Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 6, 11 February 1893 — Page 2
| This text was transcribed by: | Malia |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA.
I kulike ai me ka Kanawai 11 i lilo i mea mana, ua koho lokahi ia o Mr. S.M. DAMON i keia la, i Hope-Peresidena no ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. JAMES B. CASTLE,
Kakauolelo o ka Aha Hooko a me Aha Kuka o ko Hawaii Pae Aina.
12-3 2428-3
Ua koho ia o Mr. ED. SUHR i lala no ka Aha Kuka ma kahi o Mr. C.M. Cooke i waiho mai. Eia na lala o ka Aha Kuka e ku nei, malalo iho:
S. M. Damon, E. D. Tenney,
John Emmeluth, C. Bolte,
J. A. McCandles, W. F. Allen,
F. W. McChesney, H. E. Cooper,
A. Brown, Alex. Young,
J. F. Morgan, Cecil Brown,
H. Waterhouse, Ed. Suhr.
J. B. CASTLE, Kaka@olelo.
12-3 2428-3
KUAI O KA MOOLIMALIMA
O KA AINA AUPUNI MA
HILO, HAWAII.
I ka POAKOLU, Maraki 8, 1893, hora 12 awakea, ma ke alo o Aliiolani Hale, e kuai ia aku ana ma ke kudala akea ka hoolimalima o ka Aina Aupuni e moe la mawaena o ka aina o Humuula a me ka aina o Kaiwiki, Kuleana Hoona Aina 9971 ma ka apana o Hilo, Hawaii, a e holo ana mai ke kai a i ka palena he 14000 kapuai mauka o ia aina a nona ka ili he 1300 mau eka oi aku a emi mai.
Manawa Hoolimalima, he 20 mau makahiki.
Uku kiekie e hoomaka ai ke koho aku, he $402 no ka makahiki, o hookaa mua ia ma ka hapalua makahiki.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Feb. 07, 1893.
2428-3
NA KULEANA HOOKUONOONO
KONA AKAU, HAWAII
Ke hoolahaia aku nei ka lohe.
1. Ua hookaawaleia ae nei ho 4 mau pa aina ma Puaa, Apana o Kona Akau, Hawaii, no ka hoolilo ana aku i ka peo e makemake ana e loaa na kuleana hookuonoono e noho iho ai.
2. E ikeia no na kii o keia mau pa aina ma ke Keena Aina Oihana Kalaiaina, Honolulu, a i ole ma ke Keena hana o J. Kaelemakule, ma Kailua, Kona Akau, Hawaii.
3. Na J. Kaelemakule e kuhikuhi i na pa aina i kekahi mea e makemake ana e ike ia lakou, a no ia hana, he pono e ukuia oia he $1 e ke kanaka e noi ana.
4. O ka poe e makemake ana i na pa aina, ua hiki no ke noi ma ke kakau i ke Kuhina Kalaiaina maluna o ka pepa paihakahaka, a e loaa no na kope me ka uku ole mai a J. Kaelemakule mai.
5. Aole e noonooia kekahi noi mai ka poe mai i loaa mua na aina.
6. O ka poe e noi mai ana, aia he poe na oo.
7. E ae ia aku ana ka mea e noi mai ana i o umi makahiki e hookaa ai i ke kumukuai o ka aina, a iloko o ia manawa o hookunia no ka aina mai na auhau mai.
8. E pono oia maloko mai o hookahi makahiki e kukulu i hale noho maluna o ka pa aina a e hoomaka e noho maluna iho a e hoomau aku no ke ko@na o ka manawa o na makahiki he umi.
9. He pono iaia maloko mai e ekolu makahiki e hoopuni i ka aina me ka pa kupono.
10. E uku mua oia ma ka hapaha makahiki i ka ukupanee maluna o ke kumukuai i koe o ka aina ma ka 5 keneta ukupanee o ka makahiki. Ua hiki no i ka mea kuai ke hookaa pau a hookaa hapa paha i ke kumukuai o ka aina i kela o me keia manawa a e pau no ka ukupanee.
11. O ka aelike hoolala, aole loa e hiki ke hooliloia, a aole e lilo ka aina a hookoia na kumu a pau.
12. O ka hooko-ole ana i kekahi o na kumu i aelikeia, e lilo ia i kumu e nele ai i ka aina.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Honolulu Ian. 30, 1893.
2427-3ts.
KUAI O KA HOOLIMALIMA O KA AINA AUPUNI MA
LAUPAHOEHOE, HILO, HAWAII.
Ma ka Poaha, Maraki 2, 1893, ma ka hora 12 awakea, ma ke alo o ke komo ana aku o Aliiolani Hale, e kuai ia aku ai ma ke kudala akea ka hoolimalima o keia aina Aupuni ma ka Apana o Hilo, Hawaii, e moe ia mawaena o ka palena o Maul@a Nui a me ke i ae hikina o ke kahawai o Laupahoehoe, a e holo ana makai a hiki i ka laina ululaau e like me ke ana, kokoke 1 ½ mau mile mauka mai kahakai aku.
