Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 29, 22 July 1893 — Page 4

Page PDF (2.10 MB)

This text was transcribed by:  Deborah Takahashi-brady
This work is dedicated to:  Michael Brady

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA

NUPEPA KUOKA

 

-@-

Ko Hawaii Paeaina i Huiia

 

No ka Makahiki.  $2.00

No Eono Mahina.  $1.00

Kuik@ ka Rula

 

HOOPUKA@A E @A

HAWAIIAN GAZETTE CO.

H.M. WHITNEY, LUNA NUI.

J.U. KAWAINUI, Luna Hooponopono.

No Honolulu, Oahu Lakou a pau.

 

POAONO, - IULAI 22, 1893.

 

KULA SABATI.

 

            III. O. Augate 6.  O Paulo ma Mileto, Oibana 20:22-35.

            EIA hoi ao, ke ke hele paa aku nei ma ka uhane i leroaale@oa; aole nae au i ike i na mea e loohia ai ia'u ilaila:

            23 Aka, ke hoike pono mai nei ka Uhane Hemolele ma ua kulanakauhele a pau, i mai, na makaukau na kaula paa a me ka pilikia uo'u.

            24 Aole hoi au e manao i keia mau mea, aole no hoi e manao wau he mea makemake uo'u kuu ola nei, i hoopau wau i ko'u hele ana me ka olioli, a me ka oihana i loaa mai ia'u na ka Haku mai, na Ie@u; i hoike aku no hoi @ i ka euauelio o ka lokomaikai o ke Akua.

            25 Aia hoi, ano la, ua ike no wau, aole e ike hou ia ko'u maka e oukou a pau, ka poe au i hoike aku ai i ke aupuni o ke Akua, i ko'u hele ana mawaena o oukou:

            26 No ia mea, ke hoike aku nei au ia oukou i keia la, ua maemae au i ke koko o na mea a pau.

            27 No ka mea, aole au i molowa i ko'u hai ana aku ia oukou i ka makemake a pau a ke Akua.

            28 Nolaila, e ao oukou ia oukou iho, a me ka ohana a pau, maluna on a i hooliloia ai oukou e ka Uhane Hemolele i poe kahu.  E hanai i ka ekalesia o ke Akua, i ka mea ana i kuai ai i kona koko iho.

            29 No ka mea, ua ike no @u i keia, a bala au, alaila e komo mai ua ilio have ino loa iwaena o oukou, aole loa lakou e minamina i ka ohana.

            30 E ku mai no hoi kekahi poe kauaka no ou kou iho, e olelo no i na mea hoopunipuni e hoohuli i haumana mamuii o lakou.

            31 No ia mea, e makaala oukou, e hoomanao hoi i na makahiki ekolu a'u i hoomaha ole ai ke ao aku ia oukou a pau i ka po, a me ke no me ua waimaka.

            32 E na hoahanau, ano la ke haawi aka uoi au ia oukou i ke Akua, a i ka olelo o kona lokomaikai, i ka mea hiki ke hookupaa ia okou, a me ka haawi ia oukou i hooilina inawaena o ka poe a pau i hoomaemaeia.

            33 Aole loa au i kuko aku i ke dala a me ke guia, a me ka aahu o kekahi.

            34 Oiaio, ua ike no oukou, ua hookauwa mai keia mau lima no ko'u hemahema, a no ka poe me a'u.

            35 Ua hoike aku no au ia oukou, i na mea a pau, a peia hoi e pono ai ke hana onkou, a e kokua aku no hoi i ka poe palupalu, e manao no hoi i ko olelo a ka Haku, a Iesu, i kana i ana mai, ua oi aku ka pomaikai o ka haawi ana aku mamua o ka loaa ana mai.

Manao Nui.

            E pono i ka wa popilikia ke hooholo pono i ko kakou haawina hana.

            Pauka Guia:  Hebera 13:7.  E hoomanao i ko oukou mau alakai, na mea nana i hai mai i ka olelo a ke Akua ia oukou. 

Olelo Hoakaka.

