Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 11, 18 March 1893 — Page 3

Page PDF (1.99 MB)

This text was transcribed by:  Joy Mcleod
This work is dedicated to:  Harvey E Lyman, Jr.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

@ ALAHAO ME AINA O OAHU

MANAWA HOLO.

Mahope aku o Okatoba 1, 1892.

NA KAA AHI

@ (column unreadable)

@ HOU HAWAII.

@ mau la ku wale mai no keia o @ Beritania Hyacinthe @ Honolulu nei mai Esekimo mai.

 

@ haule kekahi o na paoahil o ka @ Miike Maru i ka po Poa@ aku nei ilalo o ka moku mai @ aku a ua make loa.

 

@ kepaia aku no ka mahiko o Naalehu, Kau, Hawaii, he 60 mau @ a me @ mau wahine Iapana, a @ Malulani lakou i hiu aku no @ hua o ka hana.

 

@ pau aku i ka hoi i ka Poaha @ elua mau mokukaua i ka iho @ keia awa, ola ke Kongo no @ a o ka Ailiance no Kapala@.  Ua koe iho ia he ekolu wale manuwa.

 

 

@ hoomaka ae ke ahi e hamu i @ opala o ka pa o liakinika ma @ i ka hora 4 auina la @ , a ua pio no i ke kinai ia e @ o ka hale me ko na kaa kinai @ kokua ole aku.

 

@ pani ia ko Kapena Albert @ wahi iloko o ka puali ma-@ kumau o Honolulu, e Harry @ he kapena makai mua no @ ia mamua aku nei i ka @ ka liamuku i pau.

 

@ ninaninau ia imua o na lu na @ o ke Aha Hookolokolo i ka @ nei no elua mau hora ka loihi @ Perry malalo o ke noi e @ mai oia e lawelawe i ka oihana @ o na Aha Hookolokolo o Hawaii nei.

 

@ lohe wale mai makou, eia ke @ kaha kii Hawaii Grubbe ke @ nei ma ke alanui e hiki ai i Honolulu nei.  Ina pela, ke lana @ makou manao e halawa ana @ me kekahi mau hana pili i @ ike i ae ai, e kali nei.

 

@o Mr. C.A. Brown, Lunahelu @ Luna Auhau nui o ka mokupuni o Oahu nei i kipaku ia ai e ka @ Kuhina o Makapolena @ lawelawe nei i ka oihana.  @ ke kanawai i hoihoi hou iaia @ ka oihana, O ka Hope Lunahelu @ Honolulu nei, ua kaiehu ia aku.

 

@ hoomahuahua ia nei ka nui o  neepepa KUOKOA puka la a i ka @ ka nui.  Me keia huina nui e @ ai, ua panipani ia kauhale a pau a ke heluhelu nui @ kona mau mea hou a pau o @ a me keia ano.  Kahe ka walu @ ka meli.

 

@ puka aku ka mokukaua Ber@ “Garnet” i waho o ke awa i ka @ 12 awakea Poalua nei, a holo @ la no ke awa kahi ona i kauoha @ e hele e kiai, me ka hookaulua @ e ike i na hopena o keia au @ o Hawaii e ike ia nei.  Kana-@ loa hoi ka poe pai aupuni alii i @ ia.

 

@ ke ahiahi, Poakahi nei, Mara@ 1893, ua haalale mai la i keia @ ma Kauluwela o Mrs. Milia@ D. Waiwaiole i ka 28 a oi o na kahiki o kona oia ana ma keia ao @.  O Kapaa, Kauai, kona @ hanau.  Ua waiho iho oia, @ nei he mau keiki, mau kaik@ , na kaikaina a me na makama@ e noho a aku nona me ka walo@ ma kela no.

 

Eia ke hoolala ia nei e kukulu i @ Kanu Kope ma Makaha, Oahu, @ ke kumuwaiwai he $65,000.  Ke @ ia nei, ua loaa i keia @ he @ ka nui e hoomaka ai ke @.  Ke kau aku nei nae ka holo @ o kela hana maluna o ka @ hoohui aina, no ka mea, ina e @ ia ka hoohui, alaila, aohe @ ana o ke dala e hoeueu ai i ka @.

 

Ua waiho ia imua o ka Aha Hookolokolo Kiekie ka hoike @ Kahu Malama Waiwai o Pauahi Bihopa i make, no ka makahiki e pau ana i Dekemaha 31, 1892, penei:  Na loaa @ $70,156.06, a o ua hoolilo, @ $63,897.41.  Koena o na @ he $6,258.65.  Ua hoaie @ i ke aupuni a me kekahi @ mea aina e ae i ka makahiki i hala, he $11,840.

 

Ua hoohikihiki aku ka moku pea @ “Eclipse” i ka Poakahi nei no ke @ o Kapalakiko, ia 42,947 mau @ kopaa, no lakou ke kaumaha he @ mau paona, a i koho ia ke @ o ia mau waiwai hooulu @ ka aina, ma kahi o $146,352.91.  Eia ka nui o kela a me keia mau @ kopaa aku nei:  C. Brewer & Co. @ 22,930 mau eke; T.H. Davies & Co., he 10,811; Castle & Cooke, he 4,767;  F.A. Schaefer & Co., he 4,430.  Ua oleloia o ka huina kopaa keia i halihalia e kekahi moku pea.

@ (column unreadable)

Ua koho ia a David B. Lyman; Peresidena no ka Ahahui o na @ ke kulanakauhale o Kikako,. Oia no kekahi o na @ a Hawaii i @ ia e na makua Lyman o Hilo i @ mua i ka make.  Pii no na ewe Hawaii.

