Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 46, 12 November 1892 — Ka Haiolelo a ka Hon. G. P. Kamauoha iloko o ka Ahaolelo. [ARTICLE]

Ka Haiolelo a ka Hon. G. P. Kamauoha iloko o ka Ahaolelo.

f Hoomauia.] A e like me ke kauoha paa o ka poe nnua au i koho mai,' e kue ikaika aku i na manao hoohui aupuni a e hooiilo ana hoi i ke kuokoa o ka aina i mea oie ke hoea mai iioko o keia Hale, a malalo o ia mau kahua paa o ke aloha aina oiaio—aole anei ua hiki mai ko'u wa kupono a me na hoa Hawaii a pau iioko o keia Hale e hiiinai ole i ka Aha Kuhina e hooko ole ana i ka makemake o ka lahui, a e hana ana hoi i na kanawai liuna no ka pomaikai o kekahi poe waiwai?

Eia no hoi kekahi, ua iawe mai no ka Loio Kuhina e noho nei, oiai oia e noho he Alii ilokoo kela Hale, he Bila Kanawai Helu kanaka hou, a he mea hou no hoi keia, a ua iike paha ke ano me ka hana ia ana o na Metala Ilio, he lei hoi ko lakou ma ka ai, o keia hoi e haawi aku kela me keia Luna Helu, a hope Luna Helu, he Papa Hoike nau e malama pono mai kou wa umikumamaono makahiki a eiemakule, e hoakaka aua i kou wahi noho paa, kau hana kou haku hana a hana ole paha, a i malama pono ole oe i keīa mau pnpa iloko o kou kino ma kau wahi e hele ai, oiai he mau Luna Helu ma kela me keia Apana, e akaheie oe e hoopil ia ana oe imua o ka Aha, a I hiki ole ia oe ke hooko pono i ka manao o keia kanawai, e hoopai ia oe ma ke dela aole e oi aku mamua 0 ke kanaiima a he kanawai hoi keia e hoopilikia ana i ka hapanui o keia lahui oiai lakou e paiaka ana. me ka nanea. Oiai hoi ma keia kanawai, ua hooikaika pu no ka Aha Kuhina me ke kue ole, e kokua ana 1 ka manao o ka hapanui o ka poe waiwai iloko o keia Hale, me ko lakou hoakaka mai, ua lawe ia mai keia kanawai e pili i na Pake limahana a me na poe hana a pau i lawe ia mai na aina e mai a ua hooikaika hou aku makou e hoopanee ia ka noonoo ana i keia kanawai, a hooholo ia ka Hoololi Kumukanawai e pili ana i na Pake e hikl no ke haua ia kekahi kanawai e pili ana i kahi lahui Pake me lapana, alaila, ua kaawale loa na kanaka Hawaii me na lahui Europa ma ka manao i hana ia al &eia kanawai, aka, eia ka'u i ike aku, aole kokua o ka Aha Kuhina ī keia mau manao, a mamuli o keia mau hana i ike ia ua hookomo ia mai na manao kanalua iloko o'u no ka Aha Kuhina a'u i manaolana ai, e kokua ana lakou no ka pono o keia lahui Hawaii, me ka hana ole i mau kanawai e hoopilikia ai i na kanaka Hawaii nona ka aina, eia nae aoie peia.

Eia hou kekahi, ua lawe mai au me kekahi mau Hoa Hanohano e ae, he mau Bila Kanawai e pili ana i ke ola o keia lahui, e pili ana i na ma'i lepera, ka hoopau i ka Peresidena o 'ka Papa Ola. Eae ia keia me keia e iapaau i ka ma'i lepera me ke keakea ole īa ke manao oia lie hiki iala ke iapaau, e haawi ia hoi i mau Laikini Lapaau i oa kanaka Hawaii ma ka ninau i ko lakou makaukau, eia nao ka mea i ike ia, ua kue no ka Aha Kuhina i keia mau manao o ka lahui mai o ao, a e like no hoi me ke kauoha o ka poe nana au i koho mai, ke inanaoiana nei au, e like me ka hooko ole ia o ka manao o ka lahui, i hiki ole i ka Aha Kuhina ke kokua mai, pela au e hoike aku nei imua o keia Hale, e hookomo mai ana ia mau hana i ko kanou mau manao koho, aole e hiki ke kakoo hou aku i ka Aha Kuhina.

