Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 1, 7 January 1893 — NU HOU HAWAII. [ARTICLE]
NU HOU HAWAII.
<> ke Keein a kn L > no o k(; Ki:ok<i.\ i n ;!i > i!i > n*-i rnc ke Keen.t Kmi !i:jk-, u » m.ikaukau no ka hooliin Uirn < aku i k:i p»f» miKemiko. Ma ku niiui :«k*i nei a ko Kin:iu i :toit» i hiki iaia ke ku m.i ri;i n\v i o !<tw»i!h:io a ino M iliwkon.i, a nol".ii» Hi Inwe io:l j:i n i olni-i m !ioo!t-!t' ii m i HiiiaWa. M.iliope :ikti <» ka !;i !"> o lunuuh nei. o ku p»u a piu i !io ikiiu o!e i ko I;tkoii iiiau auhau, <• pakui ia mai iina !i" wmi !nj>:thutiori in:ilunu o kela u iue kei.i tiula. ka iiuinu !;t o ku Poiiiiiia lu>- {>(.' !ou o I)ekcmabi i puu, i liualele in ti ai ka mokukauu Beritaiiiu "Hiphue" ia IIotiollii :i M**i a !iol > aku iu no Sunioa a ine i\ ina. l't nee k«' K»*eria oke Ki okoa mai keia it a :'>, a ii t iloko o kti i ī*i!«*j»,«i {► )M'»i ina U t lleln 10 Alaihj: I\■.{'•{■•;, !lo:r'iui:i. Miloln e I,i •t fi > i.iiii iii'iiiip.»:) i i ka j».m- i »' niiim »n ti .l ( r a lioo in i :i ! \'t u • n,ii tii L *t t m iluii.i i> ka iir.»!«'iiiiiit t4 lli:> tli» Jan •iio", n;i A'iiei ii*; :t me u i wahi e ae nia k;« 1 t inua o lanuaii nei, iu inuu leti a mu 103.'» 111111 nupepa. Nni koia. t'u wuiiio mai <■ Mi\ ('. W. Itev-in>!tl-i i i:<»ri 1 noln» ana 110 ka Pupa Oin, 110 ka hoiuniia ana inai o kona uku inulama i $lāt), oiai !u>i, 111 mti i ka lawe ika $200 oka malama niaiuaa aku. !•! haawi hoti una o Mr. Wray T.iylor ! anaina hookani o«»una malokn o ki luakini o Kaumakapiii i ka po o ka Pualua ae nei, lunuuii 10. !ie muii me;i ano hou kekahi i okoinoia iloko o keia |>;i p:t kuhikuhi hana, si e m ikahehi ana no ka poo e liele ae unu, Ue ike kumaka ilio.
0 k:i Uuokuku kipu pololei a ka Ilui It:ufelft Ili\\vaii i maimoia ni e hooko mu ka la kulaia mua ilio nei o kn uiiikuhiki hou, uu hoopaneeia ni uuuli o ka iniule makawaiu una 111:1 i u u;i paka ua a nie ka pa nna iuMi o ka makuni kukulu lu'iua mnmua p»no mai o ke awa. 1 ka l*o:to:i>) i liula, oiai aolo i kak.m i 1101 l.i ka Bi!a llaawinaaua ii 'le hoi na Luna aupuni a mo na paaliana o ke aupuni i ka uku 010. Akn, mnmuli o ka pilikia loa o na kauaka hana alanui, ua uku 'a aku lakou malalo o ko ke Kuhina Wniwai hoopaa maoli nna i kona inoa.
o kahi Lmmliooponopo o nnmu haolo KiMiu'i.-* Cr. lI.u*(lon ok» nupepa {S Ka L -o l ' i hopuia iho nei 110 kona ho uma an i mai ho aa hakaka i ka liunuhooponopono o ka "Hulomua'\ ua haokuowaia nku oin maluu i o ka m >!cukiuta I> >ritanhi a ua hoonalowalo aku i koaa uiaii maka mui keia nina aku. O ka poo a pau ho mau wati ka lakou i waiho ai nu» ka haole hana waU C .1 Parsoti3 e hana ia ai, ko kauoha mai nei oia ma ka olelo hooiaha 0 puka aku nei ma ka pepa 0 koia la, e kii koko aku mamua o ka la 1 o Apori!a ae noi, a i ole ia e wailio ia malaio o ka hamare a ka Luna Kiulala no ke kumu e hoi ana i ko na aina 0. Ma ka la 26 o Dokomaba, ma Ilaiui, Maui, ua pepehi iho la kokahi lapana knno kmnaknhiki o ka mahiko, i ka wahine lapana me ka maewaewa ma ka okioki ana me pahi oki ko. I ka wa a ka wahine e kuhea la me ka leo nui e kokua, ua holo aku no kekahi poe e hoao ae e uwno, aka ua hooweliweli mal la ka pepehikanaka ina ehookokoko aku, alaile 0 pau pu ana na poo i ke oki la. 1 ka lima koko e pepehi la uie ka manaonao a hoomaopopo e make nna, ua holo aku la oia iloko o ko a pepehi iho la ia a make loa. Aka 0 ka wahine, aia oia keola ailiiU ia ma ka iono liope me ka maopopo ole. aolo i maopopo he waliino mnre paha ka mea e ola ailiili la na ka mea i make, a i oie he wahine paha na koua puuwai eleele i ono ai, a no ka ioaa ole iiana i keia karaima.
