Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 1, 7 January 1893 — Page 1
This text was transcribed by: | Cheryl Mokuau |
This work is dedicated to: | Pehe |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.
BUKE XXXII. HELU 1 HONOLULU, POAONO, IANUARI 7, 1893 NAHELU A PAU, 2423
ANTONE ROSA,
(AKONI.)
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA.
Keena Hana ma Alanu Kaahumanu.
@
NELLIE M. OWREY,
NOTARI no ka LEHULEHU
A HE LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA
PALAPALA HOOHIKI
Keena Hana me W.R.Kakela, LOIO, ma ka aoao makai o ka Hale Leta, Honolulu. 2370
P PUHALAHUA.
LOIO LOIO LOIO
@AE IA MAI AU E LAWELAWE IMUA O NA Aha Hoomalu a me Apana a pau o keia Aupuni. He Agena Hooiaio Palapala no ka Apana o Hana Mokupani e Maui.
E loaa no au i ka Ua Peepapohaku o Kaupo, a ma Hana i kekahi manawa. 2387-1 yr.
E. G. HITCHCOCK,
(AIKUE HIKIKOKI.)
LOIO A Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.
E OH@ NO NA BILA AIE ME KA AWIWI Hilo, Hawaii. 2370
J. S. SMITHIES (KAMILA,)
NOTALI no ka LEHULEHU
A HE
Agena Haawi Palapala Mare
Mahukona, Kohala, Hawaii. 2378-1yr
W.R. KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370.
WILLIAM C ACHI,
LOIO a he Kokua ma ke Kanawai imua o na Aha a pau o keia Aupuni.
He NOTARI no ka Lehulehu a BOROKA no na Waiwai Paa.
Keena Oihana, Helu 36, Alanui Kalepa, Honolulu, Oahu. 2370
JAMES M. MONSARRAT,
(MAUNAKEA
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka ho@ie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka moao wa Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370
WILDER & CO. (WAILA MA.)
Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.
Kihi o Alanui Moiwahine me Papa.
2396-q
KO BIHOPA MA,
BANAKO MALAMA DALA
E LAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:
Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka uku panee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala ke waiho eia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu. Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.
Aole uku panee e uku ia i ua dala e lawe ia ana maloko e ekolu mahina mai ka wauku o ka hoomoe ia ana mai.
He @ la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kauaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.
Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka @awe pu mai i ka buke hoahu dala.
I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku pauee i uku ole ia maluna o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia maluna o na puu dala a pau o waiho ana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumupaa mua.
O na puu dala haomoe mai maluna o elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o ka aelike pu ana.
E hamama ana ka Banako ma na ia a pau o ka hebedoma koe na la Sabati a me na ia Kulaia.
BIHOPA MA.
Honolulu, Ian @
J.T. WATERHOUSE,
(WALAKAHAUKI.)
Halekuai o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO.
Na Lako Hana Mahiko,
A PELA AKU HE NUI WALE.
Alanui Moiwahine,--Honolulu.
2396q
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO PAKAHA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku @ul hale. Ekipa mai a e ike kumaka.
2396-q
J. HOPP & CO.,
Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!
Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc. No ho no ka Hoolimallima ana, ua
Lako Hale me ke ku@uhuai emi.
Honolulu. 2396-q
He Moolelo
NO KA
Ui Nohea Berela.
Ke Kamehai hoopono—Ke kupaa
me ka luli ole—He wahine na ke
kane hookahi—Ke au popilikia
a me ka huli ana o ka pomai-
kai mahope o ka wahine.
MOKUNA XXXII.
BERELA I KA AUWAE AINA—HE
HUAKAI HELE NO KA MAKE—
LOAA HE PUUHONUA
HOOLUOLU.