E hookoeia ana i ke Aupuni ka pono ala nui no ekolu mau alanui e holo ana mauka mai ke Alanui Aupuni aku a hiki i ka ululaau. He ili nona na oka he 20 5-10 mau oka a i ikeia ma ka inoa “Aina Kuleana Home o Lydgate,” a me ka lua wai nana o hoolawa nei i ka Oihana Wai o Laupahoehoe” Ka ili, he 3,000 mau oka, oi aku a emi mai.
No na mea i koe, e ninau i ke Keena Aina Oihana Kalaiaina.
Manawa. Hoolimalima no 15 mau makahiki.
Uku kiekie e koho aku ai, he $200 no ka
Uku Kiekie e koho aku ai, he $200 no ka makahiki, o hookaa mua ia ma ka hapalua makahiki.
J. A. KING,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Honolulu Ian. 30, 1893
2247-3ts.
HOOLAHA I NA ONA O NA HAO KUNI
O Na hao kuni a pau, ma ke Kanawai, e hoopaa hou ia mamua ao o Iulai 1, 1893, a i ole ia, e hoole loa ia, a aole loa e pono ke hoohana ia e kekahi.
O ka hoopaa ana ma Oahu, e hana ia ma ke Keena Kalaiaina.
Ma na mokupuni e ae e hana ia ma ke ko@ua o na Makai Nui lehulehu.
G. N. WILCOX,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Dekemaba 2, 1893.
2419-@
Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai.
O NA POE A PAU HE MAU KOINA KA LAkou i ka waiwai o KEKAHA i make o Waiehu, Wailuku, Maui. Ko Hawaii P@ Aina, e hoouna loko mai me na hooia kupono i hoohiki ia @ o ke Notari o ka Lehulehu, i ka mea nona ka inoa malalo iho ka mea i hookohu ia i Lunahooponopono Waiwai no ka waiwai o ka mea i make, maloko mai o na malama eono, a i ole ia e hoole mau loa ia aku no. O ka poe a pau i @ i ka waiwai o ka mea i make, e hookuu ko@ mai ma ka manawa a mamua ae o ka pau ana o ka eono malama.
W. H. DANIELS,
Lunahooponopono Waiwai o Kekaha i make. Wailuku,
Maui, Oct, 25, 1893.
2424-@
Ka Nupepa Kuokoa
ME
Ko Hawaii Paeaina i Huiia
Na Puka 1 2 3 4 5 6
Ana Pule Pule Pule Pule Pule Pule
Iniha $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $3.50 $4.00
2 Iniha 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3 Iniha 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00
4 Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5 Iniha 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00
6 Iniha 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
No ka Makahiki $2.00
No Eono Mahina $1.00
Kuike ka Rula
HOOPUKAIA E KA HAWAIIAN GAZETTE CO.
H.M. WHITNEY, Luna Nui
J.U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.
POAONO, FEBERUARI 11, 1893.
HE KUMAKAIA ANEI?
Ua kapa mau ia keia nupepa e kela aoao he kumakaia. He oiaio anei keia?
O ka hoaloha i imi malu i ka mea e poino ai ka aoao ana i kapa ai o kona aoao, oia ke kumakaia. Oia anei ka hana a keia nupepa iloko o na malama a me na makahiki i hala? O ka makou pane, aole! Ua kokua mau keia nupepa iloko o ka manawa i hala i na mea e mau ai ka paa o keia aupuni. Ina i hoolohe ia na ao ana a me na hooikaika ana a keia aoao, ina eia no ke welo nei i keia la ka hae kalaunu o Hawaii. O ka makou mau hana i kue ai, i hoole ai, a i minamina ai ke hooholoia, oia mau mea ka i hoohiolo iho i ka pouhana o Hawaii.
I ka hooholoia ana o ka Bila Lotere, ua huro ke anaina iloko o ko lakou hauoli naaupo. I ka haule ana o ka papa kuhina i kue mau ia Bila, ua papalua a papakolu ka huro ana. Me he la, o ka poe nana i alakai kolohe ia lakou iho iloko o ia ala pouli o ka lalau, o lakou ka poe kupono e kuni ia aku me kela inoa hoino he kumakaia. O ka poe no hoi i ike pono aku e hele lalau ana ka hapanui, aohe i kahea aku, o lakou io na enemi malu.
Aole pela keia aoao. Aole makou i kai hele me ka hae e kukala ana, “E mau ke ea o ka aina i ka pono,” e hookamani ai, eia nae o ka hana o ka lima, o ke koho ana o ka lunaikehala, o ke kamailio ana o ka waha, he hewa wale no, aole he pono, a o ke dala i oluolu ai ka nohona, aole o ke dala maemae o ka paahana, aka, o ke dala haumia a ka poe onou malu. Aia ma ia aoao ke kumakaia, aole ma keia aoao. Ua lele ka hanu, he hana mana wale no ka mea e ola hou ai, oia iho la ka hopena o ka hana lauwili o ka aoao kalaiaina alakai hewa.
