Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 21, 27 May 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA VH. NO KK 'KAKUAI' ANA I KINO MOO. Ua oielo ia ina e hoi mftī kekahi poe uhane, me he makani eui ikaika ia ka haiulu, puehu "iiiiii ka lehu o kapuahi, uaka ka hale, naue ka honua, walawala liilii ke aa me he limu kanaka la, a he oaka ana ia a ka uwiia kekahi, a nuL wale aku ke ano hoaiiona o ka hol iana mai o ka uhane noho. O ke 'kakuui' aua o na makaainanu, ua aneane aku no e iike me ko na 'lii. Ina o Kalamainuu ke akua moo i 'kakuai' ia ai, e lilo ana kekahi kino i Mano ma o Kamohoalii la, i kino pele ma o Aiiaau ia, a e lilo ana i mau kino o na ouli o ka laui, ma o Kukauakahi la, ke poo Aumakua Pueo i iele ma kona mana ileko oka iewa. A ma keia ano i puka mai ai na ano kapu hoolaa he lehulehu ioa. KK «KAKI'AI 1 ANA E LILO J MANO. Ua ana like uo na hana ana me ko ka Moo, koe wale 110 ma ua mea i hoomakuukau ia. Oia 110 ka puaa hoali a me ka puaamohai kaumaha, oka nwa 'hoali a me ka awa kaumaha. No ka puaa hoali a me ka awa hoaii, aoie ia he mau mohai aij he mau mohai hoali wale no ia na ke akua. Oka awa ame ka puaa na mohai luakana i ke akuti no ka hoolilo ana ike kupapau. A makaukau ia mau mea a pau, u waiho 1 kahakai kahi e kokoke aku ai i ka Mano; alaila, pule ke kahu mano, e kahea ana i ua Mano aumakua; o ka pii mai la 110 iu o na Mano.

tla olelo ia aole no i kaua mai ua inea he mano, mai ke nui a ka liilii ke uaua aku. Na ke kahu mano o ka Aumakua Mauo I makemake ia, ika puaa ka aw r a ame na mohai e ae he nui wale i lioolakoia; alaila, hoopili aku ke kupapau me ka Mano, a o ka nalo aku la no ia. Hoi aku iioi ke kahu mano me ka poe nana ke kupapau a ke koa, hohola ka papaai, a kaumaha aku i ua aumakuu uiiino nei ma ka pule i ka awa, a pela aku. Ai a koe ke koena, kiola i ke kai, a pau ae la ka hana. Pela iho la ke auo o ke 'kakuai' aua a lilo i mea hooiaio ia ma ke ano hoomana, a mai keiaaku i loaa ai ka unihipili. KEKAIIi MAU AKL'A I HOOMANAIA. O Kaueulupo kekahi akua. Eia ua mea kapu i hoolaa ia nona; oia ka Moa, ke Kakalahooulu, ka Momoa waa. He kapu na mea a pau i pili iaia, aole e a'ea'e i ka uahi o ka Moa, a mea e ae i hoolaa ia. U? olelo ia, ina e loaa kekahi o keia poe i ka ma'i hoopai, aole ka e ola i ke kauka, a kahuna e ae, ke ole e kii ia ma o Kaneulupo la, a he paakiki loa ke hui me ka ma'i mulihini e iaa ka fiva a pela aku. O Kaneikokala kekahi, he Mano kamaaina ia no Kahikinui, ho Kokala koua i'a kapu, a ua kamaaina kolaila poe ia mea, koe ka maiihini. A ua pili no i ke Kokala lauhala, ina e ike lakou i ke Kokala a uahi paha, e hoio ana lakou ma kahi e loa, me ka ai oie i ka ai me ka i'a i kuhinu ia, o pau ika make Uaolelo nui ia nia no ka maikai, ina e make ka waa i ka moana, a he mea piii aku kekahi iloko o ia huina, nana e kalokalo ae, o ka hoea Koke mai la uo ia a lawe pu i na mea a pau loa i ka aina me ka hookoe oie aku i kekani mea.

O Kukauakahi kekahi, he poo akua nui i hoolaa ia ma ke klno Pueo, a he mana kona. Pela ka olelo ia, ua nui ka poe pili i ka Pueo i hoopakele la mai na wahi pilikia mai, o Lonokinau, Kapoi, Papaa, Kapehu, Kahiuka a pela aku. O Napaepae kekahi ma ka moaua o Pailolo, ma oka naha ana oka waa. Ua pau aku ka nui ika make a koe oia, na Pueo i hoihoi iaia i ka aina a pae i Kapaakea, ma nae iho o Kauuakakai. He liookahi ao me hookahi po o kona au ana, mamua no ka Pueo e pai ai i ka puukai, malaila aku no oia eau ai, pela no a kakahiaka nui, pae oia luka oka aina, manao ke ola aka aumakua Pueo.

