Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 30, 29 July 1893 — Page 1

Page PDF (1.90 MB)

This text was transcribed by:  Crystal-gail
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXII

Koolaka loto

 

W.r Kakela,

Loio a ha kokua ma ke kanawai.  HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.  2370  NELLIE M. LOWREY no ka LEHULEHU ---A HE--@ HOOIAIO PALAPALA A @ PALAPALA HOOHIKI.  Keona Haua ine W. K. Kakela, LOIO.  @  @inakai o ka Hale Leta, Honolulu.  J. S. SMITHIES (KAMILA.) NOTALI no ka LEHULEHU – a he--- agena Haawi Palapala Mare Mahukona, Kohala, Hawaii.  2378-17  ANTONE ROSA, @ Loio a he kokua ma ke kanawai.  LUNA HOOIAIO PALAPALA.  Keena hana ina Manu Kaahumanu 2370  E. G. HITCHCOCK, (AIKUE HIKIKOKI.)  Loio a kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke kanawai hilo, Hawaii. 2370 JAMES M. MONSARRAT, (MAUNAKEA) Loio a he kokua wa ke kanawai. He LUNA HOOIAIO PALAPALA.  E haua ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a mo na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaio ma ka moraki ma na Waiwai Paa.  Keena Hanai Hale Pohaku hou ma ka @ ma Waikiki o ka Halewai, alanni Kalepa.  2370  ALLEN & ROBINSON, NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka Uwapo o Pakapaka, howluai ma ke kumukuai makepono loa, no ka @ o ka lehulehu e makemake ana e ku kalahale @ kipa mai a e iko kumaka @ Wilder & CO., (WAILA MA.)  Mea Kuai Papa a me au Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale. Kihi o Alauni @ me Papu.  J.T. WATERHOUSE, (WALAKAHAUKI.) Halekuai o na Lole Nani Panio! LAKOHAO na Lako Hana Mahiko, A PELA AKU HE NUU E ALA.  Alanui Moiwahine, @ Honolulu. 2396-q KAUKA LEONG KENG TONG. (L. AKINA.) EAKEAUANEI NA ANO LAHUA A ENU, E noho ana ma ko Aupuni Hawaii, Mai na kane, wahine a me na keiku Hoaa @ na ma’i o hela a me keia ano, e naue mai I ko’u keena haha, a na’u e hoopau aku I na e haeha a ka ma’I maluna o oukou e na makamaka, ke hiki ia’u kelapaau @ na ano ma’I a pau: ma’I iloko o ka opa, hu’I ke kino, aki Hoko o ka iwi, eha o ke poo, ma’l wahine, a pela aku. Mai hoololohe @ e na hoa, a ho huki la’u ke lapaau I ka maoi pookaawalo ohana. Hele mai hookah, hele mai elua hele mai no a pau loa: he oluolu ka anhau, ke hui me ia ma na kukai oleo ana: ua makuakau au e pulama maii na kono aua mai main a mokupuni mai, me ka eieu me ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai @ e na Hawaii oiaio.  DR. L. AKINA Heiu 10 Huina o na Alanui Ka mika a me Hokelo Honolulu. 2105-1  KO BIHOPA MA, BANAKO MALAMA DALA ELAWE NO MAKOU I NA KALA HOOMOE ma ka hoale ana ma ko makou BANAKO Nalama Dala malalo o keia mau kumu: Ina e hoomoo mai ke kauaka hookah I na dala @ Haneri, o uku eo makou I ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki mai ka wa aku o kalawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoo I ekolu mahina, a @ waihoia paha ke dala a hala na malama eholu I ka wa o hoooponopono ia ai na helu. Aole uku pane e khelu ia maluna o na dala haima no na la elua paha o ka mahina. Aele uku pane o uku ia I na dala o lawe ia ana maioko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai. @ ia mamua ae o ka unuhi aua aku o @ kanaka I kana mau dala, e hoiko o mai I @ ANAKO a e luwe pu ia mai ka buko dala I ka wa e kikoo ai.  Aolo dala e uku ia, aia walo no ma ko kikoo ka mea nana I hoomoe mal I ke dala me ka awe pu mai I ka buke hoahu dala. I ka la mua o sepetemaha o keia a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau a o na uku paneo I uku ole ia mapuna o na puu dala a pau e waiho ana in me kekikoo ole ia, e helu la ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai I hala na malama ekolu, a ma @ wa aku e hui ia me ke kumu paa maa.  O na puu dala haomoe mai maluna, elima haneri dala e lawe ia no mamuii a o aelike ana.  E hamama an aka Banako ma na la a pau o aa hebedoma koe na la Sabaii a me na la kulala.  BIHOPA MA.  Honolulu Iau 2396-q  J. HOPP & CO., NApoe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!  Hana Moe, Na Uluna pulu, Etc. Noho no ka hoolimalimn ana, ua Lako Hale me ke kuinuhuai enii, Honolulu, 2968-q

 