HUAKAI KUAI IA HAWAII
Ua nui a manuunuu na lono e pahola nei ma keia kulanakauhale, na haawi ia aku nei ka mana piha ia Mr. Paulo Neumann e kuai a hoolilo loa aku i na Pae Aina o Hawii nei ia Amerika Huipuia. Ma ka mana hea la i loaa ai i ka Moi i pau e hoouna i elele e hoolilo ma ke kuai i ka aina. O ke aupuni, no ka lehulehu ia, aole no ka mea hookahi, nolaila, o ka huakai a Neumann, aole ia he huakai no ka lahui e pomaikai ai, aka, he huakai hoonaikola i ka lahui Hawaii. A ke aa aku nei makou i na nupepa kue, ina he hiki ia lakou ke hoole mai i ka oiaio o keia lohe.
E @ana ae i keia hana kumakaia i ka lahui Hawaii, a e noonoo iho, aole e kala kahiko i kiola ia ai na kanaka ponoi o ka aina e ke ano aupuni kahiko.
Owai la ke kumakaia o ka nupepa anei e hoike aku ana i na mea oiaio, a o na nupepa paha e hunahuna mai nei i na hana hoonaikola ia kakou?
MAI PUNI I NA OLELO HAKUEPA.
Ua piha na ea i na lono hakuepa i hoolaha ia ae e na enemi o ke Aupuni Kuikawa, eia ka ke hoolala ia nei ka manao e hoonele loa aku i ka mana koho balota o na kauaka Hawaii e ke Aupuni.
Oiai aole makou e pale ana no ke Aupuni ma keia kumu i haku ia e ka poe manao ino a imihala i ke aupuni, aka ua hiki ia makou ke hooia aku ma na mea i ike maka ia a ma na moolelo no hoi kekahi, o ke aupuni a kakou e paulele aku nei e loaa ia kakou kona mau olulolu mai ma na ano a pau, oia o Amerika Huipuia, aole ia he aupuni hoonele i na pono koho i na lahui i loaa mua ia mau pono ma na aina kuwaho, a i hele a noho ma Amerika Huipuia. Ina ua hookahe ia na koko o ka lahui Amerika no ka hookuu lanakila ana i na paele kauwa kuapaa, a me ka haawi ana aku ia lakou i ka pono koho, oia anei ko kakou mea e puni wale ai i na olelo imihala a na enemi i ke aupuni e haku nei e hoonele ia ana ka lahui Hawaii i ka mana koho balota ole.
A ina hoi no na keiki misionari i hele aku nei ma ka misionari imi pomaikai ka hookumu ia ana o keia manao enemi, alaila he mea pono ia kakou ke hoonui aku i ko kakou ike i ka moolelo o ka wa i hoomaka mai ai ko kakou komo ana iloko o ka ohana o na aupuni. Aole na ka poe aea haukae ko kakou lilo ana e ku maluna o ke aupuni alii kumukanawai, ka haawi ia ana o na kuleana aina, ka hana ia ana o na kuikahi makamaka a me kalepa a me ia mea aku ia mea aku, aka na kela poe e hoino ia nei e ka poe manao ole no ka pono a me ka pomaikai o ka lahui Hawaii.
E nana hou ae i ka hookahuli aupuni o 1887, ua hoonele ia anei na kanaka Hawaii i ka pono koho balota ole? Aole, ua hooi ia aku ko lakou mana koho, a oi mamua o ka mana i loaa ia lakou i na kumukanawai mamua aku. Pela no keia e imi ia la e loaa ona pomaikai oi aku, aole hoi hou i ka hume malo.
Nolaila e hoonaauao ka lahui Hawaii ia lakou iho, aole e puni wale i na anoano ino e kanu ia aku ana ia oukaou mai ka poe aole o lakou aloha io i ka lahui Hawaii.
KA HOPE PERESIDENA O KE AUPUNI KUIKAWA.
I kulike ai me ke kanawai i hooholo ia e na Aha Hooko a me Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina, a i apono ia ma ka la 3 o Feberuari, e hoonoho ana i Hope Peresidena no ke Aupuni, ma ke koho balota ana la o na Aha elua i kekahi lala o ko lakou heluna i ka mea e noho ana ma ia wahi, nolaila ma ka la 4 aku nei, ua koho ia o Hon. S. M. Damon i Hope Peresidena no ke Aupuni Kuikawa. Mamuli o ko Mr. Damon akahele, oluolu, hoopono, ike nui ia e na ano lahui e ae a pau ma Hawaii nei, a i hui pu ia me kona akamai lawelawe hana, nolaila aohe mea kupono e ae ma kona wahi i hookiekie ia aku la e like la me ia, ka loaa o ka hilinai ia e na mea a pau. Nolaila, o ko Mr. Damon koho ia ana aku la ma kahi o ka Hope Peresidena, ke manaolana nei makou, he mea ia e pakui hou ia aku ai na hilinai a me na mahalo ana o ka lehulehu, no ke au kahi ana ae i ka hilinai ia, a e elieli iho ai kulana e mole ke Aupuni e upu ia aku nei i aupuni maikai no na mea a pau.
