Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 38, 17 September 1892 — AHAOLELO O 1892 [ARTICLE]

AHAOLELO O 1892

LA t!AXA 87, ?EPT. l- t 189-. | Hoomaka na hana e iike me ka maa. Kukaia mai ka Perestdena, aa ioaa mai iaia he elele palapala mai ke Alii ka Hoiwahine mai, a ma ka heluheiuia ana mai e ke Kakaeolelo, maopopo ae Ia e hoike mai ana i ka hookohuia aoa o k» Aba Kuhlna e like penei: Hon. E. C. Macfariane f Kuhina Waiwai; Hon. Sam. Parker, Kuhina o ko na Aina e; Cbas. T. Ouliek, Eaq., Kuhina Kaiaiaina; Hon. Paui Neumann, Loio Kuhina. Ua ku mai ke Kahina Maefariane a hoike, ua oluoia i ke Alii ka Moiwahine ka waiho ana mai i na hana o ka mana hooko iloko o na lima o'u a me ko'u mau hoa kuhina, a ke makemake nei makou e iawelawe i na hana o ka aina ma ke ano e ioaa ai ka hilinai ia e ka Ah&olelo ame ka lahui. Ua ike makou, he lehuleho o oukou he poe lawelawe hana e mohai nei i ko oukou ma* nawii a ine ke dala no ka pono o ka lehulehn. Ke makomake nei makou e hooholo aku i na hana ine ka inanaoio e hiki no ke hoohana ma ka haawi ana mai i manawa e ho* akoakoa ae ai i na kaula kaohi o ke Aupuni iioko o ko makou mau lima. Nolaiia ke noi aku nei au e hoopanee ka hale no ka manawa a ka hale i manao ai he kupono.

Kainailio mai ke Alii Kakina: He umikumamakolu la i hala aku, ua iawelawe iho keia Hale i kona mana oi a ua kipaku aku i ka Aha Kuhina mawaho o na oihana. Ua lawelawe mal nei hoi ka Moiwahine i kona a hoouna mai nei i Aha Kuhina ianei. Na ka Hale e hooholo ina e lawelawe hou i kona mana oi a kipaku hou aku ia lakou. Aole e hiki i ka Hale ke hooholo iloko o elima minute i ko lakou alanui e hele aku ai. Ke ae nei au ina e hoakoakoa ae ana ka Aha Kuhina i na kaula kaohi o ke aupuni alaila, e loaa īa iakou he manawa, aka, he mea pono e noonoo mua ia ina e ae ia aku lakou e hana pela aole paha. I mea e hoopau ai i keia ninau, alaila ke noi nei au e hoopanee ka Hale a ke kakahiaka Poakolu. (Lohe ia na leo e kokua ana.) Noi o L. M. Kamauoha, e hoopanee ka Hale i hookahi hebedoma. Manao oia he mea pono e haawi ia ona manawa kupono i ka Aha Kuhina. Kue mai o L. M. Kauhi i ka hoonnnen i hookahi hebedoma, no ka mea he ekolu hapaha a ka Hale he poe hoa no ka Ahaolelo aua maamaalea i na hana o ka oihana, hookahi hapaha aku i koe, aka aole e emo a loaa no iaia na ike mai kona mau hoa kuhina aku. Nolaila lie makehewa ka hoopanee i hookahi hebedoma, a ua kokua oia i ke noi a ke Alii o Maui.

Kokua o Kanealii i ka hoopaneo i hookuhi hebedoma, i koho ia ai ona komite e heie aku imua o ka Moiwahine a hoike aku i ko iakou hilinai i ka Aha Kuhina. Pane ka Peresidena, aole ia lie hana naauao a he alanui i ike ole ia. Noi o R. W. Wilikoki e hoopanee ka Hale ahiki i ke kakahiaka o ka ia apopo. He mea makehewa ke hoopanee i hookahi hebedoma e noonoo ai i ka mea e hana aku ai. Ua ae raai nei ka Moiwahine e like ine ka mea i noi ia aku ai, a ua kahea mai i kekahi hoa o ka Ahaolelo e wae i Aha Kuhina. O ka ninau wale no—he hilinai anei ka Hale i ka Aha Kuhina i wae ia mai nei, aole paha? Aohe wahi kumu iki e apa ai. Oke poo oka Aha Kuhina Hou he hoa ia no ka Hale. Ua naaā oia a ua hiki ke hele imua.