KA EUEU WIWO OLE O NU IOKA @ Makai Kiu Hale Niwela. MOKUNA X. MAHOPE Iho o ko Hale alhoha ana aku I na wahine la, ua pane aku la he “e hke me kea no mau e ke Duke Hao eia au imua ou.”  “Ae, a ua hoea mai nei hook o ka wa kupono, no ka mea, he mau mea ano nui loa ka’u e hai aku ana ia oe,”  wahi a ua wahine la.  “he baneko hou no keia au?”  I ninau hoomakeaka aku ai ua makai kiu la.  “E malama ana kekahi o na poe powa ino loa a pau he halawai hoolala mau hana karaima nui maloko o ka hale helu—ma ke alanui komohana.”  “I ka po hea?”  “Aole I maopopo ia’u ka po, aka, iloko no nae o kekahi o nap o o keia pule.”  “Heaha ka’u e hana ai no ia halawai?”  “Aia a ka la apopo hoike maopopo aku au la oe.”  “pehea au e hiki ai ke komo aku iwaena oia poe?”  “Na’u ia e hooponopono, aka aia no nae kou ola Hoko o kou mau lima ponoi.” He mau miniute pokole mahope iho, ua hookaawale ae la laua.  Oiai kekahi lolo o Mr. Hapa kona inoa e noho ana maloko o kona keena loio aka hoi ua hoohikilele la kona manao mamuli o kehaki kikeke oolea mawaho mai o kona ipuka.  He elua hoi mau la mahope mai o ka powa I hana ia ma ka baneke I hai ia ma kela mau helu I hala.  I kela Manawa, aole no he ano hauoli iki o ka naau o ua loio la, oiai oia’ka lolo kahiko o mrs balauwina, a oia no hoi ka mea nana I pale ia Walaka Parama mai ka hihia ona I ahewa ia ai. He kanaka hoopono keia loio a he naau oluolu maikai a ua kaumaha loa ia ola mamuli o kona hoomaopopo ana aole no I hewa ke kanaka opio, a I oi loa aku hoi, no ka loaa ole iaia o kekahi kumu kupono e hiki ai iaia ke nonoi aku e hookaulua hou ia aku ka Manawa no ka opio e kau ia ai ma ka amana li kanaka.  Mamuli a kekahi kikeke, ua kaheaaku la ua loio la.  “E komo mai.”  Ua kome mai la he kanaka lrelani, aka, he maemae maikai nae kona mau aahu.  “heaha kou makenake?”  wahi a ua loio la.  “O oe anei o Mika Hapa?”  “Ae, owau ia.”  “O oe anei kekahi o na loio o kela kanaka opio Walaka Parama?” “Ae.”  “I hele mai nei au e kanuailio pu nue oe no kela kamaka opie.”  “Kumailio mai hoi ha.”  “Aole loa he mea pono e li ia kela kanaka opio,”  wahi a ua kanaka la.”  “Pehea auanei oe e hiki ai ke hoopakele ae ia mea?”  “Aole anei oe I hoomanao ae he wahine ka mea nana I hana I kela karamia?”  “Ua hoomaopopo au he wahine io no ka mea nana I powa I ke ola o kela luahine, a ola no kana moopuna wahine.”  Ua ane pihoihol loa ke kanaka lrelani mamuli  o na mamala olelo hope a ka loio, a ua hoomaopopo mai la hoi ka loio I keia ano piholhoi o ua kanaka la.  “He moopuna no anei ko Mrs Balauwina?” wahi a ua kanaka la I ninau aku ai.  “Ae, he moopuna kana.”  “He pomaikai no anei kona ke make o Mrs. Balauwina.?”  “Ae.”  “Ola no anei ke kaikamahine e kappa ia nei o Mele Balauwina?”  “Ua maopopo no anei ia o eke ano o kela lede opio?”  “Aole I maopopo la’u”  “Heaha kona kulana I ka waiwai o kona kupona-wahine?”  “Oia ka ona holookoa oia waiwai.”  “Pehea ka oia I hele makilo ai a aihue hoi I kekahi Manawa ma na alahele?”  Hea ha no hoi kona mea hele ole mai e lawe ae I kona waiwai?”  “Ua ike anei oe I kahi e noho nei o kale kaikamahine, Mele Baiauwina?” wahi a ka loio me kea no pihoihoi.  “Eia wale no ka mea hoike ae, ua ike au iaia no elua a ekolu paha Manawa mahope mai o kela hana karaima.”  “Alaila, eia no oia ke ola nei?”  “Pela io no.”