Ma ka mokuahi Australia o ka malama ae nei o Malaki, e hiki mai ai he puali haole makaikai ia Hawaii nei, mai Amerika mai.
BANAKO HOAHU DALA HALE LETA
Ma ka hoike a ka Luna Leta nui i waiho aku ai imua o ke Kuhina Waiwai ma ka la 30 o Ianuari aku nei, no ka lawelawela ana o ka Oihana Banako Hoahu Dala Hale Leta Hawaii no ka makahiki hookahi e pau ana i Dekemaba 31, 1892, a i hoolahaia aku ma ko makou mau nupepa a i elua, e maopopo ai i ka lehulehu, mailoko mai o na lahui he umikumamaono’i waiho aku i na hoahu dala ana iloko o keia banako aupuni, o na Hawaii maoli ka oi ma ka lehulehu o ka poe hoahu i ko na lahui pahaki e ae, oia he 1029 ka nui me ka huina hoululu o na dala a lakou a pau, he $112,738.36, e averiga ana i ka 109.56 a ka Hawaii hookahi i hoahu ai.
Ma ka helu elua mai o ka lehulehu o ka poe hoahu, oia na Amerika he 442 me $97,912.39 mau dala hoahu. A o na Beritania aku ka helu ekolu ma ka lehulehu aka, o ka helu ekahi nae ma ka nui o na dala i hoahu aku, oia he 372 me $130,734.49.
He mea hauoli ka ike ana iho, o na Hawaii maoli ka lehulehu o ka poe hoahu ma na kino pakahi.
No ka pomaikai o na kanaka maoli a me ka poe e hoolohe mai ana i ke ao ana, ma ko makou manao he wa maikai loa keia e hoaie ai ka poe mea dala ma ka banako hale leta i ke Aupuni a lawe ma na bona a ma ka ukupanee oi ae he 6 keneta. A malia o ulia mai ka pomaikai o ka manawa ae mai, ke Aupuni o Amerika Huipuia e noho hope no ko kakou mau aie, alaila, o ka poe e paa ana i na bona Aupuni ia wa ma ka 6 keneta, ukupanee o ke dala, e pii mahuahua loa ana ko lakou ukupanee loaa a hiki i ka papalua, mai ka poe mea dala mai e huli hele ana i kahi e loaa ai na ukupanee o na dala waiho wale, a mai ka poe piepiele dala mai o na ano hoaie e upu mai ana.
Nolaila makou e hoikeike e aku nei i keia no ko ka lehulehu hookuonoono kaana ana no ko lakou pomaikai iho. A na oukou ia e hoolawa aku a hana i ka mea pomaikai no oukou.
Ka manao o Kekahi haole Beritania no ke Kulana Aupuni o Hawaii nei.
Ke waiho aku nei makou imua o ke akea, i ka leta a kekahi haole Beriania kuonoono e noho ana ma Hawaii, i kana keiki ma Honolulu nei, oia keia malalo iho: “Ke manaolana nei au e hookoia ana ka misiona a Kakina, Marsden & Co., i hele aku nei no ka hoohui aku ia kakou me ke Aupuni o Amerika Huipuia. Oia wale no ka a ina e loaa ai ia kakou na pono he lehulehu, oiai e loaa ana no ia kakou ka mana e koho ai i ko kakou mau kiaaina a me na luna aupuni e ae, a e kau i na kanawai no ko kakou mau pono a me na pomaikai o keia noho ana, aka oia mau kanawai nae aole lakou e kue i ke kumukanawai o Amerika Huipuia. Eia hou kekahi pomaikai o ko kakou hoohui ana, o ko kakou mau waiwai a pau loa, e loaa no na kumukuai maikai pii loa ma na makeke o Amerika Huipuia, i loaa ole ia kakou ma na makeke e ae o ka honua nei. A he mea maopopo, aole loa he aupuni e ae nana e hoopomaikai mai i ko kakou noho ana ulakolako, e like la me ke aupuni o Amerika Huipuia, no keia kumu, oia ke aupuni kokoke loa mai me kakou, a he emi hoi na uku ukana mai o kakou aku nei.
“A no ka lahui Hawaii hoi, e loaa aku ana ia lakou na pomaikai i oi aku, i loaa ole ia lakou oiai e noho ana malalo o ko lakou mau alii kahiko.
“Ina o Enelani ke lawe ana ia kakou, he mea maopopo, e hoouna mai ana oia i na kiaaina a me na luna aupuni mai Enelani loa mai, me ka nana ole mai i ko kakou apono aku a hoole paha ia mau luna aupuni. A ina malalo o ia hooponopono aupuni ana, e pii ana na dute o ko kakou mau waiwai a pau ke komo aku iloko o ua makeke o Amerika Huipuia.
