Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 23, 4 June 1892 — Page 1

Page PDF (1.90 MB)

This text was transcribed by:  Cathy Peloso
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PA@AINA I HUIIA.

BUKE XXXI.              HELU23.  HONOLULU, POAONO, IUNE 4, 1892.  NA HELU A PAU,2392

 

Hoolaha Hoio

ANTONE Rosa, (Akoni.) Loio a he Kokua ma ke Kanawai.  LUNA HOOIAIO PALAPALA.   Keena Hana ma Alanui Kaahumanu.  2321-tf

 

NELLIE M. LOWREY, NOTARI no ka LEHULEHU       – A HE -         LUNA HOOIAIO PALAPLA A ME NA

PALAPALA HOOHIKI.

Keena Hana me W. R. Kakela, Loio, ma ka aoao makai o ka Hale Leta, Honolulu.             2331

 

CECIL BROWN, Loio a he Kokua ma ke Kanawai HE AGENA HOOIAIO PALAPALA NO KA MOKUPUNI O OAHU.  Keena Hana.        Ma Alanui Kalepa.      2331

 

E. G. HITCHCOCK, (AIKUE HIKIKOKI.)   Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.  E @ NO NA BILA AIE ME KA AWIWI                   Hilo, Hawaii.   2331

 

GEORGE P. KAMAUOHA, Loio a he Kokua ma ke Kanawai.  Notari no ka Lehulehu,  Luna Haawi Palapala Ae Mare.  No Kohala Akau, Hawaii

-           A HE –

MEA ANA AINA.  E loaa no ma Kohala Akau, Hawaii      2331

 

W. R. KAKELA, Loio a he Kokua ma ke Kanawai.  HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.  2331

 

WILLIAM C. ACHI, Loio a he Kokua ma ke Kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni.  He Notari no ka Lehulehu a Boroka no na Waiwai Paa.  Keena Oihana, Helu 36, Alanui Kalepa, Honolulu, Oahu.  2331

 

JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKEA,           Loio a he Kokua ma ke Kanawai.  HE LUNA HOOIAIO PALAPALA. 

            E hana ia no ua Palapala Kuai, Palapala @ooli@lima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa. 

            Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa.  2331

 

WILDER & CO., (WAILA MA.) 

            Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale. 

            Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.  2357- q

 

KO BIHOPA MA, BANAKO MALAMA DALA

            ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:

            Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala,  ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a a ua waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu.  Aole uku panee e helu ia maluna o na dala halina no na la elua paha o ka mahina.

            Aole uku panee e uku ia i ua dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.

            He @0 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kauaka i kana mau dala e hoike e mai i ka BANAKO, a e lawe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.

            Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo a ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

            I ka la mua o Sepatemaba o keia a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia mahina o ua puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia,  e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumupaa mua,

            O na puu dala haomoe mai maluna o elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o ka ae@ike pu ana.

            @ hamama ana ka Banako ma na ia a pau o ka hebedoma, koe na la Sabati a me ua la Enlaia.  Honolulu, Iau.            BIHOPA MA.            2357-q

 

J.T. WATERHOUSE, (WALAKAHAUKI.)                        Halekuai o na Lole Nani Panio!

ILAKOHAO.             Na Lako Hana Mahiko,          A PELA AKU HE HUI WALE

Alanui Moiwahine, - - Honolulu                     2857-q

 

ALLEN & ROBINSON, NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU

E loaa no ma ka U WAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ka kuluhele.  E kipa mai a e ike kumake.            2257-q

           

 

HE MOOLELO          - NO KA -       Ui Nohea Berela.

 

Ke Kamehai hoopono - Ke kupaa me ka luli ole - He wahine na ke kane hookahi - Ke au popilikia a me ka huli ana o ka pomaikai mahope o ka wahine.

 

MOKUNA XIX.

HE WAHI HOOMALAMALAMA I MOEUHANE MUA OLE IA.

 

            He mau olelo keia i hoopuka ia e Octavia nani i hoopuehu liilii aku i na manao inaina nui o ka ela.  Kulou iho la oia me ka manao e hapai ae ia Octavia, aka ua puili paa iho la o Octavia i na wawae o ka ela, a he hana keia i hiki ole ia Konia ke hoomaopopo, aka, o Octavia no ka mea i ike a i maopopo i kana mea e hana nei.  Ua ike oia aia he waiwai nui a me ka hanohano ke waiho nei imua ona, a o ke kumu wale no e loaa ai iaia a o ka hooko ia ana no hoi ia o kona mau iini i kuko mau ai no kekahi wa loihi i hala, oia no kona hoao ana e lilo i punahele nui i ka Haku Hakahusa, a no keia kumu wale no i puil@ paa iho ai oia i na wawae o ka Haku Hakuhesa ma ke ano maalea nui.

