Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 13, 1 April 1893 — HOIKE NA KUHINA O KA MOI WAHINE I PAU I KO LAKOU HAILONA. [ARTICLE]

HOIKE NA KUHINA O KA MOI WAHINE I PAU I KO LAKOU HAILONA.

[Kakau ia e C. N. K.| E MR. I irxAiioopoNOpoxo: Alolia oe: —E ao nmi ia'u i walii kaawale o kau nupepa, e kamailio inaluna o na mea i ike ia a hoomaopopo ia hoi o kakou 110 na hana kumakaia a ka Aha Kuhina o ka Moiwahine i pau. Ke olelo nui nei lakou, e kali kakou (ka lahui) a e lioihoi hou ia mai no ke aupuni Moi e na mana nui, oiai wahi a ua poe hawawa la a ike ole i ka hookeie aupuni. i lanakila ka na haoie he umi-kumama-walu i kela la poina ole i hlo ai ke aupuni malalo o ka mana o ke aupuni Kuikawa, no kc kokua ana o na manuwa Amerika i ua poe haole nei. Ma keia wahi, he mea pono e lioomaopopo ia. ina he kuleana io ko ka lele ana mai iuka nei o ka aina o keia mau koa Amei ika.

Mawaena o na mana nui o ke ao nei, he loina mau mawaena o lakou ka malama a kiai ana i ko lakou mau kanaka a me ko lakou mau waiwai oiai ko lakou mau kanaka e noho ana ma na aupuni e. A ina ua ike kekalii ua hoohaiki ia kona pono e na mana o ke aupuni ana i noho aku ai t ua kuleana ua mea la e hoopii aku i kona aupuni no ia hoohaiki ia ana, a e lioolohe mai no auanei kona aupuni i kana mau hooMa ia ano i hiki uiai ai na uianuwa ma ko kakou mau kapakai i loaa ai i ko lakou mau makaainana he puuhonua i ka wa pilikia. Aole paha i poina ka Jehulehu i kela hihia o J. Kekipi lunakawai o Kohala a ke aupuni o Ik?ritania nui i kauoha ai e imi pono ia na hana hewa a ia oiau luna oke aupuni Hawaii, no ka hoopaahao aua ia Mr. P. Leslie he haole Pelekane. Ua hiki uaai ka lono oia hana ana i ke Kanikela Pelekane, ua awiwi oia a kau akn ia maiuna o ka mauuwa a holo no ka hoopakeie ana ae ia makaainana o ka Moiwahine Victoria. A o ka mea i ike ia, ua hoopi\u ia oa mau luna hooko !a o ke aupuni Hawaii. I ka la unii-knmamaono o lauuan i hala, ma ka hora elima o ke ahiaiii, ua hoolele mai la ka moku kaua Bosetona he inau bataiiona koa inka nei o ka aina i lako pono i na I mea kaua, a na ike kela a me

keh\ \ ka lele aua mai o ia m,rn kou aole e hoole ui i;\ mea. Aka eia ka ninaii, heaha ke kaniu o ka lele ana mai o ia mau koa iuka nei <> ka aina! Ma keia ntnau he mea pono i kou mea kakau ke hot hoa aku i hope i ka 1.1 oini-knnia-mah.\ oia iualama no. a e hele mai na h»»nohonoho ana i ke k«mu a e ike no kakou, ua kuleana īo ka ia raau ktx\ o ka lele ana nu\i iuka nei me k;\ lako i na mea kaua. Ma na ta umi-kiuuamaha U\ o lannan IS*KI ua hookuu ka Moiwahine i kona Ahaoleio i ka hon\ mm-kuinainalua awukea a hoi aku la i ka Halealii. a mawaena o ka hom ekahi a me elui o ia auina la ua haaieie oia i ke Kumukanawai nana oia i hoonoho ae ma ka noho Kahumu o Hawaii nei a hoao mai la e onou i Kumukanawai hou. ka hana hoi aole loa ka Moiwahine o Beritania nui e aa e hana aku. oiai ua ao ia mai ia e ka nioolelo o kona mua Januv> U. ika makahiki

I ka wa o ka lehulehu i lohe ai he Kumukanawai hou ia e hana ia mai la e kukala e ka Moiwahine. ua hauoli kekahi hapa o ka lehulehu, a o kekahi hapa aole loa lakou i hoapono ia hana a ka Moi.

K olelo mai ana paha na kauaka Hawaii, o na haole wale uo kai makemake ole ia hana. Aole pela, he nni na kanaka Hawaii naauao ma ia hoapono ole, aka o na haole ua kahea ae la lakou i mau koiniie hoonakele no ka lehulehu he uiniKumamakolu lala, a na ia komite e hooponopono na mea e pono ai ka maluhia o ke ola a me ko lakou mau waiwai. Ua noho kela komite e noonoo i ka mea pono e hana ai a ua hooholo lakou, e kahea ia i halawai makaainana ma ka Poakahi ae la umi-kumamaono o lanuari.

Ma ka Poakalii i hoiko ia ae la īnaluna, hora nmi, ua hoopuka mai la ka Moiwahine ho niau popa liilii o hooia mai ana ua hana hewa au, aka nm neia man wahi pepa liilii ke hooia aku nei au aole au o hana hewa hou aku ana.

