Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 3, 21 January 1893 — Ke Awa o Puuloa. [ARTICLE]

Ke Awa o Puuloa.

[Hoomau ia.] He nui loa ka poe loea a nui no hoi ka poe naauao i olelo, o ka ae ana aku i keia kuikahi, he keehina mua ia a Amerika ia Hawaii nei, aka, ua pau kela kuikahi, pehea ua lilo anei o Hawaii ia Amerika? Kupanaha maoli no hoi oe e Hawaii ponoi, ua hoike akea ae o G. W. Pilipo, ka liona o ka Pakipika, e lilo ana o Hawaii nei ia Amerika ke ae ia kela kuikahi, pehea ia kela mau wanana ana a kuu kaikuaana. Eia ka mea i ike ia ma ia wanana ana, ua hoka wale aole i like ko'u manao, me ko'u kaikuaana, nolaila, he nui kuu minamina i ka pokole o ka manawa o ka hana ia ana o kela kuikahi; ma ia kuikahi i hanaia ai ua pii ae na kanaka Hawaii ma ke kulana me ko na haole waiwai, a pela no keia kuikahi e hana ia nei mawaena o Hawaii a me Amerika Huipuia. E pono ia oe e hana i na mea e ulu hou ai na pomaikai ou e Hawaii ponoi, ke olelo hou mai nei hoi kekahi poe, he nui io no ka pomaikai e loaa ana, aka no na haole wale no ia pomaikai; no ka mea, o ka uku hana, he kupihipihi omilumilu uuku loa wahi a ka haole ka uku hana o na kanaka, aia no a he haole ea, alaila nui ae la ka uku hana. Nolaila, ua ike no o Hawaii ponoi he mau pomaikai no ke loaa ana, aka ma ka uku hana he uuku; nolaila ea aole e haawi aku ia Puuloa ia Amerika, ke olelo nei au ia oe, e hoihoi aku oe ia manao ia oe iho. Ua heluhelu au i kekahi mau manao o kuu makamaka o Davies, e hoike ana, aole pono e ae aku i kela kuikahi e haawi ai ia Puuloa, aole ka e loaa ana he pomaikai ia oe ma ia hana, a ma keia mau olelo keakea wale ana a Davies ia oe e Hawaii, he

mea maopopo wale no ia ke nana aku kakou. O Mr. Davies kekahi mea halekuai nui e ku nei iloko o Honolulu, eia ka noonoo iloko ona, aole ona makemake e kukulu hou i kekahi hana ano nui iloko o Puuloa, mamuli kukulu ia na halekuai nui ma ke awa o Puuloa, a hele aku kekahi poe kalepa waiwai malaila e kuai ai a haalele ia kona hale e kekahi poe mea dala, aole e kuai ia, oia hoi kekahi mau pomaikai nui e loaa ana ia oe e Hawaii ina e wehe ia ana ia awa, e kukulu ana i mau halekuai nui hou malaila, a e loaa ana ia kakou na lole oi loa aku o ke emi mamua o ko Honolulu nei. Nolaila e ae aku kakou ia mau manao ana, aka ina e manao ana o Amerika e lilo loa iaia ia wahi ma ke ano he panalaau no Amerika, a na Amerika e hoomalu ia wahi me kona mau kanawai, ke hoole aku nei keia peni aole loa pela; ina no e like me ke ano o na kuikahi e waiho nei, e holo aku a holo mai na oihana kalepa, ke manao nei au he mea pono e wehe ia ka puka, a i komo mai na pomaikai iloko ou e Hawaii. O ko'u manao, e haawi aku kakou i na hoao ana mamua o ka hoole loa ana. Eia hoi keia, ina paha e ola hou ana he umi mau makahiki hou aku, ke manao nei au e ike ana no au i na pomaikai o ke alawai oki o Panama e eli ia mai nei; oia ke-

kahi alanui kokoke loa ia oe e Hawaii, a e hiki mai no na hana lehulehu iloko nei o ka aina, a e hookuonoono mai no iloko nei o ka aina i na poe mikiala hana. Nolaila me keia mau manao wehewehe, e hoopau ai i ke kanalua ana no keia ninau ano nui, o ko kakou hoala hou ana i ko kakou mau noonoo ana no ka pomaikai o keia lahui, he hana naauao loa ia, a ke noi ae nei au, e hoopau loa i ko kakou hopohopo no keia mea.

