Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 22, 3 June 1893 — KE KUHINA STEVENS I PAU. Kana Mau Olelo Hoakaka i na Nupepa o Amerika. [ARTICLE]

KE KUHINA STEVENS I PAU.

Kana Mau Olelo Hoakaka i na Nupepa o Amerika.

E Pili ana i Kana maa Lawelaiee I J i(i Oihana ana a me na Kuma i h iki aka ai i ka Hookahali Att2>uni» Mamuii o kekahi mau kumu, ua kupono ia'u ke lioike aku i kekahi mau wahi huaolelo e pili ana i na mea i hana ia mai nei iloko o ko Hawaii kulana hooponopono aupuni a me ko Ameiika Huipuia mau kuleana iloko o keia ninau e pili aua ia Hawaii. Iloko o ka inalama o Sepatemabn, ISB9, ko'u iKe inua ana ina paemoku o Hawaii —i kela mau pohaku momi omaomao hoi o ka moana Pakipika Akau. Aole no i liuliu loa ko'u nolio ana iho i Honolulu, ike iho la au, I ke ano Amei'ika maoii o ia kulanakauhale, i ka ikaika o na manao Amerika, a i ka oi pookela pu hoi o na kuleana Amerika iloko o na mokupuni a pau ona paemoku o Hawaii. He makahiki a oi e pau i ka noonoo akahele ana i na mnau pohihihi e ku ana ia manawa, ka'u i hoomaopopo iho ai aiaila ike lea ia aku ke kulana nohona hoopono, nohona kalepa, a nohona pili aupuni o ua mau paeaina nei. A oiai no nae ua nui ko'u mau ike oiliana a ike hoomaopopo mua ana i waena o na aupuni o na mahele aina nui ekolu, ua hoomaopopo iho la au i na kulana hana ma Honoluiu. Ua like ole la me na mea a pau i ike ia e a'u raa kekahi (eapllala; aupuni e ae. Ua ike iho la au he poe makaainaua naauao o na ano Europa a Amerika i komo ia na manao aloha e kekahi poe lehuleiiu o na kanaka Hawaii, e kakoo a malama ana i kekahi ohana alii hapa-pouii e noho ana muluna o ke* kahi kahua paa ole a rula ole, a i make hoi ma na ano hana a pau, koe wale iho no na haua inoino, me na puni hoonaninani kuaaina ma kona mau makemake a pau, e hoopuehu mau ana i kona mau ea pelapela, a e pahola ana i na mea hookahuli pono ma na nohona kanaka a nohona kalaiaina a puni na mokupuni. A o keia ano kulana mikini aupuni hapa pegana a aupuni kapilipili i kapaia o ke aupuui alii o Hawaii, ua kakoo wale ia no ia e na auhau a me ke ahonui o na poe e kupaa manaoio ole i ua aupuni la, a poe hoi i ike maopopo aohe wahi w&iwai iki e hoihoi ia mai i ua mau mokupuni nei mai na dala e uhauha makahiki mau īa ai ma ua hoolilo i 01 kona inoino i ka mea waiwai ole. Nolaila, o ka hoomanawanui loihi ia ana o keia ano hupo, a ano kapilipili hoopunipuni i kapaia ma ka inoa he Aupuni me ke Kanawai, he hoallona oiaio ioa ia o ke kaohi ana i na manao kuko a me ke ahonui o na makaainana kuonoono o Hawaii.

A he mea hiki i ka olelo ae, o kekahi mea hoopailua e like me keia i iawe ia ma ka inoa he aupuni, a me kapilipili e ae paha, a kumu hana e ae paha, aole loa e ae ia e ku no kanaono la ma kekahi o ko kakou mau kulanakauhale ma Amerika. He mau kumu ioaa kakaikahi waie no na mea i ae ai na makaainaoa kuonoono a me na poe hookaa auhau nunui o aa mau mokapuni nei e kokua i ka malama hoomau loihi ana i keia aupuni alii i make, a i oi aku a ke ino mamua o ka mea waiwai ole. Noiaila, hookahi makahiki o ko'u hakilo akahele ana i ke kuiana o keia mau hana, a loaa mai la la'u ka manao paa oiaio, aole ioa e loihi ana keia ano hana. Ma o ka make ana la o Kalakaua, a noho kona kaikuahine maluna o na noho aiii uuku ia, ua puka mai la na kumu me na ano hana nana i hoike mai ka haumia ino loa, a me na ano hookahuli pono o ke aupuni aiii. A oiai no nae ua plha ino no na poe o ke alo alii me na hoa punahele a me na hoa kuka o keia aiii-kane hapa ponli. Eia uae, o ka poe a kona kaikuahine Liliuokalani i hoopili koke mai ai i kona alo he ol aku ke ino. Aole hoi o ka make ana aku o kona kaikunane i ukaii ia aku no e kana kane mare, he mea la ia nana e kaohi mai kona hookohu ana aku

