Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 3, 21 January 1893 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

[Aole o makou makemake e lawe i ke koiko o ua hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau.]

Ka Haiolelo a Hon. J. H. Waipuilani e kue ana i ka Bila Piliwaiwai.

MR. PERESIDEN;-- He Bila kanawai ano nui keia, no ka mea, ua pili i ka pono o na makaainana a me ka inoa maemae o ke Aupuni. Aka, mamua o koʻu hoakaka ana i kaʻu mau kumu kue i keia bila, e ae mai iaʻu e pale aku i na olelo a kekahi mau Hoa o keia hale e kakoo ana i ka bila. Ua olelo ka mea hanohano o Koolaupoko, ua kue loa oia i keia bila ino ma na ano a pau, aka, no ka hooko ole ia o na rula o na lawelawe hana (principle) i noho ai o keia Aha Kuhina, nolaila, ua koho oia ma ka aoao kokua i ka bila. Ma keia ano e hoomaopopo ai kakou he hoohuakaeo maoli o keia hoa hanohano, no kekahi kumu lili okoa loa, ua hoololi oia i ko a lili maluna o keia bila ma ke koho ana e hooholo, he hana kamalii keia, i kupono ole i kona kulana kalai aupuni. Ua olelo ka mea hanohano o Waialua he bila kanawai ino keia, aka, eia no ke lawehwe ia nei na hana hookauwakuapaa, oia ke kanawai kepa kanaka. E Mr. Peresidena, he hoopilipili uuku loa keia, no ka mea, o ke kanawai kepa kanaka he aelike ia mawaena o ka haku a me ke kauwa, oiai ua hoakaka ia na kumu aelike maloko o ka palnpala, ua ike no ka haku a me ke kauwa i na kuhikuhi aelike maloko o na kanawai, mamua o ko laua kakau inoa ana, nolaila, o ka lawe ana mai o ka mea hanohano o Waialua malalo o keia kumu e hoololi ai i kona koho e kokua i keia bila, ke manaoio nei au he koho hemahema loa ia. Ma keia wahi e Mr. Peresidena, e hoakaka aku au i ke ano nui o ka bila, he $5oo,ooo ka laikini o ka makahiki, he 25 makahiki ua loaa he $12,500, 000 e hoolilo ana no na hana hou o ke aupuni, he puu dala nui loa keia e hiki ai i ke aupuni ke hauoli, aka, o ke kahua a me ka mole kahi i loaa mai ai o keia mau dala, oia ka na hoa hanohano e noonoo akahele nei, no ka mea, e ninau kakou. Mai hea i oili mai ai keia bila? A heaha na kumu o ka lawe ia ana mai? O ka mea hanohano o Lahaina ka makua o keia bila, aka, e kala mai, aole au e hoino ana i ka mea hanohano o Lahaina, oiai ua manao no oia ma kona ano loea kalai aupuni iloko o keia hale, he puu dala nui keia hapalua miliona i ka makahiki no na hana hou o ke aupuni, o ka bila ka'u e hoino nei. O ka bila piliwaiwai e like me keia, ua kukulu ia ma kekahi mau aupuni nui o Europa iloko o kekahi mau haneri makahiki i hula ae nel, aka, mamuli o ka hoomaopopo ana i ke ino a me ke kupono ole, nolaila, ua hoopau loa ia, aka, aia ma ka mokuaina o Lusiana ma Amerika Huipuia e malama ia nei keia hana piliwaiwai. Ua puni ke ao nei i keia hui piliwaiwai, ke hooili nei kela a me keia mea i kana dala i keia hui piliwaiwai i kela a me keia makahiki, he mau miliona dala e komo ana i ka makahiki, he mau miliona ko lakou puka, ua noho mana keia hui maluo ka ahaolelo a me na luna aupuni o Lousiana, o ka makemake o keia hui, oia no ka lilo ana i mau luna aupuni e hooko ai, he elua makaihiki i koe, alaila pau ka mana o ka hui ma ko lakou kanawai, eia nae,

