Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 29, 22 July 1893 — Page 1

Page PDF (1.97 MB)

This text was transcribed by:  Carol Noelani Lau
This work is dedicated to:  To Everyone working on this.

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAEAINA I HUILA

 

@UKE XXXII      HELU 29 .               HONOLULU, POAONO, IULAI 22, 1893                      NA HELU A PAU 2451

 

Hoolaha Loio

 

@ R. Kakela

@o a he Kokua ma ke Kanawai

@E LUNA HOOIAIO PALAPALA

2370

 

@ELLIE M. LOWREY,

@OTARI no ka LEHULEHU

a he

HANA HOOIAIO PALAPALA A ME NA

PALAPALA HOOHIKI

@e ana Hana mo W.R. Kakela, LOIO ma ka @o makai o ka Hale Lota, Honolulu.  2370

 

S. SMITHIES (KAMILA)

 

@OTALI no ka LEHULEHU

a he

@gena Haawi Palapala Mare

Mahukona, Kohala, H awaii 2378 1v

 

@TONE ROSA

(AKONI)

@oio a he Kokua ma ke Kanawai

LUNA HOOIAIO PALAPALA

Kae ana Hana ma Alapu Kaahumanu

2370

@E G. HITCHCOCK

(AIKUE HIKIKOKI)

@oio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai

OH II A NO NA BILA AIE ME KA AWIWI

Hilo, Hawaii   2370

 

JAMES M. MONSARRAT,

(MAUNAKEA)

@oio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala e H oolimalima, a me na Palapala Pili Kana w ai e a e ma ka olelo Hawaii.   D ala no ka @oa i a ma ka moraki ma na Waiwai Paa. Kaena Hana : Hal e Pohaku hou ma ka @aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui K a @epa.                         2370

 

ALLEN & ROBINSON

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAWO O PA K AEA, HO@@@@@ , make kumu kuai m akepono loa, no ka p omaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku @olu hale.  E kipa mai a e i ko k u mak a.

2396-0

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

Mea K uai P apa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me P apu

2396-q

 

J.T.WATERHOUSE,

(WALAKA H AUKI.)

Hale@nai o na Lole Naui Panio!

LAKOHAO

Na Lako Hana Mahiko

A PELA AKU @@ NUI WALE

Alanui Moiwahine, --Honolulu,

2896-q

KAUKA LEONG KENG TONG,

(L. AKINA,)

E IKE A UA NEI NA ANO LAHUI A PAU, E n oho ana ma ke A upuni Hawaii, mai na kaue wahine a mo na keiki , i loaa i na ma’i o keia a m e ke i a ano, o naue mai i ko’u keeua ha n a a n a’u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma’ i ma l u n a o oukou o na makamaka, he hiki ia’u @@iapaau i na a n o m a’i a pau: m a’i iloko o ka opu, hu’i ko kino, aki iloko o ka iwi, eha o ka p oo , ma’i wahine, a pela aku.  Mai hoololohe aku e n a hoa, a h e hiki ia’u ko lapaau i ka ma i h ookaawale ohana.  Hel e mai hookah i , hele mai olua, h e le mai no a pau loa; he oluolu ka auhau, ke hui me ia m a na kuk a i olelo a@a ; ua ma kuakau au o pulama mai i na kono ana mai mai n a Mokupuni mai, m e ka eleu m e ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai @@ oukou e na Hawaii oiaio.

                                                DR. L. AKINA

Helu 10, Huina o na A lanui Kamika a me Hotel e Honolulu                                           240 5 -1

 

KO BIHOPA MA,

BANAKO MALAMA DALA

E LAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE m a ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malaio o keia mau kumu:

Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi na d ala Elima Haperi, e uku no makou i ka ukupan e e ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, m ai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, @e waiho i a ke dala hoomoe i ekolu mahina, aua waihola pah a ke d ala a bala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu. Aole uku pane e e helu ia malu n a o na dala ha@ina no na ia elua paha o ka mahina.

Aole uku pane e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.

@le 30 la mamua ae o ka u nuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai I @a BANAKO, a e l awe pu ia mai ka buke dala i k a wa e kikoo ai.

Aole dala e uku la, aia wale no ma ke kikoo @ ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

I ka la mua e Sepa te maba o ke i a a me keia m akahiki e hooponopono ia ai na helu o na m ea a pau, a o na u ku pane e i uku ole ia ma@ina o na puu dala a pau e waiho ana me ke @ikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea

h oomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma Ia wa aku e hui ia me ke kumu paa mua.

O na puu dala, hoomoe mai maluna, elima h aneri dala, e lawe ia no mamuli o e welike @ ana.

E hama @ a an a ka Banako ma n a la a pau o Ia hebedoma, koo na ia Sabati me n a la Kulaiu.

