Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 21, 27 May 1893 — Page 1
| This text was transcribed by: | Nadine "alohatita" Samorano |
| This work is dedicated to: | Na Lei Hulu I Ka Wekiu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.
BUKE XXXII. HELU 21. HONOLULU, POAONO, MEI 27, 1893. NA HELU A PAU, 2443
W. R. KAKELA,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
@@70
NELLIE M. LOWREY,
NOTARI no ka LEHULEHU
A HE
LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA
PALAPALA HOOA@@KI.
Keena Hana me W. R. Kakela, LOIO, ma la @@@ makai o ka Hale Leta, Honolulu. @@@
J. S. SMITHIES (KAMILA.)
NOTALI no ka LEHULEHU
A HE
Agena Haawi Palapala Mare
Mahukona, Kohala, Hawaii 2378-1y
ANTONE ROSA,
(AKONI)
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
LUNA HOOIAIO PALAPALA.
Keena Hana ma Alanui Kaahumanu.
2370.
E. G. HITCHCOCK,
(AIKUE HIKIKOKI.)
Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.
ohiia no na nila aie me ka awiwai Holi, Hawaii. 2870
JAMES M. MONSARRAT,
(MAUNAKEA.)
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii. Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.
Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kanepa. 2370.
ALLEN & ROBINSON,
NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka @omaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku @ui hale. E kipa mai a e ike kumaka.
2396-@
WILDER & CO., (WAILA MA.)
Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.
Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.
2396-q
J. T. WATERHOUSE,
(WALAKAHAUKI.)
Halekuai o na Lole Nani Panio!
LAKOHAO.
Na Lako Hana Mahiko,
A PELA AKU HE NUI WALE.
Alanui Moiwahine, -- Honolulu.
2896-q
KO BIHOPA MA,
BANAKO MALAMA DALA
E LAWE NO MAKOU I NA PALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:
Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i ua dala Elima Haneri, e uku no makou i ka uku panee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia aua mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai ua helu. Aole uku panee e helu ia maluna o na dala haaina no ua la elua paha o ka mahina.
Aole uku panee e uku ia i ua dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.
He 30 la mamua ae o ka unuhi aua aku o kekahi kanaka i kaua mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a o luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.
Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.
I ka la mua o Sepatemaba o keia a me keia makahiki o hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia makina o na puu dala a pau e waiho ana me ka kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumu paa mua.
O na puu dala haomoe mai maluna, elima haneri dala, o lawe ia no mamuli o o a@like ana.
E hamama a@a ka Banako ma na la a pau o ia hebedoma, koe na la Sabati a me na la Kulaia.
BIHOPA MA.
Honolulu, Ian. 2396-q
J. HOPP & CO.,
Na poe Hana ma na Lako Hale o na'ano a pau!
Hana Moe, Na Uluna Pulu, etc.
Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuuai emi.
Honolulu. 2396-q
KAUKA LEONG KENG TONG.
(L. ANIKA.)
E IKE AUANEI NA ANO LAHUI A PAU, E noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai na kane, wahine a me na keki; i loaa i na ma'i o kela a me keia ano, e naue mai i ko'u keena hana, a na'u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma'i maluna o oukou e na makamaka, ke hiki ia'u ke lapaau i na ano ma'i a pau; ma'i iloko o ka opu, hu'i ke kino, aki iloko o ka iwi, eha o kepoo, ma'i wahine, a pela aku. Mai hoololohe aku e ua hoa, a he hiki ia'u ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana. Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa; he oluolu ka auhau, ke hui me ia ma na kukai olelo ana; ua makuakau au e pulama mai i ua kono ana mai mai na Mokupuni mai, me ka eleu me ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai oukou e na Hawaii oiaio.
DR. L. AKINA,
Helu 40, Huina o na Alanui Kamika a me Hotele Honolulu. 2405-1@
KA EUEU WIWO OLE O
NU IOKA
A I OLE. O KA
Makai Kiu Hale Niwela.
MOKUNA IV.
I KONA hoea ana aku he meha pu wale no ka i halawai mai me ia oiai ua lele aku la ka wahine iloko o ka muliwai hohonu, a e kahe ana hoi ka wai me ka ikaika loa.
Mamuli o keia ulia, ua kaumaha loa iho la ka naau o ka makai kiu, oiai ua maopopo no iaia aole loa e pakele kekahi mea ke haule iloko o kela muliwai ma kela po, me kela wai nui e kahe ana.