Eia nohoi kekahi mooieio. I ke au o Kamehameha IV. holonui iho la o Waiha maluna o ka lio iioko o ke kulanakauhale o Honolulu, he la 31 ia o lulai, mai Waialua mai oia, a ua hopu ia oia a hoopaa ia. He mea maa mau hoi ia no ko na kuama poe ka hele ana mai i ke taona nei a hui pu i na lealea hauoli o ia la. He kaikamahine opiopio oia, a iaia e uwe ana, puiwa ae la oia i ke ki{>aip3i a kekahi mea ma ka puka, a ike aku la oia ua hemo ka puka, a o koua puka aku ia no la me ka ike ole o ke kiai, a na ka Pueo no ke alakai a hiki i kahi o

ka iio. Kau ae la oia no Waialun ka pahu hopu. Ua oleio ia 110 hoi he hana maa mau no ia i na Pueo kiai o ia wa, ke kipaipai malie a hemo waie ka puka, a alakai malie aku e hoopahemo i na pio wahine opiopio. Pehea la na aumakna Pueo kiai o keia wa? Wahi aS. M. Kamakau. <»Ua manao au ma ko 7 u hophaiike ana, o ka Pueo aoie ia he akua, uka he haili o ke Akua ka Pueo, e iike me ko ke Akua hoolilo ana i kona Uhane Hemolelo ma ke ano kino Manu Nunu. r

NA MAHELENUI O NA KAPU LIILII.

Ekoiu no mau mahele nui o ua kapu akua i hookapu ia a hoolaa ia e na kanaka, a mailoko aku o iaiia i puka hou aku ai na kapu liiiii a kinikini wale.

Ka mua.—O na kapu aumakua Mano ame na unihipiii iiaiia. He kapu ka Mano aole eai ia n hoino waie ia, a hele ae paha ma kahi uahi e hina ana o make, kapu no me kekahi mau i'a i komohia ia e ka haiii o ka Mano, kapu pu no me kekahi mau ai ma ka aina, ame kekahi mau manu o ka iewa.

Ka lua. —O na aumakua Moa a mo na unihipili ilaiia. He kapu kekahi mau i'a o ke kai a me ka wai, a me kekahi mau manu a mau mea ai ulu o ka aina.

Ke kolu.— O ka aumakua Pele a me na lehu unihipili iloko o lailo. Ua olelo ia nae ka Pele aole o lakou mau mea kapu, he walii puakni wale no kahi mohai makaua, aka, īna e hui pu ko ke kanaka aumakua Pele me Punaaikoae, o ke kapu no ia o ke Koae, a ina e hui pu mo Kamohoalii, kapu ka Mano; a i hui pu ma Kalanamainuu, komo na kapu moo. He nui uo ua ano aumakua e ae, aole nae i nui ka poe i «kakuai' la iloko o laila. Ua olelo ia ua nui no ka poe i hoola uhane unihipill ia mai na aumakua e ae, aole i «kokuai' ia, aka, na ua mau aumakua nei hoola mni a hahae ia i na kino lehulehu; i ka mano, ka Moa, ka Pele a peia aku. Aia ka mea e ike ai o na makamakn i ka hoi ana mai a noho iluna o kekahi me, a ikea ae la. O ka poe nae i pili pono iloko ona aumakua, o lakou ke hoola ia.

No ka makemake o kekahi poe e ola ka uhane ona mea i aloha nui ia, peia i «kakuai' ai kekahi poe i na kupapau. O kekahi poe hoi, aohe makemake, he makau loa; ua kapa ia kekahi mau inoaoka unihipili, he iwinakeke, he nukumaneo a lehulehu wale aku. O ke kumu i makau ai o kekahi poe, o kekahi mau unihipili, he malaina ohana, he kuhikuhi ina mea e pono ai ka noho ana, a me ke pale ana i na poino. A o kekahi poe unihipili hoi, he hana iuo loa, mamuli o ka malama ole ia ona mea i hoolaa ia, e like me na mea ai, ipupuka, umeke, huewai, moena a pela aku. Ai ka ma'i ana, ua koho koke īho la ka piiikia na ua unihipili nei i hoomanamana ia ai. Alaila liuli na uiohai alana, a uku aku la. A ua makau loa kekahi poe a makemake ole no hoi. NO N'A AKUA KIl. O keia kekahi mau mea i hoomaua nui ia. He nui wale na ano o akua kii i hana ia a hoomana aku. Ka laau i kalai ia, ka pohaku, ka puna o ke kai, ka iwi kupapau a pela aku. He okoa no ko na 7 lii, a okoa no ko na makaainana. Maloko ona heiau ka liapa nui o ka hoo mana ana. Ua hoomaopopo ia aole he hfximaua kii o keia Paeaina mawu:i aku o Paao, aka, ma ona la a me kouu mau kahuna, ua lawe mai lakou i na kii a ao aku Ia i na kanaka i ke ano o ka hana ana a me ka hoomana ana. A mai Kahiki lakou i lawe mai ai i na kii.

NO NA AKUA KANAKA OLA. Ua pili keia ina 'lii nui kapu. O na kahuna ka poe nanae hoolilo aku i ke alli i akua e hoomana ai, a nolaila mai ke kapu o na 'lii nui aimoku, aole e kau ke aka o kekahi mea maluna o kona hale, kona kapa, a me na mea a pau e pili ana iaia, aiwaiwa ioa aku hoi ke kau ke aka maluna ona, a kapu maeli no me ihiihi. Aole no hoi oia e pono ke hele iwaho i ke ao, oia apo hele oia. He hookahi ona kaahele ana ika mokupuni i ka makahiki, he moe na kanaka ilalo ke hele oia. Na na pilikaoa ponoi oke kahuna a o ke alii paha e auamo iaia ma ka manele. Aoie no hoi e ike aku ka hapa nui o na makaainana iaia, i ka manawa e pau ai oke kaahele ana, e hoihoi hou ia na a komo iioko o ka heiau, pau ae Ia ka ike ana o na makaainana iaia. O keia iho ia ua mahele ano nui ona ano akua i hoomana ia mai ka wa kahiko loa mai, a*za t o na oihana hoomana, he kini, mano a iehu wale aku. Aole i pau.