Kokua o Kaunamano i ke noi e hoopanee i hookahi hebedoma, oiai he hana pono ke haawi ia i manawa kupono e hoolaia ai i ka lakou mau kumuhana a waiho mai i ka Hale. Kamaliio mai o Ashford, ua ae no oia i na olelo a ka mea i kamaiiio hope iho nei. He oiaio ua lilo keia poe keonimana i mau kuhina, eia nae aoie o lakou hoike mai ua lke lakou i ka mea e hana aku ai. Ua ike ka hale a iawa, mai na maa mai o ka Aha Kuhina i pau. Eia nae, he elua o iakou i hoihoi hou ia mai nei. No keaha, o ka lani wale no kai ike—a malia paha hookahi a elua mau kalaiaina kino ikaika e ae. A mal ka naauao mai i hookahakaha ia e kekahi o na hoa knhina mua i pau, ke Kuhina okona aina e, ua maopopo loa oia maa aole ! i makemake ia. O ke keonimana i koho ia mai e wae i Aha Kuhina, ke noi mai nei e hoopanee aku i loaa ai ona manawa e miio ai i na iopi—he mea pono e ao ia aku oia mai hoomaunaona oia i ka manawa 110 ka milo ana 1 na lopi iioko o kona )maa ilma, no ka mea maiia aoie oia e miiikaa ana mahope aku o ka haiawai hou ana o ka Haie. O ke ano hana a ke Kuhina poo hou ma kana kuwalawala kalai auponi ana mai kekahi aoao a i kekahi, maiia paha e loaa ana iaia kona pomaikai

i keu moa aka. Manao ow ioa hookahi Uk, oa lawa keU e haawi ai.

Kokua o Whiie i ka hoopanee i hook&hi hebedooia T no ka mea he koi kana e hookaia ana, a nolaiia makemake oia e ike pehea la, e kokoa ana paha kela Aha Kuhina i kana biia Loia Piiiwaiwai t:ole pah», pela no na lanamakaainana Ashfoni ameH W. Wilikoki, he maa koi no ka laoa e hookala nei. Pane o Ashforti—Aole o'u makemake e iawe i ka'a koi i ka pohaku hookala a ke aapani e hookala ai. Noi o H. W. Wilikoki e hoihoi hoa aku i kana i noi iho nei. Olelo mai ke Kuhina Neumano, aole oia i makemake e kamailio, oiai o kana mea i kaipailio ai, o ke kumu kue nui i ka Aha Kuhina i pau, oia ka lakou kumuhana ole. Aoie ona makemake e hoonaauao ia mai oia ke paa nei ka Aha Kuhina i ko lakou mau kulana ma ka oluolu o ka Hale; a nona ponoi iho, aoie he mea nona e kue ai ina e hoopau ia mal i ka Poalua, Poakolu a Poakahi paha. Aka he mea pono e haawi ia ona inauawa uo ka Aha

Kuhina e hoolala ai i ka lakou mau kumuhana. Ina i noonoo mua ke Alii o Maui (Kakina) ina aole oia e kamailioe like me kana i kamailio iho nei.

Pane ke Alii Kakina—Ua kuhihewa loa ka Loio Kuhina, oiai ua komo iloko o na kahua i kuleana ole aku i ka lakou mau kumuhana. 0 ka ninau no ko lakou mau hoa, ko lakou pili i ka Aha Kuhina i kipaku ia a me ke ano o ke alanui i hookohu ia mai nei. He mea pono e hooholomua ia keia iuau ninau. Ninau ia ke noi e hoopaueo i hookahi hebedoma a haule. Xitiau ia ke noi e hoopanee ahiki 1 ka Poakolu, hoohoio ia.

LA lIANA 88, SEPT. 14, 1592. Hoomaka na hana e like me ka mau. Kahea ka Peresidena no na palapaia hoopii. Kue o Ashford aole keia o ka wa 0 na palapala hoopii. Ninau ka Peresidena ina ua heluhelu oia i ka rula. Nolaila ua ao aku oia e heluhelu hou. Pane o Ashford, aole i maikai iki ko ka Peresidena liana iaia, ua hoala oia i ke kue me na huaolelo maikai. Noi o Kapahu, e kapae ia na rula 1 hiki ai iaia ke heiuhelu aku i kekahi palapala hoopii.

