Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 15, 15 April 1893 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

' Aoi* » tn*koit ma]cetnnkv v inwe i koiko nna b*U J»o n• innn«o I jka Jr mMialo kHa poo e k« innkou i>oc n:oa k;«kn>i,: Ka Manao Hoohui Aina o Linekona Hol«tein. K Mk. Ia n.wiooponopono: Akahi au a hoike aku ia oe a nau lioi ia e hai aku ina oi\ri ponoi o ko kaua aina i ko'u mau man'ao. no na ninau ano nui o keia mau ia. Iloko o neia mau pule, ke halawai nei kekahi poeo ko kaua lahui maanei, ma ke ano halawai hui aloha aina a pela aku, aka, ke ike nei au, aole loa lakou i ike a hoomaopopo i ka holopono o ka lakou mau lawelawe hana ana, a aole 110 paha i mahui iki i na pomaikai e loaa mai ana ia kakou no keia mua aku.

He mea nui ia i ka poo kalai aina a pau, oia hoi, e kihealiea pono inai lakou ma ka hoike ana aku ina pomaikai e loaa mai ana no ka lakou mau kumuhana. ina e kakoo ia ani ka lakou mau kumnhana, a e loaa ana i ke kanaka a lakou i makemake ai e hoohulihuli i kela ike e hiki ai ia kanaka ke manaoio aku, o ka lakou io no krt pono. K imna ae kaua ika lakon uoi mati pono e hoike mai nei ist kaua, a ia kakou a pau. 1. He mea pono e hoi hou ae ka Moiwahine i ka noho Moi o Hawaii nei. 2. He aloha i ka aina. 3. E hoomau i ko kuokoa. oka Mahele 1, ke manaoio uei au he kuuiuhana palauaieio a makehewa loa ia. no ka mea. inae hoolapuwale ia aUi iaia ihoa waiho mai i na kumuhana e hoopilikia ai i konalahui, me ka paulele wale iho uo, no kona hanohano, a iu> ka pomaikui o kona pakeke ponoi, aole ia he alii i aloha i na makaaiuana, a makee la hoi i ka pomaikai o kona lahui. Ua make ke Alii Kalakaua rae kaua mau pono, aka o ka Liliu mau pono i manao ni u haawi mai ia kakou, aia la ihea, 0 kaua hoowaiwai i makemake ai e hooili mai maluna o kana, oia ka hana piiiwaiwai, ke Kumukanawiu Hou a uie ke kuai opiumu. I aloha ia no ke alii i ka ike mai i kona mau makaaiuaiuwa maiaoielo aua a'u pela, ua maopopo he aloha ia, ia alii. ina he mau hana nono kana no ka j>omaikai o kona lahui.

Ina ua hiki i kekahi o ko i kaua iahui, ke olelo ae e po- 1 maikai ana ia i keia mau ku- * muhana nui ake Aiii Liiiu i i manao ai e hooiii mai maluna o kakou a pau, alaiia, e kaia I mai ia'u no ka hoike ana aku i i ko'u hoahewa a hooheneheue i < keia mau haua waiwai a*n i ike oie ai i koua hoopomaikm io mai ia kakou Hawaii. Mamuli o keia mau kumiihana a Liiiu i manao ai e hooili mai maiuna o kakou, he mea maopopo, e nui ana kana ] mau daia noua iho ame kona I mau aiaio mai ka iaikini pili- j waiwai ame ka opiuma, inai ] ka poe i makemake ia mau i hana, a e oi aku ana kona 1 hanohano maiaio ona mana i pakui hou oke kumukanawai ■ hou, oiai, o kaua ia i makee a\ m» ke ano he alii, a Imha kaua e ka malraaiu:m;*?

Malla paha e i ia uiai an ., ka poe aloha itlii. o b Mm *. n aki.no kuua i ke alohr,, ™ waiwai i ke alii, me ka „ iao . poi» maoh no ke D „ it i0 5a mai oei kaua, a ko hoopai'maia mai nei, ke hiki maj j ma .

nawa hanohano, ike alii a hoahaaina aua alii oei. La uui na kanaka i pilikia a ilihune i Keia wa mamuli o keia niea he aioha alii. Iloko o keia apana Kohala Akau. ua kuewa a 'auwana na koo o na alii taa keia ama. ke imi nei iakou i pono no ko lakou ohana naa na aina maiihini. ke noho nei laKou iloko o ka hune ame ka nele i na jpono o keia ao f ano keaha.' 3lamuli o ko iakou aloha alii. hookipa i na aiiū hoilihune ia lakou iho i mea e pono ai na alii. kuknlu ina hale hanohano a hoolako i na mea hoonani makamae no ka hoolauna ana mai i na alii mamuli o ka puni i na peio a na alii, a heaha ka na alii i hooili mai ai ia lakou?