E kuu keiki, e hoomanao oe, he kowa loihi mai anei a hiki i Enelani e hoouna aku ai i ko kakou mau waiwai i kona mau makeke. Nolaila e kuu keiki, ina e hiki mai ana ke kauoha mamuli wale @o o ke koho balota ana o ka lahui e ikeia ai o ke aupuni hea la ka kakou e hoohui aku ai, o Amerika Huipuia paha, Enelani paha, a mau aupuni e ae paha, ke manaolana nei au e hooikaika ana oe e hoohuli mai i na kanaka Hawaii e koho no ke aupuni wale no o Amerika Huipuia.”
He Hawaii Naauao.
Ua pane mai kekahi Hawaii maoli mai Kauai mai e hoike ana, ke eo aku nei i na kanaka Hawaii o kona apana ka makemake ia o ke Aupuni hou. Ina aole e hoihoi hou ia mai ke aupuni moi, alaila, he makemake oia e hoohui me Amerika Huipuia, a e hooikaika ana oia e hoonaauao i na kanaka ma ia kumuhana. Eia kekahi o na kumu o kona makemake ana e hoohui:
1. O ka ihiihi o ke kapu o na alii mai ka po mai, ua pau ia Lunalilo.
2. O Amerika, oia ke aupuni alakai a lua ole o ke ao nei.
3. O na pon@ kalaaina o na kanaka ponoi o ka aina, e like pu ana no ia me ko na ili keokeo.
4. E pulumi ia aku a pau loa na aelike kepa paahana.
5. E oi aku ana ka pomaikai o ka hoonaauao akea ana i na Hawaii opio ma na lala kiekie e ae o ka naauao.
6. E lanakila aku ana ka lahui mai na hookaumaha a me na hoopilikia ia mai e ka poe kakaikahi.
7. E komo aku ana ko kakou mau waiwai ma na awa a pau o Amerika me ke dute ole.
NA LETA
(Aole o makou makemake e lawe i ke koiko o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo@e ko makou poe mea kakau.)
Ka Hookahuli Aupuni ma Hawaii nei.
E MR. LUNAHOOPONOPONO:-
Aloha oe: - E ae mai oe ia’u i kekahi wahi o kau pepa no ko’u mau manao pokole no keia hookahuli aupuni ma Hawaii nei.
Ua ike au ma na moolelo o na aupuni mana nui a kaulana o ke ao nei i na hookahuli aupuni. Ua heluhelu au i na moolelo o na alii o Enelani a me ka moolelo o ke aupuni o Farani.
He nui ka hookahuli aupuni ma ia mau aupuni, kipaku pinepine ia na ‘lii, mamuli o ka paakiki i ke alakai hewa a ka poe lalau. A ina e nana ia me ka noonoo pono i ka moolelo o na ‘lii o ka Iseraela, oiai o Rehoboama i pii ae ai iluna o ka noho alii o kona makuakane, ua haalele aku oia i ke ao ana a na elemakule naauao noho pono, a huli aku la ma ke ao ana a ka poe lulu i ka makani a o ka hopena he ohi i ka puahiohio, a ua hoao no hoi o Ahitopela e alakai hewa i na alii o ka Iseraela a hoolohe aku la i kana mau ao ana, a o ka hopena ua like no me ko ka mua.
I na la maka mua loa o ka pii ana ae nei o ko kakou Moiwahine ma ka noho Alii, ua kau aku nei ko kakou manaolana e loaa ana na pomaikai holomua maluna o ko kakou aina, a ua ike ia ka paio mau ana o ka Ahaolelo ma kekahi mau mea ano nui iloko aia hale. Nolaila, ua makemake na hoa oia hale e loaa ona mau Kuhina hiki ke hilinai ia e ka poe waiwai a kuonoono oloko nei o ka aina, aole hoi i makemake kekahi hapa oia hale e noho mai na Kuhina i hohono ko lakou mau inoa i ka uwahi o ka opiuma, sifa, pakapio a pela aku.
Ua komo pu me ka Ilamuku i pau o ke aupuni ma keia hana, a ina e ninau ia aku ana na kapena makai i hoopau ia aku nei, e ku mai ana lakou e hoike i ka mea oiaio, oiai ua kauoha ia lakou aole e hopu wale aia a lohe mua ka Ilamuku, a he mau rula ua paa iloko o ka buke; a mamuli o ka loaa ana o na Kuhina hiki ke hilinai ia, ua hoao ka poe i paa i na moraik a i noho hoi malalo o ka banakarupa a aie kaa ole e koi i ka Moi e hoopau i ka Aha Kuhina hoopono a naauao a he poe keiki lae oo wale no me ke kuoonoono iloko nei o ka aina:
Ua puni mai ka wahine e like me Eva i puni ai ia Satana, a o ka hopena oia puni ana, ua kau mai ke ano o ka hewa maluna o ke ao holookoa, pela no keia. Ua hoao ka Nohoalii e paio me ka Ahaolelo a me ka Aha Kuhina e hoopau, no ka mea, ina e paa ka Aha Kuhina o George N. Wilcox, aole e holo ka Bila Lotere, Opiuma, a me ke Kumukanawai hou.