 

E hiki mai ana ma ka mokuahi Australia o keia Poakolu ae, he puali @ makaikai ia Hawaii nei, a e hoonanea ana lakou ma Hawaii nei no hookahi malama ma ke kikahi ana iho e ike i na wahi @.

 

Ua lohe mai makou, ua mahuka mai kekahi paahao Iapana mai ka laina paahao mai o Kahakaaulana i ka Poaha nei.  Ua holo kiki oia a lele iloko o ke kai, au iluna o ka mokukaua Naniwa a pakele aku la.  Ua kii aku ke aupuni i ka moku e hoekuu mai i ka paahao, eia mae aole i hookuu ia mai.  Me he mea la aohe o kakou kuikahi panai paahao.

 

I ke awakea Poakolu nei, i kekahi haumana kula hanai o @ Lui e hoomaamaa ana i ka hooikaika kino maluna o na laau, aia hoi ua pahemo aku la ka paa ana o na lima i ka laau a haule iho la oia i lalo o ka lepo maui ka iwi kuamoo.  Ua hele ae o Kauka Makalena e lapaau i ka mea poino.

 

Aole a makou mau kalaimanao ana ma ka ili o ke kanaka, e like me ka Holomua i hoakaka mai nei, aka, ma ke kulana noho Aupuni, aole ma ke kalo, uwala.  E ike ana no ka poe naauao i ko makou mau manao me ka hoohewahewa ole.  Aole makou e ae e kauo aku i ko makou ano ole, hakukole a kuamuamu he mea ole ia ia makou.

 

O ka hihia a ka Hui Mahiko o Halaula i hoopii iho nei i na kahu malama o ka waiwai o Jas. Woods o Kohala, no ka hoemi ia o ka wai o Pohakea maluna o ka aina o ka aoao hoopii, mamuli o ka hoakahe ia ana o ka wai o Waipuhi e ka aoao hoopii ia.  Ua hoopuka ka Lunakanawai Kiekie i ka olelo hooholo no ka pono o ka aoao pale.

Ua noi mai o Rev. J.M. Ekela ia makou ke Kakauolelo o ka Ahahui Euanelio Mokupuni o Oahu nei, e hoolaha aku, e malama ana ia Ahahui i ko lakou halawai hapalua makahiki ma ka luakini o Kaumakapili, ke hiki aku i ka hora 10 kakahiaka, o ka Poakolu, Aperila 5, 1893.  Nolaila, ke konoia aku nei na lala a pau e akoakoa ae ma kahi a me ka manawa i hioke ia maluna.

 

Ua komo kolohe ia ka hale noho o Mr. W.H. McCandless makai iho o ka Halemai Pupule, Palama, i ka po Poalua nei, oiai oia ua hele i ka hana i ke ahiahi okoa wale no a ua hoonoho i kekahi mea e malama i ka hale.  Ua kaikai ia he pahu hao he 150 paona ke kaumaha mai ke keena moe aku me ke $45 dala pepa iloko a me kekahi mau waiwai e ae, a aole i loaa ua pahu hao la.  Ua manao ia na ka poe kamaaina no i kahi i waiho ai o ka kaawale ai keia keiki i hoonoho ia ai e malama mawaena o ka hora 6 a me 8 o ia po.

 

Ua make maloko o ka Halemai Moiwahine i ka hora 7 o ke kakahiaka Sabati, Maraki 12 i hala i ka mai fiva, ka wiliki Edwin J. Jeffery o ka mokukaua Garnet.  1 ka la 19 o Feberuari i hala ka hookau ana o ka mai, a ma ka la 1 aku nei o Maraki ka hoihoi ia ana i ka puuhonua o ka lahui Hawaii.  Ua haawi aku na akamai lapaau a puhili no ka ikaika o ka mai.  Oia pu kekahi iloko o ke kaua i ki poka pahu ia ai ke kulanakauhale o Alexandria ma Aigupita i ka Iulai o 1882.  O ka loihi o kona noho ana iloko o ka oihana aumokukaua o Enelani he 21 makahiki mau makahiki a pau.

 

Ka Pane a Luna Senate Morgan i ke Komite Hanohano iaia.

