Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXI, Number 48, 26 November 1892 — NINAU ANO NUI. Pehea Kakou e Hana ai me ke Awa o Puuloa. [ARTICLE]

NINAU ANO NUI.

Pehea Kakou e Hana ai me ke Awa o Puuloa.

Na Hoakaka Piha a ka Hon. L. A. Kakina.

Mr. Lunahooponopono: O ka ninau "Heaha ka kakou e hana ai me ke Awa o Puuloa," oia kekahi o na ninau ano nui loa iloko o ka aina i keia manawa. I ko'u nana aku, he mea pono e hoakaka ia me ka maopopo na manao e pili ana i keia mea mamua o ko kakou apono ana a hoole ana paha ia mea. O ka mua, ua ano huikau i ka noonoo o kekahi poe ka mea i makemake maoli ia; ma na kamailio iloko o na nupepa, ua oleloia, "e hoohui aku ia Puuloa," a pela aku. Ma ia mau hoakaka ana iloko o na nupepa ua lilo ia i kumu alakai hewa i ka mea maoli i makemake ia; aole no hoi i manao ia e hoohui aku i kekahi wahi o Puuloa me Amerika Huipuia, oiai aohe aina o ke Aupuni malaila; ua hoakakaia no keia mea mamua, aka hoi, me ia moakaka lea no ke hoohuikau wale ia nei no e kekahi poe e like me ko kakou hoaloha maikai Mr Davies, ma ka olelo ana "he hoohui aina," a ua lilo ia i olelo e hoopunihei ai i ka lehulehu, aka ua lilo nae ia i mea na ka poe e olelo ana ia mau olelo i mea e manao ai lakou, he poe lakou e hana ana i na hana e hoopakele ai i ka lehulehu mai na pilikia ae.

Ina e makemake ana o Amerika Huipuia e loaa kekahi aina ma ke Awa o Puuloa, ma ke ano alodio, a hoolimalima paha, alaila, o ka mea wale no e loaa ai e kuai a hoolimalima oia me na poe mea aina malaila; a ua hiki no iaia ke hana pela ina he kuikahi a kuikahi ole paha mawaena o na Aupuni elua, e like me ka hiki iaia ke hoolimalima i kekahi apana aina ma Ainahou.

KA MEA I MAKEMAKEIA. O ka mea i makemakeia i ka wa i hala, a oia no hoi ka mea i makemakeia i keia manawa, o ka haawi aku o ke Aupuni Hawaii i ke Aupuni o Amerika Huipuia i mana e hana i kekahi mau mea ma ke Awa o Puuloa, ma ke ano hookahi e like me ka haawi ana i palapala hoohui i ka Hui Mokuahi o Waila a i ka Hui Alahao me Aina o Oahu e hana i kekahi mau mea ma na kai o Hawaii nei, a ma ka Mokupuni o Oahu; nolaila, aole ma ka haawi ana o ke Aupuni i keia mana ia mau Hui, e manaoia ai ua hoolilo aku ke Aupuni i kekahi o kona mau mana ma ke ano aupuni; no ia mea, ina e haawi ana ke Aupuni Hawaii i ke Aupuni o Amerika Huipuia i ka mana e eli ai i ke one ma ke Awa o Puuloa, e hooholo hoi i kona mau moku ma na wai o Puuloa, e ae aku hoi e hookuu i na heleuma o kona mau moku ma na papaku o Puuloa; ma ia hana ana, aole ia he mea e manao ia ai, e hoolilo ana ke Aupuni i kona mana aupuni malaila a mana hookolokolo paha, a i ole he mana paha i oi aku mamua o ka mana i haawiia i ke Hui Alahao, a i ka Hui Mokuahi paha o Waila. A aole hoi ma ke Aupuni o Amerika Huipuia a he Hui wale no kela i hoakaka ia ae nei, e hoano e ai i ko lakou mana i loaa; ma na ano a elua, aole i hoano e ia ke ku ana o ke Aupuni, ke kulana Moi, a o ka mana hookolokolo paha, ua ola mau lakou i na wa a pau. HE WAIHONA WAIWAI ILOKO O KA LEPO. O ka manao e haawi i keia mana i ke Aupuni o Amerika Huipuia aia no ia i ke Aupuni Hawaii, a oia kekahi o kona mau waiwai ano nui, aka hoi, ua like no ia waiwai nui me na waiwai e ae, e loaa ana ka waiwai ma ka hoohana ia ana wale no. Ina paha e piha ana na apuupuu o Puowaina me ke gula a me ke daimana, aka hoi, he mea pono e hoomaopopoia, ina e waiho wale ana ia mau mea malaila me ka hoohana ole ia, alaila e waiho wale ana oia e like me ka lepo a me ka pohaku. A oiai hoi, aia ka mana o ka loaa ana o keia waiwai i ke Aupuni, he mea ole loa ia ke hoohana ole ia; ina aole e hoohanaia, alaila, aole no e hiki e ukuia kekahi mea waiho dala ma ka Banako Hale Leta, aole hoi e hiki ke hana ia kekahi kapuai o na alanui, a aole hoi e kokua ana ia i ka hooholomua ana i kekahi hana o ka aina. Pela no hoi, he mea waiwai nui loa ka loaa ana ia kakou mai ke Awa mai

