Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 13, 1 April 1893 — Page 1

Page PDF (1.86 MB)

This text was transcribed by:  Cassandra Pascua
This work is dedicated to:  Myrna Sugawa

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaha Loto

 

R. Kakela,

 

he Kokua m@ k@ K@@@@@@.

@@@ H@@@AI@ PALA PALA.

 

@E M. LOWREY,

 

AKI no ka LEHELEHE

 

@ @@

 

@@@ @@@@@ @@@@@@@@@@@@@@@@

Palapala H@@@hiki

 

@@@@ @@ W@@ K@@@@@. @@@@ @@@@@

@@@ka Hal@ @@@ H@@@@@@@

 

S. SMITHIES (KAMILA,)

 

@ALI no ka LEHULEHU

 

A HE

 

@a Haawi Palapala Mar@

@@@@@ Hawaii

 

TONE ROSA,

AKONI

 

@ @@ Kokua ma @@ Kana@@@.

@@@@ HOO@A@O PALAPALA.

@ H@@@ @@ A@@@@ Kaahumanu

 

@@@

G. HITCHCOCK,

@@@@E HIKIKOKI@

 

@ Kokua ma na m@a a pau

@@@ ana ma k@ K@@@@@@.

@@@@@@ @A KI@A AIE ME KA AWIWI

@, Hawaii.      2370

 

LEN & ROBINSON,

 

@@@ KUAI PAPA @ N@ ANO A PA@ @@@@@@ ma ka @w@@@ o Pakaka. H@ @@@ k@m@k@a@ mak@@@no loa, @o ka @@@@@ leh@leh@ e makemakeana o k@ @@@@ kip@ m@@ @@ @ke kumaka

@@@@

 

L@ER & @O,. (WAILA MA.

K@@@ Papa @ a m@ na kako Ku@ h@le o na ano a pau, u me m@u @u@ a pau @ pono ai o hal@.

@@o Ma@@@ M@@@@@@@@ @@ P@@@

@@@@

 

@ES M. MONSARRAT,

(MAUNAKEA,

 

@ h@ Kokua ma k@ K@n@wai

LUNA H@O@A@O PALAPALA.

@@@@ @@ @@ Palapala K@@@. Palapala @al@@@. @@ @@@@ Palapala @@li Ka@a@@ ma ka olelo Hawaii. @@@@ @@ ka ma ka motaki ma na W@@w@@ @@@. @@ Ha@a: Hale Pohaku hou w@ k@ Waikiki o ka Hale wai, @@@@@@ K@

 

Ka Leong Keng Tong,

(L. AKINA.)

 

@AUAN@I NA ANO @AHUI A @A@. E @@ a@a wa k@ A@p@@@ Hawaii. wa@ na @@hin@ a w@ na k@iki. I l@@@ @ na wa’@ @@n@ k@@@ a@@, @ @@@@ m@a@ i ko’@ k@@@@ @@’@ @ hoopau aku i @@@ha@ha a ka ma’I @ @@kou @ na makawaka. @@ hiki la’@ @@ @ @@ ano wa’I a pau@ ma’I @loko o ka @@ @@ kino, ak@ Hoko o ka iwi. @@@ o ke @@ wahine. A pela aku. Mai h@@@@ohe a h@a, a h@ hiki Aa’u k@ lapaau i ka mai @ @al@ ohana. H@l@ mai h@@kahi, h@l@ @, h@l@ mai no a pau @@a@ he oluolu ka k@ hui me ia ma na kukai olelo @@@, u@ @au au o pulama mai @ @@kopo @ua mai Mokup@@i mai, me ka @leu me ka hiki@@, he makamaka a ho h@aloha maikai @@ e na @lanaii oinio.

            DR L. AKINA.

@@ Huina o na Alanni Kamika a m@ Honolulu

 

T. WATERHOUSE,

(Walakahauki.)

@uai o na Lole Nani Pauio!

Lakohao.

@ Lako Hana Mahiko.

A PELA AKU @@ @UI WA@@

@i Moiwahine,           Honolulu.

2396

 

@e Hana Kopa o Honolulu.

 

@a @@@ei ka Hale Ha@a @@@@ M@h@ ka poe no lakua na @@@ malalo ihe @aka@ka@ lakou @ hoolawa aju i ka @piele i @a

@@ Maikai Loa Maoli

Komo @a iloko o na Pahu @@ @@@@@ @ai ke @ a @aoka  Kopa paha@i.

@@@ nei makoa i ka @i o @a MAIKAI o @ makoa KO@A mamoa o na Kopa o waho mai.

 

Ua k@ni ia mawaho @ ko makua @ah@ me ka h@@@l@na “”HONOLULU @ @@.,”

@@i ia e na Halekaui Liiluu a Pau.

HANA KOPA O HONOLULU

W. McChesney & Sons,

Na E@gona.