Hoololi mai o Ashford e kapae ia na rula i hiki ai ke lawe ia inal ona oieio hooholo. Ku mai ka Peresidcna e ninau i ke noi a Kapahu. Kue mai o Ashford ma ka olelo ana aohe ona hana pono ia. O kana hoololi ke ninau mua ia: Olelo o Kamauoha, aole ia i ike i ke kumu e keakea ia ai ka lawe ana mai i kekahi mau palapala hoopii. E liiki koke aku ana no i kahi o na mea mau i ka wa pokole. Olelo o Smith, aole ia i ike i ke kumu o keia pupuahulu. Aka o ka mea mua, o ka noonoo ina he hilinai ka Hale ika Aha Kuhina. Ina e koho kue ia ana e pau na Kuhina, alaila he mea ole wale no ka lawe mai i na palapala hoopii a me na hana e ae. Kokua oia ika hoololi a Ashford. Olelo o Ashford, o kana mea i hoololi iho nei aole ia he hana kue i ka Luna mai Kau mai, aka i mea e keakea ai i na palapala hoopii e ae mai ka lawe ana mai, aole no ka hana kapakahi i lawe ia mai ai ka olelo hooholo hilinai ole i na Kuhina. Hoololi mai ka Lolo Kuhina o ka Kapahu palapala hoopii wale no ko ae la, aole na palapala hoopii e ae.

Ae o Ashford i ka hoololi a ka Loio Kuhina. Ninau ia ka hooloii a hooholo ia. Heluhelu jnai o Kapahu he hoopii mai Kau mai, e hoole ia ka hooholo ana i ka bila lulu piiiwaiwai. Na ia Luna hookahi no, mai Kau mai, e hookaawale ia i $5,000 no ke awapae o Honuapo. Haawi ia i ke Komite o na Hana Hou. XA OLELO nOOnOLO. Na L. M. Smith i heluheiu mai i ka olelo hoohoio malalo iho me na olelo wehewehe mamua ae v kapae loa aku i na oleio piiikino, aka e hoopaapaa ia ma ke ano maikai: "Oiai, o ke kahua a ka hapanui a ka Ahaolelo e ake nui nei oia ka pono o ka lahui mc o ka hapanui la | o ko lakou mau elele i koho ia e loaa ia lakou ka mana hana i ke kamuhana a ke Aupuni, a no ia kumu e pono e loaa ia lakou ka mana o ka hoonohonoho ana i ka Aha Kuhina, a i ioaa ai ona Aha; Kuhina i hilinai ia e ka hapanui; a Oiai, ua kapiiipiii ia ka Aha Knhina o keia wa me ke kne ia kahua, a no ia mea aole i loaa i ka Aha Kuhina ka hilinai ia e na hoa o ka Ahaoleio; Noiaiia, e hoohoio ia, ke hoike nei ka Ahaoielo I ko lakou hilinai ole i ka Aha Kuhina o keia wa.* O ka manao i kukulu ia ai ke aopoiii, oia e loaa i ka hapanui o ka

l&hui ka ooho mana nna. Ke noho alii nei ka Moiwahine> aka aole nae he noho hooponopono aku. Ke manaoio nei makou ma ka lawe ana mai i keia olelo hooho!o f ke lokahi nei kakou a pau e koku:i i ka noho aIM, a ila e knpne loa i.t na oieio pilikino i kj» Moiwahine. Aole malami ona ka hewi, aka aia iu?iluna o na kuhin;i na hala » ka Halee kau aku ai. He eloa helwiloma ae nei 1 hala, inehinei aku ua h«M>h<?K» ia e ka hapanui makolukolu o Jka Ilale, me ka nana ole i na atxio kulauiina, i he olelo hooholo hilinai ole i ka Aha Kuhina. Ua hookohu ia mai nei he Aha Kuhina hou, u ke koi nei makou aole i manao ia ka hapaoui a

