Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 25, 24 June 1893 — Ka Hoohuiaina. [ARTICLE]
Ka Hoohuiaina.
e T. K. K. .%«»*• ; i . O keia ka ninau anonui e ku nei imua o ka lahui ilokoo keia mau !a, a ke mahae nei ka manao o na maknainana mai o a o o ka aina. Ke ku nei kekahi hapa ma ka aoao "no ka pouo o ka hoohui aku i keia paeaina rne Amerika Ilulpuia," a o kekahi hapa hoi tna ke kuo a e hoo{ma ana ia lakou malalo o ka "bu( aloha aina a me aloha lahui."
O kealoha aina a me aloha lahui, aole m e kaawale aku mal ko kakou inau puuwai aku, a ua kuni paa ia kela mea iioko o na puuwai o kela ii rne keia lahu> i kona aina ponoi iho a me kona lahui.
No'u iho, o ka aoao a'u e ku nei «»irt ka aoao nr> ka pono o ka hoohui aina, aole no kf> aloha ole i ka aina a me ka lahui, aoie no ka haalele i ka uina kulaiwl u hele aku i Ameriku, aole no ka manao ana e kumakaia i ka lahui; aka, no ka nana «na i ka pono i oi akn a mo ka hoomaopopo ana i ko kulana o ko kakou lahi, a ke manao nei au aole e hlkl i keia iahui ke kuokoa nona iho, a molnlo o kela kumuhana, "ka hiki ole i keia lahui Hawaii ko kuokoa nona iho," a e Ike kakou i kekahi mau mea «» hooinio ai i ka oialo o ia mea :
Akahi. Ma ka iieluna—ma ka helu kanaka o ka 1800, e ike kakou i ko kakou kulana heluna, penei: Muina pau inailoko mai o keia heluna, o n» Hawaii ponoi a me na hapa Hauaii i liuHh, he 40(622; ua emi iho malalo o ka hapalua o ka heluna pau me na lahui e ae. Mai keia huina o na llawaii, he l»/>54 wale no 1 kupono i ke koho l>alota, a oia no ka heluna i manaoia e hiki ke uku i na auhau kino a me na auhau e ae no ka pomaikai o ka waihona o ke aupuni,* a o ka hapanui aku i koe ma kahi o 30,000 a oi iki, he mau wahine lākou, he mau elennkule a me na kamalii. Nolaih, oka huina ae la maluna, he heluna uuku loa ia i lawa ole no ka noho kuokoa ana.
Elua. Ke kulana waiwai—O ke kulana wtiwni o keknhi aupuni oia no koim inana f e like me ka nui o kona walwai, pela no ka nui o kona mana; a o like no me ka uuku o kona waiwui peia no ka uuku o konn mana; nolaila, lie pono ia kakou ke hookaulike i ko kakou kulana waiwai me ko na lahui malihim e iloko nei o ka aina, pela o hiki ai ia kakou ke ike lea i ko kakou kulana waiwai a nie ka nui o ko kakou mana iloko o keia aupuni. Ma ka oihana mahiko ma keia pneainn, o kein ka olhana n»i lon, nona mai na pomaikai he nui nana o hoopiha nei ka waihona o ke aupuni me ka ioaa makahiki nui; a na keia oihana no hoi o hoolawa nei
na lioiahana Ilawnil me na uku hana e pomaikni ka noho ann; a o keia no ke kumu wai o na pomaikai he nui iloko o keia aupuni e uiu ai o ua hana © ae u pau e ka aina—eia mn keia paealna he «ō mahiko no lakou ko kumuwaiwai i hiki aku i ke $32,000,000, a mailoko mai o keia holuan, 521,000,000 i uuain e na Aracrika, a he $8,000,000 i nu lahuie ae i hui pu ia me na Hawaii, a no na Hawaii wale no he 450,000; ma ka hookauliku ana i keia kuiana e maopopo in kakou he hookahi wale no pa-keueta ko na Hawaii kuleaua iloko o ka oihnna mnhiko; a ho 7ō pa-keneta ko na Aiaenka, a ho 21 pa keneta ko ua lahui e ae. Klike me keia kuhma, pela no Ke kulana maua u me ke kuhma hoopomaikai o keia a me keia lahui iioko oka waihona aupuni. A no kakou iho nn Hawaii ponoi, he mea e ohaeha ai k« manao oka mea noouoo maikai i ka ike auu he hookahi waie uo o kakou wahi kenota, ke*kuiana hoopomaikai ma ka oihana mahiko iloko oko kakou waihona aupuni, a na na iahui o ae e hoopiha nei i ko kakou waihoua aupuni uie ke dala.
Ina e auhau ia keia mau maheie o ua mahlko e iike me ke kumu* waiwai, a eiike hoi me ke kanawai e ku uei, aiaiia e hiki aku no ka nuhaa 1 ka $820,000 no ka pomaikai oka waihona anpuni, ulaila no na Hawaii, he 03,200 waie no; no na Amerika, he $340,000; a no na lahui e ae, he $76,000. Ina peia ko kakou kulana, he makehewa ke oieio ae e hoomau aku i ke kuokoa, oial aohe kumu o ke kuokoa. Kia ka lua. Ko kakou kulana iiokooiui waiwai pa a , oia hoi na aiua, uaoieio ia he hookahi hapa waiu waie no i koe o na oina a pau ma ka lima o na Hawaii.