No ko Berela lilo i ka noonoo ana nona ponoi iho, aole oia i ke a hoomaopopo i kekahi mea kino kanaka e moe ana ma kekahi aoao o kahi ana e noho nei. Ua maalao mua iho he makai ma ke alo o Berela no elua manawa, a no ka ekolu o ka manawa ua hoea hou mai la oia ma ka uwapo e hoemu ana i ka poe i loaa aku iaia e hiaome ana. Ua puehu aku lakou me he poe hipa la a holo pee aku la ma na ipuka hale a me na ala liilii a maa mau ia lakou i ka hiamoe ia.
“E eu ae a e hele aku” wahi a ua makai nei ia Berela iaia i hou aku ai iaia me kana laau newa me he holoholona la. “Aole keia he wahi moe wale ia e ka poe lopa.”
Ua eu ae la o Berela a hoomala malama koke aku la ua makai nei i kana kukui hele po. Ike koke iho la oia aole i like ko Brela ano a kulana me ka poe i maa mau i ka loaa iaia malaila. He aahu maemae ko keia wahine opio; he helehelena nohea kona; he nanaina akahai hoi, he lede hoi ma na ano a pau.
Ua ano akahai koke iho la oia ma ka olelo ana, aka, ua komo iho la he manao hoohuoi iloko ona.a
“Aole no au e kala i nana hakilo ai ia oe, “wahi ana i pane aku ai me ka oluolu. “Manao au he ake kou e lele iloko o ka muliwai. Aole keia he wahi kupono nou a no kekahi wahine opio i like ke kulana me kou. Ke kokoke aku nei i ka hora 2 o ka wanaao a o kauhale kahi kupono nou i keia wa. Aia i hea kou wahi?”
Ua neenee aku la o Berela mai ka makai aku, a aole no hoi i pane aku. Ua hahai aku la no nae ka makai ma ka aoao.
“He ake anei kou e pepehi ia oe iho?” wahi a ka makai i ninau hou aku ai.”
Aole, “wahi a Berela. Ua pane aku o Berela me ka leo haahaa. A ua pane hou aku oia: “Aole au e pepehi ia`u iho.”
“O ka pono ia. Ina ua hana oe i kekahi mea e huhu ai kou mau makua, a ua hopohopo oe no ka hoi ana aku, e hoomanao e aho ka lohe o na pepeiao i na olelo nuku a ao a na makua mamua o ka hele auwana ana ma na alanui o Ladana iloko o keia mau hana o ke aumoe. A ina hoi ua hakaka oe me kau ipo e like hoi me ka mea i maa i na ano wahine i like ke ano me kou, e hoomanao hou iho, aole o ka manao ana e pepehi ia oe iho ka mea e hoona ia ai o na manao inaina. Ihea la hoi oe i olelo mai nei i kou wahi e noho nei?”
“Aole—aole au i ike. E oluolu e hookuu mai ia`u.”
A mamua o ka pane hou ana aku o ka makai ua holo aku la oia me ka mama nui a hala loa aku la ma kela aoao o ka uwapo alahaka. Iloko o ka manawa pokole, ua hiki aku la oia i ke alanui Westminister, he wahi hoi keia i malihini loa iaia. Ua komo ka manao hopohopo iloko ona no na kuono pouliuli, a hoomau aku la oia i ka hele ana ma ka waenakonu o ke alanui. Ua hala mahope ona kekahi mau alanui hou a hoea aku la oia ma kekahi halepaa hao i kapa ia ke Queen’s Benah Prison. Maanei noho iho la oia e hoomaha.
I keia wa ana e noho ana, ua hoomanao ae la oia ia Switzerland kahi ona i hoohala ai i ka hapanui o kona mau la opiopio. Ua koo-u ia wahi iaia i keia wa. Aole ona home malaila. Aole no hoi ona home ma Starwood, kahi h@i o kona makuakane [uncle,] aole no hoi ona home ma kekahi wahi e ae. Aole ona wahi e manao ai e loaa ona palekana iaia i keia wa.