Aole o Hale i hoopau koke ae i kona manao huli no ka wahine, nolaila, ua hele loa aku la oia a ma ke poo o ka uapo, a me ka pakii ana ilalo, ua kaulona aku la kona mau maka maluna o ka ili o ka wai o ka muliwai. Aole i liuliu, ua ike koke aku la oia i kekahi mea e lana hele ae ana ma ka muliwai. Nolaila, me ka hikiwawe ua wehe ae la oia i kona mau aahu a lele aku la iloko o ka wai, a oiai he akamai loa oia ma ka au ana, nolaila, he manawa ole ua hoea aku la oia ma kahi o ka mea e lana ana, a ike iho la oia he wahine ka ua mea la, a me kahikiwawe, ua lalau aku la oia a paa pono, a ia wa ua hoau mai la oia me kana ukana manaonao a pae ma ka uapo.
Mamuli hoi o ka pouli loa, ua hiki ole iaia ke ike iho ina ua make a make ole paha ka mea nona ke kino ana e hoau nei.
Iloko o keia manawa a ka wahine i lele ai iloko o ka wai, a pela pu hoi me Hale, aia kekahi luina moku e noho ana ma ka oneki o kona moku, a ua ike mai la oia i keia mau mea kupanaha, nolaila, i ko Hale pae a@a aku malalo o ka uapo, ua hoea ae la ua luina la maluna o ka uapo me kona ipukukui e paa ana, a me kekahi pauku kaula ua hookuukuu iho la oia i mea e hiki ai ia Hale ke pii aku me kana ukana.
Oiai he kanaka kino ikaika ua luina nei, nolaila, iloko o ka manawa pokole, ua kau maalahi aku la o Hale me kana ukana iluna o ka uapo. Waiho iho la oia i kana ukana no kekahi manawa pokole loa, oiai oia i lulu ae ai i ka wai o kona kino a komo awiwi ae la i kona mau wahi aahu.
Oiai hoi oia e komo ana i kona lole, ua hoomalamalama iho la ka luina i kana ipukukui ma ko helehelena o ka wahine i hoopakele ia. I kela wa, ua hooho ae la ua luina la me na huaolelo i maa mau i ka poe luina: "Ea! He keu keia o ka puolo puanuanu au i kii aku nei iloko o keia po pouli."
"Heaha iho la ke ano o ia olelo au e ka makamaka?"
E nana mai paha oe, he nanaina keia no kekahi mea i make kahiko. Me ke kau pono ana iho o ua luina la i kana ipukukui ma ka helehelena o ka mea make.
I keia wa, ua ano kuiho iho la ka manao o Hale, a ua haule hoi kona manaolana, oiai o keia kino ana i hoopakele mai ai mai kela lua puanuanu mai o ka muliwai, he kino ia no kekahi wahine e loa, a me he la aole e kala i make ai, no ka mea, ua ano pehu a ua hiki ole ke hoomaopopo ia kona nanaina.
MOKUNA V.
Mamuli o keia mau hoohoka ia ana o ka makai kiu, ua lilo ia i mea no kona naau e kaumaha loa ai, oiai ua hoohoio iho la kona manao ua make no kela wahine opio i lele ai iloko o ka muliwai, no ka mea, he kakaikahi loa ka poe e pakele mai kela muliwai mai i ka manawa waikahe e like me keia, a oiai hoi he wahine wale no keia, nolaila aohe he manao hou ana aku e pakele ana oia mai kela poino mai.
He hookahi nae mea i koe a Hale i hoomanao ae ai, a oia no noi kela wahine i aahu i ka lole kane, nana hoi i olelo mai iaia e halawai laua ma ka hora ekolu o ia po, a e kuhikuhi mai hoi iaia nei i kahi noho o ka mea nana i powa i ke oia o ka lede aoo Mrs. Balauwina.
Ua pololei no nae ka mea a ua makai kiu nei i uku ai, oiai ua loaa aku la no iaia ua elele la ma kahi a laua i hooholo ai e halawai laua.
"He oiaio ua hooko io no oe i kau i hoike mai ai," wahi a ka makai kiu i pane aku ai i ka opio hoopahaohao.
"Ae, aka, heaha hoi kou kumu i lohi loa ai?"
"Ua lohi loa anei au?"
"Aole, aka, he mea pono nae e ukali koke mai oe mahope o'u."
