua hoopau ia oia mai kona mau @ lana noho ana hanohano a pau @ o ke aupuni mamuli o ka hoo@ ia ke kui lima pu nei me ka @ hookahuli aupuni o Rusia. He @ iki ola na kona makuakane i m@ lo nui ai no kona naauao, a @ mea mahope o ka pau ana o k@ @ ua o Karaimea, ua hoouna ia alo alii o Farani no ka hoohu@ ana e kauo mai ia Napollona @ o ka hui ana me Rusia.
_____
Ma ka Poakolu iho nei, ua a@ hikihiki aku ka mokuahi Iwa@ ia 100 mau limahana Iapuna @ mahiko o kona mau awa holo m@ ma Hamakua.