O ka nui o na eka aina iloko o keia i*aeaina f he 4,000,000 a oi, no na aina lel aiii iie 000,000 eka, o naaina aupuni he 861,000 eka, a iua ho hookahi hapa waīu ko na Hawaii ponoi, aiaiia ua iike me 500,000 eka wale no, aia a hui ia na aina lei aiii, na aiua aupuni a me ko
n;i Ha\raii. loaa ke kulana i oi fki aku mamiw oka i--ona aiea a pau, a o kekahi hapalua, aia no ia iloko o ka pobo o ka lima o na malih;oi.
O ka loaa o ka waihonn aupuui iloko o na 3L 11. 1890-91 nona walwai paa mai, he $558,744.71, ka l-Soia ioaa, be aneane $70,000 wale no; o keia heioa eloaa i ka waihona no na waiwai paa e ona ia nei e na Hawaii ponoi.
Ela kekahl. Ke kalana waiwai ma ka oihaoa kaiepa, ua ike maopopo ioa ia ko kakou kulana emi hope loa ma ia haua, a ua hiki ole ke heiu pa ia me na malihini.
Ona waiwai i komo mai i Hawail nei (1891) he $7,439,482.65, no Amerika he 71 pa-keneta, ahe 29 pa*keneta no na wahi e ae mai lakoa. O ka nui o na elala i loaa I ka waihona aupuni, he $624,304.54. Ona waiwai i hoopuka ia mai keia aupuni aku (1691), he 10,107,315. E hoomanao kakou, ua dute ia lakou mamua oko lakou paka ana mai keia aupuni aku no ka pomaikai o ka waihona aupuni.
3la keia oihana, ka oihana kaLepa, ua kaulana loa keia Paeaina ma ia hana, a o ka piLikia, aole i komo nui keia lahui ma ka lawelawe ana ma ia hana, ua nawaliwali loa, ua hemahema maoli, a ua nele maoli no.
Ua like ko kakou kulana me kekahi kanaka omaimai e noho ana ma kona home me ka neie, a na kana punalua e malama mai i ka ai, ka ia ame na mea eae e pono ai kona noho ana, he kohu ole kona hookipa mai i kona mau makamaka e paina pa me ia. oiai, aa Iko no ia aole nana ka ai a me na pono o kona noho ana, he waha ni kona, a na hai ka ioaa.
Pela no ko kakou kulana e noho nei iloko o ke aupuni, he lahui nawaliwali loa ko kakou ma na hana e hoohoiomua ai i ka pomaiKai o ka aina, he noho home waie iho no ka kakou, a na hai e hoopiha nei i ko kakou waihona, ua makapo kakou, ua ike ole ika imi ana i ka mea e pono ai oka noho ana, he aina no, aka, ua ike ole pehea la e hana ai.
He lahui omaimai loa keia, ua hookaaw3le ia he heluna nui i loohia i ka mai lepera ma Kalaupapa, a eia lakou ma ke kae oka luakupapau i na wa a pau, a ke holo mau aku nei keia iahui iloko oia pilikia nui me ka walohia, ana ka waihona aupunl e hoolawa nei i ke ola kino no na la mauleule i koe o keia ola ana.
E hoomonao kakou, o ka haawina i hookaawale ia no ka malama ana i ka poe inai lepem no elua makahiki, 1890-1891, he $249,500, he kokua nui keia o ko hai pouiaikai i ko kakou la.hui. I na e iike ae la me ia ke kulana nawaliwali o ko kakou noho lahul ana, heaiia ke kohu o ka hoouna ana i na iuni\makaainana iloko o ka ahaolelo o kaana like ai i na loaa o ke aupuni, oiai na hai e hoopiha nei i na loaa aupuni. Heaha ke kohu e hele a e kau aku 1 na kanawai e hoomalu ai i ka waiwai oka poe mea waiwai? He mau hana kohu ole wale no ia, a he mau hana hoonaukiuki i ka poe mea waiwai. Ekoioi. Aoho hiki ia kakou ke hoomalu ia kakou iho. Ua maopopo loa no ua kumu e hiki 010 ni ia kakou "ke hoomalu ia kakou ilio. 1. O ke ake ole o keia lahui e noho hookiionoono, aia a paa kela manao iloko o ka noonoo o kelu kanaka keia kanaka, alaila, oia ke kumu e imi nui ai oia i na keehina e malu ai o kona noho ana. Aia a nui ke kuonoono o kekahi kanaka iloko o ka aina, oia auanei ke kuinu e kokua nui ai oia i ka imi ana i na kanawai e hoomalu ai i koua waiWAi. Aole ona makemake e hao wale ia kona waiwai, aole ona makemake e hoopoino wale ia mai kona pono pilipaa, e hooikaika no auanei oia e kokuu i ka hoomalu ana.
