Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 14, 2 April 1892 — KAMEHAMEHA III. Ua Hoomanao ia Kona La Hanau e na Opio o Keauhou me ke Ohohia ia. [ARTICLE]

KAMEHAMEHA III.

Ua Hoomanao ia Kona La Hanau e na Opio o Keauhou me ke Ohohia ia.

Mr. Li'NAiiooPoyopoxo: E ae mai oe e hookonio iho ma kahi kaawale o kau nupepa i ka moolelo o ka la hanau o ka Moi Kauikeaouli Kamehameha III., i maiamaia ma Kona nei. J. G. Hoapili.

Ua hanau o Kauikeaouli Kaleiopapa Kamehameha 111., mai ka poli mai o Keopuolani. He r«iiaupio, he Ahiwela a he ahikanana mai kn po uiai, ma Keauhou I ka iliili e nehe ana i ke aumoe, Kona Akau, i ka Mokupuni o Keawe e kahela ae nei i ka lai a Ehu, maloko o ka halealii i kapaia o Kualalua, i ka manawa a ka ia i kau pono ae ai ī ka iolo o ka malama o Welo, a e olelo ia nei e keia au hou o ka la 17 ia o Maraki, 1814, oia ka manawa i hanau ai oke alii nona ka la. A mai la wa mai a hiki 1 keia la a kakou e hoomanao nei, ua piha na makahiki he 78. I ka hanau ana mai, ua ike ia ua make. No ia mea uakuupau iho la o Kapihe i kona ike kauia raa na oihana hookalakupua o ia au ma ka hoomoo ana i na malo I kui ia kekahi a me kekahi ma na alaloa o Kona nei, a ua oleloia he mau mile kahi i hoomoe ia, nie kona kalokalo pu ana ae kekahi, a mahope iho o ia manawa ua pahola koke ae la ka lono hauoli ua ola ke kama'iii, a ua loaa he haku liou no Hawaii. Ika piha ana o ke anahulu a oi, a eini mai paha o kona mau makahiki I hoau mua ai oia e noho ma kā nohoulii o Ko Hawaii Pae Aina. A mahope koke iho no paha o ka pau ana ae o ka hoolewa o ka Moi Lihoiiho Kamehameha 11., a me kana Moiwahine kiheahea Kainamalu, a ka Haku liyi*on i hoihoi mai ai malunaoka moku »<Bronde" o Beritania Nui, ua hele kino aku ua alii opio la me Kaahumanu, ka Moiwahine Kanemake a Kamehameha 1., oiai oia ke kahu aupuni ia wa, e kaapuni mai Hawaii nei a hiki i Kauai e ike ai i na 'Lii a me na Makaainana, a e hoike aku hoi i ka makia o kona aupuni— tl O ke kanaka pono o ko'u kanaka ia" a o kona aupuni he aupuni palapala a e aoia na kanaka ī loaa ai ka naauao. Me keia mau olelo uuku a kona kaliu hanai i paka mau ai iaia e ike īho ai kakou aole loa oia i makomake i ke kanaka liana kolohe a mo ko kue i kona leo alii, olai no oia e opiopio ana aole i nao ae. I ka makahiki 1832, make aku la ke kahu aupuni, a lilo ae la ia Kinau a me Kekauluohi ka pulama ana o ke alii ma kahi o K«ahumanu.

Ma ka la 4 o Feberuari, 1837, ua f.awe ae la ke alii Kauike&ouli ia Kapak'uhaili Kalama i moiwahine ma ka berita o ka mare me ka maemae, a o ia no hoi ka Moi mua o Ilawaii nana i haaheo ia kulana o ke au naauau ma ke ano karistiano. Ika makahiki IS4O, ua kukulu iho ia oia i kumuktfnawai no kona Aupuni ma Luaehu, i ka lui o Lele; a no ia kumukanawai mai no kekahi mau pauku o ko kakou kumukanawai hou e ku nei. Iloko o Feberuari 25, 1543, ua iawe lima nui ae la. o Haku Keoki Pauleke i ke i:a o ko Aupuni Hawaii a paa m« Kona.ii.ua me na kumu īii :iopop>> ole, a ua noho ke alii a me kuna iahui iloko o ke kaumaha kuhohonu no eiima mahina a me na la eono ma ke ano he poe pio na keia haoie haakei i hui ia me kona hookiekie. Iloko o keia manawa, ua kuahaua koke ae ia ke aiii mai o a o e wehe Ia na luakini, a e komo ao na haipule a pau iloko e noi aku i ko ke Akua oluolu e hoouua mai i kokua, e iike me ka ka mea haku Haielu i oieio ai, «O lehova ka Pauhonua a me ka ikaIka o kakou, he kokua kokoke loa i ka wa popilikia." He oiai* ma ka la 31 o lulai o ia makahiki no, ua hoouna mai la keaupuni o Beritanla Nai i kekahi o kona mau alii kiekie oia o Adimarala Kaiuaki e hoihoi mai i ka Hae o ko kakou Aupuni a e hoopulelo hou ae Laia ma na weieiau makani, a e hookuu iho ika hae o Beritanlft ilalo. Mai ia wa mai a hiki i keia la, eia kakou ke noho nei ma ke ano he lahui kuokoa; aole no ko kakou ikaika, aka no ko ke Akua aloha waie mai no. Ua hooiohe m&i Oia Ike noi a oa poe haipule, a o ia keKahi o na la a ke Aupuni e hoomanao nei. I kekahi manawa o ke au o Kamehameha V., ua hoohuoi nui |ka lahui no ka hoomanao oie ia o ; keia mau la, he mau makahiki ka hoopoioa ia ana. A i ke aa iho nei 0 Kalaknua, akahl no a hoomanao ia keia mau la a hiki mai i keia 1 manawa.