BIHOPA MA.

Honolulu, @a@                    2396-q

 

J. HOPP & CO.,

Na Poe Hana ma na Lako

Hale o na ano a pau!

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.,

Noho no ka Hoolimalima ana, ua

Lako Hale me ke kumuhuai emi.

Honolulu  2396q

 

KA EKEU WIWO OLE O

NU IOKA

A I OLE, O KA

Makai Kiu Hale

Niwela,

Mokuna VIII.

 

Oiai o i a e ho a o ana e hooko-o aku i a lakou mai ke kokoke loa ana mai iaia mamuli o kona ho a o ana no na wa he ekolu e kau aku i kana pu i mua o lakou, aka, no ke kokoke loa o ua pee ia imua o kona alo a me k ona kua, ua pale ia ae la kona lima i luna, a ia wa pu no hoi, aia na poe la ke hili la i ke poo o ka makai kiu me ke kuau o ka lakou mau pupanapana.

Mamuli o ke amaamau loa o ka lakou hili ana i ke po o o ka makai kiu, ua pouli a e la kona mau maka a hina iho la ia il alo.

“Na’u oia e hoopau ae!” wahi a kekahi o ua poe powa l a me ka ha i liili ana iho.

Ia wa, ua hehee loa iho la ke kino o ka makai kiu me he la ua lele loa ae la kona aho. Ia wa hoi, ua olelo ae la hoi kekahi o ua poe la:

“Ua makehewa ka hana hou ana aku, oiai, ua hala e aku la kona aho.”

“Aha!  Pau ke nah u ana a keia i lio,” wahi hoi a kekahi.

Ia m anawa, ua kukakuka nui iho la ua poe la no kekahi wa pokole.   E olelo ana hoi kekahi, e hoopau lakou i na hana ma ia po no, a o ka kekahi poe hoi, e hoi lakou a haalele i ka lakou hana no kahi wa e aku.  Aka, ua hooko ia no nae ka hoomau ana aku a hiki i ka hololea ana o ka lakou hana.

He hapalua hora hoi mahope mai, oiai ua poe powa l a e n anea ana i ka lakou mau hana me ke ake e holopono, aia hoi, ke kokolo hele ae la he kanaka i hele a nawaliwali me ka hiolo makawalu ana o ke koko mai kona poo iho ma kahi e ho e a aku ai i ke keena kakau o ka Peresidena.

He mea kupanaha ka pohala hou aoa ne o ka makai kiu mailoko mai o kela haawina kukonukonu i loohia

iaia.  Aka, i kona pohala ana ae, ua hoomaopopo koke no oia i kona poIn o , a e like me kona puuwai kupaa ua hooikaika aku la no oia e hooko ia kana oihana, oiai, e ake ana ia e hoea i kee n a o ka Peresidena, a ina hoi oia e hoea ana ilaila mamua paha o kona poin o loa ana, alaila, ua hiki iaia ke hookani aku i ka bele uwila o ke keena Ku-waena o ka oihana makai, kahi hoi a na makai he eono a oi i lako pono me na mea kaua e noho makaukau mau

ana no ke kahea o ia ano.

Oiai o Hale e kolo hele ana no, u a lohe aku la ia i ka walaau ana ae a kekahi o na poe la.  I ka wa a ke k ahi o ua poe powa la i oili ae ai m ai kahi a lakou e hana a n a, ua ike i ho l a ia aole k e kino o ke kanaka k iai po a lakou I manao ai ua make.   Ia wa hoi, ua hoike koke aku l a oia i a mea i ko lakou nui, a ia wa i pau ai ka lakou hana a hoomaka nui mai ia e huli iaia nei.

Ike iho l a no o Hale he mea maalahi loa i na poe l a ke huli mai iaia mamuli o na k ulu koko e helelei ana ma ka papahele o ka hale.  Nolaila, ua maopopo iaia he luakupapau wale no kona puuhonua i koe.  Na keia manao i hooulu ae i ka i k aika iloko o kona kino nawaliwali.  Ia wa, ua ku koke ae l a ia iluna a me kahi i k aika uuku i koe, ua holo kiki aku ia oia a komo iloko o ke keena ana e ake nui nei e hiki a hoopaa aku l a i kona lima maluna o kekahi poheoheo keleawe e kau ana ma ka paia.

Ia wa, ua huli mai la oia i hope I kahi a ka poe powa e hahai aku nei i a i a.

Ike koke aku la ia i ke kau pono ana mai a kekahi kanaka i kana pu i ko ia nei poo, me ka hikiwawe oia i al u iho ai ilalo, a halahu ana ka poka maluna ae o ko ianei poo.