I keia wa ana e noho nei, ua hoomaka mai la ka poe mea halekuai e wehe i na ipuka o ko lakou mau halekuai. Ua eu ae la o Berela a hoomaka hou aku la e hele. Ua maalo aku la oia mawaho o kekahi halekuai. Ike aku la oia i kona aka maloko o ke aniani. He nana ina kona ana i ike aku ai o ke ano haikea o ka mea make me na maka e li-o ana, a na hoomaopopo koke iho la oia o ke kumu ka ia o kanaka e hele nei ma ke alanui e nana pono ne iaia. Huki iho la oia i kona uhimaka a hoomaka aku la no i ka hele ana a hiki i kona wa i hoe aku ai i ka hale hoolulu kaaahi o ka Uwapo Alahaka o Laana. E hoomaka ana kekahi poe e komo aku iloko o ka hale. Ua komo pu aku la-oia a noho iho la ma kekahi noho kaawale loa.
Hooholo iho la oia i kona lima iloko o ka ekeekee o ka holoku a pa iho la kona wahi ekeeke dala. Nana no i hookomo me kona mau mikillma a me ka hainaka, aka, ua paiaka loa oia a hiki mai i keia wa. Wehe ae la oia i ka ekeeke a ike iho la ua pau pono no kana mau wahi kenikeni ponoi he $215 me ka hapa. O ka hapaha kana i lawe ae, a iaia i hana ai pela, ua ike iho la oia i kekahi wahi apana pepa ma kekahi mahele o ka eke. Huki ae la oia a nana iho la. He wahi apana pepa ia i haawi ia aku iaia e kona haku hale wahine o ka Hotele Kakela Dova, ma Dova, a e kau ana hoi ka inoa o kekahi hotele o Ladana a Berela i noho al i kona wa i hiki mai ai i ke kulanakauhale, a ua kakau pu ia ka ino o kekahi hale hoolimalima ma Boyswater.
“No keaha hoi au e hele ole ai ilaila i keia wa?” wahi ana i ninau iho ai iaia iho. He loa ke alanui a`u e hele ai, aka nae, e nalo ana au mai ia Desemona mai a hiki i ka wa e maopopo ai ia`u ka`u mea e hana ai ma keia mua aku.”
Puka aku la oia iwaho. O ka hoea ana aku no ia o ke kaa ahi. Ua pau aku ka hapanui o na ohua i ka hoi a me na kaa pu. E ku ana no he kaa. Kuhea aku la oia, kau iho la a holo aku la no kahi ana i manao ai e loaa ona maha.
Ua lele koke iho la o Berela i lalo, uku aku la i ke kahu kaa, alaila, hookani aku la i ka bele kahea o kahale. O keia bele kuhea ana i hookani ai, aia no ia ma ka ipuka e komo aku ai iloko o ka mala kihapai pua o ka hale. O keia mala pua, ua pale ia a kaawale ma ke alanui me kekahi pa hao kiekie. Ke nana kilohi nei o Berela i keia mau mea a pau, aka, aole i loaa ia ia he manawa e nana hoomau aku ai mamua o ka hemo ana mai o ka ipuka pa a ku ana he wahine haia imua ona. Kono mai la oia ia Berela e komo aku iloko, a ma ia manawa pu alakai loa aku la a hiki i ka hale a pii aku la ma ke alapii no ka hale o luna o hookipa aku la ia Berrela maloko o ke keena hookipa e kiei iho ana maluna o ka mala pua. AQ noho o Berela, o kona wa no ia i nalo koke aku ai.
Aole no emo iho, hemo mai la kekahi puka a komo mai la ka haku hale wahine. O keia haku hale wahine, o Miss Kamanawa kona inoa. He wahine ailiki oia ma ka hanau ana a he nanaina ailiki kona ma na ano a pau. He helehelena kona o ke ano ohaoha, he oluolu a he piha lealea, i awili pu ia me ka naau auwai. No umikumamalima makahiki kona malama a hookele ana i keia hale hoolimalima. He wahi wahine hana. Hee hoomakaulii pu no hoi, a i keia wa i loa aku ai ia kakou, he wahi wahine alliki oia i loaa he wahi waihona dala mahuahua. Ma kekahi ano o ka poe ailiki, e ka mea helehele, he poe lakou i ona ia e keia me he naau oluolu, pela no hoi ko kakou wahi haku hale wahine hou.