Nu Ioka, Feb. 26,-No ka hanohano o Luna Senate Morgana, ka mea hoi i holo aku maluna o ka mokuahi “Nu Ioka” i nehiuei, ua akoakoa ae he Komite o na poe kalepa kamaaina o keia kulanakauhale me kekahi poe e ae maluna o ka oneki o keia mokuahi Amerika, no ke kalokalo ana ao i ko ke Akua pulama makee ana mai i ke Senate ma kana huakai.  No ka pane ana aku i ka haiolelo mai ka lunahoomalu mai o ke komite, ua olelo aku la o Mr. Morgana panei:  “He mea kupanaha ma keia manawa hookahi, ka akoakoa ana ae o ekolu mau kumuhana ano koikoi loa e pili ana i keia moana kai nui akea o ka Pakipika-ka ninau o ke kai Beherina, e pono ai ke olelo pu ia ha hului pau holookoa ana i ka Pakipika Akau a pau; ke alawai-oki o Nikaragua, a o ka hope iho, o ka ninau hoohui ia Hawaii.  O keia mau ninau ekolu ua lawa la i ka hoohuli ana i na kanaka noonoo a pau, aole loa he manawa iloko o ka moolelo o keia aupuni e like me keia ke ano nui, koe wale no kela wa o ko kakou kaua kuloko i ake nui loa ia ai ka naauao, ka wiwoole, ka manao kanaka makua a me ka manao koa hopo ole e like ia me keia manawa.  “Ua hoea mai kakou i keia wa ma kahi o ka pahu hopu iloko o ko Amerika nohona aupuni, ka wa hoi a kakou e huli ai i hope a i ole, e hele ai paha imua.  Aole loa e hiki ia kakou ke lawe ae i ke keehina kuikawa.  Iloko o ka noonoo ana no ka @ Pakipika, a me ke kakou hana e pili @ makemake e ike hou aku e hana hou ia mai kela @ maluna o kakou e like me ka manawa i loaa @ o ko kakou kuokoa.  @ no nae e kakoo mai ana o Farani ma ko kakou kua aka, aole nae i @ ia kakou ka ike no ka lawe ana mai i na mea a pau i lilo no kakou.  Aole kakou i lawe mai ia @, na paemoku Bahama, Bermudam na mokupuni @, Iamaiea a me kona ili honua.  No keaha ka lahui o 35,000,000 e pua kue aku ai i ka lahui he 65,000,000 no kela poe mokupuni a pau?  Aole au e pahenehene aku ana ia lakou aka, he mahalo nui ko’u ia lakou.  He ake nui loa au e hoohalike aku na poe Amerika a ano like me lakou, a oi aku no hoi.  “Ua hookahua, a hookawowo mua ae o Beritania nui iaia iho ma Australia a me Nu Kilani, a eia oia ke nee aee nei i keia wa i na paemoku o Hawaii, kela Giberalata o ka Pakipika, ano koke mai nei no, ua huki ae la oia i kona hae maluna o kekahi o na mokupuni.  I keia wa ke kue loa nei ke aupuni Hawaii a me kakou no kela pakaha ia aua.  E ae mai ia’u e ninau aku ia oukou i ka wa o lakou e hiki ai ilaila, a lawa pono hoi ke kaula e hui ai o Vanekouva, Victoria, Hawaii, Honokaona, Nu Kilani a me Australia, aole anei kakou e ike ana i ka hana hou ia ma ka Pakipika o kela hana ino lapuwale, ka loina i hoowahawaha nui ia, ka mea hoi i hana mau ia ma ka Atelanita, a o ka wa hoi ia o kakou e nele loa ai a o ka kakou wale no o ka waiho ae i na mokupuni hikina iloko o ka bila hoolilo kuikahi?  “Me keia mau ninau koikoi ekolu e ku mai nei mua o kakou-ke alawai-oki o Nikaragua, ka ninau o ke kai Beherina a me Hawaii, a o ka mea hope ua makaukau e haule iho iluna o ko kakou mau u-ha i like me he hua pea pala’la-ua ake nui loa ia e loaa ia kakou ka uhane kanaka makua, ke kuoo, ke ahonui, ka mea hoi i loaa nui ia kaakou oiai kakou e hakoko ana kekahi me kekahi me na miliona kanaka ma ke kahua kaua.  Alaila, oia auaanei ka wa o kakou e ike ai i ka hoea amaka ae o ka ikaika a me ka eleu o ka poe koikoi maluna o kekahi hana koikoi.  E nee kakou imua i ke alo!”

 

Kekahi Aoao o ka Ninau Hawaii.

Mai ka Nupepa Buletiea o Kapalakiko.

He mea pono no paha ina i hoomai keike mai o Paulo Numana i kekahi aoao o ka ninau hoohui ia Hawaii, ina no ia he mea nona e hoonuinui wale aku ai.  Ina i holo io ke Kumukanawai a ka Moiwahine i hoao ai e kukala, ina aole loa la e loaa he maluhia no na ola a me na waiwai o na kanaka ili keokeo o na mokupuni.  O ka manao i hoolalaia ai iloko o ua kumukanawai la, o ke kapae loa i ke kulana koho balota o na kanaka ili keokeo a pau koe wale no ka poe i hookupa ia malalo o ke kumukanawai o 1887.  O na ili keokeo e ae a pau, e manaoia lakou he poe malihini, aole hoi o lakou kuleana koe wale no e like me ka mea e haawiia mai ana ia lakou e na kanaka maoli ma ke kuka a me ke kuhikuhi ana mai a ka Moiwahine.  Ua hoolala ia keia hookahuli aupuni e ka Moiwahine a malalo o ka mana o kona poe alakai hewa.  O ke kumu i popilikia ai o ko Liliuokalani mua iho ma ka oihana oia o Kalakaua, a pela no hoi me ia iho, o ka malama o laua i na poe alakai hewa a maikai ole.  O ka Aha Kuhina kupono i hoopiha ia me na kanaka maikai a ke anaina i hilinai ai, aole loa i kupono ia i ko Kalakaua manao, a he ole loa hoi i ko ka Moiwahine manao.  Aole loa ia he mea e loaa ai he manao aloha no no ka mea nona ka inoa hope.  Ua hoolala oia i mea e maikai ole loa ai ka noho aua o na kanaka maikai, ka poe hoi nana e hooulu nui nei i ka waiwai ma na mokupuni.  A ma ia mea ua hoea mai la he ninau e malama oe ia oe iho.  Oia iho la no ke kumu i ala mai ai o ka hookahuli aupuni.  Ina i ao aku o Paulo Namana a me kekahi poe e iho o ia auna like e lawe mai ka Moiwahine i ke kuamoo ana i hooholo ai e hana, ina la ua oi loa aku ka poino o lakou a me ua Moiwahine la.  He hookahi nae mea i maopopo aole loa he mea hiki ke huli hoi hou aku i hope na keehina wawae i hele imua, aole loa he pono e haawiia onanoho aupuni hou ana no na kanaka maoli ma ko Hawaii Pae Aina.