I ka makahilei 1846, hoihoi mai

U ke aapani o Kamoi he $2*V>jO oo kana rtusu koi maopopo ole i keia aapani. Mawnena o kela makahiki IS4*>a me ka I*ls, he maa makahiki ano nai ia o koua au ma k t oohoalii, a he i»m hoi na na opi>> o kela au hoa e hauoii ai ina e hoemaopipo pono. Ua p«M<xii mai tia i ka lahai e hookuleana no lakou iho maiiana o keia a me keia aina a takou i n«>ho ai, ina no ka Moi. rui 'Lii a me ke Aapdni, e kaleana pu iakou; o na |K>e i hoolohe ua pono lakoo, a o na poe hookuii ua neie, He makana kiekie keia i loaa i keia iahai mai keia Moi pauwai lokomaikal mai- A ma ka *oao hoi ona mikaainaeu ua hoomaunauna w.iie ia e lakou, a e m keiki hoi a me n?i moopun.i; uu aiomkl i i kekshi me ka hoomsupopo hou oie ia aku, a ua kuai \vaie ia no hou Ona dala e loaa iuai an.i ua hooliio ia aku la no n;i haua lapuweie. e iaa ke kuai rama, opiunu, pihwiiwai, hookamiikama, a peia aku. Ma ka makahiki IS49 f hina kamaiii iho l:i na Farani i ka paknu-.i o Honoiuiu, \vaw:ihi n. kiola i i ua pu iloko o ke kai, Liwe pakah* i.i kahi mokukuna Kai!i<haīn{S..i me ka hoihoi hou ole ia mui. a he nui waie aku ka hikou inau hana maj kona hilahiU oie o ke ano ahiu. | Ma ka makahiki ua ku nui mai na moku okohoia ma Honoiuiu. Hoko o ia manawa u.i uiu ae !a he haanaeie mamuli o ka make ana o kekahi o na haoie oiuna o ke okohola ia Georjre Sherinan (Keoki Wahaukele) o ka Oihana Makai, ua puhi ia ka haiewai kuhiko ma ke pooe piii ia ma kahakai o ke alanui Nuuanu i ke ahi, a na n.i koa ī iu>omaiu i kokuu ia e ka iehulehu ma k:t hopuhopu ana i na poe iux>haunaele. l\i oi aku niamua o :3"0 na poe i hopuia, a ma ka noho ana o ka : Aha IIo:>kol īkoio ua h'»-»p ūi i na : poe i hewa a hnokuuu na p ;o hewa j oie.

Ika IS.v*, puk;i ka mVi j)uii|)iiu liilii, a na ia mu'i i lukukalaluii inai Hawaii a Kaiiui, o ka «»i loa aku nae ra i Honoluiu. Ma ki hi 15 o I)ekoinabu i {, iloko o kekaiii o na hora o ko kakahiaka, ua kii mai ia na lima ana ole o ka make i Ka uhaue o ka Moi Lokoinaikal a lawe aku la mailoko aku o ka luile i knpaia «• Hoik.'iea." iloko no o ka pa alii i hoomahu;thua ia ae nei. Mahope iho o ka hoomaemae ia ana o ke kino, ua \\vhe hamamu ia ae la na puka o ka pa alii no ka ike hope aku o na makaainana i ke kino wailua oke alli A ma ka la 10 o lanuari, 1855, ua hoolewa ia aku la kona kiuo kupapau me ka hanohano nui, e hoomaka ana ka hoolewa niai ke alauui >foi iho a hiki i ke alanui Maunakea, pii n hiki i ke alanui Beritania, hele a hiki i ke alanui Puowaina, iho a komo i Kawaiahao no ka malama ana ike anaina pule. Pau ke anaina pule, ua lawe ia aku ke kino a waiho ma ka ilina o Pohukaina. Ma ka la 30 o Xovemal)a, 1 St>s, ua lawe ia nku la kona kino kupapau a waiho ma ka ilina o na alii ma Maunaala, a aia oia ke waiho la malaila mawaena o na alii Kamohameha I. a me 11., e kali ana no ka Ia a ka Haku e hooponopono ai i na mea a pau. Ta loaa ia llawaii he alii puuwai hamama iloko o ia au, a he mea ia na keia hanauna hou e hoomanao nui ai. Ua piha iaia na makahiki he .'>l a oi ma ka nohoalii.