            "Ua ike no maua ua punahele loa keia mare ana o maua," wahi hou ana i pane aku ai me ka u we pu ana, "aka, ua ike no hoi oe ua haawi oe i kou ae no ka maua mare ana.  E kuu haku aloha, ua huikala mai o papa Kipina no keia hana ana a maua, a pehea, aole anei oe e hiki ke hana pu mai pela?  E hoomanao iho e kuu haku, o ke kaikamahine keia a Tome Winesoa e kukuli noi aku nei imua ou no na huikala ia ana, a aole oia wale no ka'u e noi nei, aka, e oluolu e kuu haku e haawi iho i kau wahi kulu o ke aloha i koe iloko ou no'u nei."

            He oiaio, e ka mea heluhelu, na keia mau mamala olelo hope loa a Octavia i hoemu pau loa aku i na manao inaina i koe iloko o ka ela.

            He oiaio pu no hoi, aia no maloko lilo o ka puuwai o ka Haku Hakahusa he wahi kuono waihona o ke aloha a me ka oluolu, nolaila, ua waiho hamama ae la na wahi waihona nei o ke aloha o ua Haku nei, a lalau iho oia ia Octavia a hapai ae ia @luna a honi iho la.     

            I keia wa no hoi i neenee koke aku ai o Konia imua o ke alo o ka ela me na helehelena i piha i ka hauoli.

            "E huikala pu mai ia'u e kuu haku makai," wahi ana me ka o pu ana aku i kekahi o kona lima.  "Ua manao mua no au e ae oluolu ana oe no keia mare hikiwawe ana o maua.  Hai aku au ua eo ma kuu aoao o ka lilo ana o ka hooilina o ka waiwai nui o ka la hope e like me kau kauoha mai ia'u e hana, a ina eia no ke paa nei kou manao mua, alaila, i keia mau ia koke iho e hoohui ana oe i kou mau ili eka aina nui me na ili eka aina o Kalahope."  Lalau mai ia ka Haku Hakahusa i ka lima o Konia a lulu lima iho ia laua me ka pumehana.

            I keia wa i komo aku ai o Caldender, a ma kona komo ana aku ua pua loa ae ia na nanaina kukaha@ake o ka eia; eia oia ke minoaka nei, eia pu noi o Octavia ke minoaka nei no ka hauoli nui, pela no hoi o Konia, a o ka oi loa aku, o Caldender.

            "E noho oukou a pau loa me a'u a hookahi ko kakou ai pu ana, wahi a ka Haku Hakahusa."  Aole loa au e ae ana e hoi no Kalahope aia a ka ia apopo."

            "Aole paha e hiki pono ana," wahi a Caldender," no ka mea, eia ke kaa o na paa mare opio pupule ke kali mai nei no laua mawaho.  Ua hiki aku au i ka luakini o laua i mare ia ai, ma ke ano ulia a ua ike hoi i ko laua mare ia ana, a iua no au i hiki mua aku, aole no e hiki ia'u ke papa no ko laua mare ana, no ka mea, ua paa mua ko laua manao.  A no ko'u manoo hope, e kuu haku maikai, aole he mea na kaua e manao ino ai no ko laua mare ana, oiai ua ae lokahi kaua no ko laua hoopalau, o alole no hoi he mea ua kaua e loi ai i ke anoe e mare ia ai laua, ina me ka hanohano nui a me ka malu paha; ua mare ia laua e like me ka laua mea i manao ai he pono, a ina i keia la, ai ole, he mau mahina loihi paha i koe, aia no ia i ko laua manao.  Ma ko'u aoao na hoapono au i ko laua mare koke ia ana."

            "Ua pono ae la na mea a pau i hana ia," wahi a ka ela.  "Aka, pehea hoi oukou e manao nei e hoi no Kalahope i keia la?"