I kela wa, ua hoomau aku l a o Hale i ke ki alapiue mau ana i kana pu maluna iki a e o na poo o ua poe powa la i kumu e hiki ole ai ia lakou ke komo mai i ko ianei wahi e noho ana.

Aia maluna pono ae o kahi a Hale e ku nei, e kau a na he wati nui, a ua ike ae l a i a he elima minute i koe hoea kona mau kokua.  I kela wa hoi, ua koele mai la kekahi mea ma kahi o ke poheoheo keleawe a ia nei i hoopa aku ai, nolaila wa maopopo koke iaia nei e i ae na kokua, ke hele mai nei.  I kela wa no hoi ua lohe pu mai ia ua poe powa la i keia koele, oiai ua like ke koele ana ne ka wati, aka ua lohe mai la ne p ae n a pepeiao lohe nui wale o u a poe powa ia, a ua komo aku la no ka hoohui iloko o ko lakou mau naau no ke a no o kela mea.  Ia wa, ua hoopuka ae ia lakou i kekahi mau huaolelo huh u , a haalele iho ia i kahi a ka makai kiu e noho ana a auhe e nui aku l a ma kekahi wahi e aku.

Hoomaopopo iho l a no o Hale i ke ano oia pau nui ana o ua poe l a i ka hele, a ia wa, ua pouli hou ae la

kona mau maka, a haule maule hou aku la.

I kona pohala hou ana ae, ua hoomaopopo ae la oia, he mau hoaloha ke nana iho ana maluna ona me na

nanaina kaumaha.  Mamuli hoi o ka hoohainu ia ana o n a i kekahi mau laau, ua pohala maikai loa ae la ia, a hiki pono hoi ke pane mai i na ninau.

“Ua paa nae paha ua poe ia ia oukou?”  wahi a ka makai ki u I ninau ae ai.

“Aole,” wahi a ka pane.

“Auhea l a ke kino make o kekahi o na poe powa l a?”

“Aia no ke waiho mai l a ma o.”

“Alaila, ua pau aku nei ka nui o lakou i ka holo, ea?”

“Ae.”

“He keu keia a ka poe maalea nui wale a’u i ike ole ai mamua,” wahi a ua makai ki u ia.

“Heaha no hoi ko mea i hoike mua ole ae ai ma ka uwila?”

I a ninau, ua wehewehe aku l a pa makai kiu l a i na mea a pau.

“Pehea oe i pakele ai iloko o ka makawalu o na poka e hiolo ana maluna o kou kino?”

“Ua paa kuu kino me ka pale kila, a mawaho iho hoi k uu a ahu hoanoe, nolaila, aole au e pilikia ke ku mai ma ke kino, o ko’u poin o wale no ma ke poo.

“Ua maopopo no ia oe aole oe i poino iki ma ke kino?”

Ua maopopo loa ia’u kela mea, oiai mahope iho o kuu poholo ana ae ma ke kee n a mawaho, ua hoomaopopo mua au mamua o kuu kolo hele ana mai e hookani aku i ka hele hoailona l a oukou,” wahi e ua makai kiu l a.

I ke l a wa, ua hoihoi koke ia aku l a ka makai kiu no kahi e loaa ai na lapaau maikai ana.  Ma ka nana ana o ke kauka i kona mau palapu ma ke poo, ua hoomaopopo iho la oia he kana ka paniu paa loa keia, a o na eha i loaa iaia he mau pohole ili wale no.

Ma kekahi ia ae, ua pioo na kanaka i ka heluhelu ana iho iloko o na nupepa no kekakhi mau hana powa hoonana nui wale i hana ia e kekahi o na poe i lako pono me na mea eha, a ua hooh e ka ia nae lakou me ko lakou ikaika e kekahi o na makai kiu opiopio loa o ke kulanakauhale a me ka make ana e kekahi kanaka o ua poe powa l a.

Ua heluhelu iho l a ka makai kiu opio i keia mau olelo me kona ano makemake ole, oiai ua hoike kaokoa

ia kona inoa, a he kumu hoi ia nona e poin o ai ke hoomaopopo mai kekahi o na powa i kona ano maoli.   He oiao, ua lilo ko n a inoa i mea weli ia e u a poe l a, aka, aole n ae lakou i ike maka i kona mau helehelena ponoi.

Ua loaa mai iaia ho makana nui mai na ona mai o ka baneko mamuli o ka pakele ana o ka lakou waihona

nui mamuli o ke koa o keia opio, a ua hoomaikai nui mai hoi lakou iaia nei.

I ka elua o na la mahope mai o ka mea i ike ia maluna a e, ua ike hou ia o Hale Niwela e hele holoholo ana ma ke alanui o ke kula n akauhale.  Ua aahu no nae ia me na a ahu hoano e.