            Mai Epeso ua hele aku o Paulo ia Korineto, a noho hou malaila he mau mahina ekolu.  Ua haalele oia ia Korineto, a hele aku i Pilipi ma Makedonia.  Mailaila, ua holo moana aku oia i Papo, a noho malaila he mau la ehiku.  Mailaila aku, ua holomoana, he kulanakauhale ma ka aekai, he mau mile 30 mai Epeso aku ma ka Akau, a kena i na luna ekalesia o Epeso o hele mai iaia ma Mileto.  Malaila, ua haiolelo ma ke ano i hoike ia ma keia haawina hana, Aperila, M.H. 58.  Ua paa kona manao e hele aku ia Ierusalema, e lawe pu ana i mau haawiua manawalea mai na aina e mai no ka poe ilihune Iudaio ma Ierusalema.  Ua makemake nui oia e hoike aku i ke aloha nui o ko na aina e i na Iudaio.  22 paa-kona manao o malama i kona oihana manawalea no ka pono o na hoahanau Iudaio, e noho pilikia ana ma Ierusalema.  24 hele ana-ola ana, me ka hana ana.  26 maemae-aole kapulu kona hana.  Ina paha ua make loa lakou, aole no ko Paulo hewa ko lakou poino, Ezekiela 8:18-21.  27 molowa-ma ka hoike ole ana.  28 ao-o maemae ole oukou, ohana, ohua, he pu-a hipa na hoahanau malalo o ua luna.  Kiai-i kapaia, p. 17, na lunakahiko o ka ekalesia, aole no ke alii wale ana keia oihana o ke kahu ekaiesia.  Ma na anaina Iudaio, na alii na elemakule, e like ko lakou alii ana ma ka paeaioa Kilibati.  Hanai-me ka malama pono ana, Ioane 21:17.  Koko-Roma 3:25, Galatia 1:4, 1 Petero 1:18, 19.  29 Iliohae-he mau kumu ao hou e imi ana i na mea e oluolu ai lakou iho, aole imi lakou i ka maluhia a me ka pomaikai o na hipa.  30 oukou-aole he poe malihini mailoko mai o lakou iho, ko lakou mau poino.  31 waimaka-no ka nui o kona aloha ino.  32 hooilina-haawina pomaikaihope loa e loaa ai i ka poe manaoio.  35 haku-aole nae i olelo ia keia mau huaolelo ma na euanelio eha.  Mamuli o kekahi olelo waha, ua loaa ia Paulo keia olelo maikai no Iesu mai.

He Mau Niele.

            I-O ka olelo hoalohaloha, 22-27.  Heaha ko Paulo mau olelo ao eha i na kahu ekalesia i akoakoa ai ma Mileto?  Pehea kona ano hana?  Heaha kekahi hewa a lakou i pale aku ai?  Ua ike anei o Paulo i na pilikia imua on a?  Heaha kona manao paa ma kana mau hana a pau loa?  Heaha ka oihana ano nui ma ka ekalesia i keia mau ia no hoi, p. 24?  Ua pili anei keia hoiko i na kahunapule wale no, a i ole paha i na hoahanau kekahi?  Ua kupono anei ko kakou ike ole ana i na mea e hiki mai ana e like me ko lakou ike ana i na mea i hala?  Ia wai e pono ai kakou ke pau lele mau?

            II-O ka olelo koikoi, 28-30.  Ma ka malama pono ana ia kakou iho, p. 28, e makaukau ana anei kakou e maiama ia hai?  Heaha ke ano waiwai o ka ekalesia o Iesu Kristo, Mataio 20:28, Io@ne 3:14, 15 1 Petero 1:18,19.  Heaha ka lua o ko lakou mau haawina hana, pp. 29-30?  Owai @a mea nana i hoonoho ai ia lakou he poe kiai no na hipa o Iesu?  Heaha ke ano o ko lakou oihana?  Nohea mai na iliohae?  Heaha ko lakou ano hana?  E pono anei ko malama pono i ke ano pololei o ka palapala hoike manaoio o na ekalesi?  Heaha ke kumu no ke ino oi o na oiaio i hoopaewaewaia mamua o na olelo wahahee maoli?  Maanei anei he mau kumuao hoopaewaewa?  Heaha ko Iosu olelo ao e pili ana i ke kiai ana, Mareko 13:33-37?

            III-O ka oihana i hooko ponoia, 31-35.  Heaha ko Paulo olelo paipai i ke kahu ekalesia mai Epeso mai?  Heaha ko lakou mea e hoomanao ai?  Ia wai ko Paulo haawi ana aku ia lakou?  Heaha kana olelo hoike e pili ana iaia iho?  Heaha ko ka Haku olelo a Paulo i kuhikuhi ai?  Heaha ka hana mahope o ko Paulo haiolelo ana?  Heaha ke kolu o ko Paulo mau olelo ao, p. 32?  Heaha ke ano waiwai o ko lakou huli ana i ka olelo a ke Akua?  Heaha ua mea elua hiki i ke Akua ke hooko no ka pono o ka pono o ka poe huli Baibala?  Ua hiki anei keia mana i ka Baibala, i ke Akua wale no?  Hiki anei i ka poe hoike manaoio ke kupaa ma ka pono in a paha aole no lakou keia heluhelu mau ana i ka Baibala?  Hiki anei ia kakou ke loaa ka pomaikai lani kiekie loa in a paha aohe heluhelu mau kakou i ka olelo a ke Akua?  Heaha ka hooili mawaena o ka poe i hoomaemaeia?  Epeso 1, 17, 18?  Heaha ka ha o ko Paulo mau olelo ao, p.p. 33-35?  Heaha ke ano o ko Paulo kumuhoohalike no lakou e hoomahui ai?  Heaha kona makemake ano nui ma kona haieuanelio ana, kona oia kino ko lakou oia uhane?  He pono anei ke hana na kahu ekalesia a pau loa, aole nae e loaa ana ia lakou he wahi uku makahiki?  Heaha ke kumy no ka olelo aelike o ke kahu a me ka ekalesia, 1 Korineto 9:7-14?  Ina paha ua hiki ia Paulo ke hoolaha i ka euanelio maloko o ko na aina e me ka uku ole mai a lakou mai, heaha kona pomaikai nui ae, 1 Korieto 9:17,18?  Ua han anei o Paulo mamuli o kona manao wale ana, a i ole mamuli o ko iesu kauoha?

