Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 25, 24 June 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA IX. A i pakele mai. ua olelo ia nona ko oia kaikoko a paialauhala, o ke ola ia ī olelo ia na ko Akua, ahe oia kauiana ko ka poe i waiki ia. O ka hapanui ka make ma keia hana, a he pepehi kauaka no keia. Eia kekahi ano waiki, oka ipu awaawa nfeloo i malama ia, ooki ae malaio aku aku ika wai me ka paia no, a kahu a enaena i pohaku palahaiaha i ke ahi, a eii i wahi lua poopoo, a waiho iloko o laila lua pohaku nei, aiaila kuapoi iho la i ua ipu awaawa nei me ke oki aei wahi puka maluna, i puka ae hoi ka mahu mahana, a oia mahu, hookelolio aku iioko o ka elemu ke noho pono iho maluna. He puhaka keia ano haha, he hakiakoko no e like me ka waiki halalo, a ua like no na hoolala ana me ko ka mua.

He kaiku kekahi laau. He paakai, elua poho lima a ku i ka wai i ke ahiahi, a kakahiaka ae hahano; he laau liana hoopunipuni keia aohe naha. Penei e maopopo ai, ina e ike ke kahuna i kekahi kanaka ano holoua kino maikai, olelo aku Ia ke kahuna iaia, e loohia aku ana oe i kekahi ma'i nui, eia la he koko lana, e hoonaha i ke kai ku ka pono, a aoao aku la ike ano oka hana aua. Ai ka puni wale ana, poino iho la kola, me ke nahu ikaika loa aole i kana mai, aolo he lihi pono, a aia hoi kela kaliuua ke hooneenee mai la, a ina e liewa ae ka waha o ua opu uahu nei i puaa nui e kalua, alaila kii mai la a hoohainu ike kai kea.

Oke kai kea, lie kai maoli me hookahi uiana kukui, a huipu a halalo aku, kaomi mai ka apu palau maluna, o ka pau ae la no ia o keia nahu nui. lna uo e hoopaa ia aku ka pohaku kaa paiaoa ma ka ai o ua kahuna ia a hoohoio aku i ke kai popoiohua a Kane, maikai no.

O ka hahano, o Paiaha ke kumu mua nana i noonoo ka pono oka hahano, peuei: Ike oia ika pilau o ka wai o kahawai i ka wa wai iki, a kahe mai ka wai hou maemae iho la, a maopopo iho la ke ano o ia. Noonoo hou oia no na lokowai piiau ai ka wa ua, komo ka wai hou a pau. Nolaila, ua manao oia he mea pono e hoao i wai hou malalo mai, i pau ka piiau o loko. Aua hoao iho la oi e hahauo i ka ilio, a puka io mai ua mea iuo, a hoao oia ia puheke kona makuakane, a pono lo no. A make kona makuakane, ua kaha iho Ia oia, a ike i na ano mai lie uui wale, a ua kaulana oia ma ka papa kahuna iapaau, a huipu ia me ka papa kahuna Lonopuha. Elua mau ma'i uui a keia papa kahuna e mauao nui ai, oka pehu a ka ohao. Eha ano pehu; pehu kumunui, pehu kalae, pehu pauku a me ka pehu holoku.

O ka pehu kumunui, lie pehu kiai ma ka wawae, eiua pii ana iluna, a eiua no i ka emi a kiai i ka wawae, ai ke kolu pii ka ohao, he ale ai, aohe uae e ola. I kahi wa he pono no ke hoolohe, he peliu hooiloilo ia keia.

Oka pehu kaiae, mai ka ai a ke kapuai, pii ko kuawelii ma ke kua, none iki ka piko, he inaikai no na heleheiena ke nana aku, aole uae e ola, o keia ka pehu i kapa ia he ale ai, he pehu hooiloilo mau ia no keia.

O ka pehu pauku, he pehu ola no keia ke hoolohe, ua komo ia pehu iioko o na papa kahuna lapaau e ae.

