Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 16, 22 April 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA VI. NO K V Vi AIU I.H IA ANA M N A WA, Mai ka matiavra la Papa mai ka «uahele ia ana o na 'wa, me na mauiiua, a me na pa Ponei ka n.ahele ia auu ona wa: Kluui wa o ka iuakaiuki hookahi, o ke Kau uie ka f{iK3ife. ikawa i kupono ai ka la i ka loloa net) aku ma ke kukulu hema, loloa ka |>o, a make mi laan ai, oka Hooilo ia. A iua e kupono ka ia a nee aku i ka Akau, a loloa ke :u», ulu ae na laau ai, a hoi mai ka mehana, oia u<> ke Kau. Maloko o ke IvaU, he eono ma. lama a i»ola n > hoi me ka Hooilo. Kia namuhuna oke Kau: O Ikiiki, Kaaona, ilinaiaeleele, Kamahoomua, Ikuwa. Kia hoi ua malama o ka llooilo: Welehu, Makalii, Kaelo, Kaulua, Nana, Weio. Ina e huipu ia hu umikumamalua mau malama, Uookaiii ia makaluki, O Welehu ka mahuna e makahiki ai t ii i ke kau o Makalii e helu ai kn makahiki hou. Maloko o ka makahiki eiwa kanaha po; ma ka mahiua ka heiu ana «> ua po o ka maiama.

110 kauakolu i>u o ka malama hookahi, ho umikumamahiku l>o huihui a lio umikumamakoiu po kaawale; ua hoopili ia ko ano oua mau po la ma ke ano o ka mahina. Kkolu no ano o ka mahina, oka hoouui ana ae o ka i>oeiX)e, a o ka omi aua. >fa keia mau auo ekolu ko kapa ana ona iuoa o na po a |h l,t iiio ka omi ana aku. K iike nn' ka hoouui ana ae oka inaliina pela no ka hoonni ana ae o ka inoa o ka po a me ke rmi ana nku. O HHo ka p«> mua, no ka puahilo ana «> ka nuihiua; a akaka ao ka niahina, <» iioaka ia; a imnee iki aku, o Kukahi iu; pelu uo o Kulua, Kukolu a mo Kupau: o Olekukaiii, aku, Olekulua, Olekukolu a me Olepau. A nalo ao ka oioi o ka mahiua, o Huua ia; hoomaka mai ka poepoe ana, o Mohalu ia; ma« huahua ao ka poepoe ana o Hua ia; aia hoi a maopopo loa ao ka poepoe ana, o Akua ia. Ika ili ana oka mahina, o Hoku ia; i ka eiua o ka po i ili ai, o Maiioalani ia; a liiki m;ii ka mnhiua maiiopo Iho o ka pouii ana, o Kuiu ia; o ka elua o ka uua, o Laaukukahi ia, oia hoi ka ik> i hoomaka ai u ke emi ana. A pHUoe aku o Laaukulua la; o Liuiupau, Olekukahi, Olekulua, Oiepau, lOiioakukahi, Kaloakuiua, Kaluaiuiu. Ai ka uuku ana o ka mahina, <» Kano ia; emi iho, o Lono ia; a uuku ioa, u Muuli ia; nalowaio ka mahina, «» Mur:u ia; aiaila, piha iho la ka oiaiama ho kanak<Hu p<».