Aka, o ke kauaka ake hookuonoono ole, ho mea ole wale no inia ka poe hoohaunaele iloko oka aina, oiai ua ike no oia aohe ona walwai, hauoli oia ke i>oino ka poe mea waiwai, a i kahi wa, hui pu no oia me ka poe kipi e kue aku i ka poe mea waiwai, u noiaiia mai ka haunaele a me ka poino.
He nui walo na poino i hiki mai tm\luna o keia iahui. 1. Ke kaili ia ana o ke ea o keia aina e Keoki Pauieke. 2. Ke koi $20,000 a me ka hoohaunaele ako Rirani. 3. Ka hookahuli kumukanawai o iSS7. i. Ka hoohaunaele a Wilikoki i ka IS9O. 5. Ka hookahuli aupuui o 1593. Me keia mau haunaele i komo wai iloko nei oka aina, ua hiki ole i ko kakou mana hoomaiu ke hoopau aku ia mau haunaeie, a ua iawe ae kn poe kuonoono i mana auponi hou, a īue ia mana e ku nei nana e hoomaiu na pono a pau o ka aina. Me keia mau hoakaka, ahe uui aku na raea i koe e maopopo ai ia kakou aole e hiki 1 keia lahui ke hoonuiu aku i ke kuokoa ana.
Ina he kuiana uawaliwali ko keia lahui, aiaila heaha ka |>ono? Ke manao nei au ua oi aku ka pono o ka hoohui aku rae ke aupnni o Amerlka Huipuia, mamua o ko kakoo kuokoa mnuleule ana e like keia e ike la nei. Be uiea e hauoii ai ke kanaka nawaiiwaii ke ioaa iaia na kokua aoa mai ke kanaka kaonoono mai. Aole anei he mea e oi aku ai kona hauoli ina o paina pu oia maiuna o k& papaaina a ke kan&ka kuonoono? He oī aku kona hauoli ma ia mea, elua pomaikai e ioaa iaia: 1. Ka hanohano e lona ai iaia ma ka hookipaia. 2. Ka hoopan iao kona pUikia pUi kino iho.
E puunaue like ia ana ua mea ai uiaiuna oia papaaina na na hoa ai a pau, a he rutaote ka hoonuanua ana ae i na mea ai o&o loa aa ka ona ponoi a oao na hoa maka hanohano, a i mau mea ai ota» ole ka ka nialihini nawaiiwail, he mea pono e kaami like ia na mea ai a pau na na hoa «I a pau, eilke me ia mau po-
maikai e kwa i ka mea 'iiwaHwali, pela no ' kA3;x ai i k 1 hihui na pono ame n i p'inaikaī a .» ke aupuni o Amenka Iluipuia. ke holopono ka hoohui siir»3. Ua ike kakou, he aupuni o Amerik2 Huipoia i lawa raa oa ano a jmu. Ua lawa ma ka naaaao, taa ka ikaika, a ma na hoopooopono aupuni naauao ana. Nolaila, mai na hko a pau a kakoa e haaheo nei, nii ha'e laau nani. na iako ai, na lako aahu, na lako hao, a he nui wale ako. O keia mau ano a pau, ke manao nei au be mea eoi ai ka pomaikai no ka lahui Hawaii, a no ke supuni Hawail ke hoohuiaku me keaupuni o Amerika Hoipuia, a e kaana pono ia na pono a p-iu o ia aapuni me kakou. He hana naauao ole na kekahi aupum', (i na e hoohui ii kakou me ia ka haua ana i mau kanawai ♦.* hookapakahi ana ina pono no ka lahui x\merika waie no, a kau mni i mau kanaw.u ino no kakou. Ina e hana ia pela, ina aole e imi ia na mea e hoopaa ai i ka hookauwa kuapaa, a Ina aole e kipaku ia ka loteri mai ia aina mai.
Heaha la ko kakou manao i ke. kahi aina panoa eku wale ana me ka waiwai ole, aole anei he mea pono e hoomoe aku i paipu wai a hui pu me ka aina wai a kahe mai ko laila wai i mea e hooma-u ai i ka aina panoa oia ka oi aku o k\i pono. Pela no o Kulaokamaomao, kela aina panoa, na hoomoe ia he auwal mal na aina mai o na Koolau, a ua komo mai ka wai ma ua aina panoa la, ua hooma-uia ka oina, ua hooulu ia ke ko, n.ua hoohua nui mai i »a pomaikai nui he mau miiiona o na dsla, aole no Ro Spreekies pakeke Wūle no, aka ua kauiike ae ia pomaikai malunu o ka iehulehu—na iima hana, ka waihona o ke aupuni a me ka lahui a pau. Aole anei pela keia? Ke maoao nei au pela no. Aole i panoa na aina ma Hawaii nei, aka, ua pauoa ka lahui Hawaii i na mea e lioopiha ai i ka waihona, nolaila i mea e hoomau ai a e hoolawa ai i na pomaikai like, oia k;i hoohuiuina.