“Heaha la kona mea nana ole I ka hoolaha e puka nei ma na nupepa.”  “O ka hoolaha hea ia?”  “Ua hoolaha au ma kea no e pane mai oia ia’u.”  “Aole anei oe I ike, he mau mea huna ano nui iloko o keia mau hana karaima?”  “Ae, ua hoomaopopo no au, a oia no hoi ka mea nana e hoolauwili nui nei I ko’u noonoo, aka, aole nae he maopopo iki ia’u, nolaila, e hoike maopopo mua mai oe ia’u, owai la oe?”  “Ua lohe no anei oe no ia mea o Hale Niwela ka makai kiu?”  “He oiaio, ua lohe pinepine au nona.”  “A oia au keia kanaka hopo imua ou.”  Mahope iho o ko laua lulu lima ana, ua pane hou aku la ka loio:  “E kala no au I haupu ae nei he kanaka e oe aole oe he Irelani oiaio.”  “Ua laki loa keia hui ana o kaua, no ka mea, malia o hiki ia kaua ke hana I keia mea pohihihi.”  “He hookahimea a’u e manao nei he mea pono e hoike mua aku ia oe,”  wahi a ka loio.  “Heaha ia mea?”  “Ua hoomaopopo ia’u aole I ike kela lede opio o Mrs. Balauwina no kona kupunawahine, a aole no hoi oia I maopopo oia ka hooilina maloko o ka palapala hooilina.”  “Ua kulou malie iho la ka makai kiu me ka noonoo akahele ana I kea no o keia mau huaolelo hope a ka loio.  A hoomanao pu ae la no hoi oia I na hana ano e a kela lede opio; a na ia mea I hooiaio loa I kea ano o na olelo a ka loio.  “Pela io no ko’u manao, aole no oia I ike,”  wahi a ka makai kiu.”  “hea ha ka kona kumu I hana ai I kela karaima pepehi kanaka?”  wahi a ka loio.  “Malia paha, ua hookonokono ia oia e kekahi kanaka ino, he mea hoi I maopopo ia mau mea.”  “Owai ia kanaka?”  wahi a ka loio I ninau aku ai.  “Ke manao nei au ina e hiki ana la kaua ke noi aku a ae ia mai e hookaulua ia ka wa e li ia ai o WAlaka Parama no kekahi mau hebeboma, aole o’u kanalua e loaa ana, no ka mea, nana I pepehi malu o Mrs. Balauwina.”  “Ina pela, he mea pono e hele pu oe me a’u imua o ka Luakanawai a me ka Loio aupuni.”  “Ua ae au ia mea, aka, no keia Manawa, e oluolu oee e hoike mai ia’u, pehea la I hiki ole ai ia Mele Balauwina ke ike o kona kupunawahine kela oiai laua e noho pu ana iloko o ka hale hookah?”  wahi a ka makai kiu.  “He mea maopopo loa, a oia no hoi kekahi o na mea I lohe mau ia maloko o na kulanakauhale nunui.”  “He makemake hoi paha au e lohe.”  “He wahine imi waiwai o Mrs Balauwina iloko o kona mau la u’I a oia keia waiwai nui a he kai kamahine hoi kana a I kona nui ana, ua hoowalewaleia oia e kekahi kanaka, a mare maru ia lana, a o ua kane la he kanaka pili waiwai, a no ia mea ua hoohiki o Mrs. Balauwina aole e ike I ua kaikainahine la ana.  He hookah makahiki mahope iho o ka mare ana o ua kaikamahine la, ua make iho la oia, mahope nae o kona hanau ana mai he wahi kaikamahine.”  “A oia keia Mele Balauwina ea?”  “Alia, pela iho, aole I pau ka’u mau wehewehe ana ia oe. I ka make ana o na wahine la, ua lawe aku ka luaui kane o kahi kaikamahine uuku I ua wahi kaikamahine la a hookomo iaia iloko o kekahi hale hanai keiki makua ole me ka hoike ole aku owai la ka inoa o na makua, a pele aku. Ua noho na wahi kaikamahine la iloko o ka hale hanai keiki a hiki I ka piha ana o kona mau makahiki I ka ekolu.  