ile t.»rwi muu po kapu iloko o keia mau po ho kanakolu. Eiu u» inoa, o Kupu-ku, Kapu-hua, Kapu-knloa, Kapu-kaui'. O ke Kupu*ku, ho ekoiu ooi» liiau po e kapu ai, e hoomaka aua i ka po o Ililo a nou t ko ao u Kuluu. Oko Kapu-hua, oiua l'H) © kapu ai, o hoomaka anu i ku po o Mohalu a noa » k< l ao ana ao o Akua. O ko K&pu-kaloa, he elua no e kapu iii, a hooruaka «na i ka l> > o Olepau .'t uoa i ko ao anu ue o Kuioukulua. A oke Kapu-katie, ho elua no hoi ona muil po o kapu ai, mai ka |K> o Kano a uo.v i ke ao nnn ae o Mauli; |k;I:i imn i ua uiahmm a pau apuni ku makahiki. S0 HA MAK.AHIKI. He wa lu»oiuak:i na ia hop*> a mo na Ln mira u ka makalnki i pau u loe ka makahiki hou. lle kapu !oa na hana a pau ia manawa, aoie ho hookahi e lawelawe i kekahi hana, iu.ni na alii a m maknainann, o na kane, tia wahino me im keiki» Aol'* mahlai, aole lawala, aole he mau hana haipule, aolo no hoi he mau hann e ae*. Uo oha mau la $ hoomahn kapu ai, alalla inwolawe aku iui iiana i ka eiima o ka la; iiole mie ina na wahi e ae, «ka ma na wah i ponoi 110 o iaKpu o mahiai ai a lawaia no hoi. Kia no nae, aole no i noa ka makahiki ma ta mau ia eha, olai he> eiia mau malama iioko oka mhana makahilel Kia na inoa: O lkn\rt oia ka malama hope loaokekou, ma ia nulama kft boomaka tiui o ka makahiki; © Welehu, Makaiii a, me Kaeio tui malama mua o ka hooilo. i Ka I-ouo t hookumu mua ka iiuikahlki. iie akua nui o I^ooo,pela Keaiakekua i Hawaii kona wahf|* noh'> ai rae kami imhine oK*ikiiani. No ka iauua maiu aoa o K*tkifcm n»s kekahi Ua IHi »> l/>no, a nelaiU ua ta\vi> ao U w* lkeoU o kan* Wahii*© a uiak«? ioa iloko o kooa wa huho. t ■« I ka make aua oka wahim, 94 miniiminaioa ilio la ola, no k.i m«*i, i»ē «-ahine ai loa ia a W naihi lsa al\ lw ka ehaeha nui o k& «mu* a pui«l« maoll. No «i mea, m kafr* poiii oia i m mokopuni a hooijlo nui i kona manawa ma na haia iealea, a hookaawai<Pae la i ka makahīki.

Pi noi t m> ka uuki\Mkr. I ka ana »> ko akua |vumi» hc miu h.imi (eaUm walo m> kaiu t o'm ko kuikui, k» hA'iha'i ka txm* f k* louU-u, kii txvthe, ka A |H'U aku, i kin»no i ua wahl «kna u**i ko luuu. ina o p*Moll kemn tunu katijik:i, huhuki walt> iA kn malaai a liai, hao waiu i;i kn puan a nu> k» mtxt f k?i jH>lohu ii kc\kahl amo kek.ihi uiau mo» kupono o ae, a loaa iho U kalakou ai; slniU hanA no ka leaioa, jx>la mau «>la « haim ai a puui ka makupum. Oka poe puni loah v a wale no kona uiau hoahelc? a ttie ku |w>e ikaika i ka hakaka kuikui; iim o nuha iho tm wahi akua nei, kauo nui ih» Likwi, a peia aku. O Lono, oia kt> aku* makahiki, oia ko akua uui. I kona hoh> ana anii e kaapuni, nui loa na kanakn o b;Uuii aiw iaia, luamuli o kuna ano akua nui, a ua htx>kupu nui no hoi na moku eouo o Hawail nona, a u:i hiki i koia lehulehu ko ai a hootim« unauea walo i kn wuiwni a lxmo ko akua. Uookupu kii ui> ka la» ko ka|>«, ku inaio, ka j>au i kupono ko hooku* pu. a ku ka puu o ka wniwai, niaila hookawalo ko ko akun, a koo tro kiHMia haawi no knnaka t a pan ko koia inoku, noo aku ana ho moku, htx)kupu no ku waiwni, poia uo a puni ka mokupuni. ilo eiua hok* ana i kn nmkahiki.