Ua maopopo no iaia, eia oia ke kiai ia nei e ka poe enemi, a i na wa a pau ana e hele mehameha ai ma ke alanui aole e nele kona hoomakakiu ia, nolaila oia i hoanoe mau ai.

Iaia e iho ana ma ke alanui akea kahi hoi o na poe a pau e hele nui ai, ua ike aku l a ia I kekahi mea a kona mau maka i ike mau ai e komo ana iloko o kekahi hale kuai.

Aole i liuliu, a a komo pu aku la oia iloko o ia hale kuai hookah i , a kaulono aku ia kona mau maka maluna o kekahi lede I hele a wehiwehi me na nahu hihiu.

Mahope iho o ke kuai ana o ua wahine l a i kekahi mau mea, ua o i li aku la ua wahine l a mailoko aku o ka hele kuai, a o ua makai kiu aku nei na mahope o kona meheu, a i ka hoea ana ma kekahi wahi mehameha, ua h oopa aku l a ola ma ke ki-poohiwi o ua lede l a.

Huli i n o mai ia ua lede l a me na maka i piha i ka huhu, a hoomaka koke mai l a e huhu i ka mahaoi o ia nei, aka a ole i pau pono kana mau olelo, ua hoike aku ia ke i a iaia i kekahi o ka hoailona malu a laua i ae like ai me E mma Kalene, ka wahine o ka hale paahao a hoa kuka malu hoi o Hale Niwela i na la pokole i kaa hope ae.  Ia wa, ua maopopo koke mai la i ua wahine la o ka makai kiu no keia, a pane mai la ia:  “O oe no ka’u e ake nui nei e halawai.”

                                                                                                                                Aole i pau.

 

 

He Moolelo Hawaii

Mokuna IX

Ke Koho Alii Ana

 

I kela a me ke i a makahiki puni e kohoia ai na alii o ka Nuupule, ma ka iliili e waiho ana iloko o ka ipu olelo.  Ina ua a e na mamo i ka lakou mea i makemake ai e koho no na alii o ka Nuupule a no na pahu paha ma ka hikina, k omohana, akau a me hema, a me na Iku mailuna a lalo, alaila, e waiho lakou i na iliili keokeo iloko o ka ipu, a o ka poe hoole, e waiho lakou i na iliili eleele iloko o ka pahu, ina e waiho ana na iliili elua, alaila, he poe mamo ka n alua ia, ina oi na iliili keokeo I ko ka eleele, alaila, ua kohoia; aka, i oi ma ka eleele, ua haule, alaila, koho hou i kekahi a ku.

Na ka Iku Ahi e wehe ke poi o na ipu, a e nana iho i na iliili i oi, o ke keokeo paha, o ka eleele paha, a o ka mea i oi, oia ka n a e lawe aku a hai i ka lono i na Iku Haila.

 

Na Hoailona o na Malama

 

1.        Augate, Nana; o kea ho pulu a ka lawaia kona ano, popo aho; pili o ke kino, he naau me puuwai.

2.        Sepatemaba, Welo; huli ke au ia Welo, kona ano, he u l a paa; pili i ke kin o , ka opu.

3.        Okatoba, Ikiiki; ua ikiiki ka lani iluna, kona ano, he holua mahiki; pili i ke kino, ka puupaa me puhaka.

4.        Novemaba, Kaaona; kaaona ka pua I ka uahi; koua ano, malo kakua o Kane; ua pili i ke kino, kahi huna.

5.        Dekemaba, Kaulua; kaulua ka l a, kaulua ka ua; ko n a ano, o ka ihe o, o ka ihe pale; pili i ke kino, na u-ha.

6.        Ianuari, Ikuwa; o ka poha koeleele, he mea kekahi ano o keia malama, a o na kuli o Kaulianui-makaehaikalani; pili i ke kino, na kuli.

7.        Feberuari, Hilina; o ka pa hili ana ia a ka makani, ko@a ano, he huewaiihiloa; pili i ke kino, na kano wawae.

8.        Maraki, Hiliuepu; o ka wa kau o ka nehu; pili i ke kino, a wawae me na manamana.

9.        Aperila, Hinaiaeleele; o ke keiki manu a Hinawaikolii; pili i ke kino, ka maka me ka poo.

10.     Mei, Kaelo; o ka malama e kapule ai ke kolea, kona ano he kapule; pili i ke kino, ka a-i o ke kanaka.

11.     Iuna, Welehu; ka malama o Welehulani, kona ano, na mahoe; o Kii me Kane.

12.     Iulai, Makalii; ka la wela o ka makalii; ka wa pii o ke kukuau; pili i ka umauma.

 

Na Rula no ka Hale Naua

 

                He ehiku anuu o ka hale; ka moena, ka Lono Opuakau, ka hanau, ka hookanaka ana, ke oo ana, ka hoailona o na alii, ke poi ana o ka ipu.