Nolaila, ua hoomalimali ia na Lunamakaainana me na waimaka e hiolo ana a me na dala kipe i mea e pau ai ka Aha Kuhina, a ua pau aku la na lunamakaainana i ka puni a no ke ake oihana no hoi kekahi o na lunamakaainana makemake e lilo i Kuhina. Oia ka manao o kekahi poe, a mai waena mai oia poai lunamakaainana, ua oili pulelo aku ka luna o Ewa i ka i’a hamau leo, ka luna o Kona kai opua hinano ua malie, ka Luna o Hana i ka Ua Lanihaahaa, a ua ku lakou ma ka aoao makee i ke ola o ka lahui no keia mau Bila Kanawai ino e hoopoino ana i ke ola o ka lehulehu, me ka paio iloko o ka Ahaolelo no ka pono o ka Nohoalii a me ka lahui, o ka onou ana i Kumukanawai hou, he mea ia e hookahuli koke ia ai ka Nohoalii. Oia mau ao ana, he mea ole ia i ka manao o ka poe alakai hewa.
Aole no hoi i huli mai ka noho alii a nana i ke ola o kona lahui. Ua nana aku oia i ke dala hoohihia i nui ke komo ana iloko o ka waihona. O ke dala ka mea i makemake nui ia, aole ke ola o ke kanaka a me ka lahui, ka mea a ka Haku i olelo ai, “Heaha ka waiwai e loaa ana i ke kanaka ke lilo ke ao holookoa iaia a lilo aku kona uhane.”
He oiaio na pau aku la ia Aha Kuhina, a ua noho hou ae he Aha Kuhina hou i hiki ole ke hilinai ia, oiai oia Aha Kuhina a pau aia iloko o na aie kaa ole. Ina aole hiki i kekahi kanaka ke malama i kona waiwai, pehea ia oia e aa ai e malama i ka waiwai o ka lehulehu? Nolaila, ua kakau inoa iho la ka Moiwahine i ka Bila Lotere, a ma ia kakau ana, ua pau ka noho hoaloha ana o Hawaii nei me Amerika, oiai, oia Aupuni a mana nui o ke ao nei, ua kaiehu mai oia i ka Lotere.
Aole nae i pau ka manao ana o ka poe alakai hewa ma ke ko ana oia mau manao o lakou , aka, ma ka Poaono, Ianuari 14 poina ole ma ka moolelo o Hawaii nei, ua hookuu ia ka ahaolelo ma ka hora 12 awakea, a huli hoi aku la ka huakai alii no ka Halealii, a o ka moomaka no ia o ka Moi e onou mai i Kumukanawai hou, a o ka hiki koke mai no ia o ka hulihia ana o kona noho Moi ana.
Maanei e wehewehe pokole aku ai au i ko’u manao e pili ana no ke kumukanawai.
O ke kumukanawai, he olelo aelike ia mawaena o ka Moi a me na makaainana, oiai o Kalakaua e noho Moi ana ua hoohiki oia i keia kumukanawai, ua hoohiki pu me kona mau makaainana, ua pau keia aelike.
Hala aku nei oia i ka make, pii ae nei kona kaikuahine ma ka noho alii, a hoohiki iho nei i keia kumukanawai ma ka la 29 o Ianuari M. H. 1891, mai nei a hiki i ka M. H. 1893, Ianuari 14, haalele iho nei oia i kana i hoohiki ai, a onou mai la i kumukanawai hou. He oiaio, ua uhaki oia i ka aelike mawaena ona a me kona mau makaainana. Ma ko kakou mau kanawai, ina e hahaki ka aoao mua a me ka elua i ka aeliki, alaila e ili no ke koikoi a me ka ahewa ia ana a ke kanawai maluna o ka mea o laua i uhaki i ka aelike. A ma ia ano i ku ae nei na makaainana a hoole aku nei i kona kuleana i ka nohoalii, he hihia keia mawaena o ka Moi a me kona mau makaainana. Aole he kuleana o kekahi aupuni mana nui o ke ao nei, e hoihoi hou ae ai i ka Moi maluna o ka nohoalii, aia wale no ia i na makaainana.
Ina e manao na makaainana e hoihoi hou iaia maluna o ka nohoalii, ua hiki no ia lakou ke hana pela, a ina aole pela, aia no ia mana i ka lehulehu. Ua lokahi ko’u manao wehewehe me ko Kuikawa-ma ka nupepa Puka La KUOKOA o Ianuari 23, Helu I. E like me Geremania ia Samoa, oia no ka mana e hoihoi mai, e like me Lo Keoki ia Hawaii nei ma ka inoa o Enelani, o keia aole pela, mawaena keia o ka Moi a me na makaainana. Aole kuleana o kekahi mau aupuni e ae.