A o ktt ainu o hookupu oto anii I ua akua nt»i, koim ao no oln I kona muu kanakn «'e hao," a loho nn katmki\ i kci« leo, o ku hao !a aku la 110 ia o ua walwai o lakou, ka ai o ulu antt, ka iniua e hele nno, ka lt(o t inou, ua walwni n na iiaio iu> nui ion u oioheloho ka uina hookupu ole. A pau ku lakon m.ui liana uun peia, alaila, kaeim ae ia iakou me ka oieio anu, 4, ua iea no paha ka kukou apa ia linwaii m»» lie moku iuii. M \ I |uui koin, hol ke nkua u hikl i kona wahi i noho ai. A iiikl ae Ikaia o ' liono,kapu, aoie <» a ko ahl a mn na haua kupono o a<« i kapu Ih la. Kapu ke akua anle iKe hou na kanuka iaia, o na kahuuu wale no. I ka wa kakahiaka uui walo, ho wa luuwai i.i uo ua kanaka, iioi a ka halo, hao mai la na wahino i na pn-u nmikai, ina uo ho ouholowal oia no, hao mai la uo hoi na kane i na maio maikni I moamoa ia, aku i ka puaii, oka hana wale iho la no iu o ia mau la. Pola no hoi ko Kano la, kapu uo hoi kona j>oo, aole e hana a |mu na la kapu. Aia na akua lioko oka lioiau, ufT hoolulu ia i na wehi a pau o ke kuahiwi, o ka maile, ka paiai, ka awupuhi, ka pa)ft, ka leio a peia uku, i oluolu ka noho ana o ua mau akua nei. E Imhau mau ana hoi kahuna i ka punn, ka niu, ka ia ulu, a ia mea aku ia mea aku, pela iho la ko ano o ko Hawaii nei malama makahiki aua. O ka huia kekahi moa loalea loa i i hana ia, e na aiii n īne na makaaiI nana i ka wa kahiko, ua olelo ia oa Laamaikahiki i hookumu i ka huia kaekaeka i koua hoi ana mai Kahlkf mal, he hanai oia na Moikeha. Ua piii no I na hana hnumia loa a me ka pliiwaiwai. Kia kekahl oia uoau leālea, he pai umauma, he uliuli, ho puill, he Ui ho alaa papa, he kaekoeke, hopai]«hu, ho hula kui, a me kokahi maU haua leaien v ae; he po pulieno, ho uma, ke kuiu, a nui aku. Kia na lealoa kupono i kn piliwaiwal; o ke kohinl, nwkomoko, ka maika, iolo kawahia, lelepinau, ka (K;hu, makahale, honohono, loulou heenalu, kuliikuht{< heeholoa, ieie kowali, ka hakaka kuikul, ka lua, ka uma, o ka oo Ihe, o ka maa pohaku a peia aku. He nui ka |ioino » loaa mai no keia mau ieaiea i hana ia, ua 1110 aku na kanu ina wahine e, peia no hoi na wahine, umi waio ia na keiki e na makuahino no ka laiao o na kane a haawi onoooou wale aku i ua keiki la haU Oka haaieio wale ana o na kane I na wahloe a me m wahine i oa kant, oia kekahi hua ino o na hana ieaiea. Uoe aku lakou, aoie ike'a ka makuakane o na keiki a ua kapaki he poooie, no ia mee, aoie mea nana e ai&iama pono ia iakou, a heie wale lakoo a liio i ka hana lealea e like «o m«* ke ano o ka loan ana mai. Aka» ua pili keia mau poloo i ka pouii o ka aina ia wa. A pehea la i keia wa? "E ka makamaka, he hoeue paa mau no ko kaki>u maii knpooa ka iealea i kela a<s i haia, he lua meki oka make mau ioa, ua puka mai ka • waiiio l ko ka pouii a • aahu Iko Ka malamaama." No ka Panhoaua. O ka puuhouua, he wahi ht e pa« kele al mi kanaka i ka make a ano eae paha. !Ie wahl keia I hoo* makaukiu i i no ka mea lawehaia, e Uke me ka pepehi kanaka, aihue, a hewa eao yctha, a i na e holo aku Uokoo ua puuhoouaueiu oi aku kona iuama i ka uiea nana e hahai, m kom» pakkum* no ia. Aole i pono ke komo ana o ka mm hoopai hewa Uoko okiiu, e hoopai aku ai i ka mea lawehaia, no ka mea, aia ka mea lawehala maioko iho o ka maia o ke akua o ua waliila.