                O ke kani o ka Hale Naua, ua like no ia me ua kii o ka la ma ke kea, ka olelo a me na huaolelo pakui Hawaii, ka la, ka mahina a me ka makahiki i kukulu ia ai ma na olelo o ka Naua.

                Na ka Ikulani e malama i ke Sila nui, a o ia sila, e kuni ia no ia maluna o ka palapala hookohu o ke la a me kela mamo, a maluna o na palapala ko no i na mamo ke hiki i ole mai i na halawai mau, a kuikawa a hookolokolo nui paha; aole e loaa na palapala hookohu i kekahi o na mamo, aia a nea , hike oia i ka papa o ke oo ana.

                O na palapala hookohu no ka hooialo mamo ana i kona makahiki a me kona noho pono, e kakauinoa ia e ka Iku Hai a me ka Iku Lani.  O ka uku o na hookohu he elua moopuaa, a e hana ia ua hookohu la maluna o ka papa aila, a e haawi ia no i ka mamo i kona wa i oo ai.

                Aole kekahi e lilo i mamo ke oi aku kona mau makahiki i ke 65 me ka ikaika o kona kino.

                Ua ae ia no na keiki liilii malalo o na makahiki he umi ma ka moena mua, aka, maluna o na makua ka hilinaiia no ka noho pono o ke keiki.  O ka poe wale, no i piha na makahiki he umi a oi, ua loaa ia lakou na hookohu o ke oo ana, e noho ma na halawai kuikawa.

                O na hoohiwahiwa kiekie o ka Hale Naua e hana ai, ma kahi akea a maloko o ka hale, oia no ka hoopio ana i na laau, a hele ka Iku Hai mawaena o na paia lalani o na mamo e ku ana.  No ka poe wale no i noho ma ka noho Iku Hai.

                Mamua o ka huakai na puhi pu, ke ole e kauohaia e hele Iwaena, a i ole, mahope paha, a hahai no na pahu e like me ko lakou hele ana, ke ole e oleloia he wahi e ae.  O ka luna alakai huakai, oia no ke lilo i ilamuku no na huakai a pau, a he mana kena o wae i mau kokua nona mailoko ae o ka poe i oo o na mamo o ka Hale Naua.  E kokua na kuene i ka puuku ma ka malama ana i na waiwai o ka hoi Naua, a me ka hoomakaukau ana i na oihana o ka Hale Naua.

                Na ka Iku Nuu no e ohi a hoiliili na uku mau, na uku hoopai, a me ka uku o na hewa koikoi, a waiho aku ia ma ka baneko, no ka hoopaa ana i na helu dala ponoi o na mamo, a no lakou iho ia pomaikai,

                Na ke kahuna kai aha no e wehe a hoopau i ka halawai me ka pule, a me ka lawelawe ana i na hana o ke kuahu ma na oihana pili ia mea ma ka papa hoailona o na alii.

                Ma na halawai mau a me kuikawa ana, e hoopuka aku ka Iku Lani i na palapala kono e hele ae i Hale Naua i ka la, ka hora a me ka malama e akoakoa ai.

                O ka poe e makemake ana e lilo i i hoa no ka Hale Naua, e hoouna mai oia i kana noi ma kekahi pepa pai hakahaka, me ke kakau inoa o ka mea a mau mea paha e komo ana me ka ae ana o ke komite apono (poe kuka) e hookomo, alaila, e waiho ia aku ia mea imua o ka halawai no ke koho ana no ka mea a mau mea paha e makemake ana e komo.

 

Na kauoha e pili ana i na hana.

1.Heluhelu i ka papa konane (moolelo).  2.Hoike a na (poe kuka) komite.   3.Na hana i hoopanee la.  4.Na hana hou.  5.Koho ana i na mamo.  6.Hoahu auhau.  7.Na mamo komo hou.

O keia ae ia kekahi mau moali e hoike mai ana i na mea o ke au pouli i hana ia i ka wa o ka la i ka lolo, me ka lana o ka manao, e halawai ana no au me na hiona oiaio o na mea i hana ia iloko o ka oihana Naua.

He nui wale ke ano o na oihana hoomana a me na papa kahuna.  O ka papa kahuna kilokilo, ua pili ia i ka oihana o ka Hale Naua; malaila no ke ao ana i ka nana aku i na hoku o ka lani na ao opua, a pela aku.  Mailoka mai oia mau ano e ike ia ai na oulio ka manawa e hiki mai ana.  A ua hui pu no hoi keia papa me ka papa o ka oihana kaula.