 

@o MoOlolO

NO KA

 

Ui Nohea Berela.

 

Ke Kamehai hoopono—Ke kupaa me ka luli ole—He wahine na ke kane hookahi—Ke au popilikia a me ka huli ana o ka pomaikai mahope o ka wahine.

 

MOKUNA XLIII.

 

            I ko Miss Kavana hui ana mai, ua hele aku la ua lede maikai la e kuai i mau iole hoano e no Berela, oiai, aohe makemake o Berela e ike ia mai oia e Konia me kana wahine, aka, no kona ake nui e hoomaemae ia ka inoa o kona makuahine, a e loaa pono hui iaia kona luaui makuakane, nolaila i paa ai kona manao e hele e koa i keia mau hana.

            Ma ke kakahiaka ana ae, ua aahu iho la o Berela i kona aahu hou, a mamuli hoi o na kokua ana mai a Miss Kavana, ua hiki oke loa i kekahi mea ke ike mai o Berela keia.

            “Aole loa e hiki i kekahi mea ke ike ia oe e Miss Star,” wahi a Miss Kavana.

            “He mea pono @ haawi mai oe i inoa hou no’@?”

            Ia wa, ua kappa iho kela lede maikai iaia ma ka inoa o Mrs. Jane Paka, ma kea no he wahine kane make, a he lede hoi i maa i ka malama ana i ka poe mai.

            I ko laua makaukau ana, ua iho koke aku la laua, a mamua nae o ko lana oili ana aku no ka hele ana i kahi o ka haku, ua ike aku la o Berela he ekolu mau kanaka a kuku aua mawaho o ka ipuka o ka pu. Ia wa, na pane aku la oia: “Ke manao wale nei au, e hele ia wai ana oe e ike ia @ kela poe keonimana.”

            “Malia paha o ka poe nonoi dala o ka luakini!” Wahi a Miss Kavana.

            Aka, a@l@ na@. O keia po@ kanaka ekolu, oia no o Desemona, William Star a me ka l@io Kewela.

            Me ka hikiwawe @@a, wa hawanawana aku la @a Berela la i kona mak@@@aka a hoaloha maikai, e huna @@@, aole ma ke hoike aku iaia i@@@ @ kela poe.

            Ua p@@ ae la @ Berela iloko o kekahi k@@@@ a @@i@ no a nalo aku, ua komo k@ke mai la ua poe keonimana la. Me ka eleu, na huli koke a@ l@ ka l@@l@ mea hale, a kunou haahaa aku la I na malihini me ka @i@au ana aku:

            “I h@le mai nei oukou i keaha?”

            “I hele mai nei makou e ike ia ia Miss Star.”

            “Auwe! Aole o Miss Star o ka hale n@i, na hele aku nei ola a aole n@ au i ike ihea la kona wahi i hele ai, oiaim aole au i ike iaia i keia kakahiaka.” Wahi a ka wahine.”

            “Ka maopopo no anei ia oi aole oia maloko o kona k@ena?” I ninau mai ai o Desemona.

            “Ua maopopo ia’u.”

            @a wa, ua wehe koke ao la o Desemona he apana pepa a kakau iho la i keia mau lalani:

            “I kuu Berela aloha, mamuli o ke ahonui o kekahi hoaloha o’u Mr. Kewela, ua ike ola i ko wahi i noho ai. Oiai, ma ka la inehinei, ua hoo kolo mai la oia mahope o ka meheu o K@noia, i kona wa i hahai mai ai mahope o ko@ kaa ana hoi i manao wale ai, ua ike mua no kela Konoia ia oe, a o kou makua kane o William Star eia oia ke noho pu nei me ia, a na mihi oia no kana mau hana ino wale ana ia oe. E kuu aloha, e ae mai oe e hoi mai kaua. E haawi mai i hookah minute no kaua e kamailio pu ai e kuu aloha pau ole.

            Kau kane aloha.

            Opiopi ae la ola i ea leta la a haawi aku la ia Miss Kavana, me ka i ana aku @ haawi aku oe I keia leta ia Miss Star k@ hoi mai ola.

            Oili aku la ua poe la, me ka manaolo, aole io no o Berela Noko o ka hale.

            Mahope iho o ku @akou hala ana, ua oili hou mai la o Berela, a mahope iho o kona heluhelu ana i ka lela a kana kane, ua hele like aku la laua no kahi o ka haku, a oiai laua ma ke alanui, ua kukakuka iho la laua no ua mea e pili ana no Berela, a i ka wa a Berela i kamailio pololei aku ai i kona moolelo ia Miss Kavana, ua hikilele ino loa kela @ede maikai, a ua piha loa ia kona naau i ke alone no Berela.