0 ka pilikia, ka aie a me ka nele—Aoie e hiki i kekahi o Kohaia Akau nei ke olelo ae, ua aloha ke aiii ina makaainana o Kohaia nei. oiai ke noho mai nei ia poe makaainana ona iioko o ka hune i keia mau mahina lehulehu i haia aku nei, aohe mau hana poinaikai a ke alii ia mau manaainana, i mea e hoike ae ai oia i kona aloha io i kona mau kanaka. Malia paha e kaukai ana ia a na ka piliwaiwai. ke kumukanawai hou a me kuai opiuma e hoopomaikai ia Z. Kaiai, J. Kekipi, J. Kaai, D. D. Kahookano a me kekahi poe e ae he lehulehu i iiihune i keia *va, mamuli o keia mea he aloiia a makee aiii. Noiaiia e Kohala, i aloha ia ke alii i kona ike mai i kona mau kanakn, a elike me kona hookae ana i kona lahui a imi wale uo ina mea e pomaikai ai kona niau pakeke, eiike me ka Numiina mau noi hou ana aku nei i Wasinetona, i mau dala hou na ua alii nei, he mea pono ia kakou e hali aku ke alo a aloha aku i ko kakou mau liinu na iigena e imi aka ai i ko kakou mau pono pili kino « pomaikai ai ka ohaua a e lawa mau ai ua pa ipu o kakou i ka ai. L T a huia ka inanawa aloha alii, i ke au no ia ona Kamehamelia, aka i keia wa, e hoopalakalaha aku ī ko kahua 110 ka mii ana i na pono o keia ana. E nana i na lahui e aa e mikiaia nei i ka luc.na, a e hoohalike pu me lakon. Noiaila, ua iawa kakou i na alii, oiai he poe ake hanohano lakou, e malama ana i na punahele, e hoopilikia aua i ua niakaainana, a aohe a» kaua pono ia lakou, 110 ka )aiea. ua loiiii na la oka lioao : ia aua o na alii> a aohe o lakou loli ae mai ke kulana haalKio. oko kana m»kee pono i keia wa. oia ka imi ana i ke alahele e ili mai ai na pomaikai mainna o kakou, a e lioowaiv/ai ia ai ko kaua ohana. a e kuonoono aku ai ka kaua inau inamo ma keia mua aku.

Ina mamuii o keia nuiu hoakaka ana e hiolo io mai aua na punawelewole i uhi iho nei maUuui o na onohi inaka o ko kaua lahui, alaila o ka iakou ike ami ia ua aiakai hewa ia lakou e ke kumuhana o ka mahel e I ma ke als .hele oka pomaikai a me ka nohona malu.hia o keia mua aku. No ke kumuhana 2. aio hoi ke aloha aina, ke hoike aku nei au i ka palaualelo» oia mau 01010 e puiv man n*di mai ka leheiehe o ka poe i ike ole ia moa he alohaaina. "Ūa nui ka ai»na a ke alii puuwan hamama Kanikeaouli i hooili mai ai no keia a me keia m akaainana. I a noho ko kakou n iau ktjpuua me ka lako ika ain ( \a iko lakou haule ana, naw ai \ ulnuii i ka aina a iiio ia hai ? Ka Ri\waii 110 inamuli o ka puUiualelo. pu ni wale a al ee moraki a kuai, uo ka iiui ike dala lnhi ole, he kakau wale aku no i k?. inoa i na palapala o haawi ana i ko kikou nuiu kuo-'noono a na kupuua i imi ai i ka poe o na aina t3 i hele mai ai ia uei e hnli waiwai ai. *

T keiu iiianawa, *xui uele ka hn.panni oko kaoa. lahni ika ai ua oie» a ihea iho la ke kohu a ka poe e kp.lahea uei i ko lafeeu aioha #Vma. Ma i kohu ia mau ina na na kupuna o kana e hoopuka, ina tia kupouo ia mm\ kalahea ana i keia luanawu . ua like ia me ka mauaopia r uia oia ]x>e e oiili uiai ana kn, 1* a i ka la apoiH> mai ke koi? iohana mai: Ehooholomua * au haua, e hooikaika e kako o i ke kulaua anpuui, e hoo--101 lauao ia oe iho a iae kan mau k eiki ma na hana uiikiaia e [ >ouo ai ka ohana, e noho me «a uhaai ole i ka aiaa a me ke

dala au e paa nei i keia wa, e ao i ka hookuoooono, oiai, aole hookahi o keia mau mea ke lilo. ina e hoohui aina ana kakou, a e maopopo anei i ko kaua lahui, o Ka pomaikai o ko ke kanaka iini a makee pomaikai nona iho a me koua «ohana, aia wale no ia malalo o 1 :a hoohui aina.