I ka wa i make aku ai o Kalani Kauikeaouli Kiwalao Kaleiopapa, ua pii ae o A. Liholiho ma ka nohoalii ma ka inoa Kamehameha IV. Hoohiki oia i ke kumukanawai o kona makuakane, a mahope wai, ike oia he hemahema loa ia kumukanawai, ao aku oia i kona kaikuana ia Lota Kamehameha, “a i pii oe iluna o ka nohoalii, mai hoohiki oe i keia kumukanawai, he hemahema keia, aohe e hiki ia’u ke hoopau i keia kumukanawai, oiai ua hoohiki au malalo o keia kumukanawai.” A he oiaio, i ka wa i pii ae ai o Kamehameha V., i ka nohoalii, ua kahea mai oia i ka M. H. 1864 i Ahaolelo hana kumukanawai, a holo ole, kipaku oia ia lakou a onou mai oia i kumukanawai, a hiki mai i ka M. H. 1887 i pau aku la, hoea mai he mea hou.
Aole he kumu e ae o ka hiki ana mai o keia pilikia maluna o ko kakou nohoalii, o kona hoolohe wale no i ke alakai hewa a ka poe manao i ko lakou pono pilikino iho. Haalele ia ke ao ana a ka poe hoopono iloko o kona aupuni, ka poe kuonoono a waiwai, oia iho la no na pouhana e paa ai ke aupuni a me ka nohoalii. Mai olelo iho na ili ulaula maoli aole na ka lahui keia mau hana, na na haole wale no, aole pela. Ua kuleana like kakou a pau malalo o keia inoa lahui, aia ka eiwa hapa umi o na aina ia lakou a o ka akahi hapa umi paha ia kakou, o ka uhane nae o ka aina ia kakou, ia kakou nae ka liki, aloha ka aina, ka Moi, a aohe nae he hua aloha, na kakou ponoi no i kumakaia i ko kakou Moi, na na lunamakaainana a me na alii i koho i ka Bila Lotere, o lakou no kai makemake i kumunawai hou, a o lakou kai komo a noho paa iloko o ka halealii i ka la i hookuu ia ai ka ahaolelo, e koi i ke alii i kumukanawai hou. A o ka luna o Lahaina kai olelo e pepehi a make i ka Moiwahine a kanu no malaila, a o ka luna o Hamakua. Hawaii kai olelo e li i na Kuhina maluna o ka amana, a o ka luna hoi o Hilo Hema kai noho paa iloko o ka halealii i ke kope ana i ke kumukanawai hou, a o ka hopena o ka ike loio o keia poe lunamakaainana o ke ao ana i ke kanawai a me na wahi loio unihipili o ke kulanakauhale o ka onou ana mai i kumukanawai hou, oia ka pau koke o ka Moi mailuna aku o ka nohoalii.
“Huli ka mauna wela i ke ahi. Nopu wela ka uka o Kuihanalei.” IKEPONO.
HOOLAHA HOOKO O KA MORAKI A ME KE KUAI.
MAMULI O KEKAHI MANA KU AI I HOIKE ia maloko o kekahi palapala moraki halia ia mawaena o KAUHANE NAKUINA o ka aoao mua, a me W. C. Achi o ka aoao elua, @ ka la @ Novemaba 1891, i kakau kope ia @ ka buke 131, aoao 373, a i hooliloia ia Lau @ a mamuli o ka uhai ia ana o na kumu @ kela moraki, oia hoi ka uku oleia o ka @ nee a me ke kumupaa, nolaila, ke @ aku nei o ka mea @ ka aoao elua o @ ki nei, e hooko ana oia ia maua kua@.
A ke hoolaha hou ia aku nei, aia mahope @ o na pule ekolu mai keia ia aku @ laha ia aku ua aina i hoike ia ma @ ke ku@ ana, ma ke keena @ F. Morgan, ma Honolulu, ma ka la@ @, hora 12 o ia la.
No na mea i koe e ninau ia W. @ ma ke Kaoawai.
Hanaia i keia la 23 of Ianuari 18@ LAU @
Penei na aina i moraki ia
O keia apana aina e waiho @ Maui, i hooliloia i ka mea moraki @ palapala kuai ia a Kalawa i @ 1883, a kopeia @ ka @ ma ia apana aina @
Hooiaha Hooko o ka Moraki a me ke Kuai.
I KULIKE AI ME NA HOOKO @ kahi moraki i @ Kainaliu, Kona Akau, @ Henry Weeks o Kainaliu @ Novemaba, A. @ Kope, Buke @ a ma na @ ia aku nei ka lohe ke manao nei @. Weeks is o hooko aku i ua @ kumu, ka uhai ia o ka aelike, oia ka @ ia o ke kumupaa a me ka ukupanee @ hookaa ai.
Ke hoolaha hou ia aku nei, o ua aina @ maloko o ua moraki la, e kuai ia aku @ ku@ akea ma ka hale Kudala o Jas. F. Morgan ma Honolulu, mokupuni o Oahu, ma ka @ KA@, ia 2 o Ianuari, A. D. 1893, hora 12 @
O ka waiwai i paa iloko o ua moraki @ keia
O keia apana aina a pau e waiho la ma @ aina, Kona Akau, a me keia hapa a @ aina i haawiia ai ia John Cavanah ma @ pala Sila Nui Helu @, o waiho la ma @ mauka o ke alanui e holo ana @ Keala@ a hiki i Kiholo, a oia na aina i lilo ai @ Costa mai a Henry Weeks aka ma ke @ hanaia ma ka la 2 o Maraki, 188@, kope ia @ ka buke 94 a @ na aoao @ me @ palapala hoolilo ia @ na mea e kulukulu; @ i ua mau aina la.