O ka pehu hoioku, he poipu ia mai ke poo a na wawae, aole w\ihi kaawale, he pehu oia no keia ke kupono a hoolohe, ua kom 0 no keia pehu iioko o na papa e ae. Ekoiu laau kupono i ka pehu, o ka iaau liki, o ka ehu a me ka laau hoonaha. Aole inu nui i ka wai, he ai maioo ke kupono, he nui na laau no ka pehu, mai ke kai a ke kuahiwi ka ohi'na, uui waie na mai e pili ana i ke kanaka, pela no ka piii ana o *a laau. He kai inu kahi iaau, uo ka iuoino, nahu, hailepo, naiuea mai o ka opu no ka ai laukua i kela a me keia, a uo ka maa ole o ka opu ! kekahi ano ai okoa, ua maa ko ka aina kula i ka uala, a ma noho loa ma ka aina kalo, ua eka ka lepo a ilo maioko, pela no ko ka aiua kalo poe ma ka aina uala, a ua maa ioa iakou ma ka liainuu kai ana. Penei e hana al, i ka wanaao e hoa ai ka imu uala, he wahi moa, a kakao i ka ī'a maloo, a kalua pu me ka uala, ku ke poi kai, ke poi wai hoomanalo a me ka pua-ko, alaila ku a maloeioe iuu, hoomanalo mai ka wai a me ke ko, aiaila noha aku ia ? o ke kai, o ka lena, o ke pakaiea ku aku iwaho, huai ka imu, hoonee iho la hoi ko waho maiuna iho, ku ka halelo o ke a i na hale o Kaupea, a o ka pau ae la no ia o ia hokuku nui. lle wahi oihana hoola hou no koe a ke kai, oia hoi ke kalahala, a penei ka epa ana: Ina hoohiki ino kek&hi mea, he kai pikai ka mea e pau ai, o ka wai

maeii me kahi paakai iki i hui ia, me kahi oleoa ame ka huluhulu awa, a wehewehe kanawai ae la, a pikai aku la me kahi pule no ika waha, e kahea ana i na aumakua, ko luna, ko lalo, ko ke ao uei, ko ka po, eia ke kai kala no, (e hoopuka i ka ino o ka mea e hana ia una.) Ina ua pili ka haumia i ka ohana, ka hale, ka oihana lawaia, ke kanu wauke, kuku kapa a me ke kapala a komo i ka hale make, o ka pikai iho la ka mea e pau ai a maemae ka noho ana,, aiaila ka pli mai na po« maikai mao mai maanei ae.

No na kahuna hoopiopio, hiu, kama, hoouuauna, alelo puu. L T a like keia poe me na kahuna aihemu, ma ke ano o ka hoomake ana aku ka iike ole, he iohi ka make a kahuna aihemu, lie make nae ka keia poe me ka emooie. Aohe no he ano o ka hana ana mai e make ai ke kanaka, he mele wale no ika waha me he mea hoolealea wale ia ke hoolohe aku, aohe nae ilaila ka make, aka i ke kauoha ana i ka uhane oka meamake. Mamulinopaha oka ewe o ke koko lseraela i keia lahui ka maa ana i keia hana, oiai o lakou no kekahi anaana. Pela ma Kan. 1S: 10,11; <<aole v. ike ia iwaena o oukou ka mea nana e kuu aku i kana keikikane, a i kana kaikamahine paha e hele mawaena oke ahi, aole he kahuua anaana, aole hoi he mea nana i ke ao, aole lioi he mea nana i ka moo, aoie ka mea kilo, aole hoi mea hoowalewale i na nahesa, aolehoi mea ninau i na uhane ino, aole lioi he kupua, aole lioi he poe ninau i na poe make. I ka hoomaka ana o ka pule, o ke kahoahoa ana i na aumakua akua ka mea nui, e helu aua i ka lani, ko ka lewa, ko ka honua, ko ua kukulu, ko ka moaua, alaila, ohikau ae la ia Uli, Uiiiuka, Uliikai, Ulinanapono, Uiinanahewa, elua auo oka pule, pule kaholo a pule umi, eia ka puleumi:

E ku e kama wahia i ke alo E ku e kama wahia i ke poo e kama E eu ka ilo i ko poo e kama, p] kama i ke kama e kama Pupuuu ka ilo i ko maka Aina ko waha e ka ilo e kama Popopo ko walia i ka iia e kama Huaina ka mai i ko puu e kama Wahia e Ka ilo aina e ka ilo E maueo ka ilo i ko puu e kama E nakaka ka mai i ko umauma Umauma puha aiua o ka ilo E ka ilo pakapaka aina o ka ilo e kama Wahia e ka mai i ko kua, a nanaka ko kua E eu ka ilo i ko kua, a mumulu ka ilo, E naholo e ka ilo e pupulu ka 110 i ko kua Wahia e ka ilo, o kuai e ka ilo E huaiua ka iio i ko kua e kama E kuaaina ka mai 1 ko opu E popopo ka mai i ko opu 10 lehu ka mai i ko opu E mumulu ka iio i ko opu E eu ka ilo i ko opu E nahoio ka iio i ko opu E eku ka ilo i ko opu E wawa ka nalopaka i ko opu E uwe ka nalopaka i ko opu E muimui ka nalo paka i ko opu E ka nalo ilo pakapaka e kama Make i ka po e kama i ke kama Kupuhia ka mai i ko leu E ulu ka mai i ko leu Palahe ka mai i ko leu PopoiK) sa mai i ko leu E lehu ka mai i ko leu E nanaka ka mai i kohoia Huaina ka mai i kohola E eu ka ilo i kohola Hoeu ka ilo i kohola Pupupu kn ilo i kohola E mumulu ka nalo i kohoia E uwe ka ualo i kohola Kohola paia e kama Wahia ka mai i ko uha Huaina ka mai i ko uha Aina e ka mai a nanaka e kama E eu e ka ilo panapana E huai e ka ilo i ko iwi uha E eku ka ilo i ko iwi uha Puha ka mai i ko oioolo wawae E eu e ka ilo e maneo e ka ilo Aina e ka ilo e eku e ka ilo Kuaina e ka ilo e kama Popopo oe e ka ilo la e kama i ke kama

I lohi oe e kama e milu e hulihia Heaha ka ia, he kumimi, he koe he lohelohe He akia, he hoawa, he auhuhu He ipuawa he ilihee Amama i ka lele mua Aina ka onohi kahi waiewale. Alaila, wanana ae ia, eia ka'u make, hele a moe i ke ala a nanaka ke kua, aku ka piiau, a pau ika ilio, a i ole, make i ka moana a pae iuka, helelei ka hinu, oia make la a'u, a i ole, pii iuka a lele i ka pali, a haihai na iwi, kahe ka hinu ike alanui, o ka'u make no ia; i kanuia ilalo o ka lepo a huama ia e ka ilio, oia make ia a r u, a i ike oukou i na ouli o keia mau make i ko oukou mau pilikana, a hoaloha, mai hele e uwe, o hoi ka pule ia oukou a pao oukou i ka make, a eia iho hoi ka pule kahoio: A oia a make ioa He kaapo nui kalaiau

Kani m:u ana kalaiau Heaha la ka ai knlalau He kanaka ka ai ka lalau O kikiliopapa i ka lani Oiai ka honua Pepee a ko wawae Lolo a ko lima nei Kuapuu a ko kua neī Owili a ko a-i E huai a ko poo nei Popopo a ko ake Helelei a ko naau Ko makoiohia e ka pu £ ka pu nui kani kua uiauua Kani mai ana kalalau Heaha la ka ai kalaiau He kanaka ka ai kalaiau O kikiliopapa i ka lani Olai ka honua lapalapa ka uwila Pepee a ko wawae Loioa ko lima nei Kuapnu a ko kua nei Owili a ko a»i Kapakahi a ko auwae ko maka nei E huaf a ka mai i ko 1010 Popopo a ko ake Helelei a ho naau nei Puueo nui kalalau E pio mai ana Kalalau Heaha la ka ai kalalau He kanaka ka ai kalaiau O kikiliopapa i ka laui Olai ka honua lapalapa ka uwila. Aole i pau.