            "No ka mea," wahi a Caldendener, "i ko'u manawa mua loa i lohe ai e mare ia ana laua, na hooholo paa iho ia au i ko'u manao e apono ia mea, oiai, aole he wahi pnon e loaa mai ana ina e hoao ana au e kue aku, a no ia mea ua hoouna aku au he elele no Kalahope me ke kauoha e hoomakaukau ia i ona papaaina mare me ka hikiwawe a me ka hakalia ole.  Ua lohe pu ka poe e noho hoolimalima nei maluna o ka aina o Kalahope no keia mare ana o ka hooilina waiwai o ka aina a lakou e noho nei, a e haawi pu ana au he aha hulahula nui i keia po.  He mea pono e haawi ia na hoohanohano ana he nui i ka hooilina o Winesoa, a e loaa pu no hoi ona mea nana e pahola i na hoohanohano a me na hoohauoli ana.  E hoi pu mai me makou no Kalahope, e kuu haku maikai, a e hui pu mai me makou iloko o na kipona o ka hauoli."

            Ua ae koke iho la ka Haku Hakahusa i keia kono, a ae pu iho ia e ukali koke aku mahope o ke kaa o na paa mare opio maluna o kona kaa ponoi.  Lawe mai la o Konia i ka papale a me ke kihei o Octavia a kokua iho la ia Octavia me ka hoaahu ana iaia i ke kihei oiai ke anu e houhou a e aaki paa ana ia wa.  Alaila, ku ae la lakou a hoi aku la.

            He huakai keia a lakou e huli hoi nei iloko o ka hauoli nui a me na aka pu e hele ana, he hauoli keia o lakou mamuli o ka holopono ana o na apanao hana like ole o kela a me keia o lakou i lawelawe ai.

            Ua kokoke e kani ka hora 4 o ke ahiahi oia ka wa o ko lakou kaa i komo aku ai ma ka ipuka pa o ka home noho o Octavia, a  i keia manawa pu no hoi aia ke koloka o ka pouli ua halii iho maluna o ka aina a me ke kai.  Ua holopono no hoi na hana a pau e pili ana no ka papaaina mare.  Ua kokoke in hora o ke aumoe oia ka wa i pio iho ai ke kani ana o na mea kani maloko o ka hale, a ua huli hoi aku ka malihini hope loa.

            Ua kono ia ka Haku Hakahusa e hoaumoe ma Kalahope Hale ma ia koena po, aka, ua hoole paakiki oia a haawi aku la oia i ke kauoha e hoomakaukau ia kona kua no kona huakai huli hoi.  Eia oia ke ku nei iloko o ke keena hookipa me ka nanaina hauoli a ua pane ae la:

            "E a'u mau keiki, ua mihi au i keia wa no ka'u mau olelo kakana imua o olua i keia la.  Ua hauoli au no ko olua mare ana.  Pehea, e holo aku ana anei olua ma kekahi huakai mare?"

            "Aole," wahi a Octavia; "ua manao maua e noho no ianei a hiki i ke kau kikina o Ladana.  Ia manawa maua e hoi aku ai no Ladana.  E loaa ana paha ona hale kupono no maua malaila."

            "Ua manao au e hoi e noho ma Ladana i keia kau kikina ma ko'u hale ponoi," wahi a ka Haku Hakahusa.  E lilo ana o Konia i hoolina no ko'u mau waiwai, a ke noi nei au e hoi ae kakou a noho pu ma ko'u hale.  Aole anei ou makemake e lilo i haku wahine no ko'u hale iloko o keia mau la uluwehi o Ladana, a nau pu no hoi e hoohauoli mai ia'u iloko o ko'u mau la kanikoo, e Octavia."

            "Aole i hookaulua iho o Octavia, aka, ua ae koke aku la oia me ka hauoli nui.  Ke holo pono keia mau hoolala ana.  Haawi aku la oia i na mahalo ana he nui, alaila kau aku la ka Haku Hakahusa maluna o ke kaa a huli hoi aku la.

 

MOKUNA XXI.

MA KE ALANUI PAKA.