"Ihea oe e lawe aku ai ia?"
"I kahi o kapoe hana dala apuka hoi."
"Alia, e hoolohe mai oe ia'u. Oiai he malihini oe ia'u, nolaila he mea pono e hoike mua aku au ia oe. Ina he mau hana apuka kau ia'u, alaila e hoomanao oe o kou ola ka uku panai no ia mea. Ke hoomaopopo mai la oe i kau e olelo aku nei ia oe, ea?"
"Ua maopopo ia'u ia mea, a no ko;u ike no hoi i kou ano ko'u kumu i kii mai nei ia oe."
"E hoomanao nae oe e ka opio, ua ike au a ua ahuwale hoi ia'u kou kulana maoli.
"Heaha ia mea?"
"Aole keia o kou ano maoli, aka, ua aahu oe malalo o na hookuhihewa ana, i nalo ai kou ano maoli."
"Ae, aka, aole nae au i hoololi i ko'u ano nou, aka, no kela poe, i hiki ole ai ia lakou ke ike mai i ko'o ano."
"Ina pela, alaila ua pau ae la, a e haele aku kaua."
"Ua lako pono no nae oe i na mea e pale aku ai i na poino."
"Aole loa o'u hele hemahema iki ma na wa a pau, a he oi loa aku hoi ma ka hele ana ma na huakai o keia ano."
"He oiaio, oiai ke hele nei kaua ma kahi oi loa o ke ino, no ka mea, he poe ulupuni ino loa kela, a he keu a ke okalakala i na wa o ke kupilikii."
"Pehea ka loihi o ia wahi a kaua e hele aku ai?"
"He elua no huina alanui mai nei aku."
"Heaha iho la hoi ia au e kakali hou la?"
"He makemake au e hoohiki mua mai oe imua o;u i kekahi mea.:
"Heaha ia mea?"
"Eia, ina e haele kaua a loohia ia paha oe i kekahi ulia poino, a hopu pio ia paha oe e kela poe, alaila mai hai iki oe i ka nea nana oe i alakai i ko lakou wahi,oia hoi, mai hoike iki oe ia'u ia lakou ma o kou kulana keonimana la."
Mai hopohopo oe no'u ma keia mea. Ua ike na lani, a ua lohe hoi oia i ka'u hoohiki," wahi a ka makai kiu.
"Ua lawa, a e haele kaua me ka akahele, a malia o loaa io aku me ka maalahi."
Manao iho la o Hale Niwela e loaa aku ana iaia he karaima e aku mawaho ae o kana mea i upu nui ai, nolaila hahai aku la oia me ka nalu ana iloko iho ona i kana mau mea e hana aku ai imua o kela poe i hele wale a ailolo i na hana haihai kauawai.
Oiai ke alakai nei keia wahine pahaohao iaia no kahi hana dala apuka, aka, ma na hora mamua ae, ua hoike mai oia ia ianei no kahi e loaa aku ai o ka mea maoli nana i lawe i ke ola o kela leder aoo Mrs. Balauwina.
Eia nae ka mea hoopahaohao loa i kona noonoo, oiai ua koho mua oia i keia mea me ka aahu kane ma kona ano maoli, oia no keia wahine opio Mele, ka mea hoi a kona lunaikehala i hooholo mua ai, oia no kekahi i komo pu iloko o kela karaima, aka, i kona halawai pu ana nae a lohe pono hoi i ua lede opio la e kamailio pu ana me kela kanaka, ua hapai hou ia ka hoohuoi iloko o kona naau, a mamuli hoi o kona alualu ana mahope o keia wahine a hiki i i ka lele ana o ua wahine la iloko o ka wai, me kona hoomaopopo no ua make oia, ua hoonui loa ia kona pahaohao iloko o kona naau i kona hoi ana mai a loaa mai ai no keia opio ana i koho mua ai o ua wahine la no ia. Nolaila, ma kona kaana pono ana i keia mau mea a pau, ua hiki pono ole laia ke koho pono iho owai la keia mea e alakai poi iaia.
Iloko no nae o keia wa a laua e hele ia, aole loa e hiki iaia ke hoonalo iho i kona minamina no ke ola o kela wahine opio i lele ai iloko o kela muliwai, oiai ma na oelo ana i lohe ai mawaena o ua lede la me kela kanaka, ua maopopo loa ia ia nei, o kela kanaka io no ka mea nana i lawe powa ke ola o kela lede aoo.