O keia hookaulua ia ana o ka hooiaio ia o ke kuikahi, aole loa kela he mea e manaoia aku ai aole e hiki ana.  he mea maikai e noonoo akahele loa ia na mea a pau me ke kaupaona kaulike ana.

 

Aole i Hoahewa o Mr. Foster i ke Kuhina Stevens.

Ua hoomau hou mai ka Holomua i kana mau olelo hoonuinui wale me ka oiaio ole, ma ka i ana, ua hoahewa mai la ke Kuhina Nui Foster ia Stevens ke Kuhina Amerika e noho nei maanei.  Ma kekahi mahele o ka pane a ua nupepa ia i ke KUOKOA ua piha wale no me na hoina pilikino i na Lunahooponopono.  Aole loa makou e hoomaunauna wale i ko makou manawa no ka pane ana aku ia mea.  Na ke ino a me ka pelapela oia mau huaolelo e hoahewa iho no i ka mea nana i kakau ia manao.  Ua olelo ae ka Holomua, o ka unuhi ana ka o ka huaolelo “Disawvoed” he hoahewa ia.  A o ka makou hoi e unuhi nei, eia wale no ke ano:  “Aole i hoapono ia.”  Aka, heaha ia ka Mr. Foster i hoapono ole ai?  Aole loa oia i hoapono ole ai?  Aole loa oia i hoapono ole i kekahi mea a Mr. Stevens- i hana ai, a olelo ai paha.  O kana wale no i hoapono ole ai, o na olelo lalau a kekahi poe e aku me ke kuhi ana na Stevens i hana ia mau mea, a oia hoi kela, na hoonoho ae nei ka @ “i ka mau kuokoa o Amerika Huipuia maluna o ke aupuni o na Paeaina Hawaii, “ a i ole, aole loa oia i hana i kekahi mea e “hoemi @ i ka noho ana @ koukoa o Hawaii nei.”  Ma ka olelo ana o ka Holomua ua hoahewa o Mr. Foster a nuku ia Mr. Stevens ma kekahi mea hookahi, he mea maopopo ua kamailio  ia nupepa i ka mea oiaio ole.  O ka Mr. Foster wale no i hoakaka ai i ka mea i hoomaopopo ia e kona aupuni i ke kumu o ko Mr. Stevens huki ana i ka hae Amerika iluna.  Ua kaupalena ola i ke kulana oiaio maoli o Amerika iloko nei o Hawaii.  Aole loa ia he hookahua ana i ka mana “Hoomalu.” Elike hoi me ka makou i hoike mau aku ai, o kela hae Amerika ka mea nana e hooia mai i ke kakoo nui ia o ka Mr. Stevens mau hana e kona aupuni.  Ua hoaiai hou ae no hoi ka Holomua i kekahi mau olelo ano hupo loa.  Ua i ae ia, “O ka Aupuni o ko Hawaii Paeaina, aole ka o kona ano he Aupuni Kuikawa.”  O ke Aupuni Aliiaimoku ka kona ano maoli.  He olelo ano hupo loa kela,. Aole nae e punihei iki kekahi mea naauao.  Ma keia wa koke mai nei no, ua olelo ae o Mr. Fosrer no ke aupuni e ku nei o na Paeaina HaHawaii, oia hoi ma kona ano maoli o ke Aupuni Kuikawa, ka mea hoi nana i nonoi aku e haawi mai o Mr. Stevens i kona kokua ana a me kana malama ana mai.  O ke Aupuni Kuikawa ke Aupuni nona ke kuokoa a nana hoi ka mana a Mr. Foster e malama loa nei me ke akahele loa mai na hoopoino ia ana mai.  E pono e hoopau ka Holomua i ke alakai hewa ana i ka lehulehu.  E hoopau hoi ko na kamaka punihei hou ana aku i kana mau mamala olelo hoopunipuni.

HE MOOLELO HAWAII.

MOKUNA III.

NA KUKULU EIIA.   O na mahele o ka aina:  No ka Mahiai ana:

Aole no i like ka mahiai ana o ke kalo o na aina waikahe me ko na aina waimapuna, he nui no ka hana aia ma Kona; o Molokai he okoa loa ka mahi ana.  he paeli me ka hoahu ana i ka lepo a ku he mau puu lalani nunui iloko o ka loi, o kapaia he puepue, e like ka nunui oia mau paepae me ka makemake o ka mea nana e mahiai ana, i hanaia hoi pela i pii ae ka wai a i io no hoi ke kalo ke kanu aku; pau no ia oo ai hana hou no i puepue hou.  Ulu na mea kanu e ae maluna iho, ke ko, ka maia, ka uala, akaakai, a ma hai hoi o ka pili wai puepue ke kalo e ulu ana, a ua kaumaha ko laila ano mahiai ana mamua o ko na aina wai, aka nae ua maa no kolaila mau mau kini mai kahiko mai a hiki mai i keia wa a ua ono a kau ke mio kolaila poi ia lakou.  He okoa no ka mahiai ana i ke kalo o ka aina maloo.  Pii aku ke kanaka mahiai a ka moku amau, kua (oki) aku me ke koi pahoa a ku iho ilalo, o ke poi iho la no ia a me ke kipulu o ka mala, a hamama ae la ke pulu alaila, kii aku la ka huli; a i ke kanu ana, aia he mau laau loloa i hanaia o mua a oi, ku a maloeloe, alaila pahu aku la i ua laau nei, ue ma o ue no maanei, hoolei iho la ka huli iloko olaila, a pela no a puni ke pulu; kanu kane, kanu ka wahine, kanu keika.  He ano mahiai haaheo keia na ko Hilo kino, kahiko a maikai, hele e kanu huli.  He mama iki ka mahiai ana o ke kalo ma ka aina maloo; he ai ewe no hoi ke malama pono ia.  Penei; ina e oo ka ai, ma ke kale makua no e lawe mua ai, koe aku no ka o-ha; pela no apuni ke pulu.  Ina ua nui ka hana ana, e loihi no ka manawa e ai ai ia ai; a i ka hoi hou ana mai mahope e ai ai, ua oo a ua nunui kalo o ka o-ha, alaila lawe ae no malaila, koe aku ka pilimai, oia hoi kana keika aku; a pela mau aku no a puni hou a puni hou ke pulu, hoi hou no mahope mai e ai ai; aia hoi ua nunui ke kalo ka pilimai keiki aku; a pela mau aku no, aole he wa e pau ai; o ka waele mau ana i ka nahelehele ka mea e mau ai ke ewe ana o ka ai.  He kumu alakai kupono keia no na haipule, o ka waele mau ana aku i na nahelehele o ka hewa e ulu kaioio ae ana iloko ona iho, a iloko hoi o ka hoalauna, ka mea e mau ai ke ewe ana o ka pono karistiano iloko o ka naau.  Eia ka inoa o kekahi mau kalo i ike ia, he aweuweu, aapu, ape, ieie, oene, opule, oopu, haokea, haehae, hapuupuu, ka-I, kukaeopae, kumu, kalalau, lauloa, lehua, lola, mana, manini, makohi, (piialii) mai, nohu, pala, waehiwa, a he mau kalo aku no i koe paha, oiai, he like ole no na inoa. 

No ke kanu maia ana.

Hele mua ka pohuli maia a nui, alaila, eli ka makalua a akea kupono no hoi a pela no hoi ka hohonu no hookahi kapuai a oi iki.  Ina he kanaka lima @ kumu e ka pohuli i wahi apana pahoa a pela no a pau loa na pohuli maia, alaila lawe no a waiho pakahi i na mau pohuli nei ma hai o na makalua, waiho a e aneane ae ana ka la e kupono i ka @,alaila hele aku la a hopu iho la ka lima i ka @ o ka pohuli aa @ aku la ia @ penei:  “ E Hanakalanai e! O kau hana o ka hooulu, i ulu ka maia i hele hoi ka hua o ka maia a hilaia ka pumaia a hoolaau ka pumaia a hiki ole ke hoea ae i ka @ o ka maia a kaua, o ka nunui ia o ka nunui ia o ka maia a kaua ia e, i ai kanaka, a ai ke akua, a ai ka puaa i ka maia a kaua, Amama ua noa, lele wale.”  Alaila pea ae la na lima i ke kua, a lalau iho ia na lima i ka pohuli, a hoohaawe ae la iluna, a hoohikaka ae la i ke kino, a hookuu iho la i ka pohuli iloko o ka lua, a kanu iho la i ka lepo a paa ke kumu o ka pohuli, a pela no i na pohuli a pau.  I hoohaawe ia, a hoohikaka ia ke kino, no ka manao ana, pela no e hikeke ai ke kanaka kanu maia i ua ahui maia nei ke @ ae, no ka nunui o ka ahui.-Mui no ka apa. (Aole i pau.)

Ua komo aihue ia ka halekuai o A.L. Johnson ma Alanui Moi i ka wanaao Poakolu nei, a na hiu ia aku he mau palule a he mau papale.

Ua olelo ae o Mr. C.F. Davis, ka lunahooponopono o ka nupepa Bloomfield, o Iowa, penei:  Uahiki ia’u ke hooia kiekie aku i ka Laau Lapaau Kunu a Chamberlain imua o ka poe a pau i hoopilikia ia e na ma’i anu me ke kunu kalea.  Oia ka’u i hoohaina ai no ko’u ohana no na makahiki elua i hala ae nei, a ua ike hoi au, oia ka oi iwaena o na Laau Lapaau e ae a’u i ike ai no ia ano ma’i.  He 50 keneta o ka omole e kuai ia nei e Benson, Smith & Co, Agena ma na Pae Aina Hawaii.

 

Ua. hoopilihua nui ia a Joseph V. Dory o Warsaw, Ilinoe, e ka ma’i rumatika, a ua hoao oia he mau laau lapaau he lehulehu wale, aka, ua olelo ae nae oia aole loa he loaa iki mai o ka oluolu iaia mai kela poe laau mai, aka mahope mai nae, ua loaa iaia kekahi laau nana i hoola koko ae i kona ma’i.  Ua nui kona hauoli, a no ia mea, ua ulu ae kona manao he mea pono e loaa ka lona i na poe i loohia ia me ia ano ma’i heaha la keia laau lapaau nana oia i hoola koke.  Ke hoike aku nei oia no ka pomaikai o ka lehulehu ua kapala ua laau la he Chamberlain’s Pain Balm.  E loaa ma kahi o BENSON, SMITH & Co., Agena maka Pae Aina Hawaii.     2430-4

 

Hoolaha Hooko o ka Moraki a me Kuai.