oke kauaka e oleio ana he aioha oia i ka aiua i k3 wa e huli mai ai o kona alo imua o kaua ake naio ae kona mau maka. ua makaukau oia e pie* piele a kuai aku i kona pono koho a kivila no ke kanalima dala a oi, aole ia he kanaka aloha aina. oka Moi e makee wale ana no kona hanohauo. o ka wahaoleio o ka makaainana e ake wale ana no ika waiwai kipe, o ka makaaiuana

puni wale i na pelo aia poe, ua hoike maopopo mai ia i kona aioha ole i kona lahui, kona aina a me kona mau pono. Nolaila. ua naluea ka pepeiao i ka lohe mau i ka uwe mai o ka poe aloha aina. no ka mea. nau no e Hawaii i haawi i kou aina ia hai mamuli o kou uhaai, a auhea kou aina i keia wa e kahe wale nei o kou mau waimaka.

Aole wale uo ia aka, ke uwe hou mai nei ko kaua lahui i kona kuokoa, a ua hoomaopo-1 po anei oe e ka mea heluhelu i ke ano oia mea he kuokoa? Ōka hapanui ona kanaka o keia apana, ke uolio nei malalo o na aelike kepa paahana no na makahiki loihi, me ka hiki ole ia lakou ke welie a hoohiolo i kela kaulahao e hipuu nei ia lakou, nolaiia, auhea ke kuokoa o ia kanaka i keia manawa, oiai, ke hookauwa kuapaa ia nei ia e kona haku, auliea iho la ke kuokoa o ia kanaka ina o kona alahele ia e liele nei? Ua maopopo aohe ona kuokoa nona ilio, oiai. 0 kona kulana i keia manawa, ua like me na paele o ka hema 1 ka wa e hookauwa kuapaa ia ana lakou ena haku hana, a nawai i wehe ae i ke kaumaha oia poe paele? Ua maopopo ia kaua, na ke aupuui o Amerika, mamuli o koua kaua ana aku i kekahi o kona mau makaainana kipi, pela au e manaoio nei. a e uwalo aku nei i ko'u lahui e noho nei malalo o ke kepa, o kou kuokoa eke kanaka kepa, aia ia malalo o ka hoohui aina me Amei'ika Huipuia, nolaila. e Kohala, o ka mea hea kau i makemake ai, o kou nohoanei makouano hookauwa kuapaa malalo o ua mana Moi, na aelike kepa me kou kuhihewa, heknokoa kou i keia nianawa, a i ole o kou makemake i ke kuonoono ka holomua o na hana, ame ka hoopau ia mai o kou nohona paahao malalo o ke kepa. No ? u iho, ke ake nei au ika hooliui aupuni. no ka mea, na iahana e hapai ae i ko'u lahui iluna. e lioopau i kona uune, a e hoohiolo ina ehaeha oka nohona aupuui moi a ineke kepa. oka Hawaii ma ia la e mikiala ana i kaua liana pouoi e hookuonoono ana iaia iho, e mahi ana hoi i kahi lihi aina e waiho ana iaia, e hoao ana e hooholomua iaia iho. e mau ana no kona kuokoa nona iho, aohe ona kau e hiolo ai, a nau no e Hawaii e hoolapuwale ia oe iho, i mau no kou makemake e noho no malalo o na haku liooluhi. He mea oiaio he aloha io ia no ke kuokoa o ke kanaka, e like me ko'u makee no i ko'u; aka, malalo o ka Hoohui aupuni, ua oi aliu | ke kuokoa e loaa mai ana i ko kana lahui ilihuue e noho nei me ka pilikia. la ? u e kakau nei ! i keia kukulu manao, ke ike nei au i ka pupuku e mai no o ih helehelena o ko ? u mau hoa. ina paha he mau manao kue ko k4cou i ka'u e hoao nei e ao aku i Vo'u mau hoa makaaiuauana oka Aina Haaheo nei, alaila, e kala niai ia'u no ke noi e am akn i ko lakou oluolu, mai huua a pee uialalo o na inoa kapakapa ke pane mai lakou i keK mau manao.

Aole i pau ko T n mau manao no ka wehewehe ana aku ia kaua ika waiwai ole o keia mau mahele ekoiu e uwe mau ia uei ma na halawai, aka. e hiki mai ana ka wa e ike ai ko'u lahui e noho nei i ka huue; he uiea oiaio ka'u e waiho aku uei uo ko lakoa mau pono pilipaa o keia aku. ka wa keia e ai i ka iala uwaina a me ke kiimu piku? no ka uiea, e liiki iiai aua ka ia e īuaua ai oe, mau keiki me kau mau moopma, a me ka malihini ikipa ma\malaio o ko iaua mau iaia nnlnmaiu. no ka ai ana akn iko laua mau hua ono/* Me ke aioha no. H. L. Holstkix (Likkkona.! Kohala Akau. Mar. 27,1593.