aoie hoi i ui ia mai ma kekahi ano. Ua hookae loa ia. Nol;-iiIa ke koi nei makou na k» haj«»nui ka |K)n«i e noho mun.i. i> ka mea olaio o K:\ makemake oka poe liapii uuku U>a o la hajunui i k»[«iku ai i k*.Aha Kuhina nsuu a tr.e ka i kokua i ka hoopaa ana i ka Aha Kuhinn, o lakou kai kono ia aku e kukakuka, a o ka makemake o ka ihh 4 e ae i koe iho, ua nanakee loa ia. Ua olelo ia aohe i ike ka hapanu» i ka lakou mea i makemake ai, a o ka paipai hoohaunaele. Ile hoopunipuni loa kela. Ua ike a ua maopopo ioa 1 ka hapanui ka lakou mea e hana fti a aole o lakou makemake e hoohaunaele. He nui na mea i olelo ia no ka Oihana Makai a me ka Uamuku. No ka oiaio o ia mea, ua emi iho ia i mea ole ke hookuku ae mo ka mea a ka Hale e hooholo oi i keia la. E ia he puulu mahopo o ka Ilamuku a mahope aku o ka noho alii a mo lakou kakou e hakoko nei, ana keia mau puulu auanei e halihali mai ina hewa e haunaele a e hoohui aupuni ai. Kia ke ku nei he mau poai opiuma a 1110 sifa, a ano ua hoea mai nei he lulu piliwaiwai e hookolo uiai nei i kona mana e like me kakou e hakoko nei i keia la. He mea paahana wale no ka Ilamuku, a o ka poe mahope ona, oia auanei na enemi. Aole au e oielo ana ua komo pu na lala o ka Aha Kuhina iloko oia puuiu. Aole no ho pono e olelo pelaj aka i kela puulu e hakoko nei o kipaku ika kakou kahua e hakaka nel. Nolaila, iko lakou manao ana o lawe mai i na kumu pale e kakoo i ko lakou makemake, ke onou ia mai nei kela huaolelo liooweliweli he lioohui aupuni. Ua kupono io no ko lakou mea i makemake ai ia lakou iho, a o ia w.ile no. O ku

m:\kou knlmii o hakoko nei, i .iupuni lioopono a maemao 110 ka laliui, aolo in he mea hou. Ua hakaka kakou no na makaliiki leliulehu 110 ia kumu. 15 kamailio ana lakou 110 ka onou ia mai o ka hoohui aupuni 1 Owai ka lahui nana i hoopomaikai ioa mni ia Hawaii o iike me ka Amcrika Huipuia i lmna ai? O ka olelo e onou ia aku ana kakou e hooliui me ia, oia kokahi 0 na olelo iapuwaie ioa e manao oie |ia e pane aku. Ona pilikia i loaa i keia aupuni mamua, aolo ia me | Amerika Huipuia. Ua lohe kakou 1 na mokupuni ma ka Pakipika I Hema i pakaha ia ai e Beritania | Nui, Sepauia ame Geremania. Ua ! lolio anei kakou ua hana o America | Huipuia i kekahi lima ikaika o ia | ano? Ua kahaha loa au ika puni j wale ana o kekahi poe e manaoio aku i na olelo palaualelo o ia ano. Ko hooiii pu ia mai nei, he ake oihana wale no keia. Ua puka mai keia oielo mai ka poe mai i hookahua mua i na noonoo no lakou iho. He manaolana kona e kapae ia ana na hoopaapaa pilikino a hakuepn, a e ruia mai i keia la ke ano ona hebedoma elua i hala.

Kamailio mai o Kamauolin, hc elua pule i hnla nku nei ke kali hoomanawanui ana a ka llale o ka loaa oka Aha Kuhina. Ua loaa hoi i keia wa, ke lawe hou ia mai nei no heolelo hooholo hilinai ole. He mea keia i ike ole ia mai a Kamehameha 1 mai n hiki i keia wa. Mamua na ka Moi e hoopau a e koho i na ku« hina. Ua pau kela i keia wa. Mahalo no oia i ke kahua i kukulu ia ai ka oleio hooholo, 110 ka mea ua kouio pu me ka pono o ka lahui. O kana nae e hooinaopopo nei 1 ke Kumukanawai, i ka wa e haaiele ai ke kuhina, na ka Moiwahine no e hookohu i mea hou. Me he mea la i kona nana aku, na ka Ahaolelo ana e wae i ka Aha Kuhina a hoonele i ka Molwahine.* He hele loa ana kela mawaho īoa aku, e kukulu ai i maa hoopilikia. Aoie aua he manawa maopopo e pau ai ke kipaku j ana Ina Aha Kuhioa, Alaila no ka mea pUi ia Kakina a me Akepoka no ko laua noho kuee mamua, aka I I keia wa hoopau ae nei i ko laua ! maa kuee a ke u ake like nei e komo ika Aha Kuhina. Alaila, ua kamailio aku oia a o ka hope loa, ua noi mai oia e hoop.*moe loa i ka olelo hooholo. Manao o Kaunamano mahope o kana haiolelo āna e hoopaa! ka Aha Kahina, e unuhi hou aku o Bm!th i kana olelo hilinai ole. Hora 11:30 hoopanee ka Halea halami hoa I ka hom 1:30 aaina la.