“Owau o Miss Kamanawa,” wahi ana i pane aku ai ia Berela me ke kunou pu ana aku a me ka minoaka pu. “Ua hai mai nei kuu kauwa wahine ua makemake oe e ike ia`u. He oiaio anei?”
“Ae,” wahi a Berela. “O Miss Star ko`u inoa. No kekahi mau la i hala ae nei, ua hoohala ia e a`u he mau hora pokole ma ka Hotele Kakela Dova ma ke taona o Dova, a oiai au malaila, ua haawi mai ka haku hale wahine he palapala kuhikuhi alakai nou a nou kou hale, a ma ia ano au i hiki mai nei.”
Alaila, e like me ka mea maa mau ia Berela, hoike hou aku la oia i ka moolelo pololei o kona ola ana a me na mea a pau e pili ana nona, a ma ka hooki ana, ua panai hou aku la oia me ka ninau ana aku.
“Ua lohe aku la oe i ko`u moolelo mai ka mua a ka hope, ua hiki anei ia oe ke haawi mai i wahi keena moe no`u?”
“Me ko`u naau a pau loa, e loaa no he keena moe nou. Ua hiki ia`u ke haawi aku i kekahi keena o mua o ka hale ekolu no elua dala o ka pule me ka hui pu ana i na lawelawe a me na hooponopono ana a ka haiawahine. Malia he wahi makalei oe i hoe mai nei i o`u nei i keia kakahiaiaka nui loa, no ka mea, ia`u i haule mua aku ai ko`u nanaina maluna ou, ua pipili paa aku ko`u manao o ohohia ana mahope ou. He mea kaumaha no hoi ka ike ana i kekahi wahine opio a kulana i like me kou e hele huli ana ma ke kulanakauhale o Ladana nei i ona wahi keena e hooluolu ai i ke poo. E kala mai nae ia`u. Ke lilo nei au i ke kamailio a hoopalaleha aku la ia oe. E hahai mai mahope o`a a e alakai aku no au i ke keena a`u i manao ai nou.”
Ua eu ae la o Berela me ka hoihoi nui. Alakai ia aku la oia no elua alapii a hiki aku la i ka hale ekolu, a komo aku la iloko o ke keena. He wahi keena moe keia i hoonani ia me ka makaulii. Ua paa na paia me ka pepa, a ua halii pu ia ka papahele me ka moena.
“Ua lawa ae la; e noho au,” wahi a Berela i pane aku ai me ka hoihoi nui. “Aole o`u wahi okoa aku i koe e hele ai. Ua hookuu aku nei au i kuu kaa, a aole o`u wahi e ae e hele aku ai.”
“Ua ae au e like me ka`u i olelo mua aku nei ia oe. Nou kena keena. Nou na mea a pau. Aka, alia oe e pulale. Ua maluhiluhi oe ma ka`u ike aku. Ua loa kau alahele i hele mai nei. Ua nani hoi ua loaa ia oe ko`u inoa a me ko`u wahi i noho ai, hookahi wale no a`u wahi olelo hope—o ka hale ia noho iho. O ka hale keia maluhia oe. O ka hale keia nalo kou mau kina a me na hala. Ua lohe au; iloko o`u nalohia ia mau mea a pau loa. Ua maemae oe imua o ko`u nanaina.