Ua olelo ia he ike io no a me ka mana na kahuna kilokilo a me na kaula o ka wa kahiko, a ua wanana mai lakou me ka hooko ia.  Eia kekahi oia mau kaula i wanana mai, a ke hooko io ia nei:

O Kekio Pilakalo ke kaula i ka wa o Peleiholani, ua wanana mai ola, e hiki mai ana he lahuikanaka maka alohilohi, a me kanaka maka like, a me na keiki a Kamapuaa, a me na holoholona nunui noho ia e kanaka, a me na holoholona lala loloa o ke poo.

O Kaopulupulu i ke au o Kahahana, ka moi o Oahu nei, ua wanana mai no oia no ka hiki mai o na haole, e lilo ana na pohaku i hale e noho ai na kauaka (oia na hale pohaku), a me na puha laau o ke kuahiwi; aka, ua ko koke no i ke au o Kahahana, mahope mai o Kapena Kuke.

O Kapihe ke kaula i ke au o Kamehameha I.  O Kaonohiekala me Keaweulaokalani na akua, ua wanana ae oia, e hiolo ana na kapu kahiko, na haiau a me na lele, a e hina ana na kii.  Aia ke Akua i ka lani, e hui ana na moku, e iho mai ana ko luna, e pii aku ana ko lalo nei.  He ekolu paha mau makahiki mamua aku o ka hiki ana mai o na misionari i hoike ia ai keia wanana.

O Kaleikuahulu kekahi i kauoha ae mamua o kona make ana imua o na aliiwahine Kaahumanu, Keopuoloani, Kekaoluohi, Kaniu, Piia, penei:

I noho oukou a i pae mai he waa kahuna o Kahikimakalike ka inoa, hopu oukou a paa, o ke kahuna ia, aole e eha ka ili, oiai, no Kahiki aku an aka aina.

He nui a lehulehu aku ka poe i wanana mai ma kela mau ano e pili ana i ko Hawaii nei mau hiona.  He ike ano kaula ko kekahi poe mai na aumakua mai, he ike kilokilo ko kekahi ma ke ao ia ma ke ano like me ko ka Naua, a he ike akua hoonohonoho iho kekahi poe, a pela aku.  Ma keia mokuna e na mea e pili ana i ko ke kanaka hopena.

                                                                                                                                                Aole i pau.

 

Wehe i ka Pili hooko ia Loko

 

Owau o ka mea no na ka inoa malalo iho, ke wehe nei au i ko’u inoa mai ke aloha aina ae, a ke hui pu aku nei au me ka poe hoohui aina, a o ko’u kulana i keia la, he Amerika ponoi.

                                                                                                                W.H. KEKAHIMOKU

                                                                                                                Lahaina, Iualai, 11, 1893.

 

Ua hooholo iho ka Papa Alanui o Honolulu, e hana aku a maikai i ka palena makai o ke alanui Alakea i pololei ai a puka i ka uapo nui mokuahi ma Ainahou.  Ina e pau io ae ana i ka hoolaumania ia keia alanui, alaila oia aku ana kekahi o na alanui akea maikai o ke kulanakauhale nei.  Hookahi wale no pulakaumaka o ia alanui, o kela hale makeke hou loa e ku paluaielo nei aohe mea hana.

 

NA LETA

 

Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o ua hala no na manao i hoopuka ia maloko o keia poo e ko makou poe mea kakou.

 

He Anaina Hoomanao

 

Iune 26, ua hoike ae o Mr. C. Andrew i kona aloha a me kona mau manao piha imua o kana mau haumana a me na makua mea keiki no na mea pili i ka imi paauao ana, oiai ua makemake oia e hoi aku i kona aina hanau e ike ai i kona mau makua a me ka ohana, no ka mea, o ka umi keia o na makahiki o kona kaawale ana me kona mau makua.  A o ka wa keia ana i manao ai e ike i kona mau makua a me ka ohana.  Mahope o ka pau ana o kana mau manao paipai, ua hoomaka aku oia no ke a’o hope ana i kana au keiki kula.

Mahope o ka pau ana o ke kula, ua ku ae ka Makua Boniface (Kahuna Katolika) a haawi ae la he mau olelo hoolana i na makua a me na keiki.  A pau keia, ua hoopiha aku la na keiki i ka hale paina manawalea o ka lakou kumu i hoomakaukau ai.  Pau na keiki, alaila ua nee aku na makua e hoopiha ia lakou iho a lawa me ka maikai.  Haawi ke aloha hope, a ma ka la 27 ae heo kela.

                                                                                                                                Me ka mahalo,

                                                                                                                                                W. B. SCOTT,

Kaupo, Maui, Iune 28, 1893.

 

E Hui o Hawaii me Amerika oi loa aku ka Maluhia o ke Koko a me ka Pomaikai.

