Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 29, 16 July 1892 — Huakai Makaikai no Molokai. Ke Komite Ahaolelo ma ke Kahua o na Ma'i. [ARTICLE]

Huakai Makaikai no Molokai.

Ke Komite Ahaolelo ma ke Kahua o na Ma'i.

KaknH ift e H*. <*. A^hi. :Koen;i mai kp'.a pule mai." ! Mii ka iuna nui mai, ua loaa mai ; i k i mea kakau ka heluna poiolei o !na ma*i a hiki i ka !a ekolu o luiai j 1532, penei: Na kane kanaka maoI H he 612; na hapa haole 45; na pake j2-*; na Eneiani 4; na Ireiani 1; na • Amerika 6; na Pukiki 3; na Geremaīiia 3: na haole Fdrani I; na Kanaeliana 1; na Hukini 1; na Kilipati 2; na Lahui eae 1: huina 705. Xa wahine kanaka maoii 414; na hapa o na ano a pau 30; na pake 2. Huina nui I,lōi. Oiai ke koinitema kahale kahi i noho ai e nana i na kaikamuhine malalo o na Virigina, ua waiho mai iakou i kekahi palapala hoepii imua o ke komite e hoakai ka ana no kekahi mau kumu, a o [ ke kumu nui e nol ana e hoaoia na | keehina e pale ia ae ai ke komo kolohe ana mai o na kamaliikane ma ko lakou home, ua pane aku ke komite e noonoo ana lakou no ia mea. Mahope o ka nana ana d ke komite i ka home o na kaikamahine, ua holo aku ke komite a me na kakau nupepa, me na kauka a me na makaikai e ae maluna o.na lio nunui a nani mai na kokua ma'i mai no Kalawao. I ka nana aku i ke kulana o Kalawao, ua eini iho ka nui o na hale malaila malalo o ka nui o na hale ma Kalaupapa, a oiai hoi o Kalawao e huli pono ana i ka makani ma ka aoao e huli ana i ke komohana akau, a o Kalaupapa hoi e huli ana i ka hikina hema. Aia ma Kulawao ke kula o na keikikane, no lakou ka heluua he 93; ake noho hoomalu ia nei ua kula ala e Mary Ann he Virigini, j me elua leele e ae a me hookahi ke- | onimana o ka hoomana Kakolika. | A oiai ke komite ame na makaiI kai malalla, ua mele mai la na keiki i inii'i i kekahi mau mele ku i ke

uloha a me ke eehia i alakai ia e Mikaele Keliikoa, he opio ma'i i lawe ia mai, inai llookena S. Kona Ilawail mai, he poha maikai a uhene na leo o na kamalii, oiai hoi ka leo o ko lakou alakai e kikikoukou ana iwaena o ko iakou mau leo lehulehu, o ke mele, <<ka ma'i kaulana o Hawaii," i mele ia mai e lakou, ke mele ku i ke aloha a me ka hoehaeha i ka puuwai o ke kamahele, ka oi loa aku o ke aloha ame ka welenia o ka naau, i ka ike ana i na kelki opio Hawaii i hoopoino ia e ka ma'i, e mele ana i kekahi mele aloha i hakuia e lakou, e pili pono ana i ke knlana kupilikiki i loaa ia lakou.

Ma ka hoomaopo a ka mea kakau, ua like no ka pilikia i loaa i na keikiknno mo ka pilikia i loaa i na kaikamahine, ola hoi, mamuli o ka hui pu ana o na keiki ma'i loa me na poe ma'i lahilahi mal, ua lilo la i mea e pahola nui ai ka ma'i iwaena o lakou. Mahope oka Hiakaikai ana i ua kula la ona opio, ua holo aku kekahi hapa o ke Komite a me na makaikai e nana i ke awawa nani o Waikolu, aia ma Waikolu ke kumu oka wai i laweia mai ai a hiki i Kalawao a me Kalaupapa no ka lioolawa ana ika pilikia wai ona ma'i; ua nani a maikai no na hoolala ana a ka Luna wai Chas. B. Wilson i na mea e pili ana i ua poho wai la o na ma'i lepera; a ina he mea hiki e laweia kela wai a pau o Waikolu ma na kula o Kalawao a me Kalaupapa, alaila, aneane hikl no e mahiia ka ai malaila, e lawa ai no ka hoolawaana i na ma'i; oka wai ana ma'i e inu la ma Kalawao a me Kalaupapa mai Waikolu mai, he wai nani a maikai, i 01 loa aku ka maikai a nani mainua 0 ka wai e inu ia nei ina ke kulanakauhale o Honolulu; aia no he mau loi lehulehu e ulu la ma Waikolu i kanuia ena ma'i a me na kokua mai, ao na loaa mai e maheleia i hapaha ika mea nana i kanu, a i hapalua i ka Papa Ola; a oia hoi kekahi o ka lakou mau noi, e haawiia 1 apono a pau i ka mea nana i hana. 3lahope o ka hoi ana uoai oka huakai mai Waikolu mai, ua hookipaia ka huakai holookoa no ke paina awakea, ma ka hale noho o ka Luna nui Wm. 11. Tell, ua ai ka huakai a lawa i na mea a pau i hooinakaukau ia e ua Luna nui eieu la; ame ka ninau pouo ana oka mea kakau, ua hai ia mai, oia mau lilo a pau ma ka hookipa ana ika huakai, mai ko ka Luna nui ponoi ae no ia mau lilo; i ka manao oka mea kakau, ma na huakai makaikai ana Komite o ka Ahaolelo, he nieii pono e ukuia ia mau hoolilo ana a pau mailoko ae o kekahi haawinao ka w r aihona aupuni.