            I ko laua hoea aua aku, ua hookipa aku la ka lede kahu o ka haku ia laua ma kona keena, a me ka hauoli ola i lalau mai ai i na lima o ka lede kahu hou, i kona hoolauna ia aua aku w aka inoa o Miss Jane Paka.

            Ia wa, ‘ua hahai wai la ua wahine ia i ko ano o kona haku ia laua nei, me kona hai ana mai, he kanaka huhu hikiwawe loa oia, a ua nui n aka@u i kipaku ia no ka maikai ole o ka heluhelu ana, a me kekahi mau mea e ae.

            I kela wa, ua kani mai la ka hele a pane koke mai la ua wahine la:

            “Ke kani mai la ka hele o kuu haku, aia oia iloko o ke keena kakau ona. He mea pono e pii like kaua e Mrs. Paka. A na’u hoi ia e pai aku la oe, a malia o ae mai e lawe ia oe. E pii kaua.

            Ia wa, ua pii aku la laua me k@ alakai ana o ke kahu wahine kamaaina, a hiki i ke keena kakau o ka Haku Hakahuka.

            E noho hookahi aua ka haku iloko o kona keena kakau. E uhi paa ana hoi ka ohu ano hakumakuma maluna o ke kulanakauhale. E kakau ana oia ma kona pakaukau i ka wa a kona kahu wahine i komo aku ai iloko me ka ukali a@a o Berela mahope ona

            “Ua oi anei kou nawaliwali e kuu Haku? E hoouna ae hoi ha au ia Kauka?” wahi a ka wahine kahu.

            “Aole! Aohe o’u nawaliwali,” wahi a ua haku la, aka, i kela wa nae, ua haikea ino loa ae la kona mau papalina.

            Hoomaopopo koke aku la o Berela i kela ano, a me ke kali ole, ua ike aku la oia i kekahi kiaha wai hau e waiho ana maluna o ke pakaukau.

            Nolaila, ua ni@i@i iho la ia iloko o ke kiaha a lawe aku la a hoohainu koke i ka haku. Me ka haohao ole, ua inu aku la ia a pau ka wai.

            “E kuu haku! O keia lede ke kahu hou oi a’u i lawe mai nei, oia hoi o Mrs. Paka, he wahine ka@emake oia, a ua maa hoi i ka lawelawe ana no ka poe mai,” wahi a ka wahine.

            Nana pono mai la ua haku la ia Berela, a liuliu ua pane mai la ola.

            “E kope mai ana oe i ke koena aku o keia leta e Mrs. Paka.”

            Hooko koke mai la o Berela ia mea me ka lima kakau meakaka maikai.

            I ka ike ana o ua haku la, ua mahalo mai la oia, a i mai la, “ua kupono keia lede ia’u.”

            Ia wa, ua hoi aku la ka lede kahu me ka hauoli, a hoike aku la ia Miss Kawana. Me ka hauoli ia lede i hoi ai.

            I kela wa, ua no ho iho la o Berela e lawelawe no ua haku la ma ke ano he kahu nona, a mamuli o kona eleu a me kona naauaom, ua lilo @a i mea hauoli nui loa ia e ua haku la.

            Hai mai la ua haku la iaia e hoohainu aku i kona laau i kela a me keia elua ho@@. I ka hoea ana i ka Manawa e hoohainu ai, ua hoike aku la o Berela in a haku la. Ia wa, ua kuhikuhi mai la oia i kahi o ka laau, a ia wa, ua ku koke a@ ia o Berela @ hana i ka laau, aka, aole nae ola i @alau aku, aia hoi, ua komo mai la o Octavia.

            A me kea no kau aheahe o kona p@@, ua hele mai la oia a olelo mai la i ke kahu wahine hou, nana no e haua ka laau o ka haku, a o ka hoohainu wale no ka Berela.

            Ina paha o Octavia i ike o Berela keia, ina la aole loa ola e hookiekie a ano hookau aheahe.

            Hana iho la Octavia i ka kaau a haawi mai la ia Berela e hoohainu aku i ka haku.

            “E Octavia, o keia kuu kahu hou,” ahi a ua haku la.

            “Ahe! O keia io ka. Nawai oia i kii a lawe mai e kuu haku?”

            “Na’u no,” wahi a ka haku. Nana aku la ua Octavia ia maluna o ke kahu hou, aka, aole nae e hiki iaia ke hoomaopopo aku, mamuli o ka eleu o ka hoanoe ia aua o Berela.

            “Ke manao nei au, ua hiki no i kaia led eke hana i kuu laau e Octavia, nolaila, mai hooluhi wale oe ia oe iho,” wahi aka haku.

            “Ka! Ina pela o kuu haku, he keu hoi ha o ko’u kaumaha, oiai he ake nui loa au e hoike aku i ko’u aloha nou, a no ia mea, e ae mai oe e hana iki aku au ia wahi mea uuku ma ko’u aoao. Mai ka pae oe ia’u e kuu haku,” wahi a ua Octavia maalea nui la.