HENRY WEEKS
Mea @ paa nei i ka @
No na mea i koe, e ninau ia J. M. @
Kaka@ ma Honolulu, Dec. 6, 1892 @
Ua hoopanee ia ke kuai kudala al@ POAHA, la 16 o Feberuari, A. D. @ hora 12 awakea o ia la.
Hoolaha Hooko o ka Moraki a me ke Kuai.
KE@ AHAIA aku nei ka lohe, i kali@ ka mana @ o kekahi moraki i @ la @ o Ianuari, A. D. 1889, e LULU@ KANAMU a me KANAMU, kaua kane, o @ , mokupuni o Oahu, ia Alexander J. Cartwright, o Honolulu, kahu o ka waiwai o R. W. Holt ( i make i keia wa), i kopeia ma ke @ Kakau Kope o ke Aupuni. Buke 11@ a @ aoao 2@6, ke makemake nei o Bruce Cartwright o Honolulu, kahu o ka waiwai o R. W. Holt make, e hooko aku i na moraki ia no ka @ ia o ka aelike, oia ka hookaa ole ia o ke kumu paa a me ka ukupanee i ka wa o hookaa ai .
Ke hoolaha hou ia aku nei ka lohe, @ mau aina a pau, na pono hoaaina a me @ pilikana iloko o na moraki ia, e kuai ia aku @ ma ke kudala akea ma ka hale kudala o James F. Morgan, ma Alanui Moiwahine, Honolulu @ hik@aku i ka POAKOLU, la 1 o Feberuari, A. D. 1893, ma ka hora 12 awakea o ia la.
O ka waiwai i paa maloko o ua moraki ia, @ nei i kuhikuki ia ai:
O keia aina a pau o waiho ia ma ka aoao @ hana akau o Alanui Liliha, Honolulu, nona @ he 244 mau anana kuea, oia ka Apana @ Kuleana Hoona Ai@ Ile@ 78 F. L. @ i hoopuka @ ia G. D. Kulaia, a i loaa mai i ua Luluhi@ ia ma ka pilikana i kona makuahine h@ Malaehaakoa a me kona makuakane i @ i ka la 21 o Feberuari, 1878, kopeia ma ke @ Kakau Kope, Buke @4, a ma na aoao @
BRUCE CARTWRIGHT
Kahu o ka waiwai o R. W. Holt
make, mea e paa nei i ka @
KUIKE KE DALA. Na uku hana palapala @ me e lilo ai.
No na mea i koe, e ninau ia J.M. Monsarrat. Loio no na Hooko Kauoha a @ Kahu.
Hanaia ma Honolulu, Ianuari 7, 1893.
Ua hoopanee ia ke kuai o keia moraki ma na ae a hiki i ka Poakahi, la 13 o Feburuari A. D. 1893, ma ka hora 12 awakea o ia la. @
Olelo Hoolaha.
KE HOOLAHA AKU NEI KA MEA @ ka inoa malalo iho, oia no ka ona@ lawela o Kaliawa, e pili aku ia i Moana@ nolaila ke papa ia aku nei na mea a pau @ komohewa ma ua kai lawaia la, aole @ i ka anae a amaama e ulu ao ana o na @ pau. 8 M DAMOS.
Honolulu, Ianuari 10, 1893.
KAUKA LEONG KENG TONG.
(L. AKINA)
E IKEAUANEI NA ANO LAHUI A PA@ noho ana ma ke Aupuni Hawaii, @ kane, wahine a me na keiki: i loaa i na @ keia a me keia ano, e naue mai i lo’u @ hana, a na’u e hoopau aku i na ehaeha @ maluna o oukou e na makamaka, he @ ke lapaau i na ano ma’i a pau: ma’i @ opu, ho’i ke kino, aki ilolo o ka iwi eha@ poo, ma’i wahine, a pela aku. Mai hoo@ aku e na hoe, a he hiki ia’u ke lapaau @ hookaawalo ohana. Hele mai hookahi @ mai elua, hele mai no a pau loa: he @ auhau, ke hui me ia ma na kukui olelo @ makuakau au e pulama mai i ua kono @ mai na Mokupuni mai, me ka eleu me @ waw@ loa, he makamaka a he hoaloha @ no oukou e na Hawaii oiaio.
DR. L. AKINA.
Helu @, Haina o na Alanui Kamika @ Hotele Honolulu.
W. R. KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke @ HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
WILLIAM C. ACHI,
LOIO a he Kokua ma ke Kanawai @ Aha a pau o keia Aupuni.
He NOTARI no ka Lehulehu a BOROKA no na Waiwai Paa.
Keena Oihana, Helu 38, Alanui Kalepa, Honolulu, Oahu. @