Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 19, 13 May 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA VII. KA HOOMANA KAHIKO. Eia ke kau wahi moolelo. I ka A. D. 1627, e noho ana o Kauikeaooli Kamehameha 111 ma Waoala, a o Kaahumanu a me na alii eae, ma Maeaea, Waialua. E hoomakakiu niau ia ana na Koa a me na hooilina kupiipau, a me ua kalawa kahakai, a g huai ia ana na mea a lapaiapa iUiila, ua manao na alii he daimaua, a ua !:apu na lama a okn p<>; aka, he mea m;;u no nae ia no ia kaha, me he niakaihuwaa Ia ka a makawnlu o ke ahi a ua mau aumakua nei o ka po. la manawa, make iho ia o Mauohelii, he luahine, u ua kanu kokoke ia ma ke kua o na hale, a i ka lua o ka po, ua kil mai la ka mano a iawe aku ia. He uuku poepoe wale no ka lua i hoopuka ia mai ai ke kiuo ku. {•apau, he iniha ke anapuni oka ina o ka milo poepoe aua a hikl ilalo, i kupono ma ke poo o ke pani o k>\ pahu, a ua hamama malaila, aole mie lie kanaka ma ia wahi o ioko o Ka iioiowaa, a ma keia wahi puka uuku loa, ua hemo iho la no ka ke kino nui o ke kanaka. (Aole paha he mano, he puhl paha, ua eii no a ai a pau, hc*i mai;oia ko'u ma-

11 ao.) A i ke ao ana ae, e puehu mai aua ke kapa i kahakai, e uua mai aua kahi ana i hele mai ai ine kona iUiiii ha!o, «1 i ka eli iaana aku, aoie io no iie kanaka o loko. i ka A. D. 1828, make aku kona Uaikunane, o Kuaila ka inoa, a iiuna nsi hoi ona e lioi mai ai o Kamohoalii, a ua kanu ia uo oia iloko no ka hale a nalo ī kii lepo a noho no k-« oiiana iioko; aiea, ma la po iho m>, o ka lilo no ia i ka mauo, mukai mai no ka eli ia uua mai ma ke kala o k.i iiale, he mea nuiu no ka ia ia h.'.uu mai ua kupunii inui i kahi wa, a peia no keknhi p(x? e ae. NA AKUA AI'MAKUA liookahi akua aumakua nui, ii ua manao ia nana no i hana i ka lani kuakaa, ame ka honua, ame ko laua uiau mea i plha ai. Kanenuiakea no ia, it uouloko o ia akua hookahi ana, na kiuo iikua lehulehu iloko o ke akua hookahi. Ua liui pu o Kunuiakea ;i ine Lononuiakea iloko o ia mana akua hookahi; a o na puali alii uhaue he lehulehu malalo iho i hoomanaia e na kanuka, ua hoopili ia ka inoa o kela mau akua, ti hahae ia ua iuoa o lakou a i rkolu i na puali <> ka lani a uie ko ka hwiiua; eia :;a iuoa i uhae ia a i