            “Ina pela io hoi ha, ua hiki no, ua kuhi au he @au hana hooluhi wale no keia nou e kuu Octavia maikai,” wahi a ka haku.

            Mahope iho o kekahi mau olelo hoomalimali a ua Octavia la, na hana iho la ia i ka laau o ka haku a haawi ae la ia Berela e hoohainu aku i ka haku.

            Oiai nae ua Octavia la e hana ana, ua ike aku la o Berela i kona unuhi ana ae i kekahi wahi omole uuku mai kona poli ae a kulu iho la i kekahi wau kulu iloko o kiaha laau.

            I kela wa, ua komo mai la kekahi manao hoohuoi ino loa iloko o ka naau o Berela.

            Mahope iho o ko Berela hoohainu ana aku i ua laau la i ka haku, ua waiho amako aku la ka haku no kekahi mau minute loihi, a me ka ehaeha nui oia i @ohala hou mai ai, a momuli oia mea, ua emi mau lo@ iho ka ikaika o ka haku a @ hele iho ana i kau wahi o ka poino loa.

            Nolaila, aia ma kekahi iho ana o Berela ilalo o ke keena paina, ua lawe malu mai la oia h@ kiaha i like loa m@ ke kiaha @ hoohainu ia ai ka haku m@ ka laau. Lawe mai la oia i ua kiaha la a huna ae la ma kekahi wahi e hiki ai iaia ke hopu kok@ aku me ka hoopiha ana i ka wai.

            Ai@ hoi, i kekahi iho ana mai o Octavia e hana i ka laau, ua hoomakakiu hou no o Berela a me ka lana o kona manao ua hana hou no o Octavia i kana hana kolohe.

            A puka hou aku.

 

HE MOOLELO HAWAII.

 

MOKUNA IV.

 

            A me'a ka i'a, alaika kahukahu ke kanaka lawaia, he pule okoa noia, penei ke kahea ana: "E na aumakua lawaia mai ka hikina a ka la a ke komohana a ka la, mai ke kukulu akau a i ke kukulu hema, mai ka paa iluna a ka hoohalawai, halawai mal a pau ianei, e ike ia'u i ka lawaia, eia ka i'a mua o ke aho hoau hou he Kahala, e nana i ka ohumu, ka huahua, ka opn ino, he mua ka ua, he hope ka ua, e ike ia'u e ka la ua e ka la malie, e ka la ino, o ka la maiie o ko'u la @a ko ka mea i lako, e ka la e, e ola ia'u i ka'u wahine, i ka'u mau keiki, i ko'u ohana, amama ua noa, aka haliu ko nuku i ka halepa i ka ikuai la, a@ai ia."

            A pau ka pale ana, alaila, ai ka poe a pau o ka hale a maona, haawi ka i'a, okioki i'a, kapi i ka paakai a piha ka ipukai, a huli ae la ke alo o ka lawaia iluna a kani ae la ke oli, ina he maamaalea oia ma ia ano hana.

            Ina hoi no ka lawaia Ahi ana, ma ka pulupulu ka hoopapa ana i ka ai o ke Ahi, he i'a huna keia a ka poe lawaia i ka lakou mau pulupulu iho, aole e ike wale ia. He hookahi kaau anana kau iho ana ka pulupulu, o ka nuku ia, a he mau anana @o@ akuna ana clima a umi paha, omau iho ana, o ka manamana, a pela 'ku ana. Ilo nui ka ike o ka poe kahiko loa ma kein hana, oiai na kamaaina lakou ma ka mana au@ i ke ano o ke au o kela a me keia ko'a Ahi. lua no na Kona, a aia i Kau ke au me ka ikaika, ma kekahi ko'a, aiu i ka nuku ke Ahi, a me kekahi, aia i ka manamana, a i kekabi hoi, aia iluna loa, no ka mea, ua au ke Ahi no ka ikaika loa o ke au. A iua i Kohala ke au, he (alia) pulupulu okoa no, ina e (pohu) halai ke au, he pulupulu okoa ne, a pela i hoi nele ai kekahi poe, aole e aina wahi Ahi ia, no ka maopopo ole o keia mau ano. O ka mea ua ike, i hakalia no a hemo ka iliili, o ka holo aku la no ia o ke Ahi. O ka holona, he pona hoopapa, iluna, ilalo, a i hopu ia ae, he pomaikai loa ia. Eia kekahi, ina e holo ka poe lawain iho la a ina e nele, alaila, kuhikuhi ae la ka nele no uka, a olelo ae la: "He kuko paha, he makalahia pahu, he balia paha hui no ka poe o ko'u hale, a he pokole paha @a ka poe ohumu, a @ ole, ua lilo aku la paha kela me Liua, ka puni hana uowelo, ke nele nei hoi au i keia la, a o ka po aku no ia o ka la, aobe ka hoi he wahi i'a iki, e ka ana no nae hoi i ko oukou waha olaula, a kapi nui iho i na lehelehe o oukou i ka paakai, ua ola no au ka lawaia i kahi poo maunu." Pela oia e hana mau ai, a huki mai oia i ke aho me ke kaumaha o ka lima no ka nele i ka i'a. He lehulehu wale na ano o pili ana i ka lawain makau, mai ka lawaia nul, a ka lawaia liilii, mai ka woana kai uli a ke kai papau, a ka pali paeaea.