“Hookahi nae mea i koe a`u e hoike aku ai imua ou alaila hookuu ae keia mau kamailo ana a`u. Alia oe e lawe e i ke keena. Alia oe e pulale. Ke ike aku nei au ua pololi a maluhiluhi oe. E iho hou ae kaua ilalo i ke keena hookipa. Malaila kaua e noho hooluolu ai a hiki i ka manawa e makaukau ai kou keena a ho-a pu ia hoi ke kapuahi hoopumehana. Lalapa ke ahi o kapuahi, hoopumehana pu i ke keena, pela e pumehana a oulolu maikai ai kou hiamoe. E Aae hou mai ia`u e panai aku no ka manawa hope loa i ko`u manao, aole loa mai kinohi mai i hana ai e like me keia i kekahi me okoa aku, a ia oe wale no. Ua pahola aku nei au i na mahalo a pau ma ko`u aoao a`u i ike ai. Ina ae kaua no ke keena hookipa.”
Maemae keia mau olelo i pa-e aku ma na pepeiao o Berela. Aole hiki iaia ke hoonana iho. Eu ae la oia a hahai aku la mahope o Miss Kamana. Ua pahola ia aku imua o Berela na mea ai a pau. Ua ai oia, ua inu a ua kena, a no ka manawa hope aia oia maloko o ke keena i haawi ia aku nona e hooluolu ana iloko o na oluolu a me na pumehana a pau i hapola oluolu ia aku imua ona.
Aka, e ka mea heluhelu ia Berela i loaa aku ai ia kakou iloko o o keia keena, e noho hookahi ana
Iloko o pa luhiehu o ka maluhia, a e aha ana la oia iaia e noho ana, ina hoi e hoomahui iho ka kaua ninau ana pela?
Eia paha ke kuailo: E noho ana o Berela, a o na akaku o Desemona ke ku nei imua ona. O na hoomanao ana, o na halia ana, aia lakou a pau ke ku aku nei, aia iloko ona kei mau kahoaka a haawina a pau. E ka mea heluhelu, ke hoomanao nei o Berela no Desemona. Ua ike pu ia aku oia e kakau ana. Ae, e kakau ana oia ia Desemona. E kakau ana oia penei:
“Dear o kuu puuwai
Eiaa au ua hala:
Send me your love
Ever mine.
Mai poina ia`u—
Oh! Aole, aole loa;
Nau nei a mau,
A hui hou kaua”
Aka, e aha hou ana o Berela? Ua ike hou ia aku no oia e kakau hou ana. E kakau ana pehea la? E kakau ana penei, a o kona manao maoli ia no Desemona:
“E kuu dear Desemona:--Ia`u i haalele aku ai i ko kaua hale hoolimalima a ao ko kaua pupupuhale i hui a launa a hookamaaina ai, na manao au e ehel mai a e lawe ae i ko`u ola ponoi. Na keia mau lima palupalu e hooko i ka manao a na kahi manao kuokoa uuku iloko o ke kino e hooko piha akau i na mea a pau i manao ia. Aka, aole i hooko ia ka mea i manao ia. Me he mea la o kou akaku no ko`u lama hoopakele, a o ka oi loa ae nae o ka makua ma ka lani. O ka manao nui iloko o`u, oia no ka pepehi ana ia`u iho. Ua hele mai au no ka Uwapo Westminister. Ilaila au i manao ai e hoonalohia aku no ka manawa pau ole ia Berela nei. Ilaila e lele iho ai o Berela iloko o ka muliwai a make. Ilaila, a ma kekahi poe a`u i ike ole ai keia kino nei. Aka, ua pale ia ae ia mau mea a pau. Iala ma ka lani a ia oe pu paha kekahi, ua loaa iho la ia`u ka palekana. Ma ia pakele ana mai o`u, ua nuwana hele mai la au ma na alanui a hoea ma keia wahi a`u e kakau aku nei ia oe. He wahi keia no ka maha i loaa ia`u, aka, e kala mai, ina au e huna ana i ua wahi nei. E i iho paha auanei oe, no ke aha la ke kumu? Eia: Aia a hui hou kaua ma kela ao. Ehaeha ko`u naau ia`u e kakau nei i keia mau malala olelo maluna ae, aka, aole e hiki ia`u ke huna iho i ka mea oiaio. Aole au he wahine mare nau, e kuu Desemona; o ko kaua mare ia ana he mau hana hoomakeaka wale no ia. E hai aku ana au ua palekana oe a ua kaawale oe mai ko kaua noho na mare ana he kane a he wahine. Ia kaua e ku ana mamua o ka ipuka o ka halepule, ua manao au aia au iloko o ka nani e oi mau loa aku ana no ka hopena a ma na paepae kapu o ka Paredaiso, aka ua ike aku la au iaia i ka malalo ana ae—o Vane Konaroe, kuu kane mare! E aloha mai ke Akua ia kaua a elua! Aole loa au e ike hou ana ia oe, aka e pule no au i ke Akua nou a hiki i ko`u mau la hope; a ma ia manawa, ke manaolana nei au e nalohia aku ana kou aloa no`u iloko o kou puuwai, a e lilo no oe i kanaka e noho ana iloko o ka hauoli mau. Aka nae, auwe e kuu Nobala! He mea pau wale ke ola o ke kanaka, aka aole loa ke aloha. E aloha no ka manawa pau ole! BERELA.”