Hoomau aku nei ko laua nei hele ana a hoea wale ma kahi o na alanui oololi loa o ke kulanakauhale, kahi hoi i haalele kahiko loa ia e na poe maikai, a oia no hoi kahi i maa mau i ka noho ia e na poe haihai kanawai. He wahi hoi keia i maka'u nui ia e ka hapanui o na oihana makai, a he mea kupono ole no hoi i kekahi makai ke ike ia ma kela wahi, oiai o kona lua kupapau iho la no ia.
I ka hoea ana o ko ia nei alakai ma je alo o kekahi hale kiekie ano kahiko, aka ua hoike mai nae na hiohiona o ua hale la me he la he hale hotele, a i ole he hale oihana kalepa paha i na makahiki i kaa hope aku.
Aole i pau.
He Moolelo Hawaii
MOKUNA VII.
NO KE 'KAKUAI' ANA I KINO MOO.
Ua olelo ia ina e hoi mai kekahi poe uhane, me he makani nui ikaika la ka halulu, puehu liilii ka lehu o kapuahi, uaka ka hale, naue ka honua, walawala liilii ke aa me he lima kanaka la, a he oaka ana la a ka uwila kekahi, a nui wale aku ke ano hoailona o ka hoi ana mai o ka uhane noho.
O ke 'kakuai' ana o na makaainana, ua aneane aku no e like me ko na 'lii. Ina o Kalamainuu ke akua moo i 'kakuai' ia ai, e lilo ana kekahi kino i Mano ma o Kamohoalii la, i kino pele ma o Ailaau la, a e lilo ana i mau kino o na ouli o ka lani, ma o Kukauakahi la, ke poo Aumakua Pueo i lele ma kona mana iloko o ka lewa. A ma keia ano i puka mai ai na ano kapu hoolaa he lehulehu loa.
KE 'KAKUAI' ANA E LILO I MANO.
Ua ana like no na hana ana me ko ka Moo, koe wale no ma na mea i hoomakaukau ia. Oia no ka puaa hoali a me ka puaa mohai kaumaha, o ka awa hoali a me ka awa kaumaha. No ka puaa hoali a me ka awa hoali, aole ia he mau mohai ai; he mau mohai hoali wale no ia na ke akua. O ka awa a me ka puaa na mohai makana i ke akua no ka hoolilo ana i ke kupapau. A makaukau ia mau mea a pau, a waiho i kahakai kahi e kokoke aku ai i ka Mano; alaila, pule ke kahu mano, e kahea ana i na Mano aumakua; o ka pii mai la no ia o na Mano.
Ua olelo ia aole no i kaua mai ua mea he mano, mai ke nui a ka liilii ke nana aku. Na ke kahu mano o ka Aumakua Mano i makemake ia, i ka puaa ka awa a ame na mohai e ae he nui wale i hoolakoia; alaila, hoopili aku ke kupapau me ka Mano, a o ka nalo aku la no ia. Hoi aku hoi ke kahu mano me ka poe nana ke kupapau a ke koa, hohola ka papaai, a kaumaha aku i ua aumakua mano nei ma ka pule i ka awa, a pela aku. Ai a koe ke koena, kiola i ke kai, a pau ae la ka hana. Pela iho la ke ano o ke 'kakuai' ana a lilo i mea hooiaio ia ma ke ano hoomana, a mai keia aku i loaa ai ka unihipili.
KEKAHI MAU AKUA I HOOMANAIA.
O Kaneulupo kekahi akua. Eia na mea kapu i hoolaa ia nona; oia ka Moa, ke Kakalahooulu, ka Momoa waa. He kapu na mea a pau i pili iaia, aole e a'ea'e i ka uahi o ka Moa, a mea e ai i hoolaa ia. Ua olelo ia, ina e loaa kekahi o keia poe i ka ma'i hoopai, aole ka e ola i ke kauka, a kahuna e ae, ke ole e kii ia ma o Kaneulupo la, a he paakiki loa ke hui me ka ma'i malihini e laa ka fiva a pela aku. O Kaneikokala kekahi, he Mano kamaaina ia no Kahikinui, he Kokala kona i'a kapu, a ua kamaaina ko laila poe ia mea, koe ka malihini. A ua pili no i ke Kokala lauhala, ina e ike lakou i ke Kokala a uahi paha, e holo ana lakou ma kahi e loa, me ka ai ole i ka ai me ka i'a i kuhinu ia, o pau i ka make. Ua olelo nui ia oia no ka maikai, ina e make ka waa i ka moana, a he mea pili aku kekahi iloko o ia huina, nana e kalokalo ae, o ka hoea koke mai la no ia a lawe pu i na mea a pau loa i ka aina me ka hookoe ole aku i kekahi mea.