N@ ka Lawaia Upena.

            He nui na ano lawaia upena @a Hawaii nei i ka wa kahiko, mai ke nui a ka liilii, ma ke ano a ka i'a i manao ia, pela no ke ano o ka upena.  Ka upena Akule, Am@ama, Iao, Oi@, Opae, Opelu, Op@l@, Uhu, Kala, Lauahi, Maomao, Malolo, Nehu, Papa, Weke, a pela aku.  Ina he Papa ka upena, alaila he nui no na ano i'a e hei, o na ano i'a no a pau o ke kai papau.  O ka Uhu, Oio i kahi wa, o ke Kole, Maii, Nenue, Kala, Pualu, a me na ano i'a liilii a nui wale.  HeHe nui no na wea e pono ai ka lawaia an@ o kela upena, he lau kekahi mea e pono ai, he elua a ekolu kaau auana ka l@@ o ka lau, ma kahi noao a ma kahi aoao, aia ka Papa Iwaena, na ka lawala e kuhikuhi i ka "moena" e hoomoe ai ka upena, na ka poe luu e luu aku a hooponopono i ka waiho aua o ka upena, me ka hoopaa aua i pohaku ma ka mole o ka upena.  A moe ka upena, alaila hele like mai la na lau a hiki i ka hui ana, lele na mea a pau iloko o ke kai mai na waa iho me na laau loloa e pakui a@a i na laau ilalo, e houhou ana iloko o na lua, aia hoi ka poe luu malalo e apo ana i ka lau, pela no ka hele ana a hiki i ka waha o kaupena, a hui ae la ka waha o ka upena, a hooili ae la iluna o ka waa, o ka upena ilun@ o ka waa upena, oka lau iluna o ka waa lau.  Aia a nui ke kauaka, pono keia a@o lawaia, no ka hu@i ana i ka lau a me kaluu ana i ka mau o ka lau, o ka lawala no ka luna no keia ano lawaia.

No ka Lawaia Hinai ana.

            He ie i ulana ia, he mau la e hala no @a piu ana i ke le@ ama kahi o ka aumakua e nala ai.  He hinai nu@ui no hoi.

            He kapu loa ke uala ana, a@l@ e pono i ka mea komo i ka hale o ka m@@ make ke lawelawe pu i keia hana, noho o@a a pau na pule ekolu, ala@la, pau kona haumia.

            He kapu no hoi ka hili ana o ke kaula, a aol@ he a'ea'e ia, o hookae ke akua i'a.  A paa ka hinai, alaila lele mua ke Api i ka, ua like no kona ano me ka hinai, aka he hamama naeo luna o ke Api, ua hahao ia o loko a ppiha me ka Limukala.

            He mea ha@ai mua keia i ka i'a, ananea ka i'a i ka ai ana i ka Limukala, alaila lawe aku ka hinai a laukulu i kahi o ka i'a, me ka hoo@oho ana a paa i ka pohaku, o lilo pu i ka i'a, a hoihoi aku ke Api iuka.

            Uhao ia ka hinai a piha i ka Limukala, me ka mono e lana ana, i ole e nalowale; a awakea, kii e huki in a he nui ka i'a, alaila, ua like ko lakou haiulu ana me na kao iloko o ka pa.

            Alaila, lu ae la iloko o ka waa, aohe i kana mai ua mea he i'a, hoi aku ia no hoi a pae iuka, hopu iho la i mau Kala, puholo a moa, kii aku la i ka aumakua lawaia, kahu-kahu iho la a pau, alaila, ai a pau ka i'a, in a e koe, haawi na na holoholona, a noa ae la, haawi aku la ka i'a no kauhale.

No ka Lawaia Hina Hooluulu

            He Inalue keia i ulana ia, he ano hinai liilii keia, he pohuehue uka kekahi inoa o ka Inalue, a he poniu hoi kekahi, he kapu no ka ulana ana o keia hinai, he Hinalea ka i'a o keia ano hinai, nala a paa, alaila au maoli no ka lawaia ana.

            Luu aku no hoi a kahi alualua maikai, kukulu ilaila, me kahi mouo no hoi, in a elua a ekolu paha hinai, alaila lana malie no hoi maluna, a liuliu iki ki@ ak@ a pai mai, ua piha oloko i ka Hinalea, in a he hinai komo o ka i'a, e lilo ana ke anu i mea ole i ka mea nana ka hinai.  O ka lawaia keia e pau ai kekahi poe i ka mano i ka kahiko.