uia ka oihana hooko kiekie o ua Paeaio.i, i ka hapa>haole Polapola. nona ka moolelo haumia i hoohihia pu ia me ia, eia nae ua hoonoho ae la uo oia iaia ma kona HaUalii, oiai uo he wahine maro kana a he puuku no hoi kekahi ona i uku ia mailoko ae o ka >vaihona ilala aupuni, a e uoho mau ana ma kona wahi e hooko i na hana o ka hale alii. A iloko no o keia uiau hoikeike hoohikilele o na hana hoohlla hila, a me na kulana inoa pelapela o kona mau ai alo, a hoa ohumuhuuui keokeo, ua hoooianawanui ia no ia mea e ka lehulehu o Hawaii ine ka oie o na hana kue akea o ka pale aku a me ka inaina.

L T a akoakoa ae ka Ahaolelo iioko o Mei, 1892. Aua hooko ae ia poe ī ka mana Kumukanawai i loaa ia lakou, ma o ka hoopau ana ia i kekahi Aha Kuhina nana i ae i na hana alakai hewa a ka Moiwahine me kaua lik> punahele ma ka hale alii, ke kanaka hoi e hoohana ana i ka uiana alakai aupuni, a e uha al aua iloko o na hana popopo o ka oihana makai. Ma kahi hoi oka hookohu ana aku i poe Kuhina i hilinai ia e ka hapanui o ka Ahaolelo a me na poe kalepa o ka paoaina, ua hoomau aku Ia no oia i ka wae ana i na poo o kona ano kulana haua, he poe hoi ana i ike ai e paa mai ana ma kona oihaua e ua ipo punahele nei ana o ka hale alii. Ekolu papa Kuhma o keia ano i hoopau ia e ka Ahaolelo, me ke apouo lokalii ia e ka poe a pau o ko kuiana oi o ka maikai o ka paeaina. Ma ia liope mai uae, me he la ua huli mai Ia ka Moiwahino i ka ikaika o ka leo o Ka lehulehu, a ae mai Ia e hookohu i elia ix>e kuonoono oka aina, he ekoiu o keia he poe kanaka waiwai nui, a o lakou no uae a pau he poe wale no ma ke kulana waiwai maikai, aua lawe lakou i ka oihana me ua manao kaulua no, a o lakou a pau eha, ho poe ī hiiinai ia eka lehulehu. O lakou hoi ka poe i ike ia oka papa kuhi. na a Jones me \Vilcox, a ua manaoio ia na lakou ana e aiāk'al lanakila ke aupuui a puni na malama he umikumamawalu mahope mai, a hiki mai hoi i ka wa e koho hou ai a e noho hou ai paha o ka ahaolelo oia inua mai. Mauiuli pu hol o keia hilinai like ana i keia manaoio, ua haalele iho la ke Kuhina Amerika ia Houolulu, lanuari 4, ma ka mokukaua Amerika Boston uo Hilo ame Kaluaopele, nona na miie i anana ia he ekolu hauen' ka mamao. O ka manawa mua loa keia o loko o na mahina he lehulehu a J u i manao ai, ua hiki i ke Kuhina Amerika a me ke aliimokukaua ke kaawale aku mai ke kapitala o Hawaii me ka pilikia ole ae mahope. Ua kaawaie aku maua no umi la. Ma ko maua hiki hou ana mai ma ke awa o Honolulu ika huli hoi ana mai Hiio mai i ke kakahiaka o lanuari 14, ua loaa mai la ia maua na mea hou hoohikilele penei: Mamuli o na hana maalea kolohe a kipe a ka Moiwahine ame ka pohai haole kuewa keokeo, nana oia e hoopuni ana, ua holo aku la iloko oka ahaolelo ka Bila Lotari ame ka Bila Opiuma; a ua hoopauia ka papa kuhina Wilcox me Jones, a ua hookohu ae oia ma kolakou noho he eha poe o kona mau ai aloo ka halealii, eiua 0 keia poe i hoole hoowahawaha koke ia iho no mamua, a i hoole pinepine ia no e ka ahaolelo a me ka poe kuonoono o ka aina, ma ke alakai ana no a ke kanaka nana i hooikaika a hoio ka bila loterī a me ka opiuma iloko o ka ahaolelo. A iloko no o ka nui o na palapala hoopii a me na paiapala hoole mai na mokupuni mai a pau, mai na haole keokeo a me na kanaka maoil (Hawaii) a me na olelo papa ikaika ana a ka Papa Kalepa a me na Kanaka waiwai a kuonoeno o ka aina, eia no nae, ua kakau inoa koke ibo ia ko ka Moiwahine i ua mau biia ino nei. Ua hiiinai pu oia me oa poai haole kuewa nei nana oia e hoopuni ana, ma keia ano e loaa mai ai ke dala e alakai ai i ke aupuni, ma o ka hooliio ann ia Honoloiu, 1 pakaua no ka poe piliwaiwal a poe ano powa moana iwaena o ka moana, a 1 hiki ai ia lakou ma na mokuahi lawe ieta a pau e holo ana no Amerika ke hoouna aku i ka lakou mau apana pepa akua hanai o ka po muikai ulia wale, i mea e hao Wale mai ai i na miliona elala a na kanaka o Ameiika—he kahua hana hoi e loaa mai ai ke eiala ame ke jcula, i like oke ino ame ka nahoa o ka imi ana, me ka poe powa moana i hookahua ai ia lakou ma na kal o na Inia Komohana nana e powa na poe kaiei>a Amenka a pau.