Eia hoi keia, ina e hooholo ia keia manao, alaila na ko kakou Makuahine no e hele a hana pu i keia kuikahi kalepa ano nui mawaena o Hawaii a me Amerika, a ma ia hana ana, ke manao nei au e holopono ana no ia mau hooponopono aupuni ana, aole pono na kekahi haole e hana ua hana la, mamuli auanei pono ole, aole no hoi e ae ia mai ana, aia no a ike mai o Amerika ia Hawaii ponoi, emoole loa ua loaa koke no, a e lilo auanei ia loaa ana i mea e haaheo ai oe e ke kanaka, he olelo oiaio no keia. Eia hoi kekahi, mai haohao oe e Hawaii i ka Amerika mau hana maikai, a hoomanao ia oe iloko o na makahiki he kanahiku-kumamaha i hala iho la, heaha la ka Amerika mau hana pakaha aina ma Hawaii nei, iloko o na manawa i olelo ia ae nei maluna ? Aole loa, nau no e Hawaii i uhauha i kou pomaikai a Amerika i haawi mai ai ia oe.

Eia hoi keia, ina e loaa ia Hawaii na pomaikai malalo o keia kuikahi, mai manao kakou e lele mai ana ia pomaikai iloko o ko kakou mau hale pakahi, aole pela, nau no e kii aku, oia hoi e hele aku ana kakou e hana me na haole Amerika, a e loaa ia oe ka uku pii e like no me ko ke kanaka ikaika a mikiala hana, a ma ia hana ana a ua mau kanaka la ilaila, e palua auanei na pomaikai e loaa ana ia oe e ke kanaka Hawaii, aole oia wale, he mau tausani dala e loaa ia oe ilaila, e hookomo ia ana iloko o kou waihona lahui Hawaii, pehea, aole anei i pomaikai ka aina? Aole au i ike i kekahi kumu e hiki ole ai ke ae ia o Puuloa o lilo ia Amerika, aole loa akahi. O kahi kumu wale no paha e manao ia nei, o lilo auanei o Hawaii ia Amerika. O ko'u manao, e kapae loa aku kakou ia mau noonoo ana, aole kakou he poe kamalii e uwe wale ai, ua kanaka makua oe e Hawaii, e pono no e noonoo nui i keia mau pono e

loaa ana ia oe; pela no, ina ae wale kakou i na olelo keakea wale a kekahi poe haole e like me Davida, aia a hoao a ike alaila, maopopo no ka mea a na kuhina mua i olelo ia oe e Hawaii mamuli o kela kuikahi panailike iloko o na makahiki ehiku i hala aku nei, ua hoemiia ke kumukuai o na lole, no ka mea, mamua o ke kalakoa muumuu o na wahine, aia a hookahi dala alaila ua lawa, aka mahope mai a hiki mai i keia manawa, elua muumuu wahine i ke dala hookahi, pela no mamua, he elua dala me hapalua no ka holoku kalakoa o na wahine, a pehea i keia wa, ina e hele aku oe iloko o ka halekuai o Fishel, e loaa no ia oe he eha holoku kalakoa maikai loa no ia mau dala elua me ka hapalua; pela no na pai kalo, mamua he 40 paona pakahi he hapaha wale no ke kumukuai, a i keia wa, he hookahi dala. Ina e heluia aku na pomaikai o keia mea he kuikahi auwe no ka hoi, aole anei hauoli ?

Nolaila mai hoohuikau wale kakou i ko kakou noonoo me ka nana pono ole i kona mau kihi a pau, oia hoi, e haawi ae kakou i ko kakou mau noonoo ma ke kaapuni ana i kona mau aoao a pau me ke akahele loa, a ina hoi e like me ka keia peni e holokake nei ka manao o keia ninau e pono no ke ae koke aku, a ina hoi aole pela, he okoa no ka olelo a he okoa no ka hana ana, alaila e hoole aku no. Me ke aloha i ka lahui. J. Haole.