 

I ka ‘Nupepa Kuokoa Puka La,”

                                                                                                                                                Aloha oe:

                Oiai o Hawaii aina a me lahui, e haliu a ha-lo aku i hope i kela mau makahiki he 98 mai ka wa a ka Na-i Aupuni Kamehameha I., i hoohui ai i keia mau Paeaina i hookahi.

                Ma ka moolelo ahonui a hooiakaika pauaho ole o ka Na-i e hoohui aina i hookahi, ua kahakaha ia iloko o na puniu o ko Hawaii mau makaainana na hana a ka Na-i hoohui aina i hala ma ke la aoao o ka muliwai o ka make e hoopalekana ana i ka aina a me ka lahui kanaka mai ka hoo kahe wale ia o ke koko o ka lehulehu ma na alaloa a puni keia paemoku e hoolulu ia ana e na puuwai pakaha o ka powa me na leo e lohe ia ana e ko kakou mau kupuna e moe nei ma na heana kupapau a puni oe e Hawaii me keia mau leo o ka lokoino e wawalo ana ma na hula ana o ka aekai o kou mau maka-lae aloha e Hawaii, e hoomainoino ana i ke koko o ke kane, ka wahine a me na keiki o kela wa aku mamua loa aku Na-I aupuni (oia keia leo. Ma-lo-lo kai e! Ma-lo-lo kai e, a pelaaku) ka leo la o ka hookah koko me ka limanui iloko o ka wa e waiho ana ka aina ma ka li@ua o na alii lehulehu ma kela a me keia pea o na mokupuni pakahi iho, a mamuli oia lehulehu o na hookele ana, ua awiwi loa ko Kamehameha I. hooulu ana i kona manao aloha e imi i kumu e maluhia ai ka aina, oia no kona hoohui aina ana i keia mau mokupuni _________eha, o Hawaii, Maui, Oahu a me Kauai i hookahi.  Eia maloko o na puuwai o na makaaina Hawaii na leo eo nei oia puuwai hoohui aina e imi ana i pomaikai no ka aina a me ka lahui, oia keia mau huaolelo:  Paa ka hale a’u i ako ai i na pouhana, eha, aole ua, aole makani e hina ai.  E na-i wale no ka’u mau, moopuna aole e pau, aole e oi aku ka lakou pono i ka’u pono i imi ai.  Pela kakou e ike nei i keia mau makahiki 98, mai M.H. 1795 mai a i keia M.H. 1893 e hele nei i keia la, a mamuli o kona aloha i na koko e hookahe a e lu wale ia ana ia waiwai makemake a ke Akua i ke pili.  Ua ulu kona manao hookalakupua me ka uahoa e ku iluna a e wae i mau pokii nona ma ka lokahi e hele imua i ka wai awaawa, ua paa i ka ihe, ka maa a me ka lei o mano, e hele ana ma ka aina a me na kai iloko o keia mau paemoku e ku nei i keia la no ka imi ana i mea e maluhia ai ke koko a e pomaikai ai na nea a pau loa.

                Ua ale ia mai ia mau leo aloha e na makaainana o ua olaii nei o ka ooihe, a moni ia me ka puua ole, a oia keia mau leo kahakahana i-o ia iloko o kela poe i hala, a oia kakou i keia la e paanaau nei iloko o ka “Mamalalohoa Kanawai.”  Aia ma ia kuahaua a ke alii ka moi, i ike ai kela mau paemoku a puni i ka moekahi o ka maluhia o ke koko a me ka pomaikai o ka hoohui aina, ua paniku ia aku na lima koko o na aliiaimoku a me na kaukau alii a hoea loa mai i na makaainana haahaa loa a oia iho keia: E moe ka luahine me ka elemakule ma ka ala. 

Pehea la hoi ina e hoohui ia o Hawaii me America, heaha ka oi loa aku oia pono i loaa ia kakou a me ka aina, e hooi loa ia aku ka ikaika o Honolulu i mua o ke ao holookoa a pau a e hoopomaikai ia na hanauna Hawaii o mua aku nei ke mikiala i ka hana a me ka hookuonoono ana.

                A e lilo ananei ia lakou ka haaheo oia mau hana mikiala, a e komo aku ana ma na hana huli imi waiwai no ka lakou mau, hanauna hou aku ko hoea aku paha lakou ma na makahiki 98 mai keia wa aku, aole i ka wa i hala aku la i hope nona na makahiki he 98 mai ka Kamehameha I. hoohui aina ana, aka mai keia wa aku, mai a L.A, Kakina a me ka lehulehu o manao nei e imi i pomaikai oi aku mamua o ka Kamehameha I. i imi ai oia ka makemake o ka poe i loaa ia lakou na noonoo ana no na ao omamalu ua e hakumakuma nei, iloko o na makaleho ana ia Hawaii, eia hoi ka olelo a kahiko, e eku mai nei me he ko-e la iloko o ka lepo.