Mr. Peresidena, ke manaolana nei au elike me keia mau kumu mua a'u e hoiikaka aku nei, oia kekahi mau mea nana e haawi mai i na noonoo akahele ana e koho ana, a e kokua ana kakou ma ka aoao o ka Olelo Hooholo; olai ua ike pono kakou i ka hana a ka Aha Kuhina mai ko kakou haawi ana ia lakou i manawa e kilo aku ai a hiki i keia wa. Makehewa kekahi mea e olelo inai iloko o keia Hale, ma na haawi ana i na ahaaina lealea i na Hoa, me ka poe mawaho ma Waipio, ma Waikiki ma ka Hotele, a ma na wahi e ae paha e ka poe e kakoo ana i ka Aha Kuhina, a me ka poe kue iloko o na aoao Kalaiaina iloko o keia Aupuui oia na kumu e paa ai ka Aha

Kuhina, a e kipaku ia ai paha ho mau kumu popopo ia, a koho wale ma ka manao koho o ke kanaka, a ua minamina nui au, malie paha aia iloko oia m&u koho ana na manao koho, o ka Aha Kuhiua kekahi me na poe e kokua aua i keia wa, e uiu mai ana na manao ana o ka poe Ilawaii e koho ana ma ka aoao e kokua ana i ka Olelo Hooholo, ua puni lakou i ka lealea mo ka momona o na mea al o kela a me keia ano i pahola ia mai imua o lakou e na aoao elua iioko o keia Hale ma keia kumuhani, eiike me na kumu i hoike mua ia, he mau olelo hoomakaukau ia mai hookuihe i na manao p:ia o ke aloha aina iloko o ko kakou mau puuwai, e koho me ke kuokoa au i ike ai he pono, ke ao mai nei ka Haku i na kanaka a pau, mai olelo iki aku oe "Ee pula ikl iloko o ka maka o kou hoahanau, me kou ike no he kaola uo iloko o kou maka iho." E Mr. Perestdena, e kamailio aku ana au imua o na Alii a me na Lunamakaainana maluna o na kumu hiiinai ole o ka olelo hoohoio i keia wa, oia keia:

Akahi—Oiai o keia Aha Kuhina e noho nei i keia manawa, aole loa lakou i hoike mai i kekahi mau kumuhana e piii ana i ke da!a o weheia ai ka aina mai kona kulana kupilikii no ke dala ole. He mea oiaio, ma keia kumu aole i iawe mni ka Aha Kuhina a hiki i keia wa i ka iakou mau kumuhana e hooholomua ai i na loaa o ke aupuui, aole hoi ī kahi mau kumuhana e ioaa ai ke dala i ke aupuni, i mea e holomua ai na oihana kuioko a o paie ao hoi i ka hune dala oie o na kanaka; aka, eia ka'u e ike nei, ke olelo mai nei ka Aha Kuhina he mau kumuhana ka lakou ua makaukau me ka manao e w r aiho mai i keia la. Ua hala ka wa pono o keia mihi ana ua kokoke e kau i ka lele.

Elua—Oiai, he mea kupono ioa o pili ana i ka holomua oka aina ma na oihana kalepa e loaa na launa kuikahi ana me Amcrika Huipuia, oi ae ka pono mamua o na mea i loaa i keia wa, a mamuli o ia kumu e loaa i ko kakou mau waiwai kaiepa he makeke i hoohaiki ole ia ma ia aupuni. Aole i waiho mai ka Aha Kuhina he mau manaolana e lawe mai ana ke aupuni me ka manao e hoolala hou i kuikahi kalepa mawaena o ko kakou Aupuni ame ke Aupuni o Amerika Huipuia, i mea lioi e hoohoihoi mai ana i na oihana mahiai iloko nei oke aupuni, ma ke komo dute ole ana aku o ko kakou mau waiwai iae oie ia ma ke kuikahi kaiepa mua i hanaia. O keia kekahi kumnhana ano nui e hanaia e ka Aha Kuhina no ka holomua o keia aupuni ma ka waiwai, a ke manao nei au o keia kekahl kumuhana nui e noonoo ia o na poe aloha aina i mea e pale aku ai i na manao hoohui aina o kekahi poe waiwai oloko nei o ka aina.