O Kukauakahi kekahi, he poo akua nui i hoolaa ia ma ke kino Pueo, a he mana kona. Pela ka olelo ia, ua nui ka poe pili i ka Pueo i hoopakele la mai na wahi pilikia mai, o Lonokinau, Kapoi, Papaa, Kapehu, Kahiuka a pela aku. O napaepae kekahi ma ka moana o Pailolo, ma o ka naha ana o ka waa. Ua pau aku ka nui i ka make a koe oia, na Pueo i hoihoi iaia i ka aina a pae i Kapaakea, ma nae iho o Kauuakakai. He hookahi ao me hookahi po o kona au ana, mamua no ka Pueo e pai ai i ka puukai, malaila aku no oia e au ai, pela no a kakahiaka nui, pae oia iuka o ka aina, manao ke ola a ka aumakua Pueo.
Eia no hoi kekahi moolelo. I ke au o Kamehameha IV. holonui iho la o Waiha maluna o ka lio iloko o ke kulanakauhale o Honolulu, he la 31 ia o Iulai, mai Waialua mai oia, a ua hopu ia oia a hoopaa ia. He mea maa mau hoi ia no ko na kuaina poe ka hele ana mai i ke taona nei a hui pu i na lealea hauoli o ia la. He kaikamahine opiopio oia, a iaia e uwe ana, puiwa ae la oia i ke kipaipai a kekahi mea ma ka puka, a ike aku la oia ua hemo ka puka, a o kona puka aku la no ia me ka ike ole o ke kiai, a na ka Pueo no ke alakai a hiki i kahi o ka lio. Kau ae la oia no Waialua ka pahu hopu.
Ua olelo ia no hoi he hana maa mau no ia i na Pueo kiai o ia wa, ke kipaipai malie a hemo wale ka puka, a alakai malie aku e hoophemo i na pio wahine opiopio. Pehea la na aumakua Pueo kiai o keia wa? Wahi a S. M. Kamakau. "Ua manao au ma ko'u hoohalike ana, o ka Pueo aole ia he akua, aka he haili o ka Akua ka Pueo, e like me ko ke Akua hoolilo ana i kona Uhane Hemolele ma ke ano kino Manu Nunu."
NA MAHELENUI O NA KAPU LIILII.
kolu no mau mahele nui o ua kapu akua i hookapu ia a hoolaa ia e na kanaka, a mailoko aku o laila i puka hou aku ai na kapu liilii a kinikini wale.
Ka mua. -O na kapu aumakua Mano a me na unihipili ilaila. He kapu ka Mano aole e ai ia a hoino wale ia, a hele ae paha ma kahi o ka uahi e hina ana o make, kapu no me kekahi mau i'a i komohia ia e ka haili o ka Mano, kapu pu no me kekahi mau ai ma ka aina, a me kekahi mau manu o ka lewa.
Ka lua. -O na aumakua Moa a me na unihipili ilaila. He kapu kekahi mau i'a o ke kai a me ka wai, a me kekahi mau manu a mau mea ai ulu o ka aina.
Ke kolu. -O ka aumakua Pele a me na lehu unihipili iloko o laila. Ua olelo ia nae ka Pele aole o lakou mau mea kapu, he wahi paakai wale no kahi mohai makana, aka, ma e hui pu ko ke kanaka aumakua Pele me Punaaikoae, o ke kapu no ia o ke Koae, a ina e hui pu me Kamohoalii, kapu ka Mano; a i hui pu ma Kalanamainuu, komo na kapu moo. He nui no ua ano aumakua e ae, aole nae i nui ka poe i 'kakuai' ia iloko o laila. Ua olelo ia ua nui no ka poe i hoola uhane unihipili ia mai na aumakua e ae, aole i 'kokuai' ia, aka, na ua mau aumakua nei hoola mai a hahae ia i na kino lehulehu; i ka mano, ka Moa, ka Pele a pela aku. Aia ka mea e ike ai o na makamaka i ka hoi ana mai a noho iluna o kekahi me, a ikea ae la. O ka poe nae i pili pono iloko o na aumakua, o lakou ke hoola ia.