KE HOOLAHA IA AKU NEI KA LOHE, mamuli o ka mana kuai I hookomo ia iloko o kekahi mau moraki elua, oia ka moraki mua i nahaia ma ka la 29 o Okatoba, A.D. 1891, e G.W. KEAWEAMAHI o Honolulu, mokupuni o Oahu, ia Alexander J. Cartwright (i make i keia wa) kopeia ma ke Keena Kakau Kope, Buke 129, a ma na aoao 318, 319 a me 320.  Moraki elua i hanaia ma ka la 23 o Feberuari, A.D. 1892, e G.W. Keaweamahi i na Alexander J. Cartwright (i make i keia wai, kopeia ma ke Keena Kakau Kope, Buke 131, aoao 443 ke makemake nei o Bruce Cartwright a me Alexander J. Cartwright o na Honolulu la, na Kahu

Waiwai malalo o ka Palapala Hooilina a Alexander J. Cartwright i make o Honolulu e hooko i ua mau moraki la no ka uhaiia o ka aelike iloko o ua mau moraki la, oia ka hookaa ole ia o ka ukupanee i ka wa e hookaa ai.  Nolaila ke hoolaha ia aku nei ka lohe, o na aina a pau, na pono hoa aina a me na pono pilikana iloko o ua mau moraki la e kuai ia aku ana ma ke kudala akea ma ka hale kudala o James F. Morgan ina alanui Moiwahine, Honolulu, ke hiki aku i ka POAKAHI, la 3 o Aperila, A.D. 1893, ma ka hora 12 awakea oia la.  O na aina i paa maloko o ua moraki la, penei i kuhikuhi ia ai:  O kela aina a pau e waiho la ma Kalia ma Honolulu, a i kuhikuhi ia na palena penei:  E hoomaka ana ma ka huina Akau o keia apana aina ma ke alanui e pili la i ka ainai hoolilo ia aku e ua G.W. Keawemahi la ia B.F. Dillingham, alaila holo ma ke ana pololei:  Hema 22 deg. 20 min Hik.  269 kapuai ma ko alanui nui e holo la i Waikiki  Hema 27 deg. 40 min. Hik. 925 kapuai ma ke alanui nui e holo la i Waikiki.  akau 66 keg. 00 min. Kom. 782 ma ko Socau Kuleana Hoona Aina 2081.  Akau 37 deg.  30 min. Hik. 122 kapuai e pili la ia Nahinu.  Akau 54 deg. 20 min. Kom. 155 @ e pili la i ko Nahinu.  Akau 46 deg. 15 min. Kom. @ kapuai e pili la i ko Nahinu.  Akau 41 deg. @ min. Hik. 20 kapuai e pili la i ko B.F. Dillingham aina.  Akau 47 deg. 20 min. Hik. 165 kapuai e pili la i ko B.F. Dillingham aina.  Hema 61 degere, 10 minute.  Hikina 43 kapuai o pili ana i ko B.F. Dillingham aina.  Akau 44 deg. 22 min. hik 364 kapuai e pili la i ko B.F. Dillingham aina, a hiki i kahi i hoomaka ai ma ke Alanui Aupuni, ka ili he @ mau eka @ kekahi hapa o ke kuleana o W. L. Moohonua, a o ka hapa o ka apana aina elua i kuhikuhiia i lilo mai i ua G.W. Keawemahi nei ma kekahi palapala kuai i kopeia ma ka Buke 80 a ma na aoao 170, 171 a me 172.  Bruce Cartwright a me Alexander J. Cartwright na Kahu malalo o ka Palapala Kauoha a ALEXANDER J. CARTWRIGHT,          Mea e paa nei i ka Moraki     J.M. MONSARRAT,

Loio no ka Mea e paa nei i ka Moraki.   Hanaia ma Honolulu, Maraki 7, 1893.  @

 

Hoolaha Hooko o ka Moraki a me ke Kuai.

KE HOOLAHA IA AKU NEI KA LOHE mamuli o ka mana kuai @ hookomo ia iloko o kekahi moraki i hana ia i ka la 22 o Aperila, @, e J.K. NAHALE o Kahaluu, Kona Akau, mokupuni o Hawaii, ia Mary S. Parker, W.O. Smith a me H. Waterhouse, na Kahu Waiwai malalo o ka Palapala Kauoha a W.C. Lunalilo, i make, kope ia ma ke Keena Kakau Kope o ke Aupuni, Buke @ a ma na aoao 81,82,83 a me 84, ke makemake nei na Kahu Waiwai ka poe e paa nei i ka moraki e hooko aku i ua moraki la, no ke kumu uhaki ia o ka aelike, oia ka hookaa ole ia o ke kumupaa a me ka ukupanee i ka wa o hookaa ai.  Ke hoolaha hou ia aku nei o na waiwai i paa maloko o na moraki la, e kuaila aku ana ma ke kudala akea ma ka Hale Kudala o James V. Morgan ma Honolulu, ke hiki aku i ka POAONO, MARAKI 15, @, hora 12 awahea.  O ka aina i paa maloko o na moraki ia, penei ke kuhikuehi ana:    1-O kela aina o waiho la ma Koma Hema, Mokupuni o Hawaii, i like ia ma ka inoa o ke Ahupuaa o Kalahiki, a oia na aina I haawiia ai ia Kinimaka e na Luna Hoona Aina Helu @, koe nae na kuleana maloko o na Ahupuaa ia.    2-O kela apana aina a pau e waiho la ma Kalama @, Kona, iloko no o na mokupuni ia o Hawaii, a nona ka ili he umikumamahiku mau eka, oi aku a emi mai paha, oia ka aina i haawi ia ia Kahikina ma ka Palapala Sila Nui @.    3-O keia mau apana aina elua e waiho la ma Kalama, Kona, ma ua Mokupuni ia no o Hawaii, nona ka @ a pau, he ekolu mau eka, oi aku a emi mai paha, a oia no na aina i haawiia ia Kaahikina e na Luna Hoona Aina @ e ka Palapala Sila Nui Helu @.  No na mea i kue, e ninau ia William O. Smith, Honolulu.  Kuike ke dala.  Na uka hana palapala, i ka mea e lilo ai.  MARY S. PARKER,  WILLIAM O. SMITH,  HENRY WAERHOUSE,

Na Kahu Waiwai malalo e ka Palapala @ a W.C. Lunalilo i make.  Honolulu, Feb. 11, @

 

Na Hoolaha Hou

Hoolaha Hooko o ka Moraki a me ke Kuai.