I ke kakahiaka o kekahi la ae, me ka @ a o kona maka i ka uhi maka, a me kona haalele ole ana he wahi moali e hiki ole ai ke ike a hookolo ia oia, hele aku la oia no @ hale leta a hookomo aku la i kana palapala.
[Aole i pau.]
Ua pau ka makahiki 1892, a eia i ka makahiki 1893 e hele nei, o ka mea kupaianaha aole i pau ka Ahaolelo pauaka.
Ua hala aku ma kela aoao mau o ka ahonua, o Mr. Kapou (e kau alani mau ana ma ka huina o alanui Moi me Papu). Ua haalele iho oia i ka ohana, na makamaka a me na hoaloha e paiauma aku nona ma keia ao.
NA LETA
[Aole o makou makemake e lawe i ke koiko o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo@ ko makou poe mea kakau.]
He Leo Poloai Aloha.
Imua o na makaainana oa ke Alii ka Moiwahine Liliuokalani, o ke kalaunu o Hawaii:--Aloha Makahiki Hou oukou a pau loa.
Me ka leo aloha o ka hauoli au e panee aku nei i ko`u hikimua no keia makahiki 1893, me ka puana ana ae i keia huaolelo o ke ohohia, “e lawe, e lawe i ka nupepa KUOKOA a me KO HAWAII PAEAINA i huiia,” oiai ke wehe mai nei ke alaula o ka makahiki 1893, ke kani nei ka moa a eia kaua i ka pili o ke ao nei.
He oiaio, o keia wale no ka nupepa e o nei i ka inoa hoano o ka nohona kuokoa ana ou e Hawaii aloha, ka nupepa hoi nana e papahi nei ka hanahano a me ke kilakila maluna ou e ka lahui Hawaii, “ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii,” a i keia makahiki e ike ai kakou i na hana kupaianaha o ka lokomaikai o ke Akua kiekie loa. E kani ana ka leo o ka bele i ka po o ka la 27 o Novemaba, he leo e hoike mai ana, ua hiki mai ka manawa Iubile no Ilawaii, ua piha ke 50 makahiki o ka noho Kuokoa ana o ka Pae Aina Hawaii malalo o ka Hae Hawaii.
O keia nupepa no ka oiaio nana e hoike pau mai nei na pauku gula o ka Baibala, a he alakai maemae loa no na kula Sabati ou e ka lahui mai Hawaii a puni na pae moku. O keia nupepa no ka mea n ana e hoolaha moakaaka mai nei na kuleana aina, ua pau i ka moraki ia, a ua lilo loa i ke kuai kudala ia.