           

            O ka mare ana o Otavia Winesoa me Rolena Konia ua hoolaha ia ae la maloko o na nupepa holomua a pau o ke kulanakauhale o Ladana.  O na ohana hanohano a pau a kulana waiwai ua pau mai la lakou no Kalahope Hale no ka haawi ana i na hoomaikai a me na kalokalo ano i na paa mare opio.  Ma ke ahiahi mamua ihe o ka lo Kalikimaka, ua haawi ae la ka paa mare opio he papaahaaina nui i panai pu ia me kekahi aha hulahula nui, a he oiaio, he mau la ia i piha me na aha hoohauoli o na ano a pau, a maloko o keia mau aha i ike ia ai na poe hanohano like ole.  U ike pu ia no hoi na ahikoa me ko lakou mau aahukoa iwaena o keia puulu o ka poe i kono ia.

            Iloko o na la mua o ka mahina o Ianuari o ka makahiki hou, ua hoouna aku la ka Haku Hakahusa i kona mau haiakane a me kona a-l puupuu nui no ke kulanankauhale o Ladana e hoomakaukau a e hoomaemae i kona hale.  Ua hiki pu aku ka Haku Hakahusa a ua kaa malolo o kana mau kuhikuhi ka lawelawe ana o na hana a pua.  Ua hoolimalima iho oia i ka poe pena hale kahakii akamai loa a me ka poe hoolakolako hale, a mamua o ka hala ana o ka hala ana o ka mahina o Ianuari ua pan iho la na hemahema a pau a noho paa iho la ka Haku Hakahusa.

            O keia hale e olelo ia nei o ka Haku Hakahusa, oia kekahi o na hale nani i kukulu ia ma ke alanui Paka iluna a ilalo.  Aia maluna pono ae o ke keena hookipa nui he mau keena nui i hoomakaukau a hoolako ia me na nani like ole e hoohie ai ka maka ke nana aku no Konia a me kana wahine opio, a ma ka pule mua o Feberuari ua hiki aku la o Konia ma a lawe ae la i ka noho kuleaua ana maloko o ua mau keena la.

            Ma ka la ekolu o ko Octavia noho ana ma keia home hou ona, aia oia ke noho la maloko o kekahi o na keena i hoike mua ia ae nei a ua hoouhi iho oia iaia iho me kekahi aahu nani holookoa, a e noho kali ana no ka manawa e hoike ia aku ai ke makaukau ke kaa.  Ua lohe aku oia he halulu kapuai wawae e pii aku ana ma ke alapii a e kokoke aku ana ka halulu ma ka ipuka o kona keena.  He kikeke ana ma ipuka.  A iaia i kuhea aku ai e komo aku, ua wehe ia aku la ka puka a komo aku la Calender Kipeni.

            "O oe no ka ia e Papa Kipeni," wahi a Octavia i pane aku ai.  Ua manao au he mea la oe i hele mai nei e hai ia'u ua makaukau ke kaa, aka, aole no i hiki pono ae i ka manawa i kauoha ia ai e makaukau.  Heaha hoi hou mea i hoouna ole mai nei i kekahi haiakane e hoike mai i ka lohe ia'u ua hiki mai nei oe?"

            "Ua makemake no au na'u ponoi e hoike i ko'u hiki ana mai," wahi a Kipeni iaia e alaalawa ana ma o a maanei o ke keena.  Ua makemake au e ike ia oe me ka mehameha, Pehea, aloe anei he mau olelo a ka Ela e pili ana no ka hana ana i kono palapala hooilina?"

(Aole i pau)

            Ma ke kakahiaka Poakolu, ua ike aku la ko makou lukau i kekahi o na Honobala o ka Ahaolelo e hele ana iwaena o ke aluka o na koa manawa ma ke ano ke kokua lutanela ka! Hanohano paha auanei o Kau i ka lilo o ka Honobala i lutanela.

 

            Ua kakau mai o Messrs. Cage & Sherman o Alexander, Tesaka ia makou, no ka mea i pili i ke ola ana o ka ma'i rumatica, penei: "Ua kaa mau ia ka bela moe e ka wahine a Mr. Wm. Pruitt, ko onei Lunaleta, e ka ma'i rumatica no na makahiki loihi.  Aohe me i loaa iki iaia e hoola iki ae ai.  Uka kuai aku makou iaia i ka omole o ka Chamberlain Laau Hoola Eha (Chamberlain's me Pain Balm), a ua hoola loa ia kona eha e keia omole hookahi.  Ke kuhikuhi aku nei makou i na mea a pau e ninau aku iaia no kona hooiaio mai i keia hoike."  He 50 keneta o ka omole hookahi, a e loaa i na mea kuai laau a pau.              O BENSON SMITH & CO., Na Agena ma Honolulu.