na kue {illegible} ke aupuni o Amerika Huipuia i keia hana, a ua hopohopo ka hui i ka {illegible} he wahi kupono e kukulu ai i ka hana piliwaiwa, nolaila, ua onou mai lakou i kekahi mau haole ma Honolullu nei, e noi mai i ka ahaolelo e ae aku e kukulu ia ka lakou hana piliwaiwai ma Hawaii nei. E Mr. Peresidena, e uku mai ana ka hui he $500,000 i ka makahiki mawaho ae o keia e kukulu ana ka hui he mau hale oihana nui; he mea ole keia mau hoolilo, oiai, ua ike lakou he puka nui ma keia hana, aka, eia ka ninau nui, no hea mai ke dala i loaa ai no ka uku ana i keia mau hoolilo nui ana, e naʻlii a me na lunamakaainana, no loko mai o ke dala a ka poe waiwai a me ka poe ilihuna, e kii aku ana keia bila piliwaiwai e hao mai i ka pakeke o kanaka Hawaii, ka Pake, ke Pukiki, ka Haole, a me na lahui e ae, e hookupu aku ana keia i na home Hawaii i ka hune, ka pololi o ka wahiae, ka noho kapa ole o na keiki, e hoopunana ana i na karaima ma na kila, na home, na wahi mehameha a pela aku. Mailoko ae o ka hou o ka lae o kela a me keia kanaka, e komo ana i keia hui piliwaiwa, e loaa ai ke dala e uku ai i ka hapalua miliona o ka laikini i ka makahiki, e oaa ai ke dala e uku au i na hoolilo a pau o keia Hui a me ko lakou puka nui i loko o ka makahiki; nolaila e hoomaopopo kakou, ua nele ka pakeke o na makaainana i ke dala ole, ua paa na alanui, na uwapo a pela aku o ke aupuni, ua waiwai hoi ka Hui Piliwaiwai; i ka wa e hookaulike ai ua oi aku ka poino o ka lahui. Mr. Peresidena, he bila kanawai hoopelapela i ka inoa maikai o ke aupuni-- I ka makahiki 1818 a Haalilio i huli ai i ke kuokoa o Hawaii nei, mamuli o ka hooiaio ana aku, ua ike o Hawaii nei i ka heluhelu palapala, ua loaa na kanawai maikai e hookapu ana i ka aihue, ka pepehi kanaka, ka meekolohe, ka piliwaiwai, a pela aku, oia na kumu nui i ae mai ai o Beritania nui a me Farani i ka noho kuokoa ana o Hawaii nei, ina i olelo aku o Haalilio, he ae no o Hawaii i ka piliwaiwai, ina ua nele kakou i ka noho kuokoa. Nolaila ke hopohopo nei au no na mea i hoakakaia malalo iho, oia hoi ua lili loa na aupuni nui o ke ao nei a pau, na aupuni hoi i ike mai ai ia kakou ma ka noho kuokoa ana, i keia hana piliwaiwai, aka i ko lakou wa e lohe ai ua ae Hawaii i ka Bila Piliwaiwai, ka Bila Kanawai a kakou e lili nei no ka inoa maikai o ke aupuni, alaila aole anei he mea hopohopo ko kakou nana ia mai ma ke ano aupuni kuokoa, a ina aole ma ia ano, alaila o ko kakou helu pu ia ma ka papa o na aupuni hana pelapela. Ke hopohopo hou nei au, no ka loaa ia Hawaii nei he kuikahi panailike e hooholomua ai i na launa kalepa pili kokoke loa, oiai ke manao nei ko kakou aupuni e hoouna aku i Komisina i Amerika Huipuia no ka imi ana i kuikahi, oiai ua huhu ko aupuni o Amerika i keia hana, aole anei e hookui ia mai ana ko kakou Komisina me na ninau e pili ana i keia Bila Piliwaiwai? E na hoa hanohano, ke manao nei kakou, mamuli o ka pilikia o ke aupuni, he mea pono e ae aku i keia Bila Piliwaiwai, ua olelo mai o Solomona ka moi naauao loa i hooponopono i ke aupuni o ka Iseraela, "O ka waiwai i loaa hewa, aole ia he mea e pomaikai ai." Ke ae nei kakou i ka inoa maemae, o ka inoa aala o Hawaii nei i kui aku kona kaulana a puni ke ao nei, ua kuaila ua Inoa maemae la o Hawaii no ka hapalua miliona dala wale no, ka mea a Solomona i olelo ai, "Ua oi aku ka inoa maikai mamua o ke dala a me ke gula." E nana aku i kela mau huapala pala e kau mai la ma ke kalaunu,, "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." Aloha keia mau huaolelo makia a Kauikeaouli i haawi ai i moto nou e Hawaii, me he la ke kokoke mai la ka hora a me ka manawa, e holoi ia ae ai ua mau huaolelo la. E na hoa hanohano, e nana hou aku i kela mau huapalapala e kau mai la malalo o ke kii o ka Lunaka-

nawai Kiekie W. L. Lee. "O ka po no ke hana ia a haule mai na lani." -- {illegible} aloha kela mau huaolelo a kela lunakanawai kaulana i makia ai no na aha hookolokolo o Hawaii nei, oia hoi, aole o ke dala ka mea e lilo ai ka oiaio, e kupaa a haule mai na lani. Ke uwalo hope loa aku nei au i {illegible} Hawaii iloko nei o keia Hale, e kupaa ma ka pono, heaha ka hewa ke pilikia, a banekaruba ia keia aupuni, mamuli o ke kupaa ana ma ka hana pono, o ka inoa maemae o ke aupuni ka mea nui loa e nana ai. Noʻu iho a no ka hanohano o ka noho o Koaa, a no na pono pilipaa o ua mau haku makaainana la, ke hoike aku nei: Aole loa keia puuwai e ae ana o hapala aku i na bila piliwaiwai, e kahakaha ia ma na iliwai kai malino o kuu apana hanohano o "Kona kai opua i ka lai, opua hinano ua malie." Na ke Akua e pulama ia Hawaii.