                Iluna no ka ua wehe ke pulu olalo, o keia ka hana naauao o ka poe aloha e hoomau i ko Hawaii ikaika e hele imua a hoea i ke kahua o ka lanakila.

                                                                                                                                                HOOHUI AINA.

                                                                                                                                Honolulu, Iulai 1, 1893.

 

Mai Kona Mai

 

E MR. LUNAHOOPONOPONO:

                                                                                                                                Aloha oe;

                Ma ka la 11 o Iulai iho nei i hopu ia ai a paa o Mr. Laioha, he ma’i lepera no Holualoa, Kona Akau, Hawaii, i aneane ewalu makahiki kona noho pee ana, a ua loaa pu aku me Mr. Mele Adamu kona makuahine, ua hopu ia me ka maalea nui e ka makai J. Kealoha Muai, ma na hoolala ana a ka hope makai nui, o ka mea oi loa aku o ka laki, aohe mau oia i poino, eia na ma’i i ka halemai.

                                                                                                                Kailua, Iuala, 13, 1893.

 

He Leta mai Kona Akau mai.

ALOHA NO MAKOU!

Owau kekahi o na hoaaina o ka Moiwahine ma kona aina ma Keahuolu, Kailua, Kona nei.  Ua noho he 35 makahiki ma ka aina, ua make na kupuna me na makua, aia ko lakou mau iwi maloko o na ana pohaku.

                I ke kaapuni ana mai o ke alii ka Moiwahine Liliuokalani a hiki ma Kailua, ua hele aku makou na hoaaina me J.H. Waipuilani imua o ke alii, a nei aku e hoolimalima mai i kekahi hapa o ka aina ia makou ma ka $200 o ka makahiki, ma ka 15 makahiki.

                Ua ninau mai ke alii me kona leo palupalu, heaha ko oukou mea i makemake ai e hoolimalima i ka aina?  No ko makou hopohopo o lilo ka aina ia hai; ua lohe ia ae nei e lilo ana i ka haole, wahi a na hoaaina ma o kekahi kanaka loihi la.  Aole loa e lilo kuu aina i ka haole, wahi a ke alii.  E hoi oukou e noho malie maluna o ka aina, no oukou ka aina, i noho au i Honolulu a hoi mai, eia no oukou na kanaka o ke alii e noho ana i ka aina.  Hookahi no a oukou mea hoomanao mai na ke alii, o kahi lau palu-la, kahi pio-pio moa, kahi huluhulu (awa) o ka laau,me na wahi eku mai (puaa), kahi makahiki opae, palea, a me kahi limu o kahakai, o ke kalo ae no hoi o Kapelekai, uouo kela o ka poi. O ka haole la, aohe ike mai i keia mau mea, nolaila, e hoi oukou mai kanalua.

                Huro ae ia makou, “E ola ka Moiwahine i ke Akua,” a hoi aku la makou e kalua i na puaa no ka paina a ke alii ia la.

                He mau mahina mahope iho, ua hiki mai la ka haole o Geo. McDougal, a olelo mai la, ea, oe no ehia lio, ehia bipi, ehia kekake e hele nei ma ka aina o ke alii Keahuolu?  Ua pane aku au, ekolu lio, aole bipi, eha kekake,  Heaha kuleana oe ninau kela mea?

                Olelo mai la o Geo. McDougal, ua lilo ia’u ka aina i ka hoolimalima, eia no ka palapala hoolimalima.  Nana iho la au a ike pono, hoi aku la ka haole, a uwe ae la au me ko’u ohana i ka lilo ana o ka aina, a hu mai la ke aloha o ka ohana, na iwi o na kupuna a me na makua.  Auwe! Auwe!!  Aloha ole no hoi oe e ke alii i ka aina no makou; ua ae aku oe no ka $400 o ka makahiki, aole oe i nana i ko makou noho ana, a me kau olelo alii.

                I keia manawa, ua hao aku ka haole i ke kope a pau loa, o kahi palaoa iho la no ia a me kahi alualu lele e nalo ai ka ili o ka wahine a me na keiki.  He $3 o ke poo holoholona hookah e uku nei i ka makahiki.  Nolaila, e Liliuokalani, hanaio ka haole la, mai a makou a me oe pu.  Hanaio!  Hanaio!!  Hanaio ka haole!!!

                                                                                                                                                                KEALAKAI.

                                                                                                                                                Keahuolu, Palawai, Iune 22, ’93.

 

I ka Poakahi iho nei, Iulai 17, piha iho la ka eono malama o ke ku ana o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Paeaina.  A oiai aole i pau ke kumuhana a keia aupuni i kukulu ai kahua no lakou, nolaila ke ku nei lakou ma ia kahua a hiki i ka hooko ia ana.