KE HOOLAHA IA AKU NEI MAMULI O ka mana @ (column unreadable)

Ua Nalowale!

MA KE AHIAHI NEI, ua @ ma kahi kokoke i ka Hale @.  E loaa no ka uku maluna maikai i ka mea nana e hoihoi mai ia.    S.B. Dole    Feberuari 22, @.

Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai.

O KA POE A PAU HE MAU @ KA lakou maluna o ka waiwai o @ KAPA iki o Kukuikea, Hilo, Hawaii, i make ke kauohaia aku nei e hoouna koke mai i ka lakou mau bila aie kupono i hooiaioia, maloko o eono iki mahina mai keia ia aku, a haia ia manawa e hoole mau ia aku @.  O ka poe a pau he mau aie ko lakou i ka waiwai o ka mea i make e hookaa koke mai ia’u.  O ka poe a pau e paa nei i kekahi waiwai o ka mea i make e hoihoi koke mai ia’u, mai kona o pilikia auanei oukou.  G.W. A. HAPAI.

Lunahooponopono Waiwai o Kaluaikapa i make.  Hilo, Fe. 20, @

 

KAUKA LEONG KENG TONG, (L. AKINA)

EIKEAUANEI NA ANO LAHUI A PAU E noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai ua kane, wahine a me na keiki: i loaa i na ma@ kela a me keia ano, e nane mai i ko’u keena hana a na’u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma’I maluna o oukou e na makamaka, he hiki ia’u ke lapaau i na ano ma’i a pau: ma’i iloko o ka opu, hu’i ke kino, aki iloko o ka iwi, eha o ke poo, ma’i wahine, a pela aku.  Mai hoolohe aku e na hoa, a he hiki ia’u ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana.  Hele mai hookahi, @ mai elua, hele mai no a pau loa:  he oluolu ka auhau, ke hui me ia ma na kukai olelo ana: na makuakau au e pulama mai i na kono ana mai mai na Mokupuni mai, me ka eleu me ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai no oukou e na @ oiaio.    DR.L.AKINA,    @.

 

 

Hoolaha Hookapu Aina.

KE PAPA A HOOKAPU LOA IA AKU NEI ka holo ana o na holoholona o ka poe e ae maluna o na aina hanai holoholona o’u ma Piihonua a me ka hapa mauka o Humuula, Hilo, Hawaii, a ke kauoha ia aku nei e hoonee aku i na holoholona me ka hookaulua ole, a i ole, e hoopii ia no e e like me ke kanawai.

J.T. BAKER    Hilo, Hawaii, Mar. 31, 1892. @

Hoolaha a ka Lunahooponopono Waiwai.

O NA POE A PAU HE MAU KOINA KA LAkou i ka waiwai o KEKAHA i make o Waiehu, Wailuku, Maui, Ko Hawaii Pae Aina, e hoouna koke mai me ua hooia kupono i hoohiki ia imua o ka Notari o ka Lehulehu, i ka mea nona ka inoa malalo iho ka mea i hookuhu ia i Lunahooponopono Waiwai no ka waiwai o ka mea i make, maloko mai o na malama eono, a i ole ia e hoole mau loa ia aku no.  O ka poe a pau i aie i ka waiwai o ka mea i make, e hookaa koke mai ma ka manawa a mamua ae o ka pau ana o ka eono malama.    W.H. DANIELS,  Lunahooponopono Waiwai o Kekaha i make.

Wailuku, Maui, Oct. 25, 1892. @

 

PAPA!   PAPA!   AIA MA KAHI O Lewers & Cooke   (LUI MA),

Ma ke kahua hema o Alanui Papa me Moi.

E LOAA NO NA PAPA NOUAIKI

O keia a keia ano,

Na Pani Puka,    na Puka Aniani,    na Olepelepe,    na Pou,    na O’a,   

na Papa Hele,    na Papa Ku,    me na Papa Moe he nui loa.

NV PILI HALE O NA ANO A PAU     @ A me na    WAI HOOHINUHINU NANI

o na ano a pau loa.

 

Na Balaki o na Ano he Nui Wale

Ke hai ia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana no ka

Uku Haa haa Loa,    E like me ka mea e holo ana mawaena o Laua a me ka Mea Kuai.

Hele Mai e Wae no Oukou iho.    2396-q

 

Hoolaha Loio.

JAMES M. MONSARRAT, @

Loio a Ae Kokua ma ke Kanawai                 HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

E hana ia @ Palapala @.  Palapala Hoolimalima a me na Palapala Pili @ (column

 unreadable)

W.R. KAKELA.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

NELLIE M. LOWREY,    NOTARI no ka LEHULEHU    I Ke    LUN a @ PALAPALA @

kEENA hANA ME w.R. kAKELA, LOIO, MA IA AOAO MAKAI O KA HALE lETA, hONOLULU @

 

Antone Rosa, (akoni)

loio a he kokua ma ke kanawai.   luna hooiaio palapala.