 

AHAOLELO O 1892

 

            Ua n@i a makolukolu na poe makaikai i hoohanohano ae i ka wehe ana o ke Alii ka Moiwahine i ka Ahaolelo mua loa o kona au, iloko o ke Keena Ahaolelo o mawhao o ke kuea o Aliiolani Hale, i ka Poaono i hala, Mei 28.

            Mamua ae o ka manawa e lawelaweia ai na hana, ua kukulu e ia ae na laina koa elua o ka Puali Kiai Kino, Kapena S. Nowlein, ma ka aoao ma Waikiki a ma ka aoao ma Ewa o ke alanui e hiki aku ai i Aliiolani Hale, me ka Pua@ Puhi Ohe ma ke alo ponoi e huli ana i ka puka komo o ka hale.  E puhi ana na ohe, a e u wai ana na koa aupuni kiekie kuloko a kuwaho e hoea ae ai.

            Maloko o ke Keena Ahalelo, ua hookaawale ia na noho ma ka aoao hikina no na hoa o ka Ahakuka Malu a me ka lakou mau wahine; mamua iho o ia papa noho, na papa o na Luna Aupuni kiekie o na aina e a me na Kanikela.  O ka mua o na luna aupuni kiekie o na aina e, ka Mea Mahaloia J. L. Stevens, ko Amerika Hurpuia Kuhina Mana Nui; Senora Canavaro, ko Potugala Kanikela Kiekie; Mekia J. H. Wodehouse, ko Beritania Komisina a me Kanikela Kenerala; T. Masaki ko Iapana Agena Kilo Aupuni a me Kanikela Kenerala; Mons. Vizzavano, ko Farani Hope Komisina a me Kanikela Kenerala me ka Hope Kakauolelo Mr. Giffard.  Mawaena hoi o ka puali kanikela, H. W. Severance, F. A. Schaefer, J. F. Hackfeld, H. W. Schmidt, H. F. Glade, H. Renjes a me T. R. Walker.

            Ma ka aoao komohana, na noho i hookaawale ia no na Lunakanawai o ka Aha Kiekie a me ka lakou mau wahine, na hoa o ka Aha Kuhina a me ka lakou mau wahine, na ukali o ka Moiwahine me ka lakou mau wahine, ka Bihopa Willish me ka wahine, ke Kiaaina o Kauai me ka whaine, ke Kiaaina o Maui, na Kapeua o na mokukaua Amerika, Sampson o ke Kapalakiko a me Reiter o ka Thetis, ke Kahunapule Hoes o ke Kapalakiko a me ka wahine.  O ke koena o na aliimoku, ma na noho e huli ana i ka nohoalii ma kela a me keia aoao.

            Mawaena o ka hale e huli pono aku nei imua o ke alo o ke kalaunu, na 'Lii Ahaolelo a me ka Poeikohoia.  Mahope koke o keia mau papa noho ae la, na wahine a me na ohana o na hoa o ka ahaolelo.  Mahope aku o lakou, ka lehulehu.

            Ma ke awakea ponoi, ua haalele aku la ke Alii ka Moiwahine i ka Halealii maluna o ke kaa alii, i ukali ia e ka Puuku Alii wale no, a ma na aoao o ke kaa na paa kahili, a mahope mai o ke kaa na ukali alii maluna o na lio.  Mahope iho o ke kaa alii, ke kaa o ke Kiaaina o Oahu, Mea Mahaloia A. S. Cleghorn; ma ke kaa alua mai, na Alii na Keikialii Kawananakoa me Kalanianaole; ma ke kaa ekolu ma na lede ukali o ka Moiwahine.  Ua hoike e ia mai ka haalele ana o ka hukai alii, ma o ka nakolokolo uuina ana o na pukuniahi o ka batari o Kakaako a me ko ka mokukaua Amerika Kapalakiko.

            Aole i liuliu mahope o ke komo ana aku o ka huakai alii i ke Keena Kalaiaina, ua puka aku la ka huakai iloko o ke Keena Ahaolelo, o ke Alii ka Moiwahine i kuikui ia e ka Lunakanawai Kiekie Judd a i ukali ia e ke Kiaaina o Oahu, na Keikialii Kawananakoa a me Kalanianaole, ka Puuku Alii, na ukali kino a me na lede ukali o ka Moiwahine.