Manao Pili.

            1 Ua puiwa anei oe no ka nui o na pilikia ma ka hooholo ana i na hana pono?

            2 Ua noho kuokea anei oe, a i ole paha, he mea paahana no ka pono o Iesu?

            3 Ua kiai mau anei oe, a i ole paha, ua molowa anei oo i kekahi manawa?

            4 Ua pili ole anei ke koko o hai ia oe?

            5 Ua huli mau anei i ka olelo a ke Akua e kukulu ai ia oe i luakini no ka Uhane Hemolele?

 

Ka Moolelo o ka Ahahui

Lunakahiko Kuikawa o

na Mokupuni o Maui.

 

            Ua noho ka Ahahui Lunakahiko Kuikawa o na Mokupuni o Maui ma ka luakini o Waihee, Lahaina, Maui, Iulai 8, 1893, hora 10 a.m.  O Rev. J.K. Hihio ka lunaloomalu ma ka noho.  Hoomaopopo ia na hoa a ka Aha i hiki mail.

            Paia me Haiku, Rev. J.P. Kuia; Wailuku, Rev. S. Kapu; Waihee, Rev. O. Nawahine, Kaanapali a me Honokohau, Rev. A. Pali; Olowalu, Rev. S.K. Kamakahiki; Kaluaaha, Rev. H. Manase.  Na Lunakahiko, P.N. Kahokuoluna, Haokawaimaka, J.W. Kalua, J.K. Nahina.  Na hoa mau, na Rev. O.P. Emerson a me S. Kamakahiki.

            Noi mai o J.W. Kalua e lilo o H.S. Townsend a me D. Kahaulelio i mau hoa kuka no ka Aha.

            Waiho ia mai ke kumyhana a keia Aha e hana ai, oia hoi ka noonoo ana i ka olelo hooholo a ke Komite a keia Aha i noho ai ma Lahaina ma ka le 21 o Mei i hala.

            Heluhelu ia ka hoike a ke Komite imua o ka Aha.  Noi ia mai, e lawe k Aha a noonoo i ka hoike a ke komite.  Hooholoia.

            Ma ke noi a Rev. O.P. Emerson e waiho iho ka Lunahoomalu i kona noho hoomalu o ka Aha, no ka mea, ua ike nui ia ma ka hoike a ke komite kona inoa a me ka hana ana i hana ai, aka aole oia i waiho i ka noho.  Waiho mai oia he olelo hooholo.  Hooholoia.

            Ma ka manao o keia Aha, ua pili nui ka inoa o ka lunahoomalu i ka hoike komite i lilo i mea e noonoo ia ai no keia Aha, nolaila, he pono iaia e haalele i ka noho hoomalu.  A na ka Aha e koho i lunahoomalu hou.  A ma ka ninau ana a ke Kakauolelo, ua apono loa ia ka olelo hooholo.

            Noi ia mai e lilo o Rev. J.P. Kuia i lunahoomalu, a ma ka ninau a ke Kakauolelo, ua hooholoia.

            Noi ia mai e waiho ka hoike ma ka lima o kahi komite a hoike mai imua o keia Aha.  Enerson, anase, Kamakahiki.  Hooholoia.

            Noi ia mai e hoopaneo keia Aha a noho hou i ka hora 1.  Holo.  A ua noho hou mai ka Aha e like me ka hoopanee ana me ka pule a O.P. Emerson.

            Hoike mai ke komite no ka noonoo ana i ka hoike a ke komite a ka Aha.

            Ma ka mauao o ko ou kou komite, ua hana no ke komite o ka aha i noho ma Lahaina ma ka la 21 o Mei, 1893, me ka pololei loa  Aia no ma ka lima o ua komite la ka mana hooponopono ekalesia e like me ka hooholo ia ana e ka Ahahui Mokupuni.  Ua mana kela komite i ka ekalesia o Lahaina, a ua hoomaopopo i na hoahanau e kupaa ana me ke kahu ma na hana pono; a mamuli o ka paakiki o kekahi poe, na ho@hanau no lakou na inoa mamuli o ko lakou hoole ana e hoolilo i ka leo ao o ke komite.  Ua kapae ia lakou no kekahi manawa, in a he manaolana e hoi hou mai ana no me ka hoopono iloko o ka ekalesia, a oia no ko makou iini, e loaa hou ke kuikahi ana i keia ekalesia aloha.

            1.-Ua mana ole ka olelo hooholo a kekahi iaia oia komite, oia ke kahu o Kaanapali no ka hooholo ana me kekahi hapa o ka ekalesia o Lahaina e kipaku ia Rev. A. Pali.  O ka Aha ke kuleana ma ia mea.