 

MOKUNA V.

No ke kuku Hale ana.

 

            He mau hale pili wale no ko keia Paeaina i ka wa kahiko, he kakaikahi na hale nunui, o ka hapanui he liilii a haahaa wale no, a p@nei ke kukulu a@a:

            E waele i ka weuweu o ke kahua, hana o like; ma ka aoao haahaa, e hooniho pohaku mai i hai, a hoopiha aku i ka lepo a papu like, pela e hana ai a maikai ke kahua.

            A pau ia, alaila, ele mua i lua no na pou kihi, a hohonu, kukulu iho na pou kihi, a hohonu, kukulu iho na pou kihi me ke kanu ana a pua pono, a e hoailona mawaena o keia mau pou i kahi e eli ai i na lua o waena, a e eli ia mau lua a pau i ka hamama like, alaila, kukulu ko waena mau pou, hoohalikelike no hoi a like me na pou kihi, a hoopaa i keia mau pou ma ke kanu ana i ka lepo me ka pohaku liilii.

            A paa ka pou i ke kukulu ia, alaila kau i ka lohelau mai kela kihi a keia kihi, a pela no hoi kekahi aoao. O ka poe pou o ke kua ke kukulu mua, a mahope na pou o ke alo, a pau ia, alaila, kauhiko i ka lohelau me ke kaula msi kekahi aoao a kekahi, pela no hoi kekahi aoao, a ua makaukau na pou i ke ku iluna.

            Mawaena kouu o kekahi kala, e eli ai i ka lua o ka pouhana, a pela no hoi ma kekahi kala. O ka pouhana, he pou loihi loa ia i kukuluia ma ke kala mai lalo a hiki iluna o kahi e hui ai o na welau o na oa o kela a me keia aoao, a hohonu na iua, alaila, kukulu iho i na pouhana a kanu iho i wahi lepo iki m@ on a mau wahi pohaku.

            Alaila, kau i ke kaula mai kekahi pouhana a i kekahi, a kau i ke kauhuhu a nakinaki i ke kaola a paa. A paa ke kauhuhu, alaila, hia ke oa o ke kua me ke alo.

            Ina ua loloa aku kekahi oa, poke mai a kau pono iluna o ke kauhuhu, a in a ua pokole, waiho ia oa, kau ma i ana he oa, pela e hana ai a pau na oa i ke kau ia, alaila nakinaki me ke kaula o ka @e no ke kaula paa no ke ako hale ana, hookahi oa o ke kua hookahi o ke alo, hikii iho ana, pela e hana ai ma @a oa a pau o ka hale, a e kau iho i ke kumu o ke oa maluna iho o ka lohelau, e komo a@a ke oa ma ka ma'i o ka pou, a pela e hana ai a paa a pau loa na oa.

            A pau ia, kau iho ke kuaiole maluna iho, a hoa i keia kuaiole m@ ke kaukuhu mo k@ kau@a, ma keia kowa keia kowa o na oa, a pa@ oluna i ka nakii ia, alaila, nakiikii olalo o na oa me ka lohelau, a me ka pou, a paa me k@ kaula, a pau ia, alaila kikulu hou i mau laau ma ua hakala, ma kekahi aoao, pela na hakala a i elua.

 

Kiolaia mai k@ Nohoalii aku.

 

            Zaneziba. Mar. 6—Ua make o Seyrid Ali Said, ka Suletana (Moi) o Zaneziba, a ke noho nei maluna o kona noho alii o Hamid Thwain, ke keiki a kona kaikaina i make, mamuli o ka hana limaikaika a na pualikoa Beritania.

            I ka lele loa na o ke aho o ka Moi Seyrid, komo koke kana keiki ponoi o Kalid i ka halealii ma kekahi puka mai ma ke kua. Hooikaika koke iho la ia e lawe i ka nohoalii. Ua lana ka manao o Kalid no ka ohumu o kanaka i ke kinai ia o ke kalepa negero. Ma kana kauoha, na pani ia na ipuka o ka pukaua paa o ka halealii. Ua makaukau nae o Peresidena Mathews, ka Peresidena o ka Ahakuka. I kona lohe ana i ka make ana o ke alii mamua ae o ka wanaao, ua hoopae ia mauka na koa o ka manuwa Beritania Philomel, hopu lakou i ka puka komo nui o ka halealii a ua hookekena ia o Kalid e hookomo ia lakou. Na na makai naoli me ko lakou mau luna Beritania i hoomalu, i ole ai e ulu mai ka haunaele.

            Ke nono nei o Kalid malalo o ke kiai ia e na koa, a @a kau ia na kanaka e ka weli a pau.