Aka uae, iloko no o keia mau hana, ua lawa oie iho ia no ia mea i ua Moiwahine hapa-j>ouli nel a me ua poal haoie kuewa nei e hoopuni ana iaia. I mea e ku ai ona paku ikaika hou no ka iakou mau kumu hana hao waie me ka powa, e pono e loaa ona kumukanawai hou. Ua hopohopo lakou o hooholo mai auanei ka Aha Hookolokolo Klekie ua kue i ke kumukanawai um bila loteri uei a lakou. £ hooponopono hou ia ka Aha Hookolokolo Kiekie

e pono ai, i hiki ai i k.i MoiWiihine ke hookohu hau i tui luii.nkanawAl, a o lilo ai ht>i na k t moiu*Hhine ka hooholo ana i k;i 01010 hoohalahala hopo loa. A o kukaU ia ke kumukaoawai hou uu na ano a ke kuniukanawai kahiko i papa [xilolei ai. Ua komo pu iioKo o keia harui iu«lu Koua mau kuhina hou oha.

Oiai, e hookomo maiaoa ka Hoaetona iloko o ke awa o llonolulu, niA ke kakahiaka o lanuari 14, o hoa* koakoa aua ka pua kanaka kolohe iloko o ka pa «lli mamuli o ke ka* hea ana a ka moiwnhine a me kona {>oo ai ulo. Ua hoopaneo ia iho 1« ka Ahaolelo ma ka honi 1- a.m. Ua makaukau ka olelo kuahaua hookahuli aupuui a ua huhewa nei e kukala ukea ia. a ua loaa ae ka lon® oia mea i na pepeiao o ka lehulehu. Ua hoomaka ae na ao haku* koi oka ino o na manao weia o kn lehulehu e akoakoa . He mau minuie mamua ae o ka hora i manao ia ai no ua hana po'i pu la, mahope koke iho o ko'u hiki ana i ko'u keena oihana mai ka Ik>setona mai, ua koi koko ia mai Ia au e hele i ke Kuhina Deritania e koi aku iaia e heie pu me a'u e ike i k.i moiwahine a e hoao e papa iaia mai koua hana hookahuli aupuni. Ua hoao koko au e hooko i keia noi, a hele koke aku la no kahi o ke Kuhina Berltania, a uamakaukau oia e hui pu me a'u inn ia he mea e hiki ai ke loaa ka pono. Ua helo koke aku maua i ko keena o na aina e i kumu e ioaa aku ni ka Moiwahine ma ke ala ano mau oia hana. Ua hiki mai la nae ka hora e hookuu ai o ka ahaoielo. Ma ka pau ana oia hana, lioi koko aku la ka moiwahine i ka pa alii, a e akoakoa ana ia manawa ka puulu kanaka. Ua hala aku la ka manawa e hiki ai ii na kuhina Amerika a me Beritauia ke hoao iki oao aku i uu wahino piha hehena la a huhewa nei, oiai u» hoopuka o aku ia ola i na hana hookahuli aupuni a ua hiki ole ke kaohi ia mai, a o ua kuhiua makau walo nao o na hoa o ka hui leter), o Inkou kii i hopoho|x> a kuemi hou i hope. Ua Holko ao ia oia i konjr hoowahawaha i ko lakou inakau wale a nee aku la nooia imua i kahi o kona poino. Na ka po Paaono i hoike ae i na poo malamaiama a pau o Honolulu , o ke aupuni moi o Hawaii ua hiki aku la oia i kona hopena mau loa—a na ka poe kuouoono o na mokupuni, ka poe hoi e paa ana i ka waiwai a ix>e makaamana o ke kanawai u mo ka maluhia, na mea nana e lawelawe aku ma ia mua pono oka lehulehu. Oka haiawai nui i akoakoa ae ma ka la 16 o lanuari—i kupono no na kuianakauhale oi o ka maikai o Amerika, a me na la oi o kanani o Amerika ka i malama ia. Ma ia halawai na poe oi o ka maikai a poe kanaka pookela o ka aina, ola hoi ka poe ona waiwai, ka j>oe pill oihana u l>oe makaainana naauao, poo kaiepa, poe hanako, kupakako, mekanika, kumukula a mo na kahunapule. Ua lokahi na poe a pau i akoakoa ae ma ka manao hookahi a kumuhana hookahi. Ua hooueu ia keia hana e ua manao iini i pili llke, oia no ke aloha aiua ame na makemako i ka nohona pono o ka lehulehu a me ka maiuhia oka lehulehu. Ua hoohoio ia na kumuhana me ka naauao a me ke akaheie. Ua noi mai lu ko komite malama maluhia o ka luhalehu ia maua e hooiele mai i na kanaka o ka Bosetona, o ala mai auanol ua haunaele a me na hana pulil aiii i ka po, no ka iz>ea, aohe i>oe makai o ka oihana makai e ku ana ia wa e hiki ke hilinai ia, oiai na poe a jmu o na puaii makai ia aia lakou maialo 0 ka hoomalu ana a ka poe pakaha a poe piliwaiwai loteri, ola hoi ka poe nana i ho.kumu ka hookahuli aupuni. Nolaila, maiaioo oa rula kukakuka o ke aupuni a me na ruia o ka oihana aumoku kaua, he mau ruia i kauoha paa ia, he hana hoole hiiahila ole maoli ka ke KuhinaAmerika a me ke aliimoku-kaua ma ka iaua oihana ina la iaua i hooiele ole ma! i na kanaka o ka Bosetoua no ka malama ana i ka maluhia o ke ola a me ka waiwai o na kanaka Amerika a me ka malama pu ana i' na pono o ka lehulehu, ina no aole ke Komite Malama Ola i noi mai ia maua e hana pela. Ma ke ano he mau luna nui no Amerika, i kaawaie elima lauaanl mile mai ko inaua aupuni mai, aole loa e hiki ia mana ke aio ae i na hana kaumaha 1 ili mai maluna o maua, ina no maua i makemake e hana pela. Aka, ua pomalkai no nae aoie ke alii moku o ka Ikwetona ka poe maialo mai ona i makemake o haalele ika lakou hana. Ua komo ia lakou ke apono i na kuieana hana i ill maluna o lakou, ma ke ano makee i ka pono o Amerika a me ka hanohano ona aumoku-kaua Amei'ika. Aole iakou i punihei waie aku i na hana hoowalewaie o na Aha Aiii hapapouli a me ka hale alii, a pani iho i ko laKou mau maka i ke kulana o na hana ma llouolulu.