I Ke hoi hou mai nei ka pumahana aua ha'o hoi ka hakukele ana ona alanui. Ua kaa ka la «-konohi'* o na pake i keia makahiki ina k t !-* !«? o Fei>erunrt. <) ke kiekie o pun Ohi.i, a o T;tnhoi ka in«n !i oi i kela pan ; kiekie mahope i*ku <> Puowinu, he : 2,013 mau knpuai. E f!i tl:uni ka Oihana Kinaiahl o H<m"!uiu i ka U 3 o Fel>eruari aenei, » la hookahakaha no lakou ; e !ifee ine ka lakou h<x>hoio an.i. ("a iiookoiiu ia aku o R. Makaha!u|m i Lunakanawai no Ewa i ka la 4 o lanuari nei, ma kahi o EnooH .John*on i waiho mai. L r a !ia!:t aku ka mokukaua Boselona i ka aloalo kai i ke nwakea Poakolu nei, a e hoohiki !oa aku ana paha i llilo ma ia hunkni. I ka la 22 o Dekemaba i haia, ma Kealia, Kauai, na tnr\ke aku !a o Mw. Livi, wahine a Janieft W. Hus!i. He mai flva ke kuinu o kon.i iw;ike ana.
Mu Kapja, Kauai, i k:i Li impe nuiu 1803, ua hoohui ia imt ku mure u ftev. J. M. Keuloha, o ('. Lono Kelekomu me Surah Kapeiehn.i. Ut luiawi aku nei ka Papa Olu i k;i aelike o ka hoolako ana inai i na pipi i na nia'i leper<t o Kalaiipapa, i ku llui Hanai Hololiolona o Ilalenkala.
Ua l:oi e mai ka Miiluluni i ke nhiahi Poahu nei, mamuli o kona hooh!ki!iiki nnu ae i na hoike o ku hihiii pepehi kunaka o Kona u l >su ke Kinau i Kohala i ka Poakolu. 1 ka Poalua iho uei i ptu ai na knla la nupuni i ka lioomaka hou i l;e uulu ;i j>:ini ka uma. (> ka liooin;ik:i uua keia o ka makaliiki hou, a malia o eleu !oa ka oihnna naauao inu keia kau hou. Ma kela walii e kokoke ana i ka "Uay Viow" a ma ke aluahi Poukahi nei, ua lohea aku he leo holina 110 kekahi wahine 110 eluu a ekolu manawa. Ile eliu ahiahi liape nuia nku la paliu.
Kani ka aka a na luna aupuni i ke awakea Poakolu nei, i ke kukala ia ana mai ua kakau inoa ka Moiwahine ika Bila Haawina. Ai ka au'ma la iho, ua pau na luna aupuni i ka uku ia mai. līa hala aku maluna o ka mokuahi Australia o ka Poakolu nei na alii Ahaolelo 11. 11. Hiiul ame J. N. S. Williani*, no na aina e, aole laua e hiki hou mai ana a hookuu keia ahaolelo. Ile la paapaana huna ka Poaha nei o ka Ahaolelo, a o ka 163 hoi o ua la o ka noho ana, no ka mea, he umi hila i hoohoio ia no ke kakau poepoe, he ekolu ī hooholo loa ia ma ka heluhelu ekolu a he ekolu 1 pepehi ia. Ua puni i ka nupepa puka inalama namu The hueiul o Ilonolulu nei, ka hapalua keneturia makahiki o kona oia ana mai kona wa i hookumu ia ai e Kev. S. C. IXimon a hiki i keia wa e hooponopono ia nei e llev. S. E. Bishop.
O ka haole nona ka inoa PeteiQuinn i nahu ai a moku !:a pepeiao heuia 0 Thos. Mulien i ka la 23 o Dekemaba i hala, ua hookolokolo ia imua o Luuakanawai Apana Foster i ka la 1 0 lanumi nei, a ua waiho ia aku la no ke kau kanpuni o keia malama ae. O ka la 30 ae nei o keia malama, ka manawa e li ia ai o ka lapana pepehl kanaka Mnstuia maloko o ka halepaahao o Kawa. Pehea ana la, 0 hoopanee hou ia no paha auanei ka manawa e U ia ai, no ka mea he elua manawa i heopaneeia ai kona li ia ana ina ka amnun.