Mahope o ka paina awakea, ua malamnia kekahi halawai haimanao pokole na kekahi mau hoa o ke Kouiite a rae na makaikai e ae imua o na mai; a ua komo pu keia poe keonimana i loko oia aluka haiolelo, Chas Wilcox Hon. J. O. Hoapili, W. C. Aehl, Hon. J. A. Akina, Hon. J. Kalana, Hon. J. W. Bipikanea mo Mr. Lowela. Iloko o ka Mr. Lowela mau olelo, ua hoopuka aku oia i keia mau oielo «*Ma ko'u nana ana i ka mai e kau nei maluna o kekahi o oukou, ua hiki ia T u ke olelo, ua hiki la'a ke iapaau a ola, aole au i manaoio ] wale no e ola oukou ia T u, aka, ua ike maoli au ia mea, no ka mea, ua lapaau no wau i kekahi poe peia ma Honolulu, a ua ike au ua ola maoli lakou." Mahope o ka pau ana oia mau haiolelo, ua hele aku kela a me keia e ike i na hoaloha ma ia aina pilikia a hiki i ka aneane ana o ka maoawa e huli hoi mai ai ka mokuahi Waialeale no Honolulu nei. I ka aneaue anā ia manawa, ua plha ka'i ke awa o Kalaapapa i na kaa&ka, a ia manawa 1 ike ai na makaikal i na

roa*i like o kela a nio keia aoo, a ee ku i ke alohm ke naea aka \ i» hoal«j.Sa au i »ke *i mimoa ? ua anoe loa ko k'koa heleheleiia, a hiki ole i.i oe ke hnomaopopo, koe wa!e oo oa iakou e hiT< «w* * mau irK*» a me na a lakou i heie inaiai. I ka nana aka, o pllikia nui iwaeoa o keU poe e '&oho **** Kaiaupapa a me Kalawao, oia oo ka toaa ole o ka mea & iapaau I na raa'i, ma ke ano e L7* 3 " au ī na mai' pake, oke kauka * ooho la malaila, o ka haawl wale no j kaoa i laau no oa ma'i llilil, e laa ka i

fiva, naluiu, a pela aku. I Ma ka nana ana i ke Kulana o ke ; kahaa o na ma'i iepe», be-b«hua akea maoli, ake ula nel ka mea kanu ana ma T i, ola ka maia," ko, uaia ipu, a pela aka; aa ai ke kamite a me na makaikai i na mea ai ana poe e noho ia ma ua kahua ia, kahi i oleioia "ka luakupapau hope loa o na kanaka Hawaii.'' Aia he mau bipi lehulehu ke hoio la ma ke kahua o na ma'i no ka Papa Ola, a ke loaa maa nei i na ma'! ka waiu mai na kumulau bipi mai; he mau kanaka okoa ka mea nana e uwi ika waiu. He walohia maoli no ke kaawale ana o kekahi lala o ka ohana, aka, ina e hiki aku ma kela wahi a walea iho ka noho ana ma ia aina, e ano oiuolu maoii ana no ka noho ana i ka nana aku, koe wale no ka ike ole mai ika ohana ame na makamaka. Ika nana aku o ka mea kakau,*he mea maikai 110 e loaa i ka lehulehu he manawa i ka makahiki e ike ai i na poe i hookaawaleia niai ko lakou mau ohaua; aole no paha he mau pilikia e ioaa aua ma ia mea, aka, e lilo ana nae ia he mea e hoomalieiie ia ai na manao huhu iwaena oka leholehu no ka laweia oko lakou mau ohana mai ko lakou mau home aku. Ke haawl nei ka mea kakau o ke Klokoa ame Paeaina i huiia i ka mahalo a nui ia Wm. H. TeII me kana wahine a me na kaikamahine elua, no na kokua i loaa mai ina kela aina malihini.