E Pili ana i Kana m<tu Lawelaiee PiU Oihana ana a me na Kumu i hiki aleu ai i ka llookahuli Aupuni*

Ua lele aku iakou iuka me ka hooko pololei me ka aui ole ana hookuhi iniha mai ka hikou hana ae. Aole lakou i hapai ae i hookahi manamana e kokua i ke aupuni alii i hioio aku, a i ole i ke Aupuni Kuikawa paha i ku ae. Ua noi mai ke aupuni alii i kona kokua, aole nae he mau kokua iki o ka lima ikaika e haawi ia i na aoao a i elua e kapena Wiltee a me ka poe malaio mai ona. A o ua olelo hooiaio a pau i okou ae mai keia, i hoopuka e ia kela a me keia, he inahaoi kiekie o ka hoopunipuni me kekahi wahi heleholena ole o ka oiaio. Ke ano hana ana aliimoku ine na kanaka o Amerika Huipuia Iloko o na la he kanahiku-kumama-lima o ko lakou noho ana iuka o Honolulu, ua pili na mahalo ana oia mea i ko lakou naauao, ko lakou aloha aina, a me ko lakou hoomalu ia lukoii iho, he hanohano nui hoi no na aumoku kaua Amerika. Me ka lilo ole o kekahi ola hookahi, ua ko iho la keia hookahuli aupuni kupaianaha ma na mokupuni o Hawaii nei.

A ma keia la ua loaa i ua paeaina Ia he aupuni i oi aku o ka uiaikai mamua o na mea i loaa ia lakou mamua. 1 keia la, ua oi ae ka ikaika me ka paa oua aupuni la mamua ae o na la i ike mua ia ai oia he aupuni. Ua kukoo ia oia ena makaainana oi aku o ka inuikai, a e ka ehiku hapawalu hoi o ka poe waiwai oka aina. Ua ake nui ke aupuni kuikawa a me ka poe nana e kukoo la e hooliio ia Hawaii i apana no ke Aupuni Kepuhalika Xui. O ko lukou mau manao makemake Auienka he kupaa oiaio a hiki i ka puuwai. () ka poe i kaua ai i Bunker Ilill, a i kakau ai hni i ko iakou mau iuoa ma na huup.iiapula nunui iloko o Independenee Hnll, aole i oi aku ko lakou ano Amerika oiaio mamua ae o ka poe nana i hoouna i ka lakou mau Komiaina i Waainetona e hooponopono ai i na kumuhana hoohui aina. He poe kanaka o ko kakou koko hookahi, i kamaaina iko kakou mau moolelo, i hoohuiia mai ia kakou ma o na kuieana piii like hookah i e mauaolaua ana no ko Amerika pomaikai uui o keia uiua aku, ke noi mai nei lakou i ka hae o Amerika, i ke Kumukauawai o Auierika, a me na kauawai o Amerika e hoomalu aku, a e malaiuii pu aku hoi i ko lakou maluhia. Me ka hoolilo ole aku hoi i kekahi ola Amerika hookahi, a dala hookahi paha o na gula Amerika, ke haawi nial nei lakou i keia makana waiwai nui, i keia mau pouo waiwai nani hoi oka Pakipika, i ke aupuni Amerika ma ke anohekahu waiwai no na kanaka o Amenka.