            E like me ka olelo hooholo malalo o keia Aha, aohe mana i kekahi ekalesia ke kipaku i kekahi kahu ekalesia.  E hana ka ekalesia i palapala hoopii imua o ka Aha, a na ka Aha no e hana ia hana a hooholo e like me ka pono.  A nolaila, aole pono i kekahi kahu e noho hookolokolo aku i kekahi kahu ekalesia.

            No na mea i hilinai ole ia ai ke kahu o keia ekalesia e pili ana no kona haiolelo, oia kekahi mau olelo pili aoao aupuni i hoopuka ia ma kona awai, a ma ia mau olelo ana, ua ala mai na manao mokuahana.

            Nolaila, ke ao nei keia Aha i na kahu, e akahele ma ko lakou mau haiolelo ana iloko o na luakini, i puka ole na olelo hoonaukiuki pili aupuni.

            O.P. Emerson, }

            H. Manase, }   Komite.

            S.K. Kamakahiki, }

            Apono loa ia ka hoike a ke komite.  Hooholoia.

            Ma ke noi a J.W. Kalua e koho ka Aha i komite hoolaha imua o ka ekalesia o Lahaina i na hana a keia Aha i hooholo ai ma ka la apopo, Iulai 9, 1893.  Hooholoia o Rev. J.P. Kula.  Heluhelu ia ka moolelo o ka Aha a apono ia.

            Ma ke noi a J.W. Kalua e hookomo i ka moolelo o keia Aha ma ka nupepa KUOKOA.  Hooholoia.

            Noi ia mai e hookuu keia Aha.  Hooholoia.  Mamua o ka hookuu ana, ua haiolelo paipai mai ka lunahoomalu J.P. Kuia ma Mataio 5:13.  Pule hookuu.

            O. NAWAHINE, Kakauolelo o ka Aha Lunakahiko.

 

Luna Senate Leland Stanford.

 

            O ke kii malalo iho, oia no ke kii o Leland Stanford, kekahi o na on a miliona waiwai nui o ka mokuaina o Kaleponi a Luna Senate i ka Aha Senate Lahui ma Wasmetona mai Kaleponi aku.

 

(picture of)

SENATOR LELAND STANFORD.

            Ua hanau ia oia ma ka mahinaai o kona makuakane, Iosia Stanford, ma kahi kokoke i Alabani, Nu Ioka, i ka la 9 o Maraki, 1824.  Ma ia wahi no i hoonaauao ia ai oia ma na kula haahaa.  I ka iwakalua o kona mau makahiki, ua hoomaka oia i ka huli kanawai ma ke keena loio o Wheaton, Doolittle & Hadley o Alabani.  Ma ka 1848, ae ia oia e lilo i loio, a ia wa koke no, ua "naku aku oia no ke komohana."  O kona wahi mua i noho at o ia hele ana o Port Washington, mokuaina o Wiseconasina, a malaila i lawelawe ai i ka oihana loio.  Elua makahiki mahope iho, ua hoi hou oia i Alabani a mare ia Jane Lathrop, he kaikamahine na kekahi haole kalepa o ia kulanakauhale.  Ua hoi like laua i Wiseconasina.  No ka holopono ole o kana oihana loio malaila a me ka pau ana o kona waihona buke kanawai i ke ahi i ka 1852, nolaila, ua lulu iho ia i ka lepo o kona mau waewae ia Port Washington, a hele aku la no Kaleponi.

            Ma ka la 12 o Iulai, 1852, hiki aku la ia a hui pu me kona mau hoahanau ponoi ma Sacarameta, na mea i ku e ka hale kalepa malaila.  Ua hoouna ka hui o kona mau hoahanau iaia e hele e malama i ka hale kalepa iaia ma kekahi wahi e aku o Kaleponi, a ua noho oia malaila a hiki i ka 1856, hoi hou i Sacarameta, a lawe i ka hana in a ka hale kalepa nui.  Ua komo pu oia iloko o na mea pili kalaaiaina o ka mokuaina hou o Kaleponi ma ka aoao Ripubalika i ka 1856.  He moho holo kiaaina haule wale no ka aoao Ripubalika o Kaleponi ma na kau koho balota o 1857 a me 59, aka, ma ke kau o 1861, puka iho la ia i kiaaina.  O Stanford kekahi o na hoa o ka hui nana i kukulu mua ma Sacarameta i Iulai o 1861 e hoomoe i ke aiahao o ka Pakipika waena.  A na kona lima ikakia i ka laau hope loa o ke alahao i Mei 10, 1869.  I ka 26 o kona mau makahiki, ua mare oia i kana wahine ia Miss Jane Lathrop o Nu Ioka, a o ka hua o ia hui ana, he hookahi wale iho no keiki, oia o Leland Stanford opio, ka mea i haule make ma Itlia oiai lakou e makaikai ana ma ia aina, a ua lilo keia kaili opiopio ia ana o ka laua milimili, i puupuu ikaika no ko laua ola ana.  No ka minamina, ke aloha paumako a me ka hoomanao punahele ana o na makua i ka laua keikikane hookahi i ako e ia, nolaila, ua kukuluia he kula nui ma Palo Alto i ka 1888, me ka waiwai ma ka aina a me ka puu dala maoli i hoahuia no ka malama ana i ke kula nui i alana ia i kiahoomanao poina ole no ka laua mea aloha i lawe e ia e ka make.  Ua kohokoho ia ke kuonoono o keia haole, aia ma ke $34,000,000 ka waiwai io.