            I ka hiki ana aku o ke Alii ka Moiwahine iluna o kahi kiekie a me ke kuene pono ia ana ae, ua kunou ia aku ka Rev. H. H. Paleka e kahoahoa ae i ko na lani mau hoomaikai, a pela oia i kalokalo ae ai a hiki i ka amama ana.  Alaila, me ke ku no o na mea a pau iluna, ua heluhelu kino mai la ka Moiwhaine i ka haiolelo alii, o ka olelo Hawaii mamua, a o ka olelo Enelani mai mahope, penei:

E NA 'LII A ME KA POEIKOHOIA.

            Mahope mai o akoakoa hope loa ana o ka Ahaolelo o keia Aupuni, ua lawe aku la ka make mai a kakou aku i ko kakou Moi i minamina nui ia, a o Ko'u Kaikunane i aloha nui ia hoi.  O kona noho Moi ana no aneane e umikumamahiku makahiki, he manawa ano nui ia iloko o ka moolelo o ko kakou aina, he au i loaa ole kona like ma ka holomua ma na oihana kalepa, ka hoonaauao malamalama ana a me ka holomua ma ka hooponopono aupuni ana.  E malama ia ana na hoomanao ana no ka Moi i hala aku he mea makamae e kona mau hoaloha, a o kana mau hana i holopono ma ka imi ana i na mea e pono ai kona lahui kanaka e mahalo ia ana e na mea apau.

            Oia, mamuli o ke alakai ana a ke Akua a mamuli o ke kuhikuhi ana o ke Kumukanawai o ke Aupuni, ua kahea ia mai ia Au e noho ma ka Nohoalii o Hawaii, ke pule ikaika nei Au e loaa mai ia'u na kokua ana mailuna mai i hiki ai Ia'u ke hana i na hana e pili ana i ua kulana kiekie 'ia, i mea e pomaikai ai Ko'u lahui kanaka a e pono mau loa ai o Hawaii.

            Me ka ae mai o na'Lii o ke Aupuni ua hookohu aku Au i ka Mea Kiekie ke Kama'lii Victoria Kawekiu Kaiulani Lunalio Kalaninuiahilapalapa i hope No'u ma ka Noho'lii.

            Ua hoomaopopo pono mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai o ke Aupuni o Ko'u kulana he Moi Kumukanawai, e ae ana i ka makemake o Ko'u lahui kanaka, e like me ia i hoike ia mai e lakou ma o ko lakou mau Lunamakaainana'la iloko o ka Ahaolelo, a me Ko'u mau Alakai ma ke Kumukanawai na Kuhina o ke Aupuni, e hooikaika ana Au me ka manaopaa e hoomau loa aku ma ke ano holookoa i keia Aunpuni a me kona kuokoa, a e kokua ma ka hoomau loa ana i na mana a me na pono o na mea a pau e ohon ana malalo o ko kakou mau kanawai a me ka hooi ana ae iko lakou mau pomaikai me ka noho oluolu ana.

            He mea hauoli Ia'u ka hoike ana aku, ua oluolu a ua maikai loa Ko'u launa ana me na Aupuni o ko na Aina E.

            O ke Kuikahi Panailike mawaena o keia Aupuni a me Amerika Huipuia, nana i hoopomaikai like i na Aupuni a elua mamua aku nei ma ka hooulu ana ae a hoomau ana i na oihana kalepa, me ka panai ana i na waiwai, ua hoanoe nui ia mamuli o na kanawai e pili ana i na @ i hanaia e ka Ahaolelo o Amerika, a ua ili nui mai ke kaumaha o ia mea maluna o ko kakou oihana mahiai ano nui.  Ke hilinai nei Au, e noonoo koke ana oukou me ke akahele i na kanawai e hoomama ia ae ai ka pilikia.

            Ke manao nei Au, he mea pono e koho ia i Komisina Kuikawa nana e imi aku i ke ano i oi o ke kupono e wehe ia ai a e hoomahuahua hou ia aw ai no oihana hanalima me mahiai o ke Aupuni; a oi loa ae hoi me ka manao i mea e hiki ai i ka poe nona na apana aina liilii e kokua ma ka hoowaiwai ana a hooholomua ana i ke Aupuni ma ka hooulu ana i na mea ulu i kupono i ka lepo o ka aina.