            O ke kolu keia o na moi i make ma Zaneziba iloko o na makahiki elima, aka akahi no nae o Beritania a hoonoho i ka lakou punahele i koho ai i Moi. Ekolu makahiki mamua iho nei, ua mahele o Beritania lana o Geremania i na aina o Zauzeba. No Geremania na aina mauka, koe ka mokupuni o Zanzeba makai na Beritania a hoomalu. Ua ae mai ka Moi Seyrid i make iho nei, no ka mea aole hiki iaia ke pale aku i ka mana o Beritania. Ma ka 1891, ua hoouoho ia ka Aha Kuhina he poe haole Enelani. O Hamid i noho iho nei i Moi, he hookohukohu Moi wale no kana, aia malalo o Beritania ka hoomalu ana. Ma keia mau hana e akaka ai ka ikaika o Beritania i ka hele imua me ka hopohopo ole i ka hooko aku i kana hana i manao ai he pono. Aole o Beritania i kali e nieniele aku i ka manao o na 'lii a i ka manao paha o na kanaka o kekahi aina. O kana hana, he pakaha wale aku e like me ko@a manao he pono.

            Aole pela ka hana a Amerika Huipuia, he oluolu oia, he hoouna mai i na Komisina e nieniele mua i na mea a pau, a maopopo na mea e pono ai.

            Aia no ka mokupuni o Zanezeba ma ke kae Hikina o Aferika, he elima degere ma ka hema o ka poai waena. O na kamaaina he poe Arabia, me na kauwa lopa negero. He Mahomeda ka hoomana. He kulanakauhale kalepa o Zanezeba, he nui ka waiwai o ka poe Arabia malaila, eia nae ua pau lakou i ke pio malalo o ka mana o Beritania.

 

Moolelo o ka Ahahui Kula Sabati o ka Mokupuni o Hawaii.

 

            La hana I.—Halawai ka Ahah@i Kula Sabati o ka mokupuni o Hawaii, ma Hookena, S. Kona, Hawaii, i Maraki 7, 1893, hora 8:80 p.m. Rev. W. M. Kalaiwaa, luna hoomalu mua no ka manawa.

            Weheia na hana o ka Aha, ma ka himeni, ame ka pule ana a W. A. Mio. Koho ana i na luna nui o ka Aha. Ma ka bolata ana ua koho ia o W. M. Kalaiwaa i Luna Hoomalu, a o Tho@. S. K. Nakanelua i Kakauolelo.

            Hoomaopopoia na lala o ka Aha. Na Kahukula Sabati nui, W. A. Mio no Hawaii Akau me Hilo; D. Alawa no Hawaii Komohana.

            Na Kahukula Sabati Apana, J.K. Kahaleohu, Rev. J. Kalino, Tho@. S. K. Nakanelua, J. W. Kaumuloa, J. M. Kaiwipunakea, S. W. Kino, T. K. R. Amalu, Moses Ku, J. H. Kahue Kaiwi.

            Na Elele Kula Sabati Apana.—J. K. Kahaleohu, Io@ia, Z. Paakiki, Manu, Kikalaeka, Nakanelua, Kaumuloa, Kalewe, J. W. Kel@koa, Kaiwipunakea, Moku, Kanui, Hu, Jno. K. Kekaula, J. H. K. Kaiwi.

            Hooh@l@ia e lil@ ma@ na Kahu Ekalesia ame na Elele o ka Ahahui Euanelio i mau hoa kuka no keia Aha. Koho ana i na Komite imi kumukana. Waiho mai ka luna hoomalu ia Rev. S. L. Desha, D. Alawa, W. A. Mio, i mau komite imi hana. Hooholoia.

            Hoike hapa a ke Komite imi kumuha@a. 1 Hapaha hora haipule. 2 Hoike a na Kahukula Sabati nui. 3 Hoike a na Kahukula Sabati Apana. 4 Hoike a na Elele. 5 Na hana hoike Kula Sabati. 6 Kokua ana i ka hana ma Nuuhiwa. 7 Kula Hanai o Hilo. 8 Na Kahukula Sabati nui o keia Aha. 9 Koho ana i na El@l@ o ka Ahahui nui ma Honolulu. 10 Kahi @ noho hou ai keia Aha.

            Noi mai o Rev. W. Kamau @ hapaiia ke kumuhana @ Hoololia. Waiho mai o Rev. S. L. Desha h@ noi, e hoomakaia na hana i ka hora 10 a.m. apopo. A @ waiho ia ka hooponopono o na hana hoike Hula Sabati i ka Luna Hoomalu ame k@ Kahukula Sabati nui o Hawaii Komohana. Hooholoia.

            Noi mai o Rev. S. W. Kekeowa e hookuuia keia Aha, a noho hou i ka hora 8 a.m. apopo. Hooholoia. Pule o Rev. G. Waiau.