O keia nupepa no ka mea nana e hai akea mai na hoolaha waiwai hooilina o ka poe i make, a me na hooponopono naauao e ae, o na ano a pau i ike nui la e kakou a pau. I ike i ka moolelo waiohia o ke keiki makua ole o ke aupuni o Hawaii, ka mea nana e kuekaa aku na luahuna o ka poe naauao. I hoomaopopo i na kahua kalaiaina naauao lua ole no ka pono kuokoa o Hawaii, ke aloha lahui oiaio, a me ke kupaa luli ole no kia Lei Alii Kalaunu o Hawaii.
O keia no hoi ka nupepa nana e noii nei i na mea pohihihi o ko Kalani mau pono a me na hoike ouli o ka buke akeakamai, i huli ia i ko ke kanaka noeau a i hoomakaukau ia no ke kau koho balota o hiki mai ana, a wahi a kahiko, “i ka lani no ka ua, waele e ke pulu olalo.”
Nolaila, e o`u lahui oiwi oiaio, e hea mai i ka lei momi KA NUPEPA KUOKOA me KO HAWAII PAEAINA i huiia e kipa a e komo maloko, eia mai ka makana, he mohai na ke aloha. Ua ike kakou a pau i ka rula paa o ia oihana kilakila, me ka hanai ai aku pela no e loaa mai ai.
IOSIA VAN INGEN.
Wainaku, Hilo, Dek. 29, 1892.
Na Hunahuna Mea Hou.
ALOHA OE: -- E oluolu oe e hookomo iho i keia poo manao ma ke kahi kowa kaawale o kau hiwahiwa i ike mai ai na kini makamaka o`u mai ka hikina o ka la i ka Mokupuni o Keawe a ka welona a ka la i Lehua, i ka noho ana o ka aina o ka ehaeha. Ke ike ia nei iloko o keia mau la a ka makua Mr. A. Kaneoalii Hutchison e Lawelawe nei i ka maluhia o ka Panalaau, aole no paha i pau loa na aweawe o ke koena ma`i, mai ka makua i pau ma kana mau la lawelawe ana, aole oia wale, o ke koena nonohua o kekahi mau poe pili a ai alo o W.H. Tell, eia no lakou ke hooulu mau nei i kekahi mau hana pono ole, aka nae hoi o ke Akua ka mea i ike i ka mea pono a me ka mea pono ole.
Ma ka la 16 o keia mahina ua hopu ia iho la o Mr. Kaaipalena Kailimai, no ke komohewa i ka Panalaau me ka palapala ae ole mai ka Papa Ola mai, a o keia mau hana a pau ua lawelawe ia e like me ka hele ana o kauwaki, ma ka Poaha la 15 ua ku mai ka Mokolii, ua hele aku keia Mr. Kailimai a i ka makua A. K. Hutchison a koi aku e ae mai ia laua, (oia hoi me kana olelo ana o mama,) e kau ma ka Mokolii ma Kalaupapa, no ka maluhiluhi loa hoi o mana i ka iho ana mai i ka pali, ua hoole mai ka luna Nui A. K. Hutchison, nolaila, ma ia mauawa ua loaa iho la ka ipukukui ia A. K. Hutchison, eia pu o Kailimai me kana wahine iloko nei o ka Panapau, nolaila ua kauoha aku ia i na Makai aupuni ina ua ike laua ia Mrs. Kaaipalena Kailimai, ua ne aku laua me ka hoike aku ua olelo aku keia Kailimai ia laua he palapala ae kona a me kana wahine mai ka Papa Ola mai, hoopunipuni, oia wale no kai ae ia mai, nolaila ma ke kakahiaka o ka Poalima ua houna aku la o A.K. Hutchison ma ka a hai leta he palapala ia Mr. Meyer Ekena o ka Papa Ola e hoike ana no keia komohewa a me ke kauoha pu aku e kelepona aku i ka Lunakanawai e hana ia i palapala hopu no keia Mrs. Kaaipalena Kailimai, nolaila, ua eleu mai la ka lunakanawai D. Kalauokalani i kana apana hana, ua hana ia ma Kaunakahakai, ua hopu ia iho la o Mrs. Kaaipalena Kailimai ma ka hoohiki ana a na makai o ke aupuni o Kanuha a me Kaaihue, nolaila, ua noho ka aha hookolokolo a hoopai ia o Mrs. Kaaipalena Kailimai mamuli no o kona ae ana ua komo a hele maluna o ka aina o ka Papa Ola me ka manao ua pono ka hana a ke kane, aloha wale keia wahine, aloha kakou e ka lahui Hawaii i keia mau hana luuluu he hoopunipuni, he umikumamalima dala, ($15) ka uku hoopai, nolaila, o o`u mau makamaka a hoa`loha o ka ili hookahi, he mea ehaeha keia, e nana e imi a loaa pono ke kuleana kupono alaila, hele ana hoi paha me ka menemene ole o na wawae, oiai ua kuleana.