o Puuloa ina e hanaia me ke akamai a kalaiaina naauao. No na makahiki he tausani i hala, aole he waiwai iki i loaa mai laila mai, koe wale no he lepo a me na pohaku, pela no hoi, e mau aku ana no ia kulana no ke tausani makahiki hou aku, ina e lanakila ka manao o ka poe kue i ka hana i kekahi mea e pili ana ia Puuloa me Amerika Huipuia. Ina eia ia kakou keia lua waiwai nui, kahi e loaa ai ke daimana a me ke gula, e laka anei kakou a paa ia mea me ka ae ole aku e hoohanaia ua mea la e kekahi mea ? A i ole ia, e hoao anei kakou e loaa kekahi waiwai ia kakou mailaila mai no ko kakou nolomua ? Ina e manao ana kakou e hana pela, peha la e hiki ai ke hanaia ia mea ? Ke olelo nei au, o ke ala e hana aku ai he molaelae loa ia, e like me ke akaka o ke kau ana o ka ihu imua o kou mau maka. Ina e nana i ke kulana o Hawaii nei i keia wa, alaila, ua hiki no ia kakou ke hoomaopopo iho. AOLE ANEI HE PILIKIA MA KA OIHANA MAHIKO ?

Ke olelo nei o Mr. Davies, "aohe pilikia o ka oihana mahiko." Ina aole io he pilikia malaila, alaila he mea pahaohao ia i ka nana aku. O ka mea oiaio, o ka hapalua o na poe i komo aku iloko o na mahiko, e ohi ana lakou i na puka mamua aku o ka 1890, i keia wa, ua pilikia maoli lakou; nolaila ke au nei kakou i wahi e palekana ai. O na hana hoi e hiki ai ke hoohana aku a loaa mai kahi pono, he mea hiki ole ia i keia wa mamuli o ke Kanawai Dute ma Amerika Huipuia. Nolaila, he wahi ala anei kekahi e hiki ai ke kapaeia ae kela Kanawai Dute ma Amerika Huipuia? Ke keha nei o Mr. Davies ma kana hoakaka e pili ana i ke Awa o Puuloa i kona mau manao, "he hiki no ia kakou ke hahai i kekahi kumuhana kalepa holomua i mea e loaa ai i ke Aupuni ka mahaloia mai e ke ao nei, a e loaa mai ai hoi na kokua ia ana mai e Amerika Huipuia."