hoomnna ia: O Kune, o Kanehekili, o Kanewawahiluui, o Kaneikapualena, o Kiineikamalamalainu, o Kaneikoliliauaakala, o Kaneikamolehulehu, 0 Kaneikawauaao, o Kaueikapule, Kaneikamakankau, o Kanekii, o Kanehaka, o Kaueinakahiolele, o Kanelele, o Kaneikoha, o Kanepaīna, o Kanekakaa, o Kanekoa, o Kaneikokea, o Kaneikokala, o Ka nehulihonua, o Kaneikaulaouula, o Kaueiuanaiap;tiea, o Kanemakua, o Kanehunaiuoku, o Kaneikap&pahunua, o Kanekiei, o Kanehalo, o Kaneohiohi, o Kanemilohai, o Kanepuaa, o Kanepuahiohio, o Kaneneenee, o Kuuemanaiahuea, o Kanepoiiakaa, o Kaneholopnli, o Kaneikaononiokala; he tausani o na tausani otua inoa i mahae ia ina na inou ano like, iiookahi hana hookahi kuahu, hookahi wahl.e kaumaha ai lie Pohakuokaue. Hui pu hoi ke Kaneulupo a pau, ine ka hookae ole o kekahi akua i kekahi, al like no i na mohni a me na nhuin. Aia nae ma ke kanawai a me na mea laa ka like o!e. NO KUNUIAX£A. Ua mahae ia o Kunuiakea a lilo i poo akua- iloko o na puali alii aneln o ka lani, ;i ua hoomnna la nia kela a me keia inoa ona i uhae ia ai, Oia no o Ku, o Kukauakahi, o Kuwahailo, o Kuhooueenuu, o Kukala» ni, o Kukaiiimoku, o Kukeoloewa, o Kukeaoloa, o Kukeaopoko, ao Kukeaohoomīhamihaikaianinu!, a o Kmuokuhalii, o Kupolupulu, o Kupaaikee, o Kupepeiaopoko, o Kuhooholopali, o Kuolonowao» o Kukaohiulaka. o Kumauna, o Kuliliaka, o Kullliaikekaua, o Kuhaimonna, o Kukahauia, o Koikealai, o Kuikauweke, o Kuikokala, o Kuikepaa, o Koikaha.'.wi, o Kuikaloaa, o Kuikepi, o Kuikapono, o Kuikamolimolialoha. 0 na kini akua puali aumakua i puka maUoko mai o | Kuuuiakea, ua olelo ia, ua pili nui i 1 ka inake, a ua piH niii i ke o!a; aia I maanei ka wehe a me ka huikala j ana. \ XO LOKOXUIAKEA. 1 O ka lua ia iloko o Kanenuiakea, ke akua aumnkua nui f a ua hoomana nui ia kona mau inoa i mahae ia a lehulehu; oia no o Lono, o Lonoikeoualii, o Lonomakahiolele, o Lonoopaakaa, o Lonokaioiohia, o

Lonokinau, *< Lonoikīekiis - Lonoikiaweawealoha; a kini, a inan >. a lehu wale aku na inew i uhae ia ma keia inoa hookahi. Ao ke kauoha nui i oielo ia, o ka hoolohe a īnalama pono. KF. KaUMAHA AI'MAKI A A.N'A. Ma ke kaumaha aumakua ana, ua hui pu ia ka inoa o na aumakua akua, me na inoa kaulana ano hemoleie o na kupuna alii, a kahuna moo a mano paha. lua he kahuna lapaau. hookomo no oia i n:t liumakua, ame na kupuna oka m. o kahuna lapaau ana iao ai. Peia no na kahuna anaaua a kahuna kuni, ua komo no ke kulana puie aumakua iloko o laila; he mea ia e nalowale ole ai ka puie, a e koku?; mai ai no hoi ka auuiakuu A pela no kela a me keia e pule aku ai i kona aumakua a kupuna paiui oua iho; 110 k«t mai, a hooulu ai a ia, a hookaiahala, a huikaia, a pilikia e ae paha o k:t ohana. NO K.A IIOAUMAKUA ANA. O kekahl iwe ohana, aoie mau aum;iUua piii iiini ka uo mai, a no ka loaa oie paha o na inoa kupuna mai lalo mai, uulaila, ua iiooiui'.aa aku no i ua kupuna i l«x\a, a i na makna hoi, a ua laua e kala aku i uaauuu kua a pau. Ina e kulia wahi mai a piiikia e ae, o kahea ana iakou i nu inoa akua ina ua pili tt piii t>le paha; oiui aia kona hilinai mu kona alan:.', a ua makeuiake na akua aum-akua