            Ua make mai nei oia ma ke aumoe o ka la 20 o Iune e hoea aku ai i ka la 21 ae ma Menlo Paka, a ua hoolewa ia a huna ia kona kino ma ka la 24 ae o Iune.

 

KA MANAOIO ANA ILOKO O KA HAKU.

 

HE WAHI MOOLELO HOONAUE PUUWAI.

            Ua haalele iho kekahi Kanaka opio Hawaii i kono mau makua, na hoahanau, a i na kapa kai aloha o Hawaii nei, no na aina mamao, a ke noho nei oia ma Amerika, ma ka mokuaina o Ohio ma kekahi kauhale nona ka inoa Akarona, oia o Mr. Sam'l Bent, ua mare oia i ka wahine, a loaa na keiki maikai, a he mau haipule laua, i kekahi la ua loaa ia kana mau keiki i ka mai puupuu liilii a make.

            Ke ano o ka make ana o Kale Bent a me kona kai kuahine.  He nui na makuahine ma Akarona i hoomanao aloha ia Kale a me kona kaikuahine o Susi Bent.  I ka wa a ko laua makuahine i ike ai i ka hohola ana mai o na helehelena make maiuna o kana mau lei aloha, hoopili mai la oia ia laua i kona puuwai me ka luuluu nui, kulou iho oia maluna o na wahi moe mai, me ka haalulu, oiai ka mai puupuu liilii e noho alii ana me ka lokoino maluna o kana mau lei aloha, ke kea hoohanohano hoi o na la kanikoo.

            E na makuahine, e hoomaopopo oukou i keia haawina kaumaha, ua ike oukou i ke kaumaha a me ka ehaeha o ka puuwai, i kou noho kiai ana i ka po a me ke ao, me ka ike maka aku i ke ola makamae o kau keiki aloha e iho awiwi ana i ka make, iloko o na pule elua wale no, a o na makahiki hou e hoea mai ana ua mehameha, me na haawina luuluu poina ole, e ukali mau ana i na makua a hiki i ka lua kupapau.

            Make o Kale Bent i ka la 12 o Ianuari 1893, aka, mamua iki iho o kona make ana aole i poina kona noonoo maikai, a me he ala e ike ana oia i ka hopena ua kokoke, nonoi mai la oia i kona mau makua, e hookokoke loa aku iia, ia wa ua hoopiha loa ia na maka o kona makuahine me na waimaka, e haale ana i ka lihilihi, nonoi aku la oia i kona mau kakua, e kukuli iho a e pule me ia.  Me ka leo haalulu a nawaliwali, puana ae la oia i ka pule a ka Haku ma ka olelo Gelemania, oia kana olelo i ao ia ma ke kula, a hoomau hou aku no ma ka olelo Enelani, a pau, hai aku la oia i kona makuahine, Eia au ke hele nei e noho ma kuu home hou, i hou aku oia, E mama e imi ae oe ia'u, no ka mea, e hoomaha ma ko Iesu poli, malaila hoi au e kali ai a e ku kiai mai hoi ma ka ipuka gula, nou e "mama" a me "papa," e like hoi me ke a'o ana mai a kuu "Kumukula."  E aloha ia Iesu.  Alaila kamailio oia no kona mau hoa kula a me kona mau pokii kekahi, olelo mai la i na mea lani na Anela liilii e kii mai ana iaia a nui kona olioli.  Olelo hou mai oia i kona makuahine, "E mama e hoonele ia ana oe i ke keiki ma ka home nei, nana hoi e ohaoha aku i kou wa e hele ai a hoi mai, aka, ke pule aku nei au ia Iesu e noho pu a e hele pu hoi me oe ma na wahi a pau.  E hele mau oe i kahi au i haawi ai ia'u no ke Akua, a nana pono aku la oia i na maka o kona makuahine aloha, Aloha oe e kuu mama, kupuna a me papa, a aloha hoi oe e Susi e kuu pokii aloha."  E papa, wahi ana no ka manawa hope loa, e kii i ko papale a e hele kaua, a lawe ia aku la kona uhane.

            A i ka la 23 oia malama no, ukali aku la kona wahi pokii aloha iaia.  Ua hoomaopopo no oia i kona manawa ua kokoke mai, nolaila hoike aku la oia i kona makemake i na makua e halawai pu me kona kaikuuane, puili mai la oia i na makua a pili ma kona aoao, a haawi mai la i kona aloha hope ia laua, a haule iho oia a hi@moe iloko o Iesu Karisto.  Owai ka mea manaoio ole i ka Iesu i olelo ai, no ka poe e like me lakou nei ke aupuni o ka lani.