I na makahiki i hala aku la, ua mau no ko Mr. Davies ai ana i na pomaikai a Amerika Huipuia i haawi mai ai, a ke manaolana nei no hoi oia e mau aku ka ai ana ia mau pomaikai ma keia hope aku mai ka luhi mai o ke kanaka ilihune, ua hoomomona aku iaia a hoowaiwai hoi ia ia mamuli o na kokua ana mai a Amerika Huipuia. Mamuli hoi o kona ano maalea, a mamua hoi o ka hiki ana mai o ka pilikia maluna o ka oihana mahiko, ua mio iho la oia a hoolilo aku la i kekahi hapa o kona mau loaa mai ka oihana mahiko mai, mamuli o ke kokua ana a Amerika Huipuia, a kukulu ae la i halekuai nui, e kuai ana i na mea a pau mai na heleuma moku a na lole silika nani, na waiwai nani o Kina mai, a ua ohi a hookomo ia iloko o na kini. Me kona kumu waiwai nui, ua hiki ia ia ke kuai i na waiwai ma na aina e ma ke kuai makepono loa, a hoi mai a kuai aku ma Hawaii nei no ka aie loihi o ka manawa, a e hiki no ia ia ke paio mai me na poe kuai liilii maanei, a loaa no ia ia ka puka mai, oiai na poe kalepa liilii e kupilikii ana a ane make i ka pololi. Nolaila, ma ia ano he mea ole no ia ia, ina paha he kuikahi ko kakou me Amerika Huipuia a aole paha. Ua hiki no hoi ia ia ke luakaha ma kona home nani ma Pelekane, a holo mai ianei nei e komo hoi iloko o na anaina pule me na lede, a e hoakaka mai paha i na mea e pili ana i ke kulana aupuni. Nolaila, o ka ninau e pili ana i ke kuikahi, he mea ole ia ia, no ka mea, e loaa ana no ia ia ka puka ke loaa ia mea a loaa ole paha, aka, me ka lehulehu e ae, he ninau ano nui keia, no ka mea, aia malaila ko lakou ola a make paha, ko lakou holomua a kuemi hope paha. Ua loaa ia kakou na pomaikai mamuli o ke kokua ana mai o Amerika Huipuia, aka, e hoomaopopo kakou, he poe akamai a maalea no na Amerika ma na hana imi waiwai. Ina e manao kakou he mea pono e loaa ia kakou ke kuikahi kalepa me Amerika Huipuia, he mea makehewa e manao aku kakou e loaa mau ia mau mea ia kakou mamuli o ko Amerika Huipuia kokua wale mai i na wa a pau, aka hoi, he mea pono e makaukau kakou e haawi aku i kekahi mau panai pu ana. O ka Amerika Huipuia mea e anoi nei e loaa ona kahua hoolulu moku kaua a wahi hoahu lanahu ma ka Moana Pakipika, nolaila, ina e ae kakou e haawi aku i kekahi mea i mea e ae ia ai ko kakou mau waiwai e komo dute ole aku ilaila, alaila, e ku ana no ia i ka hooko ia o kona mau iini. Ke makemake nei no hoi oia e lilo ole aku ka mana o na Paemoku o Hawaii i kekahi mana e aku. Aole paha he wahi ma ka Moana Pakipika nei i oi aku ke kupono i wahi hoolulu moku mamua aku o ke Awa o Puuloa, eia oia ke ku nei ma ke kikowaena, he maluhia he hohonu ke awa a he akea hoi. [Aole i pau.]

Eia ke waiho nel na makalua oihana Luna Malama Buke nui a me Luna nui o na Hana Hou me ka hoopiha ole ia, afca aole no nao i nele na noi lehulehu e waiho nei no ia mau hakahaka. Ike ahiahi Poakahi aku nei, ua uku ae kekahi mea i Hlo ma kona piii ana mahope o Harisona i ka mea pili mahope o Clevelana, ma ke kauo ana i ke kaa huki lima i ka mea nana ke eo i hoonoho ia iluna me ke kam o ka pahu a me ka ole, e poai ana i ke kuea e kaapuni ia ana e na alanui Papu, Kalepa, Kaahuman ame Moiwahine. O Mr. Oat ka mea e huki ana i ke kaa hukilima, a o Mr. A. Bol3ter ka mea e noho hoohanohano ana iluna o kaa, I aahu iaia iho me ka hae Hawail a me ka papale piva ahinahma, e wehe ana a e kunou ana ma o a maanei o ke alanui e lulumi ana na kanaka mahope.