Ekolu—A oiai o ka Aha Kuhina e noho nei aole ia i hoiko mal i kekahi manao e kokuai kekahi kumuhana oia ano, a o ke poo o ka Aha Kuhina i keia wa } ua hoike ae oia i na kue maopopo i ka luna nui oia aina ma keia Aupuni, a o ke ano o na hana o na alakai Aupuni e ku nei mahope iho nei a pela no i keia manawa he kue ia Amerika Huipuia a mea na pono Amerika a no ia kumu ua lilo i mea akaka ole e hiki ai ko hoololi ia ko kakou iauna kuikahi ana ma ke ano o hoopomaikai ia ai o Hawaii nei e keia Aha Kuhina. E Mr. Peresidena ma keia kumu, he mea pono i na Hoa Hanohano ke hoomaopopo, he kumu nui keia; i na he oiaio ke hana nei ke Kuhina Nui o ko kakou Aupuni, i na manao hookuee me ke Kanikela o ke Aupuni o Amenka Huipuia, a i na peia io, ke manao nei au he hana kupono ole keia a ka Aha Kuhiua e hana ai, a he mea pono e hoike aku keia Hale i kona manao hilinai ole i ka Aha Kuhina. No ka mea, o ka hana ana pela i mea e nlu mai ai na manao kue o Amerika Huipuia ia Hawaii nei kekahi o na aupuni nui a makamaka kokoke ioa e hoopaa mai nei i nohoalii a me ke

kuokoa mau ioa o ko kakou aupuni nei, a me ka hookomo ana mai i na pomaikai nul iloko nei oka alna malalo o ko kuikahi kalepa no na m&kahikl loihi i hala ae nei. A ioa o kehi iho la ka hana a ko ka* kou aupuni o hana ai ma o ka Aha Kuhina la, aiaila e hoea hou mai ana ka manawa pilikia loa ma keia mua aku maluna o na oihana mahiai a kalepa iloko o ko kakou aupuni no ka eiua o ka manawa, ka loaa oie ana ia kakou na pono o ke kuikahi me Amerika I mea e hoomau la ai ka launa oluoiu ana. Oiai iioko o keia mau makahiki i hala, ua ili iho maiuua o keia aupunlka iiihune dala ole me ka pilikia o na kanaka a punl ka Paeaina, mamuli o ka hooholo ia ana o ka Biia Kanawai Hoonoa Dute Kopaa a McKinley e ka Ahaolelo o Amerika Huipuia.

Ke'uianao nel au o ka Apana o Kohala kahi o'u i hoouna ia mai ai, oia kekahi o na apana holomua iloko 0 keiaaupuni ma kaoihana mahiko me na hana lima e ao, a i mea hoi o pale aku ai i na pilikia a e hoemi ia mai ai na loaa holomua o pomaikai pu ai na kanaka kuokoa mo ka poe limahana iloko nei o ka aina, ika poe nana au i koho mai, he mea pono ia'u o haawi i na kiai makaala ana maialo o keia knmu, a i mea hoi e hoike aku ai ka lalnii ma o na Aiii me na Lunamakaainana i ke aupuni o Atuerika ma o kona iuna nui la ma koia aupuni, o kue ana i keia mau hookueo a ke Kuhina Nui me ka Aha Kuhina; ina he oiaio keia lono maialo o keia kumu, he mea pono ia'u a i keia Hale o hoike aku i ko ao holookoa o kokua ana I keia oleio hoohuio i mea e hoomau ai i ka noho oluolu a hoaioha oiaio Amerika no Hawaii nei. Eha—Oiai aolo i holke mal ka AhaKuhina i kekuui nuw e hoike ana ho manao ko lakou e hoao e hoopau i kekahi mau ino e ku nei a e kauiana nei iloko o ka Oihana Makai; a ma na ano e ae aolo iakou 1 hoike ae i ka makaukau kupono o alakai i ka lahui mo ka maalahi a puka mailoko mai o na piiikia..