Aole ioa he makana e like me keia i haawiia mamua i kekahi aupuni nui. He lehulehu na aina mamao a Roma i hoohui mai ai mamuli o na ikaika kaua—a i kekahi mau manawa mo ka nui oke koko e pau, ame ka nui oka waiwai e pau, mai ka poe mai i.pio ame ka poe i lanakila. Ua hoomahuahua ae o Aleki\nedero ka Nui i kona mau mana aupuni mamuii o na ha. na luku nui a hoopoino. A o Beritania Nui, ua like me Keneturi, kona hoomahuahua mau ana i kona mau panalaau ma Inia, ma Aigupita a me na wahi eae o keia poepoe honua, mamuii oka ikaika o kana mau mea kaua, a pinepine loa hoi me ke kumukuai nui oke koko. Mamuli hoi o kaua mau hana kakakuka aupuni a me kona waihona dala ua kaa mai la maialo o kona maua hoomalu o Hongkong a me Malla, a o Cyprus hoi me ka waiho ole aku no i ka ae ma ke ano koho, a ano eae paha o ua kanaka o la mau mokupuni waiwai, ua iiio mai la uo iaia, a o na aiua i ioaa iaia ilo ko oka Pakipika mamuli o ka llma ikaika he nui a laula. Aka hoi, o keia uiau mokupuoi nani oka Pakipika Akau he kanahiku ae nei makahiki o ke kiai akaheie ia ana e na kalaiaina akamai o Amerika me ka hanai milimiii ia e ke aloha aioa o Amerlka. Na ka iokomaikai Amerika a me ke aloha Ina hoonaauao karistiano ka mea nana i ninini aku i ka miliona a me hapa dala iwaena o iakou ma ke ano o ka iakou mohai haipuio a aloha ia.

Na ka poe kanaka kaiepa Amerlka a me na poe iokomaikai o ke aupuni Amerika i hanai ko iakou ono ma o ka lu ana aku i na miliona <laia he nui. Mamuli o ka pili lifee ana o na kuleana, ma ka wai a me na kanawai kupono no ka iauna ana aku a iauna mai, ua lilo iakou ma ke ano hoonohoooho o na mokuama o Amerika. No na hana hoopunibei a me oa oihana kalepa, ua ol aku ka iakou waiwai ia Amerika mamua ae o* Cyprus, Malta a me