m tneu. He eiuu no houumakim uut kuUina pule, i na k<mo a me 11.1 w.iiiine ina ku pae hookahi. Ein kek:ihi nno 0 ke k?thea ana: "K kulou m ti o na iaui, e hoolohe tuui eka Ik.uuh, o haliu mai e ua kukulu, ua auiniikaa 1 ka Jtikinn :i ka la, a i kaulau i mni kela pea a keia pea kapu, eia ka ala m a me ka mohai, iie puaa hiwa, hu moa lawa, he uiu hiwa, he ia ula, he mohai pilikia i keakua; iu Kanenuiakea, ia Kaue, ia Kaualoa, ia Kanehekili, Kauewa\vi«hitaui, Nakoloilani, Kamohoalii, Kanaknokai, Kahoalii, Lonomokuu, Kahuilaokalani, Kapoianeua, ia Ola, ia Kiha-a-ola, Kailihonu, Kaonoliikelaokalani, Kahoowahaakanauuha, Kuhemu, o Kapakanaka, Kapohakahiaku, Kalaniaukni, i ua aumakua a pau loa, a i na kupuna aumakua alii a pui, pale ka p>, puka i ke ao, owau o Kiha ka pua kela i ke ao, homai he ola, a pela aku, I uh aliiwahine aumakua, m:ii ka hikina a kaulana a ka la, i ko ao pa-pa-nuu, i ke ao papa laui, o WaliiKiu, o Waiimanoauoa, o Kahiuaaola, o Haumea,o Kamnunuih .lakai* po, o Kanikawi, o Kanikawa. o IVlehonuamea, o Ka.lamamuu, Kaiuohailani, o Nuu, o Nuakea, o Uli, o Hulikapeamuuuakea, i•. Kaliawaii, ia NihoaiKaulu, ia Loihulunuiak;iuianu, iu Kapohlnaokaiaui, ia Ahukinuiokaiaui, ia Keaiiiobio, ina aumakua wahiue uo u pau lua; iit oukou paie ka po, pi.le ka piiikia; owau nei o Kiha ka pua kola I ke ao, homai he ola, i maua, i ike, elieli kapu, elieli noa, ia la honua, Amanaa, ua uoti. He iuhu ano pule kaumalia ai hoauinakua keia; a he uui aUu na ano pule hoiiuuiakua, a he ui-.m ano e ae no !)oi no k;t hoau-

makua ana. Ua kapaia ka aumakun he welie pilikia, ma na ano a pau, a ua pili hoi i na inoa alii u kupua ma» ka po raai, a ina e ola ioihi li»a kekahi a ulii ka alu, ahiila. ua kapaia akn ia ola ana, <«ke o!a ia a ku uumakua." He elua no ano o na aumakua, o »'na auuiakua i ke ao," a o "im aumakua i ka O uainakua i ka po, oia no na inoa o ua alii o ka po, ma ke ano kupuna, e iike iue Kane, Kanaloa a ]>ela akn. ona aumakuu i ke ao, oia no na mea ola i hoomana ia a hookapu hooiaa ia <> na kupuna mai kahiko loa (i»ai; a o keia K» mea i kapaia he akua kumupan. He akua piiipaa me he hoahanau piii ponoi ia. Heakuakauoha kekahi oielo au-i, oiai na kauoha aku na ma!:ua a kupuna paha i ke :;kua ma ka pule ana, penei: "E maiam v i ka oukou pulapuia, i kunaka, mahinui ai, i malama ia T i kukuiu hak-, 1 ' a pela aku. Ina he kaikauiahine, "i kuku kapa, i naia moena," A pela aku o haoa ai. Eia hoi ke kauoha i na keiki a moopuna paha: «'Eia na akua o kou mau kupuna, he mano, he moo, he pue<J, he amukihi, he nloiloi, he koae," a peia aku. He mao akua aumakua kumupa* keia, a ua mniama me ka hoomanawanui ia i puu kaiahaia ma. na ano a pau; oia hoi na pilikia mai a hai, oiu ka anaana, ka hoounauna, ha hoopiopio, ke kiolaola, ka lawe mauuu, ka apo ieo, ke pahiuhiu, u he uui aku; oa hooia ia tie puu palo wale nu ia i ka kua, a ua kapaia uku, "o keoia iu a ka aumakua.' 5 Ina e inake oiuio i ka inoana, e hoopakele ia tio e kn mano, ka ieho a ia e ue paha, a he pueo paha, a e hoihoi i& i ka aina. Aoie i pau. O ka uui o n& make o Honoiulu nei no ka hebedoma hookahi e pau ana i Mei, he 6 Hawaii, 2 Pukiki a me 1 Pake. Huina 9.