Ia wa, ua lawe ia oia a hoohiki ia e kekahi wahine waiwai kuenoono a nana I hoouna iaia iloko o ke kula a loaa ai iaia ka naauao a me na ao ana I kulike me ke kulana o na lede maikai loa.”  “Ke hoomaopopo la au ia mea.”  Wahi a ka makai kiu.  “Mahope iho o ka make ana o ke kahu hanai o na lede opio la, ua komo mai la ka ohana o ua wahine la a kipaku ia oia iwaho o ke alanui me ka nome ole e noho ai. Aole kaua e kamailio no ia mau la mai, aka, aia nae mahope mai, ua halawai aku la o Mrs. Balauwina me ua lede opio la ma ke alanui a hoomaopopo koke aku la no o Mrs. Balauwina o kona moopuna ponoi no ia, mamuli o ka like loa o kona mau helehelena me kana kaikamahine ponoi, a no ia mea, ua hoihoi mai la oia iala a noho pu me ia.”  “heaha hoi ko Mrs. Balauwina mea I hoike ole aku ai iaia I ko laua pili?”  wahi a ka makai kiu.  “Ua manao no oia e hana pela, aka, he makemake nae oia e hooiaio pono ia maua o kona hoomaikelke lea ana aku I ua moopuna la ana,” wahi a kaloio.  Aole I pau. 

He Moolelo Hawaii MOKUNA X. No kawa e make ai a me ke kanu ana.  He kulana maikai ka mea e make ai ke kanaka pele kamea I maa mau; ina e komo ke kulana o ka mai I kahi o ka make e make ana e lapaau wale no aole e loaa ke ola.  He maha no ke loaa, aka, o ka make, e pipili mau ana ia me he ipo ahi la I ke kino o ka mea mai.  Ua olelo ia ma ia ano I pipili mai ai na moeuhane hooipoipo o ka po me ka mea e mai ana, a ina e hina ke kumuy o ka mai, o ka hemo no ia e ua ipo ahi la.  Elike me ka pili mau o ka mai I ke kino, pela no ka plli mau ana o na moe ino o ka po.  Aka, o kekkahi poe kahuna hoi, olelo mai he mau wahine makani a unihipili paha, a lilo malaila e wehe ai, me ka waiho wale I ke kumuy o ka mai a o ka make no ia. O ka make ohemo wale, ka make ulia, ka make kakaola, kokolana, kailiponi, ulu nui, hokii, mailo kaamehai, ka hai make mai, ke ahulau, mai lele, mai aai, a o ka make awahua iho a ke kanaka, o ka make ohao, pehu, ka make kaua, a me ka aumakua, a nui wale aku na ano make o ke kanaka; a hui pu mai me na mai malihini, aole o kana mai ua make e pili ana I ke kanaka.  I ka wa e aneane aku ana e kaa wale ke ea o ke kanaka, eia na hoailona e ike mua ia; he hei, he mauliawa, he a-ili. A he oeoema na pepeiao, alaila, kuu aku la I ke aupuni ohane. O kekahi poe, aole ike ia ka Manawa, he hiamoe ko kekahi poe, he kupaka a me ka auwe iao ko kekahi poe, a he oielo ohewahewa ko kekahi poe.  O kekahi poe hoi, ua ike no I ko lakou wa o make ai, me ka I ae I ka ohana, “ua makau kau au I ka hele aku, ua hamama ka lani no’u, eia ko ka lani poe la, o Kanehekili, Kanewawahilani, Nakoloikalani, Kauilanuimakeahaikalani, a e aloha auanei oukou.”  Ia wa e lele iho ai ke keiki makahipo ma ka wa ha, a hamama iho la kona waha, a ha ae la ka makuakane me ka hoomaikai pu ana I kana keiki, a moe iho la na maka o ka makuakane, a lele ae la ke aho.  