E ka lehulehu, ua liilu anei ia kakou ke olelo ae ua pau io kona hana hewa ana wanuili o kela mau wahi apana pepa.' Aole, aole loa. "11 e auwai ka manao o na alii;' Xa ia mau pepa liilii i hooi aku i ka nninao o keia komile unu-kuma-makolu e hana e hana me ka wiwo ole, a ua noho ka halawai a kela komite umi-kuma-makoiu i kuahaua ai ma ke akea ma ka lialepaikau ma Manamana.

Oia wale no auei ka haiawai, i maiama ia ma ia la? Aole, o ka poe i apono i na hana u ka Moiwahine, ua malama ae iakon he haiawai na lakou ma ko kuea o Miliiaui a ua akoakoa ae na kanaka o na iahui like ole ma keia mau halawai. aka o ka mea kupanaha ma ka haiawai ma Manamaua he iiaole waie no ma ia kahua, he hapa na kanaka llawaii malaiia. l'a kanakolu paha aoie no paha i piha ke kana kolu. Ma ka halawai ma ke kuea o Mililani, he kanaka Hawaii waie no maiaila ua like no me ka neie o na kanaka ma Manamana, pela no hoi ka neie i na haoie ma ke kuea o Miiilani. Aoie no paha i piha i ke kanakolu haoie ma ia halawai a na kanaka. Ma ka halawai ma Manamana T ua nui na haole i haiolelo. a ma ke kuea o Miliiani, ua nui no hoi na haiolelo. Eia ka ninau nui t ua lokahi anei ka mea i hooholo ia e kela mau halawai nui, keolelo aku nei an, aole loa. No ka mea e hooie ana ka halawai a na haole aole pono o kela hana a ka Moiwahine i hana ai i ka Po«iono mamua iho, he kipi ia hana a ka Moi a he uhaki ana no hoi i ka aelike mawaena o ka lahui a me ka Moi.

A heaha ka hana a na kanaka ma ka halawai o Mililani? l'a a}>ono lakou i ka mea a ka Moiwahine i hana ai ma ka Poaono, oiai wahi lakou ua mihi mai oia aole e hana hou aku. Ua palainapuna aku ka halawai a na kanaka i ka hana kipi a ka Moiwahine. Ma keia i hoike ia mai ai ke kuleana o ka leie ana mai o kela mau Bata!iona koa oka Bosetona, no ka mea ua lokahi ole ka hana ana a na haole me na kanaka Hawaii, a ua hopohopo ia ina e hookui ana keia mau mea like ole a i elua, he hookahe koko ka hopena. A ma ia kumu ua hoike mai ka makaukau mau o na Aupuni nui e maiama 1 keola ame ka waiwai o ko lakou

mau makaainana ma na aina e. Ua noi aku m haole iko lakon Kuhina e malama ia lakon i ko lakou mau waiu m \ h(K>ko ia mai ia makei: ! ->.k» x > lakou mamuli o kela man T\italiona koa i hoo!e!e ia mai raka r,et i kela ahiahi Poakahi. Pehea r«a kauaka Huwaii, ua noho wale anei lakon! Aole. lleaha ka hana a na |>oo Aa* punt; Ua houluuln ae lakou he mau |>uali o na koa kuikawa aole i enū iho malalo o ehiku hanen ka heluua ma Kuapapamii kekalū a ma ka |*a ki>j\ kekahi. Eia hou he ninau, i houluuln ia keia mau koa i mea aha? Aole anei no ka lele kaua aku ina e ala io mai ana he hauuaele? Oia no ka oiaio. aole kuleana e ae o keia houhuilu ana a nni ona mau koa. Ma ka Poalua ae. heaha ka mea i ike ia. aole anei ma ka hora elna ua komo mai la he umikumamawaln mau haole a kaili ae la i ke Aiuumi? Aole keia o na koa o ka l5o?;e--tona» aka. o na haole no o uka nei, na |>oe no e uku nei i ka Auhau Aupuni. I hoa iho la ka hoi ua mau Kuhina nei i lohe ia mai ai ilokoo Kuapapanui. e aha'na ilaila ! Ka, lohe ia mai, ua makau nui, ua hojnv hopo, aole maopopo ka lakou mea e hana ai. Ea. e ka lahui, hokai no hoi ua kamalii he uwe Wale ka mea loaa. Oia iho la ka na alakai Aupuni e ola ai ka Lahui me ka Moi. Hiki mai ka hana i ko alo» o ka makau iho la no ka ia. Ka oiaio loa maoli no, (ke ole au e kuhihewa). ua makaukau loa na kanaka e hooko i na kauoha ke haawi ia mai ia lakou e hana aku no ka nono o ke Aupuni Hawaii. aole lakou e kuemi houe. Xo ke aha ke kumu makuu o kela Aha Ku* hina, ina lakou e hooko pono i ka lakou haua iua la aole ka lahui e hoiloli ia e na manao hoopauha, a hoonuinui wale ia mai. A pnk* hoo **u.