KEENA HANA MA @ KAAHUMANU.

e.g. HITCHCOCK,  (AIKUE HIKIKOKI)

LOIO A KOKUA MA NA MAU A PAU E PILI ANA MA KE @.@ NO NA BILA AIE ME KA AWIWI

HILO,HAWAII.    2370

 

allen & robinson,

na mea kuai papa o na ano a pau. e loaa no ma ka uwapo o pakaka, honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu o makemake ana e kuai hale.  e kipa mai a e ike kumaka.

 

wilder & co., (waila Ma.)

mea kuai papa a me na lako @ kulu @ o na ano a pau, a me na mea @ a pau e pono ai o ka hale.     kihi o alanui moiwahine me papa.

 

j. hopp & co.,    na poe hana ma na lako hale o na ano a pau!

hana moe, na uluna pulu, etc.     noho no ka hoolimalima ana, ua lako hale me ke kumuhuai @.      honolulu. @

 

J.S. SMITHIES (KAMILA)

NOTALI NO KA LEHULEHU A ME AGENA HAAWI PALAPALA MARE

MAHUKONA, KOHALA, HAWAII @

HALE HANA KOPA O HONOLULU.

uA paa aenei ka hale hana sopa mahu hou o ka poe no lakou na mua malalo @ a ua makaukau lakou e @ aku i @ poe piepiele i na

kopa maikai loa maoli

i hookomo ia iloko o na pahu 100 @ mai ke 42 a 56 @ kepa pakahi.

ke hooia nei makou i ka @ (column unreadable)

KUAI ia e na halekaui liilii a pau.

HUI HANA KOPA O HONOLULU

M.W. MCCHESNEY & SONS,    NA EGONA.  

J.T. WATERHOUSE,     (WALAKAHAUKI.)

HALEKUAI O NA LELE NANI PANIO!

LAKOHAO.    NA LAKO HANA MAHIKO,

A PELA AKU HE @.    ALANUI MOIWAHINE,    HONOLULU.   2396-Q

 

KO BIHOPA MA,    BANAKO MALAMA DALA

E LAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE MA KA HOALE ANA MA KO MAKOU BANAKO MALAMA DALA MALALO O KEIA MAU KUMU:  INA E HOOMOE MAI KE KANAKA HOOKAHI I NA DALA ELIMA HANERI, E AKU NO MAKOU I KA UKU PANEE MA KA ELIMA HAPAHANERI O KA MAKAHIKI, MAI KA WA AKU O KA LAWE IA ANA MAI O KE DALA, KE WAIHO IA KE DALA HOOMOE I EKOLU MAHINA, A UA WAIHOIA PAHA KE DALA A HALA NA MALAMA EKOLU I KA WA E HOOPONOPONO IA AI NA HELU.  AOLE UKU PANEE E HELU LA @ O NA DALA HAKINA NO NA LA ELUA PAHA O KA MAHINA.  AOLE UKU PANEE  UKU IA I NAA DALA E LAWE IA ANA MALOKO O EKOLU MAHINA MAI KA WAAKU O KA HOOMOE IA ANA MAI.  HE @ LA MAMUA AE O KA UNUHI ANA AKU O KEKAHI KANAKA I KANA MAU DALA, E HOIKE E MAI I KA BANAKO, A E LUWE PU IA MAI KA BUKE DALA I KA WA E KIKOO AI.  AOLE DALA E UKU IA, AIA WALE NO MA KE KIKOO KA MEA NANA I HOOMOE MAI I KE DALA ME KA LAWE PU MAI I KA BUKE HOAHU DALA.

 

I KA LA MUA O SEPATEMABA O KELA A ME KEIA MAKAHIKI E HOOPONOPONO IA AI NA HELU O NA MEA A PAU, A O @ UKU PANEE I UKU OLE IA MALUNA O NA PAU DALA A PAU E WAIHO ANA ME KE KIKOO OLE IA, E HELU IA MA KA AOAO O KA MEA HOOMOE DALA MAI I HALA NA MALAMA EKOLU, A @ IA WA AKU E @ IA ME KE KUMU PAA MUA.  O NA PUU DALA HOOMOE MAI @, ELIMA HANERI DALA, E LAWE IA NO MAMULI O O AELIKE ANA.  E HAMAMA ANA KA BANAKO MA NA LA A PAU O KA HEBEDOMA, KOE NA LA SABATI A ME AE LA KULAIA.  BIHOPA MA.   HONOLULU, IAN.  @

HOOLAHA HOOKAPU AINA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU E NOHO ANA MA KAEO, HONUANIO, MOKUPUNI O MAUI, MAI KA UKA A KE KAI, AOLE E AE IA UA ANO HOLOHOLONA A PAU E HOOKUU WALE MALUNA O KA AINA I HAI LAA AE LA, A AOLE HOI E LAWAIA I KA @ KAPU A KE KONOHIKI OIA KE AKULE.  A KE HOOKOHU AKU NEI KEIA MAU INOA, @ ME PUHIPUHI(W) IA KAIKIOHUA (k0 @ HAI IA AE LA MALUNA, A O KA POE E KUE ANA I KEIA HOOLAHA E HOPULA NO A NA KE KANAWAI KA HANA ANA.  O MAKOU NO ME KA OIAIO, 

KALI(W)    HOPOE(W)    PUHIPUHI(W)    HONUAULA, MOKUPUNI O MAUI.  2431-@