No ka makemake o kekahi poe e oia ka uhane o na mea i aloha nui ia, pela i 'kakuai' ai kekahi poe i na kupapau. O kekahi poe hoi, aohe makemake, he makau loa; ua kapa ia kekahi mau inoa o ka unihipili, he iwinakeke, he nukumaneo a lehulehu wale aku. O ke kumu i makau ai o kekahi poe, o kekahi mau unihipili he malama ohana, he kuhikuhi i na mea e pono ai ka noho ana, a me ke pale ana i na poino. A o kekahi poe unihipili hoi, he hana ino loa, mamuli o ka malama ole ia o na mea i hoolaa ia, e like me na mea ai, ipupaka, umeke, huewai, moena a pela aku. A i ka ma'i ana, ua koho koke iho la ka pilikia na ua unihipili nei i hoomanamana ia ai. Alaila huli na mohai alana, a uku aku la. A ua makau loa kekahi poe a makemake ole no hoi.
NO NA AKUA KII.
O keia kekahi mau mea i hoomaua nui ia. He nui wale na ano o akua kii i hana ia a hoomana aku. Ka laau i kalai ia, ka pohaku, ka puna o ke kai, ka iwi kupapau a pela aku. He okoa no ko na 'lii, a okoa no ko na makaainana. Maloko o na heiau ka hapa nui o ka hoomana ana. Ua hoomaopopo ia aole he hoomaua kii o keia Paeaina mamua aku o Paao, aka, ma ona ia a me kona mau kahuna, ua lawe mai lakou i na kii a ao aku la i na kanaka i ke ano o ka hana ana a me ka hoomana ana. A ma Kahiki lakou i lawe mai ai i na kii.
NO NA AKUA KANAKA OLA.
Ua pili keia i na 'lii nui kapu. O na kahuna ka poe nana e hoolilo aku i ke alii i akua e hoomana ai, a nolaila mai ke kapu o na 'lii nui aimoku, aole e kau ke aka o kekahi mea maluna o kona hale, kona kapa, a me na mea a pau e pili ana iaia, aiwaiwa loa aku hoi ke kau ke aka maluna ona, a kapu maoli no me ihiihi. Aole no hoi oia e pono ke hele iwaho i ke ao, oia a po hele oia. He hookahi ona kaahele ana i ka mokupuni i ka makahiki, he moe na kanaka ilalo ke hele oia. Na na pilikana ponoi o ke kahuna a o ke alii paha e auamo iaia ma ke mahele. Aole no hoi e ike aku ka hapa nui o na makaainana iaia, i ka manawa e pau ai o ke kaahele ana, e hoihoi hou ia na a komo iloko o ka heiau, pau ae la ka ike ana o na makaainana iaia. O keia iho la na mahele ano nui o na ano akua i hoomana ia mai ka wa kahiko loa mai, aka, o na oihana hoomana, he kini, mano a lehu wale aku.
Aole i pau.
Na Kukai Palapala
NO KA
Makana i ka Puali Puhi Ohe o Kalaupapa.
Honolulu, Mei 15, 1893.
Mr. Ambrose Hutchison,
Kalaupapa, Molokai.
Aloha oe:
Ua ohi iho nei ka Hui Hawaiian Gazette Co., (Hui Halepai Kuokoa) a ua loaa ka puu dala he $207 ma o ka lulu ana mai o na hoaloha kakaikahi o na mai lepera no ka pomaikai o ka Puali Puhi Ohe Lepera e Like me ka papainoa e hoouna pu ia aku nei. Ua manaoia keia puu dala i mea kuai aahu maka like ke makemake ia, komo pu me na papale kapu, a no ka hana hou ana i na ohe, a i ole kuai hou paha e like me ka mea i ike ia he pono.
E waihoia aku ana keia puu dala ua ka Peresidena o ka Papa Ola Hon. W. O. Wmith e malama no ka hana i hookupuia mai ai.
A ke hui pu mai nei me makou ka poe i lulu dala mai i ka hauoli nui no ka hiki ana ia lakou e kokua ma ka hoolako ana aku i na mea e hoohauoli ai i na ma'i lepera ma Molokai, ma ka manawalea ana i kona puali puhi ohe, kekahi o na mea nana e hoolanalana nui mai i ko lakou wa e ola ehaeha ana.