O keia kekahi o na kumu uana i hoopahaohao i ku mnni'io kalehulehu a me na hoa hanohauu o keia Hale, o piii ana i ka Oihana Makai 0 ke Aupuni llawaii ma o ka Ilamuku la, ka iilo ana o ka opiuma 1 poi, pohaku uia, a pela aku, ua hana pahaohao i ike 010 ia mumua. Na haua ekaeka e iaha nei, oia ke kipa, pakapio, a peia aku, ua ulu mai ka wa 1 noho ai koia Ahaolelo mua loa o ka Moiwahine a hiki i keia manawa, ho popopo ka Oihana Makai. Ua ulu mau na ninau ika Loio Kuhina no ka hoopau i ka liamuku, mai ka Aha Kuhina mua a hiki i keia iho la, a u.t lioiko mal no hoi ke IComite Waiwai i na hewa o ke Keena Ilamuku, oiai ko Kuhina Nul he lala no ia komite, ua iiio nae i mea ole. E like no hoi mo na kumu iehulehu e pili ana i na hewa o ka Oihana Makai mo na hoolilo iehuiehu i naeiaia o ka iahui me ke kupono ole a o na hoa no kai ike, eia nae ua hoike mai ka Aha Kuhina i ko lakou manao oie e hooko I ka manao o keia Halo e hoopau i ka Ilamuku. H(* mea kupanuha kein, o ka Loio Kuhina ka maua e hoopau i ka liamuku mo ke apono oka Aha Kuhiua e liko rne ke kanawai, a ke manao nei au he oiaio puha na wa olelo, ua oi ae ka mana o ka liamuku mamua o ka Aha Kuhina, i hiki ole ai ke hoopau ia; pela paha, aolo paha koe aku ia i a'u. O ka'u wale no ina Hoa Hanohano o keia Hale, niakehewa kakou o huhu i ka liamuku oiai he kanaka oia mawaho o keia Haie, eia kakou maluna o na Kuhina a hoopuka ai 1 ka kakou oh'io hooholo. Nolaila, ko manaoiauu nei ;ui ua lawa na kumu kupono no ka hilinai ole i keia Aha Kuhina, uiai o ka makemake o keia haie a ino ka lehulehu, aole e hiki i keia Aha Kahina ke hooko.

Nolaila, e Mr. Peresidena, oiai au e ku Dei malalo o keia mau kumu a'u i maopopo pono ai me ke akahele no kou koho ponol ma keia olelo hooholo, aia no i na hoa hnnohano o keia haie ko lakou koho me ka manao kuokoa, ina e lilo keia mau kumn hoakaka a'u mamua ao nei i kumu hookahua no ka oukou enau koho me he mea ala aia kakou ma ka aoao hookahi. Oiai au e hooki ana i ka'u mau kamailio ana no ke kokua i keia olelo hooholo, a haawi aku i mauawa no kekahi mau hoa. Eia au maluna o ke kahua kakoo ikaika, no ka noho alii o ke anpuni Hawaii; kona kaokoa mau ioa ame ka pomaikai o na makaainana a pau o keia lahui. Ano ka hanohano oka apana o Kohaia kaht a'u e ku nei iloko o keia hale, e malama i ko lakou mau pouo, a me ba pomaikai o ka iahai, ke pnana ae nei au i keia maa huaoleio. E oia! E ola ! E oia ka Moiwahlne i ke Akua. " E mau ke Ea o ka Aiua l ka Pono.