Ua hoopauhi aku na Kapena Makai W. Kamana, D. Makaila a me Kakiana H. Kekona mai ka puali makai aku o Honolulu, no kekahi kuiuu hilahiia ina he oiaio. Ua pani hi aku na makalua o na kapena i hoo|>au ia, e Albert MeGum a me A. S. Mahaulu, a ma kahi o ke Kakiana i liohemo ia. o Charles Waliaee. Ke koho ia nei e ka poe i maaniaaleii iki i ka hoouluulu ana i na lilo oka holo ana i ka hoikeike nui o Kikako i keia Mei aenei, aia no ia ma kahi o ka $460 pau loa mai ka haalele ana ia Honoiulu nei a hoohiki hou mai. O keia kaahele ana, he kaahele ana ma ka papa akahi, a peia ka noho ana ma na hoteie. Aole i hui la ma keia heluna, na hoohuelo ana i na paii, na leaiea punihei wale aku, aka ma ke kupono e oluolu maikai ai ka hele ana a hoi mai.
Ua laweia aku ma ke "Klnau" o ka Poaloa iho nei, oJ. C>sta a me kana wahine, na kino kanaka i hoopiiia no ka pepehi kaoaka. E noho ana ko laai hihia imua o ke kau kiare o Hiio ma keia malama, imaa o Lnnakaoawai Kaapuni F. S- Lvman< Ua holo pu aku o C. W. A-hford e pale i keia mau paahao maluna ae.
Me na omaka wai no e hanini ana i ka la hape nuia nei, lanuari 2, ua hoao ae la no na kamaaina a me na malihini o Kapalamauka e malama i mau papaaina hoomanao a hoomaikai i ke Akua no kona hoonee ana i ka 1892 a oiii ana ka 1593 me ke aloha. Pela no i hoomauia ai a hookou wale me ka maiahia. Ua makemake ia na haumana Ku|a Sal»ti a pau loa o Kawaiahao a me na apana, e akoalrtxi ae ma ke anaina paani a hoohuna e malama ia ana no na kamalii ma ka liale noho o Mr. W. lt. Kakela ma ke kihi ona huina aianui Victoria a me Kinau, mauka aku o Kamaki Kuea, mawaena o na hora 2 a me 5 o keia auina Ia Poaono, lanuari 7. E kii ae na kainaiii i na kikiki ma ke Keena Loio o Mr. W. R. Kakela.
E keh* kaikamahine opio o Honnkaupu ae nei, he makuahine kupono hoi no keia mua aku, aole no hoi e nele ka puapuai uiai o na huaolelo oluolu mni kou puuwni inaij a me ia hilinai ia pela, a nia kt auwina la o | ka Poakahi iho nei, ninau aku la j kokahi makamaka wahine imua o » kona m.iii ho.i kanaka 110 ke'iahi o kona ohana, a o ka pune i loaa mai, i iiewnau olelo kuponoole. 3[anao io * no anei oe he pane hanohano kau ? Aolo, nolo loa. Ua lawe ia mai iloko o ka Alia--1 olelo i ka Poaha nei, lie olelo lioo- ; holo i» hoouna ana i ke kulanakauhnle o Wasinetona i Komite elima lala o ka Ah;»olelo, no ka huli ana i na ike v kukulu ia ai na launa kalepa kokoke loa ana mawaena o Ilawaii nei a me Amenka Huipui:», me na lilo he t'lir»a tausani no ia huakai. Oke Komite, ona Ilon L. A. Thurston, 11. W. Wilcox, J. Nawahi, J. Iv. losepu a me J. 11. Waipuiiani. E noonoo ana ka Haie i keia olelo hooholo, a ina he mea waiwai, alaila e hooholo ia ana. Aka ke kue nei kekahi poe no ka mauae aku o ka mana hooko a me ka hoonui lilo wale. O ka la ano nui o keia makahiki hou, oia no ka Poakolu, lanuai'i 4, no ka mea, ma ka hora umi o ia la i kakau inoa ai ka Moiwahine i ka Bila liaawina a uku ia na luna aupuni ia Ia; ma ka hora 11 mai, ua haaleie mai ka mokukaua Auierika Boselona i ke awa a holo paikau rtku la no Hilo; hora 12 a me hapa, niau aku la ka mokuahi AusfraUa no ke awa ipuka gi'la o Kaleponi; hora 1:41 iho, lawe ia mai ana ka lio makapaa (olelo hooholo hilinai ole i ka Aha Kuhina) e ka Luna o Koolaupoko; a mamua ae o ka horft 4 o ia ahiahi, ua hoolewa ia aku ua lio makaapa la no kula o Kaiwiula i ukali hookahi ia e ka mea'nana-ke kupapau, me na hapai pahu ame na huki kanla he 19 a pau ko lakou nui. No na inoa, e nana ma kekahi wahi e ae o ka pepa o keia la.