            O ka manao ia e emi mai ana na loaa o ke aupuni, he mea ia e kupono ai ka pakiko a me ka hoe@ ana ma na hoolilo ana i na dala o ka lehulehu, aka, ke manaolana nei Au e hooikaika ia ana e hooko aku i na hana hou i kupono ma na wahi a pau o ke Aupuni.

            Ke ike nei Au me ka hauoli, ke hana ia nei na ana ia ana mawaena o ke kapakai komohana o Amerika Huipuia a me keia Pae Aina, no ka hoomoe ana i uwea teregarapa moana.  Ke manaolana nei Au, e kokua ana oukou i na hooikaika ana a pau e hoohui ia Hawaii ma o kekahi uwea teregaraga me na wahi e ae on ka honua.

            Ke waiho aku nei Au na ko oukou noonoo ana i ka poloai i loaa mai i Ko'u Aupuni mai ka Peresidena mai o Amerika Huipuia, e komo pu aku i ka hoomanao ana no ka piha ana o ka eha haneri makahiki o ka loaa mua ana o Amerika ia Christopher Columbus ma ka hoouna ana aku i na mea hoikeike i ka Hoikeike Nui o ke Ao nei e malama ia ana ma ke kulanakauhale o Kikako iloko o 1893.

            E waiho aku ana ko'u mau Kuhina imua o oukou no ko oukou noonoo ana i na Hoike o ko lakou mau Keena a me na Kanawai i kupono no ke Aupuni a no ka hooholomua ana i na mea A'u i hoakaka ae nei.

E NA'LII A ME KA POEIKOHOIA:

            Me ka pule ana e kokua mai ka Mea Mana Loa i ko oukou noonoo ana, ke kukala aku nei Au ua wehe ia ka Ahaolelo o ke Aupuni.

 

LA HANAI 1, Mei 28, 1892.

 

            Mahope iho o ka heluhelu ia ana mai o ka Haiolelo Alii e ke Alii ka Moiwahine i ke awakea a aui iki o ka Poaono i hala, Mei 28, ke kukala ia ana mai "ua wehe ia ka Ahaolelo o ke Aupuni" a me ka hookaulua iki ana no ke kali e kaawale mai ke Keena Ahaolelo, ua hoomalu mai ke Kakauolelo o ka Ahaolelo o 1890, Charles Wilcox, i ka Hale.

            Ma ke noi a Hon. P. Neumann, na kahea ia na hoa o ka Ahaolelo o 1892:

            Ua pane mai na hoa i hiki mai a koe na'lii J. Kauhane, R. R. Hind,  J. G. Hoapili, L. A. Thurstou, P. P. Kanoa a me na Lunamakaainana A. S. Wilcox, R. W. Wilcox a me J. W. Pipikane.

            Ma ke noi a Hon. kG. Pl Kamauoha, ua koho ia o Hon. W. O. Smith i Peresidena no ka manawa.

            Hoakaka mai ka lunahoomalu, o ka hana mua a ka Hale, ke koho i Komite no na palapala hookohu o na hoa.

            Mahope o kekahi mau noi ano ole, ua hoopanee ka Hale a noho hou i ka hora 2:30 auina la ma ke noi a Hon. W. H. Cornwell.

 

HALAWAI AUINA LA.

            Hora 2:30 auina la, akoakoa hou ka hale, ka Peresidena no ka manawa ma ka noho.

            Ma ke noi a ka Hon. C. W. Ashford, ua koho ia no Hons. Neumanu, Baldwin, Pua, Marsden a me Akiua i Komite no ka nana ana i ua palapala hookohu o na hea.

            Ma ke noi, ua koho ia o Hon. J. Nawahi i Komite e kii aku i ka Lunakanawai Kiekie no ka hoohiki ana i na hoa.

            Ma ka hora 3:25, ua hoi mai ke Komite o na Palapala Hookohu a hoike, ua pololei wale no na palapala hookohu o na hoa e ae a pau, koe ka luna mai Hilo Akau mai, aka na ka Hale ia e noonoo i keia mua aku no ka mea, hookahi wale no mahele koho balota i waiho mai i kana hoike.

            Ninau ka Hon. C. W. Ashford ina ma ka apono ana i ka hoike, ua like ia me ka ae ana aku ua paa ke koho ia ana o na hoa a pau, koe ka luna mai Hilo Akau mai.

            Pane ka noho, he mea ia e ae aku ai i ka lawe ana o ka hoa i kona noho maloko o ka hale.  Apono la ka hoike a ke Komite o na Palapala Hookohu.