Aka, ke manao nei makou, e haawi aku ana ka puali puhi ohe i elua manawa puhi i kela a me kaia hebedoma ma ka manawa a ma kahi a ko oukou luna kuloko e hooholo ai, i mea e hiki ai i na poe a pau ke hauoli i na leo mele. O keia ka makemake o ka lehulehu o ka poe hookupu dala mai.
Ko oukou hoaloha oiaio;
H. M. Whiney,
Luna Nui Hawaiian Gazette Co.
Keena Papa Ola,
Honolulu, Mei 16, 1893.
Hon. H. M. Whitney,
Luna Nui Hawaiian Gazette Co.
Aloha oe:
Ke hoike aku nei au i ka loaa ana mai o kau palapala o ka la 15 iho nei, me ka huina o na dala he elua haneri a me ehiku ($207) no ka Puali Puhi Ohe Lepera o Molokai.
E hoounaia aku ana ke dala i kekahi mea i holinaiia o Molokai e malama a nana no ka hoolilo ponoia no ka hana i hoakakaia ma kau palapala.
E ae mai oe ia'u e hoike aku i ko'u mahalo i ka noonoo maikai a me ka hana manawalea a ka poe hookupu dala mai. Na ke poe e loaa aku ana keia makana e hoike aku i ko lakou mau hoomaikai i ka wa pono.
Me ka mahalo,
Owau iho no kau kauwa hoolohe,
William O. Smith,
Peresidena o ka Papa Ola.
Kalaupapa, Mei 18, 1893.
Mr. H. M. Whitney,
Luna Nui Hawaiian Gazette Co.
Honolulu.
Aloha oe:
Ke hoike aku nei au i ka loaa ana mai o kau palapala o ka la 15 aku nei o keia malama, e pili ana i na dala he $207 i ohiia e ka Hui Hawaiian Gazette Co., no ka pomaikai o ko makou puali puhi ohe a me ka mahelehele ana aku ia huina dala. E ae mai oe ia'u e hoike aku, ua heluhelu aku au i kau palapala imua o na lala a pau o ka Puali i akoakoa mai a i lohe i na mea hou me ka manao oluolu a me ka hauoli, a i makemake e hai aku ia oe, e hooikaika ana lakou e hooko i ka makemake o ka poe hookupa manawalea ke kahea ia mai lakou e na luna aupuni kuloko. I hoike no ko lakou mahalo o manao maikai i ka poe nana i hookupu mai no ko lakou pomaikai, ua waiho mai nei lakou ia'u he palapala, a eia mai ke hoouna pu ia aku nei.
Ma ka inoa o na lepera, ke lawe nei au i keia wa maikai i manawa e pahola aku ia oe a i keia a me keia pakahi o ka poe i hookupu dala mai no ka Puali Puhi Ohe, i ko lakou hoomaikai a mau aloha-pumehana.
Owau no me ka aloha,
Ambrose Hutchison,
Kokua Luna Nui.
Ua loaa pono mai ia makou kau leta o ka la 15 o Mei, ma o ko makou luna nui Ambrose Hutchison, nolaila, o makou o ka poe nona na inoa malalo iho, na keiki o ka Bana Puhi Ohe o ke kahua ma'i lepera, ke haawi aku nei makou i ko makou mau hoomaikai kiekie loa, a me ko makou aloha nui nou, a no oukou pakahi a pau ka poe i kokua mai ia makou me ka oukou mau makana aloha nona ka huina waiwai io he $207.
O ka oukou makana i haawi manawalea mai nei ia makou, he kiahoomanao pau ole ia iloko o ko makou mau puuwai pakahi, oiai na la o ko makou ola ana.
Na ke Akua iloko o Kona Mana nui e kiai hoomalu a hoopomaikai nui ia oukou a pau, a pela pu hoi ia makou.
O makou iho no me ka haahaa loa, Chas. N. Kealakai, John Like, Alexander Smith, Joseph Halekii, chas. Wainui, Ilihia, J. W. Kauka, John Kai@u, Ben. Aalona, John Moses, Wm. Keaouli, Isaac Yates, Puu. Sam. John, Hair@@@ Kuhano.
NA LETA.
[Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau.]
Na Anoai o ka Paualaau Ma i Lepera.