            La hana 2.—Halawai ka Aha ma ka hora 8 a.m., Maraki 8, e like m@ ka hoopanee ana. Luna Hoomalu ma ka noho. Weheia na hana ma ka himeni ame ka puke ana a ka Luna Hoomalu. Waiho mai o Rev. S. L. Desha he noi, e pono e hapaiia ke kumuhana 7 e pili ana i ke Kula Hanai Kaulana o Hil@. Hooholoia. Koho ka Aha i mai komite mahelehele dala no ke kokua ana aku i keia kula kaulana; Kiwini, Mio, Kamaka, Alawa, Kekuewa, a ua maheleia iwaena o na Kula Sabati o ka mokupuni o Hawaii, penei:

            Haili, Hilo, $12; Onomea, $1; Hakalau, $1; Laupahoehoe, $3; Hamakua Hikina, $12; Hamakua Waena me Komohana, $4; Waimea, $4; Kohala Akau, $12; Kohala Komohana, $@; Kohala Homa, $2; Kekaha, $2; Kailua, $4; Helani, $7; Kona-waena, $1; Kealakekua, $6; Pukaana, $10; Kaohe, $1; Milolii, $2; Waiohinu, $5; Kalapana, $@; Opihikao, $2; Puula, $3.

            Pau ia, heluheluia mai e ke Kakauolelo ka hoike a ke Kahukula Sabati nui o Puna, Hawaii. Na W. A. Mio i ko Hawaii Akau me Hilo, na D. Alawa i ko Hawaii Komohana. Hoike a na Elele. Na J. K. Kahaleohu i ko Laupahoehoe, Hilo. Noi mai o J. W. Keliikoa o hoopa@ee keia Aha, a noho i ka wa e kauohaia aku ai. Hooholoia. Pule o Rev. J. Kauhane

            La hana 3.—Halawai ka Aha ma ka hora 8:30a.m., Maraki 9, @ like me ka hoopanee ana. Luna Hoomalu ma ka noho. Weheia na hana ma ka himeni ame ka pule a ka Luna Hoomalu. Heluheluia ka moolelo o ka halawai i hala a apono ia me na hooponopono.

            Hoike Papa Helu o ke Kula Sabati o Kaohe ia Moses Hu. Hapai@a ka noonoo ana i ka hoike a na Elele Kula Sabati. Na Io@@a i ko Hamakua Hikina, J. Manu i ko Kohala Akau, Z. Paakiki i ko Waimea, T. S. K. Nakanelua i ko Kohala Hema, Kaimuloa i ko Kekaha, Kaiewe i ko Kailua, Kehikoa i ko Helani, na k@ Kakauolelo i ko Kealakekua, ua Kanui i ko Pukaana, M. Hu @ ko Kaohe, J. H. Kahue i ko Kalapana. Na Maele i hai waha mai no ke Kula Sabati o Miloili.

            Hapaiia ka noonoo ana no k@ kumuhana 6. Nui ke kamailio ana no keia kumuhana. Ua kauohaia na Elele e hoi e paipai i ko lakou mau Kuia Sabata i koe, e lulu dala koke a hoouna aku i Honolulu. Hapaiia ke kumuhana 8. No na Kahukula Sabati nui o keia Aha.

            Waiho mai o Rev. C. M. Kamakawiwoole i ka inoa o T. S. K. Nakanelua i Kahukula Sabati nui no Hawaii Akau. Hooholoia. E hoomauia aku o W. A. Mio i kahukula Sabati nui no Hilo; D. Alawa no Hawaii Komohana. Hapaiia ka noonoo ane no ke humuhana 9 @ pili ana i na Elele o keia Aha i ka Ahanui nui ma Honolulu. J. K. Kekaula, Kanui, Kahue, Maele, Kahaleohu, Paakiki.

            Noi mai o W. A. Mio e noonooia no ke ola o na Kahukula Sabati nui, kokua mai o Rev. J. Kolino me ko ka hale a pau. Noi mai o Rev. W. Kamau e hoopanee ia keia Aha a hiki i ka wa e noho kou ai ka Ahahui Euanelio. Hooholoia. Waiho mai o Rev. J. Kalino je olelo hooholo, penei:

            Olelo hooholo, hooholoia. Ke haawi aku nei na lala o keia Ahahui Kula Sabati o ka mokupuni o Hawaii i ka hoomaikai nui i na makamaka, na hoa'loha, ame ke Kula Sabati o Pukaana, Hookena, Hawaii, no ke kokua ana mai i na mea e oluolu ai ke ola kino o na laia o keia Aha. Hookuuia na hana o ka Ahahui Kula Sabati o ka mokupuni o Hawaii me ka himeni ame ka pule ana a Rev. C. M. Kamakawiwoole.

T. S. K. NAKANELUA,