 

Mai Hilinai i na Apuhi Waleia

 

            Ua ike iho makou i na manao o ka Holomua e kaena ana i na mea i hoopukaia ma ka nupepa News Letter o Kapalakiko.

            O kona manao nupepa no ia, aole on a kuleana e onou mai ai he pono ke hoihoi hou i ka Moi ma ka nohoalii.  Heaha ka mana i loaa ia nupepa, e komo mai ai i na hooponopono aupuni o Hawaii nei?  Ua like no ia me na nupepa o keia kulanakauhale e hoike mau nei, e hoihoi ia ae ana ka Moi, aole nae he loaa o ia mana i na @ nupepa e hiki ai ke hoihoi hou ia ae.

            E like me ka make i hole mua ai i ka hiki ole i kekahi mana aupuni e ae ke hele mai a komo iloko o na hooponopono aupuni kuloko o Hawaii nei, pela no makou e hoole mau aku nei i na wa a pau.  He moeuhane pala ualelo ia a ua nupepa la e hoike la i kona mau manao.

            Ina aia ia nupepa ka mana e hiki ai ke hoihoi ho@ ae, heaha ke kumu o ka ono u ana o ua nupepa la i ke aupuni o Amerika, nana e hookomai e like me kona makemake?

            O keia aupuni e ku kei, ua lawa a ua ike piha ia mai e ko aupuni o Amerika, a heaha aku ka mea i koe?  Aole.

            Ua hoike hou ae ua nupepa la no na hana pakaha a Kivini i keia aupuni, ma ka hoolele ana mai i na koa o ka Bosetona.  He mea pono i ka lahui e nana i na manao i hoopukaia e kivini i ke kumu i hoolele ia mai ai na koa o ka Bosetona iuka nei, no ka malama ana i ke ola o ka lehulehu o na Amerika a me ko lakou mau waiwai.  Ua keakea ia anei oia ke malama i ke ola o kona mau makaainana Amerika?  Aole loa.  He hookapilipili wale ae no ia na ka poe e kue nei i keia aupuni, i kumu e manaoio mai ai ka lahui o Amerika ua hana io oia pela.

            O ke aupuni moi ia mau la, ua liuliu lakou me ka makaukau e kaua, ua pauiku ia ua makai iloko o ka halewai me ka lako i na pu, a pela me ka halekoa.

            No keia mau kumu, ua kauohaia na koa o ka Bosetona e lele iuka nei e malama i ke ola a me na pono o ka lahui Amerika a me kekahi mau lahui e ae.  A makau honua wale no ua poe hohe wale nei.  Ina no hoao ua poe la e kaua me ka poe i hele aku e hoopau i ka moi, he mea maopopo loa, aole no na koa a ka Bosetona e kue mai ana.

            E hoao ia e lakou a lele aku na koa o ka Bosetona e kue i na koa o ke Aupuni, alaila, ua hewa io lakou, aka, aole pela, makau honua a hohe wale, a haawi pio.  He makehewa ke olelo ae na ke Kuhina Amerika keia mau hana.

            Nolaila, o ka olelo mai he uhiuhi wale iho no na Iosepa, aole he oiaio o ia mau olelo.  He hoike ka maua i ka mea oiaio, aole o maua makemake e hoopunipuni i ka lahui.

 

Na Kupapau a ka Lahui.

 

            I ka hora 2 o ka auina la Sabati i hala, Iulai 16, i malama, ia ai e Rev. E.G. Beckwith maloko o ke Keena Ahaolelo o Aliiolani Hale, ke anaina pule o na kupapau ekolu o ka puali koa a ka lahui i haule make ma Kalalau, Kauai, no ka pulama ana i ke kiekie o ke kanawai a me ka maluhia.  Ua hoopiha ia ke keena e Peresidena Dole, ka Hope Peresidena Wilder, na Kuhina Damon, King a me Smith, na hoa Ahakuka, me ka poe i loaa ia lakou ka pomaikai o na noho i pau e i ke komo iloko, na luna aupuni, na hoaloha o ka poe make a me na hoa make.

            O na inoa o keia mau kino make no lakou ke anaina haipule eehia e malama ia ana, oia o John McCabe, Hirschberg a me Anderson.

            Mahope iki iho o ka hora 2, ua haawi mai la ke kahunapule i pule pokole, he heluhelu baibala ma 2 Timoteo 4:7 a me 8: Roma 8:35,39: 2 Sam, 1:17-27, alaila, ua kanaenae mai la oia no na poe koa i make, a pela aku a pela aku.  Mahope o ka pau ana o na olelo, ua pule hou ia, alaila, ua mele ia mai la he himeni a he pule hookuu.

            Hora 2 a me hapa ua hapai pakahi ia na pahu kupapau ekolu mai ke keena, i malama ia ai ke anaina haipule a iluna o na kaa pukuniahi pakahi, a ua hoonohonoho ia ka huakai e like me ke kuhikuhi malalo iho:

            Na Puali Makai malalo o Kapena Robt. W. Parker.