k.i * n:° VvV:-t. r, X UySon a me Merry ike i na makahiki iehu i kaahope ako- A pela pa ce ka Seward a me Bbine iWe naopope lea aoā i kekah! m*u ia nuUwpe mai nei. A pela bo p«hi o Bayan3 a ene CleTeliind i hoomaopopo &i J ko iaoa %-a i hoopaka aii i ka Uua mau olelo ao o fca U o Ialai» !S>7, U Kuhini Merriil a me ke aliimokukaua, e hooili aua maiuna 0 laua i lte koikoi o ana 1 ka pooo o ka iehuleha, oia a me ka walwai o oa Amenka a me ko AL>ierika mau koleana e ol ®e mamna o 110 kekahi poe ma Honoiola. He mea i maopopo lea ua ike o Peresidena Harri3on a me ke Komlte Aina E o ka Aha Senate o Ameiika Haipuia i ka waiwai nut o Hawaii l ko iakou wa i hanwi &i i ko iakou kakaulima i ke kuikahi hoohuiaioa. Aia ma keia mau mokupuni he panalaau Amerika i kukuiu la maluna okekahi kahua paa o na hoonaauao Amerika, na haua hoi a na kane a me na wahine pono kiekle i hana ai, a i haaleie ai hoi i ko iakou mau home i na makahiki loihi i kaa hope aku, mamuli o na hoeueu ikaika aaa a ka manaoio karistiano, nona pu hoi na heluna i pakuiia mai mahope e na kanaka ake hana ma ke kalepa. Ua lawe pu aku keia poe i ko lakou hele ana I na inanao o Amerika me na iini Amerika. Ao!e iioko 0 na mokuaioa Amerika o kakou kekahi poe kanaka Amerika manao ikaika a kupaa mamua ae o iakou. Ua huii ae lakou e nana i ka hae a ko iakou mau makuakane i kukulu ai a hoolaa ai no ko Amerika Kuo koa a kulaua aupuni maikai, i mea nana e malama ia iakou. Ua hoomohaia ae ko lakou iima noi i keia aupuui ikaika nona na kanaka kuo* koa ; e i mai ana aohe ma ke haaiele aku ia lukou iloko o keia mau la neie hiki ole ke alo ae. Ke lohe nei na kanaka o Amerika i ka lakou noi e aloiia aku a e kokua aku. E iilo anei ko lakou leo uwalo i mea ole? Heaha ka na aupuni nui o Europa e hana mai ai malalo oia mau kumu Like? E ae anei o Beritania, Farani, Geremania, a i oie o Sepania hoi. E hauieie i ko lakuu poe kunaka, kolakoumau paualaau, 1 na kanaka o ko iakou koko hookahi, iloko o na hune ikaika e iike me keia? E hooie hoowahawaha ikaika mai ana kela poe aupuni i ka haaiele ana ina keia ano i ko iakou mau makamaka o ka oiwi hookahi iloko o ua uiia menemeue ole a na hopena inakona. O kekahi o na aoao maamaama ioaona bukemoolelo o na aupuni o Europa oia no na wahi e hoike ana i ko iakou keakea wiwo oie ana i ko lakou mau panalaau o na aina mawaiio. Ua halele wale a nei o ileiene a i oie o Rom apaha oiai no iaua e nuho pegana ana, i ua kanaka o ko iaua aina ma na aina e? Nana-hoo-heuehene kiekie iamaiua kumuhaua oia ano e na makaaiiiaua a iuo na koa Helene a me Roma i ua e waiho la aku imua o iakou. Ke koi mai nei ke aloha kauaka, aioha aina a mo ke auo kalaiaina akamai e hoihoi koke ia ka Paeaiua Hawaii i keia wa 110 a mau loa aku malalo o ka hae Amerika. Mawaho ae o na kuieana ano nui o ka oihana kalepa o Amenka me kona mau aumoku kaua i owili ia iloko o keia ninau pili la Hawaii, ka jiinau pili i na poino e loaa mai ana i na hana hooiiaauao Christiano, mamuii o ka awiliwili pu mai iloko o ia hana o na lealea pili kino haumia o na ano aina PoIunesia a me ko Asia. E lilo anei na manao o Europa, Atnerika o keia noho ana, na ano hoopono, o ka hoomana a mo ka hooponoponokanakaana, i kanu iae na lima o Ameiika ma ia mau mosupuni o ka moana i mea lanakiia?

A i ole, e huhuki ia ane i a hoopoino loa ia e na mana kue? E hoolilo ia anei ka pohaku koa (Plymouth) o ka Pakipika, a na kane me na wahiue christiano Amerika i kiai a malama ai me ke akaheie ioa a oi ae mamua o ka hapa keneturia, i mea uhi pu ia e ke kai poi o na hana hapa-pegana a hana noho kanawai ole nana e hooweliweli mai nei? A i ole e hoolilo ia anei kela pou kiai o na manao, na kanawai 0 Amerika, a me na kuleana aina —kela pakaua moana paa o na hoonaauao Karistiano e huli aku ia he alo a he alo me na iahui Asia, i mea haalele wale ia na na hana ino a alunu a na haole aea wale manao pooo ole, ka poe hoi e manao ole ana i ka aina, i ka hoomana, a i na hana naauao. 0 kekahi keia o na manao nui i komo kukonukonu ilo-1 ko o ka hoohui aina o Hawaii, a na | kane a me na wahine Amerika e noi ia aku nei e hooholo mai. Aia no oae hoi kekahi poe manao ololi a kuaaina, i like me ka pupu kanioe ka hoohaiki i na paiena o kona mau wahi maloko wale iho oo o kona pupu, a i hoi me Diogenes ke kanaka i makemake e noho iloko o kona wahi tabu uuku wale no. Na na poe o keia ano i kue ka hoohui ia ana mai o Louisiana, Texas, Kaleponi a me A!aska, me ka olelo ana ua nui a lawa kupono iho la no ko kakou aina. Aole nae pela ka Peresidena Jefferson i manao ai, i kona wa i hooie ino ai i na manao haiki mua ona e piii ana i ke kumukanawai, a iawe mai ai oia no ke kanaono milioua francs i na aina nana 1 hapai ae ke kiekie nui o kona aina o keia mua mai nei. Ke hoomanao nei no au, a me kekahi poe pu no o oukou, i na wa a keia poe kuKulu inanao kuaaina, a no ia 1 keakea hoi, i olelo ai: ««Heaha ka mea e houluulu waie mai ai a ku ka paila o na aina i ke aupuni ma o ka hoohui ana mai ia Kaieponi mamao loa, i hiki aku i na tausani mlie ka ioa e moe la maiuna aku o kekahi aina panoa waiwai ole, i kaa aku ma kela huli o na Mauna Pohaku? M Pomaikai nae, aole he mau maka opeapea ko ko kakou mau kalaiaina e noho mana ana ia manawa—ua ike maopopo iakou «*0 ka hoku o ka mana nui e mau ana no oia ma kona