Alaila, ua lilo iho la ke keiki I kahuna ike a mana elike me kona makea.  Olelo ia, ina I ka lani ka pili ana o kekahi poe, ua maopopo ka pili ana o ko lakou mau uhane ilaila, ina I ka lawe lani, I ka moana, I ka lua o Pele, I Ulukaa, a I na paia ku a kane paha, he kuleana hemo ole ko lakou ia mau wahi.  O kekahi poe hoi aia I ka wa a ka mai e olelo ae ai I ka ohana, “ke kii ia mai nei au e Kanehekili ma e lawe.”  Alaila, olelo mai la ka ohaua, “ mai ae aku oe I ka lakou kii mai, e noho no kakou, aole I ike  ia aku ka pono o ia ao, hele hoi oe pehea makou?”  I mai la kela, “aole au e paa ia oukou he kii na ke akua, a I make au, e malama oukou I ke akua.”  A hala kekahi mau la, o ka make io iho la no ia.  O ka make ana o ka poe pono, he like me ka hiamoe ana, aole e huki, aole e haika, a pele aku; he upoi malie ana iho n aka lihilihi o ka pau aela no ia.  O ka make ana o ka poe lima lepo, a lawe kaamehai, a aihue I ka hai. No lakou ka make weliweli, he kahe ka hinu I ke alanui, nakaka ke kua, a he manaonao me ka weliweli ko lakoa make ana. Aole e nalowale na iwi, e huai ia ana e ka ilio.  He mau olelo aai lo aka ka poe kahiko, e huna wale no I ka moana aole e nalo na iwi, aole hoi ma na lua huna, aole no I na wahi hohonu o ka honua a me na wahi e ae e nalo ai.  Ina e hoolei ia I ka moana me na pohaku nui, me na eke one a mea kaumaha e ae paha, I hauhoa pu ia a paa mee ke kino o ka mea make, e pae ana no iuka, a kauo ia e ka ilio.  O ke kumu o keia nalo ole, mamuli no ia o ka mana o ka pule a ke kahuna, a nalo ole na iwi o ke kolohe.  Aka, o na iwi o keia wa ua maluhia, ua maopopo ole ka poe hewa a me ka poe pono.  Ua manalo paha ka awahia o ka poe hewa ma o ke kanawai la, oiai, ua hahau ia e ke kanawai o ka aina a hoopaahao ia, a e ke kanawai hoi o ke Akua a mihi, pele wale ka manao ia.  Elua mau hewa nui kan kanawai ikaika loa ia I ka wa kahiko.  O ka mua, ka aihue.  Ina e loaa poho aku ka mea aihue I ka mea non aka wai wai a mea e ae paha, e hoopai ia ua mea aihue la ma ka hole hole ola ana I kona man iwi a hiki I kona make ana.  Pela I olelo ia ai e ka poe kahiko, “I ka hole no ka aihue a pau na iwi I ka holehole ia.”  O ka lua, o ka lawe mauna a me ka anaana.  Ina e maopopo pono ka mea aihamu o keia ano, o kona uku.  Hoopai, e oki ia kona poo I ke koi a kakuala –ko ia kona kino kupapau I ke alaloa me ka hoomainoino ia.  A nolaila wai kela inoa o ka poe oia ano, “O na kahuna anaana pookoi.”  A no keia mau hew aka awahia, a me ka make mainoino o na kupapau mamua o ka make ana, a no lakou na iwi nalo ole ke huna ia.  No ka make ana, a me na Hana a ka poe no ke Kupapau.  Ua manaoia, in aka e kane mai ka waimaka o ke kupapau, alaila he waimaka aloha ia: a ina e luai mai, he ai, he wai, a aweawea koko paha, ua nui loa ke aloha o ka mea make I ka poe ola, a ua malama loa Ia kela mau mea e ka poe e ola ana.  I ka make ana, hele mai la ke kahuna amakua no ka hoomaikai ana I ka uhane o ka mea I make I noho  pu ai oia me kona mau aumakual, ma ke kalua ana I wahi puaa uke, a I ole ia he wahi moa paha, a paina iho la. He kahuna pili ohana o keia I pili I ka lalani aumakua hookah aole pono I ka mea e.  