            Hoala mai ka noho i ka niuau ina paha e hoohiki hou ia ana na Alii e noho nei he mau hoa mai ke kau mai i hala.  Hoole ia no ka mea, he mau hoa Kau Kanawai no lakou.

            Alaila, ua hookiki mua ia na Alii hou i Koho ia iho nei e ka Lunakanawai Kiekie, alaila o na Lunamakaainana aku, a o na kuhina aku makope loa.

            Noi ka Hon. W. H. Cornwell e lawe ka Aha i na rula o ka ahaolelo o 1890.  Aeia

            Noi o Hon. C. W. Ashford e hoomaka ka hale i ke koho ana i ka Peresidena.  Holo.

            Waiho mai o Hon.  J. E. Bush i ka inoa o Hon. J. S. Walker, me ke noi ina aole he moho e ae, alila e koho ma ka o lima.  Halahu mawaho o na rula.

            Noi ka Hon. G. P. Kamauoha e kapae i na rula, a e kohola ka Peresidena ma ka o lima.  Holo.

            Ma ka ninau ia ana, na kohia ka Hon. J. S. Walker i Peresidena, a ua koho aku ka noho i ka Hon. J. A. Cummins i komite nana e alakai ae i ka noho.  He mau olelo hoomaikai pokole mai ka Peresidena mai.

            Noi ka Hon. W. H. Cornwell e hoopanee ka hale a noho hou i ka hora 10 kakahiaka Poakahi.

            Hoopanee ka hale i ka hora 4 p.m.

 

LA HANA 2, Mei 30,

 

            Akoakoa ka hale e like me ka hoopanee ana.  Peresidena Walker ma ka noho.  Kaheaia ka Luna o Hana e pule.  Heluhelu ka moolelo o ka la mua a aponoia me ka hooponopono.

            Hoike ma ka Peresidena, o ka hana mua a ka hale, ke koho i ka Hope Peresidena.

            Waiho aku ka Hon. J. M. Horner i ka inoa o ka Hon. J. Kauhane.

            Noi ka Hon. D. W. Pua, e koho ia ona komite e kii aku i kekahi lunakanawai o ka aha kiekie e hele mai e hoohiki ia S. K. Pua, ka hoa i hiki ole mai i ka Poaono i hala.  Aeia.  Koho ka noho ia Hon. J. Nawahi.  Kue mai ka Hon. G. P. Kamauoha malalo o na rula.  No ka mea ma ka rula 9 he ekolu lala o ke komite e kii ai i kekahi lunakanawai o ka aha kiekie.  Noi mai o Hon. W. White e kapae i na rula, oiai ua hala e aku ke komite kii.  Makemake ka Hon. J. H. Waipuilani e koho ia na lala elua i koe o ke komite.  Pane ka noho, ua lawa no i hookahi lala.  Hoopii o Hon. G. P. Kamauoha i ka rula ana a ka noho.  Hoole ka noho aole ia i rula.

            Hoea mai la ka Lunakanawai Kiekie me ke komite a hoohiki ia iho ia o S. K. Pua.

            Noi o Hon. D. W. Pua e koho ia i komite helu balota 3 lala.  Hoohoioia.  Koho ka Noho i na Hons. Cornwell, Marsden me G. N. Wilcox. 

            Waiho mai o Hon. Mr. Kaunamano i ka inoa o Hon. J. Nawahi i Hope Peresidena.  Ma ka balota ana, ua koho ia o Hon. J. Kauhane i Hope Peresidena me 23 balota, a ua haule o Hon. J. Nawahi me 22 balota.

            No ke Kakauolelo o ka Hale, ua waiho mai o Hon. E. C. Macfarlane i ka inoa o C. J. McCarthy, o Hon. A. Young i ka inoa Jas. A. Low, a o Hon. J. A. Akina i ka inoa S. L. Kekumano.

            Ninau ka Hon. W. O. Smith heaha la ka nui e koho ia ai ka moho?  Aole anei o ka iwakalua-kumamahiku kai makemake ia, a i ole o ka hapanui paha o ka hale ke hui pu me na Kuhina?

            Pane ka Peresidena, aole i maopopo iaia, aka, o kona manao na ka hapanui o ka hale e noho ana.

 

            E nana i ke koena ma ka aoao Elua.