O keU a riie kehi Aineiiki aloha ai aa, ma keU a | eaa kela mokaaina ana e si, v I o kel t a me keia kaUiainA Ancrik;i | 20 na na euaika ike i kaapak-mi ole u i kakahi uuheii» sia.t svi'e ro, e aloha a aiiinao nui ana i k.i ho! »:i ua a me ke kiekie o ka lahai ma kona aao okoa, ua Oiakem ike lakou i ka paa koke mai o na haoa o ka moliwai eli o >uear»£nia mamuli o na dala Amerifca a ui3lalo hoi o ka maod hooponopono Aaienka. Ma ka imi hoomaopopo ooeao ana a na aoaaioa piha ike, a me na poe hoohaoa daia akamai, ua hoike ia mai e paa pono ana keia hana nui kamahao ma kekahi kumulilo makepouo e waiwal nui maopopo ai ka hui hoolilo dala malaiia, Mt ka lawe ana mai i ni kulanakauhale o Kapaiakiko, Polaiana, a me Puj;e{ Sound i eiwa tausdni mlie kj oi ae o ke kokoke ii Xu I ;ka, L.uhn.\ t\ roe Kambur<r, he mea ia nor.a e h«3wi aku ai i na Mukuaina ilui o Amerika i na kuieana pi-maikai uoahuahua loa ma na L.iiiu k:i!cpi o i keia mua aku ma ka Pakipika. O | na aina nui, na laaa, na miaerala t | ame na wahi ioaa e ee o n* moku | aina o ka aoao Pakipika e papaiua I īa aku ana ko lakeu kumowaiwai. j Ma ka moaeawai nui o Xicaragua e | ioaa ai i na au-moku kaaa o Ame- j rika i kekahi awa-wai maoli a ; mai ole, e hiki ai i ko kakou poe moku ke loaa mai ke kauoha teiegarnpa mai Wasinetona mai, ke holo aku malaio o ka mahu a puka i ka Paklpika a i ole i ka Aieianika, ma na wa a p-iu e makemake ia ai no ka hoohiina ana i ko Amerika mau pono, a ma ia mea e hoomahuahua nui ana i ko kakou mau au-moku kaua e pono ai. Nolaila, ma keia mea u:i maopopo 0 ke kukulu ana o keia auwai nui a me ka hoohui ana mai i na mokupuni o Hawali no na kumu kaiepa a me na kumu mokukāua 110 hoi ua apo pu ia laua e na manao i hoolala ia a oo e na kalaiaina akamai o Amerika a me na poe noonoo a pau. E haaiele hilahila wale «noi kakou 1 ko Amerika mau pomaikai o ka

wa oi lou o ke kwpono, oiai ko kakou mau hoa paio e hoop<pau olou ana e noho h-.ihii :ti m ihinn o tia mea pili pono i:t kakoa m mu?!i •> na kumu oiaio a iul 1 ka p /u'h'i? Ina mukaluki lio k:m:ii\va i kaa hope aku noi, i ko kakou v.a he aupuni uuku o na miliona oono wale no, ua kapae* no o IVro«!'le:ia j JeflL'rsofi u;o U-s uai: i < io iii.u i kMiia I

mau kukuklu luanao mua o pili :ina i ke kumukanawai, a ua hoohui mai ia īa no ka mea, ua ike oia a mo ka poo e lawelawe pu ana me ia i ka waiwai nui o ia mua aku o kona lahui i ka panalaau i loaa m.-ii. Aole o'u kaua'ua i ka hoike uku i ka manan, ko pau ka hana ia liia u ka xiHiliw;-.i oii o Nicaragua. a nio ka loaa nna mai o na Paeain i o Ilawaii, e Ul:o aku »na ka waiwai nul no koia mua aku o na Mokuaina I-luiiu o Amerika, ine ka loaa ana mai o Xew Orioans a :uo ka nulm o ka muliwai 3risisi[)i i irfo i.i ai ka wuia me ka !n::na i loaa i ko Anpuni o Amoi'ika un! k'i o.iki-m-u. Eae {»m*i kakuu i na in.mao paonioni o na aoao a kakou e ku uei iioko o ka aina i mea nana e uhi mai na ao hoopoluluhi hoonawnliwali i ko kakou mau kulana hana ma ua aina e, ma o ka hoike ana aku i ke ao holookoa i ko kakou kulana mokuahana? E lilo anei na oleio kuaaina a kekahi maheie aina e hikii na lima n e hookuia ua kapuai o ka pilikua Ameiika? ile mea makehewa wale no ka maoao ana o kekahi uupuni nui o nana ole aku i na kanawai e o!a ai oia. He moa makehewa wale no ka hoao ana o kekahi aupuni nui e hookaawale ae iaia iho mui na kuleana koikoi maopopo loa e ili ana maiuua oua. A aole he aupuni ioi ae o na kuleaua koikoi i ili mai mamua ae o ko kakou.