Ina he kupapau I aloha nui loa ia, ua ialoa ia, a I ole, ua holehole ia na iwi, auhau a malama loa ia, a o ka nui o ke kino, he pelamanaku ia, lawe ia a ka moana kai uli kai lipolipo e nalowale ai ka aina, kliola, me ka nana hou ole aku I hope, o lana hou I ilikai.  He nui wale ua ano hana a ka poe ola no ka lakou mea aloha I make, mai ka wa kahiko loa mai, aole e hiki I ke aloha ke kaohi pee maloko a na ka waimaka no la hoi e hanini mai e like me na lahui e ae.  A ia no a olo ka pihe, kaa kumakena me ka uwe nui loa me ka paumako a me ka minamina nui loa Ua kuluma ia a I keia wa.  O  kekahi poe, ua hookii I ka ai, ua kikepakepa (manewanewa) I na lauoho, ua kunikuni I na ili I kea hi, o ke kui ana I na niho ke kakau mo-li ana I ka ili, a mu wale aku kea no o na hana kumakena a ka poe ola e hana ai.  O ka oi loa aku ina he alii no ka papa alii kapu, a he alii moi ai aupuni paha, alaila, e moepuu ana kehahi mau kahu me ua alii nei I make.  Aole nae he kauoha mua na ke alii make, a na ohana alii paha e ola ana, aka, nan a kahu a iwikuamoo ponoi no o na alii, penei.  O kekahi poe kahu, ala no I ke kuaaina kahi noho ai, aloe I ai aku I ka kea lii waiwai a me kana loaa, a I ka lohe ana ua make kona haku kauoha, o ka honi aku la no ia I ka ihu o ka wahine a me na keiki meka hai ole aku I ke kumu o ia honi ana aku.  O ke ku no ia a hele me ka makau ole I na lii a komo I kahi kapu laa loa o ke kupapau alii, a komo ma ke kowa o na uha a moe iho la.  Aka, ina ike a aloha ka hooilina o ke aupuni, a I ole, o kekahi o na alii kapu o ia lani no, na lakou puia kauwa, alaila ua hole ia kona manao moepuu iaia iho me ke alii, aka ina ike ole ia alaila, e holo io no ka lino kaawe a na ilamuku a me ka iwikuamoo e noho pu ana I kea lo, a o ka make io no ia.  Aole no’e pakele ana na ilamuku a me na iwikuamoo ponoi I kea lo o ke alii mai ka make ae I moepuu no kea lii ke loaa ole ka moepuu mai kahi e mai, a ma kekahi ano e ae paha.  O ken oho kauliilii ana o na kahu a @ o na alii ma na kuaaina, mamuli no ia o ka hapai memene loa o kea hi I kekahi a hapa ka manao uul ia o kekahi, nolaila, hoohalahala iho la a hele aku I ke kuaaina, e like paha me Pakaa ko Keawenniaumi iwikuamoo ponoi loa.  Aole nae o ko lakou haaiele ana I ua mau haku alii he mea ia e pau ai ko lakou aloha I ke alii.  A ina no e lohe lakou I ka olelo ino ia o ko lakou mau haku ka moi hoi nona ke aupuni, e pau no I ka luku ia ko ke kuaaina poe e hana ana pels, me ka manao ole ia he wahi kanaka ano hemahema keia no kea lii mai.  I ke kaa kuma kena a naauauwa ana o na lli a me na makaainana o ka wa kahiko no kea lii make, he wehe kahi hilahila, he wahi poo malo ma ka puhaka o na kane a kuwelu ma kea lo, a he wahi kuwelu no hoi ko na wahine ma kea lo, a olohelohe wale no ke kino mailuna a lalo, a he mau hana hilahila e ae he nui wale I ka wa kumakena aloha no na kupapau alii nui ke apuni I alohaia.  