He mea oiaio o ke aloha ka mea nana i kaualako ia kakou e hana i keia mau hana, aka nae hoi he mea hiki no ia kakou e hoomanawanui a loaa ke apono me ke kuleana; oluolu ka manao ke hele, a he mea oiaio no hoi la`u ke hoike ae ma keia hopu ana ua maluhia ka Panalaau, aole hele wale ia e na kokua i loaa ole ke kuleana ia lakou mai ka Papa Ola, e nana mai i keia, oiai o keia kekahi o na anoano nana e hooala nei ka hewa nui ma ka Panalaau, aole oia wale, aohe maluhia o ke kanawai ma`i lepera, ke ike nei au i kela mau la ke hele nei kokahi mau poe me kekahi mau palapala noi i ka Papa Ola e hoihoi hou mai ia W.H. Tell i Luna Nui hou no ka Panalaau, a ua lohe au he mau haneri inoa i loaa, o keia mau hana a pau mai waho mai ke kauoha e hana, a o ko`u lohe o ka Peresidena ka ka mea nana i kauoha mai nei i na paalalo o Wm. Tell e hooikaika, aka,, ua ehaeha loa ia au i ka noonoo iho i ka hupo o keia poe, ua manao paha lakou nei he poe hupo loa na lala o ka Papa Ola e ae hou e hoihoi i ka lakou kauoha, aole! aole!! He poe keonimana maopopo lakou. E hoomanao o ka mea ka i loaa i ke kiko eleele oia ka ka Papa Ola e apono ai, aole! Aole!! Aole loa no.
Nui ke kai o makou i keia mau la me ka makani a me ka ua, ua lawa au me keia mau mea hou, nolaila ke haawi iho nei au i ko`u aloha piha palena ole i na keiki oniu hua metala a me na hoa helu helu o kau hiwahiwa, aloha a nui loa na hoa kaana like o keia puolo o ka chaeha.
W. K. KAPALAPALA
Kalaupapa Molokai, Dec. 22, 1892.
Ke pii mahuahua mai nei ka makemake ia o ka Chamberlain Colie Chorela a me Diarrhoea Laau lapaau Oia, mamuli o ka ike o ka poe a pau i hoao i na hopena maikai i loaa mai, a na lakou aku hoi i hoikeike aku i ko lakou man hoalauna. Ke hilinai nei makou aohe mau hookaulana kiekie e ae a nui. E kuai ia aku no e na mea kuai laau lapaau a pau, BENSON, SMITH & CO., na Agena ma Honolulu.
He nui ka hoonaluea ana a ka ma`i ma ka opu i keia kau, wahi a G.W. Shivell, ka mea kuai laau lapaau, o Wickliffe, Kenetuke, “a ua nui launa ole mai na noi no ka Chamberlain Colie, Cholera a me Diarrhoea Laau Lapaau Ola. Ua hoolilo aku au ma ke kuai la eha mau omole o kela laau i keia kakahiaka. Ua ike ia kekahi ola ano kupanaha a keia laau, a ma na ma`i no a pau ua keu a ka holopono.” E kuai ia aku no e na poe kuai laau lapau a pau, BENSON, SMITH & CO. na Agena ma Honolulu. 2406-4t