            Puali Puhi Oha Hawaii malalo o Prof. H. Berger.

            Komopani A. malalo o Kapena Zeigler.

            Ke Kahuna@pule Rev. E.G. Beckwith.

            Puali Kipu.

            Ke Kaa Pukuniahi me ke kino kipapau o McCabe.

            Puali Kipu.

            Ke Kaa Pukuniahi me ke kino kupapau o Hirschberg.

            Puali kipu.

            Ke kaa Pukuniahi me ke kino kupapau o Anderson.

            Na kamaaina e hele wawae ana iloko o ka huakai.

            Na kaa lio o na Luna Aupuni, na Lala o ka Puali Nui o ka Ripubalika, a pela aku.

            Ua komo aku ma keia huakai hoolewa ka Hope Peresidena Wilder, na Kuhina King a me Smith, Mekia Potter o ka ukali o ka Peresiden, na hoa o ka Aha Kuka.  W.F. Allen, Henry Waterhouse, John Nott a me Andrew Brown a me Lunakanawai Cooper o ka Aha Kaapuni.  Iloko pu o ka huakai ke Aliikoa Nui J.H. Sopa a me kona mau ukali, a me na luna aupuni a me na makamaka.

            Ua kai ka huakai mai ke kuea mai o ka Hale Hookolokolo ma Mililani, iho ma alanui Moi, pii ma alanui Papu, iho ma alanui Kukui a pii ma alanui Nuuanu a hiki i ka ilina o na haole ma Maemae.  He hoolewa hiehie a hanohano keia i hoohiluhiluia i na koa o ke aupuui kuikawa.  Ua piha pu no hoi na aoao o na alanui kahi a ka huakai kumakena e hele ana, i na poe makaikai o na ano like ole, e hooho ana i ka nui o ka hanohano.  Auhea ka hopena?

            I ka hiki ana o ka huakai i ka ilina, ua kanu kaawale ia ko McCabe kino mai kona mau hoa make aku o ka poino hookahi, me ka pule a ke kahunapule a me ke kipu aloha ana a ko lakou mau hoa o ka puali hookahi i Kalalau, alaila ua uhi ia iho la ka lepo maluna o na lua a pau.  Mahope olaila ua huli hoi mai la ka puali koa i kai nei o ke kulanakauhale a hiki i kahi i hoomaka aku ai e hele.

 

He Huki Kaula no Ekolu Manawa.

 

            Ua hoomaka ka huki ana o keia mau hui huki kaula o Kalawao me Kalaupapa mai ka la 27 o Mei.  I ka hoomaka ana e huki, aole i loaa ka eo i na aoao elua, a hiki i ka manawa i hoopau wale ia mai ai e na lunakanawai o ka la, me ke kukala pu ia mai, e hoopanee ka huki ana a hiki i ka la el o Iune, 1893.  I ka hiki ana mai o ka manawa i oleloia ai, oia ka manawa i ike ia aku ai na kanaka e hele ae ana i kahi o ka hana i hoomakaukauia a, a o ka wa no hoi ia i ike ia aku ai na aoao elua e hele ae ana a noho ma kahi i hoomakaukau ia ai no kela a me keia pakahi o ka poe e huki ana, a i ka makaukau ana, ua ike ia aku la ka emepaea e ku ana me ka hiehie imua o ke anaina kanaka nui e pohai aku ana, oia ka manawa i pane mai ai kona leo me ka eehia, he mea hoi no kela a me keia aoao e haka pono ana me ka makaala nona iho, a i ka wa i puka mai ai o ka huaolelo huki, oia no ka manawa i ikeia aku ai na aoao elua e hihina like ana i Muliwaa, me he mau keiki alo ehukai la no alika ka pupue like i ka hoe uli.

            He elua hora o ka huki ana, aole no he aoao nana ke eo a hiki wale no i ka hoomoe ana o ka hukihuki a ka la 4 o Iulai.  I ka hiki ana mai o ka manawa i olelo hou ia no ka hana, ua hoomaka hou na aoao elua e huki, hookahi hora o ka huki ana, e aumeume ana kela a me keia aoao pakahi me ka manao o kekahi aoao e kaa mai ka lanakila iaia, a pela no hoi me kekahi aoao, a hiki i ka manawa o na lunakanawai i kahea mai ai e hoomaha na aoao a elua, a mahope o ka hoomaha ana, na kahea hou ia mai ka manawa e huki ai he hapalua hora ka loihi, a ua hoomaka ua aoao elua e huki, a iwaena o ka huki ana, ua ku mai ka hope luna nui imua o ka poe e huki ana, a pane mai la:  E hoomaha na aoao elua, a o ka poe a pau i komo ke aloha i keia poe e huki nei, e hele mai lakou e kokua ma ka lulu ana, a ua lokahi na mea a pau no ka lulu ana.