Koe wale no ka hooilina o ke aupuni a me kana  wahine, kona mau pokii a me kona mau alii ai alo ma ke kumakena ana.  Ua hookaawale loa ia aku oia ma kahi mamao loa mai ke kupakupa ahi aku, no ka manaoia ua haumia ia aina I ke alli make; aia a pau kea lii make I ka ialoa ia, holehole ia na iwi (holehole ia na iwi) a lele ka pelamanaku I ke kai, a pau hoi ka huikala ana a ke kahuna no ka haumia, alaila, maemae ae la ka aina a me kahi I make ai kea hi; a hala hoi na la he umikumamalima, alaila, hikii ka hooilina moi o ke aupuni ke launa mai.  Ina hoi he kupakuau makaainana, ua pipilli loa kona haumia I na kappa a pau, na moana a pau I pili iaia, I kona huewai I inu ai, I kana umeke I ai ai, a pela aku, aia a lawe ia ke kupasa e kanu alalla, lawe aku kela mau mea a pau loa e puhi I kea hi, a me na opeope a me na opala e ae I koe I maemae ka hale.  O ka poe a pau I kanu I ke kupapau, a komo pu hoi I ka huakai o ka lawe ana e kanu, ua paumaele lakon I ka haumia; a nalo ke pupapau alaila, auau I ka wai a kai paha, a hoi aku I ka hale a mawaho huikala iho la I ko lakou haumia me ke kai pikai a kai olens I hoomakaukauia a noho aku he mau la, alaila, pau lo aka haumia, a hiki ke huipu me ka ohana o ke hale.  O ka poe hoi I komo iloko o ka hale o ka mea make, aole e hiki ke komo wale aku iloko o kona hale, ke ole e pau kona hauinia I ka pikai olena ia.  Aole I pau

Hoopololei no ka Moolelo Hawaii.  Palapala Ano Nui mai Amerika Huipnia mai!  HOIKEIKE NUI MA KIKAKO!  KA NINAU HOOHUIAINA!  Nu loka, june 30, 1893.  J.U. Kawainui, Aloha oe:  Eia maua ke hoomakaukau nei no ka holo aku no Europa maluna aku o ka moana I ka la apopo.  Eholo makaikai ana maua I na kulauakauhale nui no na malama elua, alaila hoi hou mai maua no Amerika nei, no ka launa pu ana me na makamaka.  Ua huli iho nei au I kekahi hoahana no ke Kula Kahunapule, aole nae I loaa ia’u ahiki I keia wa.  Aka he lana no nae ko’u manao ma keia mau malama aku, e hiki ana no ia’u ke huli a loaa kekahi mea kokua kupono.  Aole au e hoi aku ana I Honolulu ahiki I ka la mua o Novemba.  Ua makaikai aku maua I na Hale Hoikeike nui Columebia ma Kikako.  Nani Launa ole Keia mau hale nui a maikai no hoi ka hooponopono ia ana.  Lehulehu na malihini I hoakoakoa ia ae no ka nana ana I na mea hou I hoiliili ia malaila.  O ka mea kupanaha loa, ola no kekahi mekini makalii aole I oi aku ka laula a me kona loa mamua o na iuiha he umi.  Aia mamua o keia wahi mekini he penikala I hoopaa ia me ka lopi liilii.  Ua kakau au ma kekahi pepa, alaila ua hikiwawe ka hoholo ana o ka peni.  Ua oi aku ke kupanaha o keia mea mamua o ke telegarapa a me ke telephone.  Ua kappa ia kona inoa, he telautogerapa.  O ka mea no naua I imi mua a loaa ke telegarapa, oia no ka mea nana I hana I keia mekini hou.  Ua nani lo aka hale o ke kii pena o ka lua Pele o Kilauea, a he hiehie maoli ke kii.  Ma kekahi mau lua, ua ike ia ke ahi I ano like me ko Kilauea.  Ua hana ia keia me ka uwila.  