Eia kakou ke ku nei mawaena o na moana wai uui elua, me ka uiu hikiwawe mau ana o ka lahui a me ka waiwai, me na kumuwaiwai nui kupanaha wale, me na ikaika hoeueu i>ooUela loa, me ke kuawalu hoi i na haawe weliwell o ka malama ana i na puali koa nui a me na aie nana e hookaumaha īnau nei i na kanaka o Europa, nolaila aole loa e hiki ia kakou ke pakele ae mai na kuleana e iii mai ana ina no ī makemake kakou pela. E hooiii mai ana ke Akua a tne na mamo o keia mua aku i ke ahewa maluna o kakou no ke ano o ka kakou lawelawe ana i na mea i waiho ia mai ma o ko kakou makemake la. He mea pono e hooinaopopo ia aoie ka niuau o keia wa no ke ano lahui —oia paha ke kue ana 0 ka haole keokeo i ke kanaka Hawaii, e like me na mea i hoolahaia. 0 ka poe e kokua nei i ka hoohui aina oia no ka poe kuonoono loa o na haole keokeo n me ka poe kulana oi o ka maikai iwaena o na kanaka Hawaii. O ka poe kue hoi ī ka hoohui aina, o ka hapanui ka poe i emi mai o ke kulana malama 1 alakai ia e na poe haole ketjkeo aea wale mai no. O ua haina wehewehe o keia ninau pili fa Ilawaii aohe poloiei e hooikaika kue ia me na manao ino piii aoao paonioni a me na hoolala aoeio paonioni. Aoho kanaka aloha aina oiaio, a kalaiaina naauao, e imi ana i na pomaikai e kona aoao, a pomoikai pilikino paha ma keia ano houponopono. Aia iloko o keia mea e puka mai ana na ninau mawaena o ka nobo*na naauao a me ka noho'na aupuni maikai e kue ana i na hana haumia, noho kanawai ole, me na hana hoohilahila hapa-pouii. Aia iioko o keia mea ua puka mai he hana i pii ae a hiki i ke kulana nui o kekahi ninau Amerika koikoi, e pili pono !oa ana i ko kakou pono ma ko kakou noho aua aupunl, a i komo poiolei ioa aku ilr>t;r» o ko kakoa maa kuieana me ea aina e, a noia kumu hoi i iilo ai i mea ano nui loa ka hoomau ioa ana atu i keia ano

• ..upiiiu o kakoa m* 1 ka !km. !•>. i l»i II .;»? \\ i koU a riie kt:.a mau ; auk.shiki eh..i. Me kei.i mea e poa«> . ■ ;--i kikoa ke lawe raai i kumu a'o i mai i.i Nui aui, oann n* :• k-**-ia»n;a t ina. no ho Tory rt i o!o he p-jha, e hoike mii ana likou i ka r.ah.«ha oie o ko lakou kuhuii nie ko na aina e. Oiai no e iike ole a kaawaie kxi sna Ukou ma m haiia hcvponop<mo kuloko iho, eia no iwe e hui Uke an* tio o Saliabury a me Gladgtoae uia ka hoooiau an* aku i kekahi kahua boop\iaop'jr.o paa mau iue ea nina e, a ma ia ha«u i hapAi a! ia laua ibo a hikl i ke kc!\i:a kiekie o ke kaUi- < aina oiaio. i Mamali o keu kuiana kapaa, | £aneh:in< a ul ih.i i ko na aina e i | iiio i\i o Dvrii,mii Xui i aupuni nui. j Aole o l u aiimaolo e kiola wale aoa I ko CleveUmd lawelawe | aupuni i keia poinaikal iial o Amo- | rika, oiii r;o me ke akaheie loa ia mea e b tua i.i ai. Aka nae, aia 110 he wm ku{K>nc» f a ma kekahi manawa kok« ke Riai do, i maoao ai au ao'e e nele ko Lakou hooko aoa i kea haua nui eo ko Amerika poe kana&a. Aoie lakou e hooopanee ana i na hana hiki c!e ke hoopanee loihi ia me ka {wino oie, a e hookomo ole ai hoi i ua m.ikumuka Amerika kupaa o loko o ka l\ie Aina Hawaii me na inanao kupikipiki-a a jK)pilikia koikoi iioi. O ktia ]>oe mokupuni nani a molaelae o ka Pakipika Akau, ka oi kehikela iioi o ka nani iwaena o keia mau moana wai nui akea, ua like ko lakou kumuwaiwai nui ia Amerika 1110 ka waiwai o na mokupuni o ke K»i Waenahonua ia Europa. E lawe ia mai ana keia mau pohaku momi o ka moana a hoonoho pu ia me na pohaku momi o ko Amerika kalaunu mana nui a nani kamahao. Ina o lawe ole ia mai keia waiwal nui i manaoia, he mea niaopopo o lawe ia mai aua ko kakou mau kaiaiaina imua o ka Aha o na mooleiu honua malalo o kekahi paiapala hoopii hoahewa no ka hewa karaima o ke nahili a me ka hoohemahema, a no la hewa e ioaa 010 ai kekahi hoopiKele ana.