            I ka wa i puka ai ka huaolelo hoomaha, ua ku koke ae nei elua keiki o ka hui o Kalaupapa iluna me ka manao ua hoomaha na aoao elua, oia ka wa i huki ai o ka hui o Kalawao i ke kaula a nee aku nei ka piko a waena a he hookahi iniha i koe alaila kaa ka lanakila na ka hui o Kalawao, a ulu ae nei he hoopaapaa mawaena o na aoao elua a me ka lehulehu pu.

            Ua pau koke ka lulu ana no ka uluaoa ana, a ua pane mai ka hope luna nui, e mahele ia ke dala na na aoao elua: aka ua hoole ka hui o Kalawao, me ka i mai, in a e mahele ana alaila, hakaka.  No ka hui o Kalaupapa, he poe kamalii wale no, a he hookahi no kanaka makua, nolaila ua maopopo ole ka mahele o ke dala, a he mau hana pono ole no ia a ka hui o Kalawao i aa ai e paio aku me keia poe opio.

            Ka hui o Kalawao, Sam. Kanoa, Kahele, Nailima, Poai, Kea, Keoahi heleuma:  kapena Nei, huina o na paona o ia hui, he 1,042 koe ke kapena.

            Hui o Kalaupapa, Wm. McCandess, D. Moae, Pahukoa, Pele, Kaele, Mihaai heleuma, kapena Willie Bruns; huina o na paona o ia hui, he 947, koe ke kapena.

            O ka nui o na wahi dala no keia mau huki ekolu, he $9.00 wale no, a ua manao ka hope luna nui, e lulu hou ke anaina i dala na keia poe e huki nei, eia nae, ua ulu e ka haunaele, a o na mea i lulu ia aole i maopopo.

            B.K. MAEWAEWA.  Kalaupapa, Iulai 8, 1893.

 

@oolaha @umau.

 

KAKELA

ME

KUKE

KA-HALEKUAI-NUI

-0 NA-

WAIWAI LIKE OLE

 

NA MEA

HANA KAMANA A PA@

            Na lako pili hao kukuin hale,

            Na keps,

            Na lei ilio,

            Na kaulahao ilio,

            Na Pahi,

            Na Upa,

            Na kope hulu,

            Na Palapala.

PALAU LIO

            Na mea mah@,

            Na au ho,

            Na au koi,

            Na kua bipi,

            Na lei bipi,

            Na kaulahao bipi,

            Na uwe@ pa,

            Na kaa palala,

            Na mea piula,

            Na ipuhao.

Makau me Aho Lawaia

            Na Hiwai,

            Na kaula,

            Na hulu pona,

            Na pulumi,

            Na pe@, me ka a@a,

            Na koppa,

            Na aila @a@u,

            Na pakekep@

            Na pakeke ho,

            Na kapu hao,

            Na pan@a,

            Na kukaepele,

            Na uwiki, a @e,

            Na ipukukui.

Mikini Humuhumu Kaulana

Wilcox & Gibbs, Hookahi Lop

Ka Remington, Elna Lopi.

            A me na akana he nui loa, o kela ano me keia ano.

Kakela me Kuk@

 

KA AYER SASEPARIL@

 

            Oia ka LAAU oi loa o ka mai@ no na mai i hookumu ia mai koko ino mai.  Ua oi loa ae hoi, ka mea, o kona kahua i hookumu ai o ka

Honodorusa Saseparila Oiai

            No ka mea, o ka LAU N@ HELEHELE a me na mea pau i maa i ka hoohuihui @ oia na laau oi loa o ka maikai, a ka mea hoi ua ike ia ka waiwai ma ka lapaau ana i na MA'I o @ KOKO-ua oi ka

Ayer Saseparila

ma na mea a pau e hooikaika @ kukulu hou ai i ke kino i hoonawaliwali ia e ka ma'i a me ka eha.

            Ua hoonoono ia ka ai, ua hoop@ ia ka ma'i o ka waihona hoowali @ ua hooikaika ia ke Ake a me Puu Hoowali ai, a hoohana maik@ ia na lala a pau o ke kino.  Ua ho@ kuke ia mai ke kino ae, ka la@ make o ka ALAALA, ua hoola@ na EHA, na PUHA, na RUM@ TIKA, na MAIHEHE, na HU@HUE a me na ma'i ma ke poo ka wale o ka hupe, a ma na wahi a p@ ke hooia mai nei na Kauka alaka@ ka maikai o keia laau.

            Ke hula nei ia hai, a e hoola hoi ia oe.

            No ke KUNA a me ke ANU o Ayer Cherry Pector@ ka laau lapaau alakai o na ohana.

            No ka NALULU, ka LEPOPA ka LENA a me kekahi mau m@ inoino e ae o ka opu, e lawe i ka

AYER HUAALE CATHART. 

E makemakenui ia nei e ko ke puni.

            Hoomakaukauia e Kauka J. AYER & Co., Lowell, Masekuset

 

HOLLISTER & CO

Na Agena@a ka Paoaina Hawaii.

@