E MR. LUNAHOOPONOPONO:
Aloha oe: -eia ke hoohana hou ia nei no ka lawelawe a me ka lapaau ana i ka "Laau Kepani" he kahua i kapa ia ka "Haukapila o Kalawao" i hoopau ia no na makahiki elua me hapa, o keia ka home o na ma'i uawaliwali, pulua a hiki ole k@ malama ia lakou iho e malama ia ai me ka maikai, ma keia Haukapila e hana ia mai na pono a pau oia hoi ka ai, holoi a me na pono e ae, aka i ke au ia W. H. Tell, ua hoopau ia keia Haukapila a ua wawahi ia kekahi mau hale, a o na hale i koe he mau hale hou, aka mamuli o ka hoohemahema ia o ka luna nui i hala, ua poino keia mau hale.
E Mr. Lunahooponopono, he mea hauoli i ko'u naau ka hoike ae i ka eleu o ka Luna nui A. K. Hutchison a me kona hope i ka makemake o ka Papa Ola e hoaia a e hoomaemae hou ia keia Haukapila, e kukulu ia i mau hale hou, a e pena a me ka palainapuna hou ana i na hale kahiko a me na hooponopono e ae. Manao au, ina o ka luna nui mua i pau oia kai kauoha ia mai e hana, aole e pau iloko o na pule ekolu, aka, ma ka lawelawe ana a keia mau kanaka, ua makaukau na mea a pau iloko o umi la.
Eia o Dr. M. Goto ke lawelawe nei i kana oihana lapaau mawaena o makou a ke ake aku nei keia a me keia e lapaau ia a ola, aka ua kaupalena ia mai mamuli o ka uuku o ka laau. Ua lohe au, ua wae ae oia he kanakolu ma'i e hoomaka ai ma ka Haukapila a he kanakolu ma ka home o na kaikamahine (Bihopa Home) a he iwakalua poe mawaho i makaukuu a hiki iaia ke hilinai e ai pono i ka laau a he lohe wale ko'u, ua olelo ae keia kauka Goto, ua hiki iaia ke hooia i kekahi haole a me kekahi kaikamahine haole iloko o na mahina eono, o ke oia e hoi ai iwaho, o ke ola loa no paha ia, eleu no ke keiki Iapana.
Ua ike iho au he manao i hoike ia ae ma kekahi halawai a ka Papa Ola e pili ana ia Kewiki (D. Dayton) a mai iaia aku no ia hoike, ua kahaha loa ia ko'u noonoo a me ko'u onohi ike ma kana hoakaka, he mau hana nui kana i lawelawe ai a hiki mai ai ka Peresidena o ka Papa Ola a me na iaia o ka Papa, manao au o ke kii a kamalii, he hana ia a o kana i olelo ai he hana, aohe pololei oiai o ka Luna nui A. K. Hutchison a me kona hope ka'u i ike ai e hana ana me na kanaka hana, aole o Kewiki (D. Dayton) aka hoi, eaho no paha ia ike ma ka Papa Ola he hana nui ka oihana a'u e lawelawe aei, a pehea no hoi ka Papa Ola e malama nei ia Kewiki.
Nui ke mahiai o na ma'i e noho nei i keia la, ulu ka ipu a me ka uala, ola no ia poe kini.
He mahalo nui ko'u a pela no na ma'i a pau o ka Panalaau i na kokua manawalea a keia poe puuwai aloha i na keiki Puhi Ohe o Kalaupapa, e na keiki e hoomau i na hana pono a oukou.
Owau no me ke aloha,
W. K. Kapalapala.
I ke Akea.
O maua na inoa malalo nei, ke hoike aku nei maua i ke akea aole i pono ko maua kakau inoa ana ma ka pepa aloha aiana.
W. KAMAU,
MRS. L. N. KAMAU.
Kamaili, Puna, Hawaii Mei 13, '93.
Eo o Crescent ia Hawaii.
Ua hele okoa ka puali Hawaii mai ke Crescent mai ma ka paani kinipopo i malamala ma ka auwina la Poaono i hala ma ke kahua o Makiki. I ke komo mua ana o ka Hawaii, ua loaa iaia 3 puni a komo aku hoi o Crescent, loaa 4 puni a komo aku hoi o Crescent, loaa 4 puni. Ua hele huakaka wale aku no na puali a i elua, a i ke komo ewalu ana a ka Hawaii, loaa hou iaia 5 puni, a o ke Crescent, aole, eia nae, na Palmer Wood i nou ma ia komo ana. Ma ke komo ana eiwa, loaa hou 1 puni ia Hawaii, aole a Crescent. Na Hawaii 9 puni, Crescent 4 puni.