Minamina nui au I ka hoikeike pau ole ia o na mea a pau mai Hawaii mai.  Ma kekahi po, ua ike au I na wailele uila, I puka a lele aku he kanakolu mau kapuai ke kiekie me na waihooluu ulauia, omaomao uliuli, e like me na ano okoa o na aniani uila nolaila mai ka wai.  O kekahi hana oluolu loa o ka makaikai ana I na hale hoikeike, oia ka holo ma ka waapa uila, oi aku ka maikai o keia nanaina mamua o na mea a pau loa a’u I ike maka ai I ka wa mamua.  Ua nui ko’u ninaninau ia mai no ua mea e pili ana I ka hoohui ana iu Hawaii me Amerika Huipuia.  O ka aoao Ripubalike, oia no ka aoao lini loa a makemake nui I kela mea no ka pomaikai o na lahui elua.  Nui ka lini e holomua ko Hawaii naauao, ke kuonoono a me ka maluhia e onipaa ai.  Nui ko’u minamina no kea no pihoihoi o na hana a me na manao no keia man malama.  Na ka Haku e alakai ma ka pololei I ka poe hookele anpani a me na makaainana a peu loa e kupaa ana ma ua hana e pono ai ka lahui holookoa.  Me ke aloha, C.M. HYDE. 

He aloha Io anei I ka Lahui Hawaii.  Ke nui mai nei ka akena o kekahi mau nupepa no ke aloha o ka Ona Miliona I ka moi. A me keia lahui.  He oiaio anei ia olelo?  He mea pono e ike ia ka laau ma kona hua, a o ke kanaka hoi ma kea no o kana hana.  Heaha kana mau hana kokua I keia lahui?  Aole.  He mea oiaio, ua lu mai oia I kana mau dala iloko nei o ka aina. Na mahiko a puni keia Paeaina.  Ua lu mai anei oia no kona aloha io I keia lahui?  Aole loa.  Ua lu mai oia no koua pomaikai pili kino, I nui hou aku na pono e komo iloko o kona waihono, aole no kona aloha io I ka moi a me keia lahui.  Ua makemake oia e komo keia aupuni malalo o kona mana.  E nana I kana mau hana I ka wa o Kalakana a o Kipikona ke kuhina, o kana mau mea a pau e manao ai oia ka mea e hooholo ia.  Ua onou mai oia I ka Moi Kalakaua I kana mau kuhina I makemake ai, a o P. Numana kekahi iloko oia poai.  Heaha ke kumyu oia hana ana pela?  He hookah wale no manao nui, e hooko ia kona mau iini a pau, no kekahi mau loaa ano nui iloko o ke aupuni e like me ka oihana wai a me na uapo ma ke awa ku moku, a me kekahi mau wahi e ae iloko o keia aupuni ana I makaleho ai.  Ehia ana mau iausani dala I haawi manawalea aku no na kula?  Ehia hoi mau keiki ilihune makua ole ana e kokua nei?  Heaha hoi kana mau hana hoopomaikai e ae iloke o keia aupuni, no ka pono o keia lahui mai Hawaii a Kauai?  Malia paha o olelo mai kekahi, ka, eia oia ke hookaa nei I kona auhau makahiki iloko o ka waihona o ke aupuni.  Ke olelo nei makou he mea okoa loa ia, o kana hana kupono wale iho la no ia o kona hookaa I kona aie I ke aupuni, kahi nana I hoopomaikai aku ia ia.  O kona hookaa ana mai malalo ia o ke koi ana a na kanawai o keia aupuni I ku ina auhau o ke kanaka.  Aole no kona aloha io I keia lahui.  Eia na mea I kahakaha ia iloko o na puuwai o na Hawaii manao oiaio a pau.  O emma Kaleleonalani, Lunalilo a me pauahi, o na Hawaii manao oiaio a pau.  O emma Kaleleonalani, Lunalilo a me Pauahi, a mawaho ae o lakou nei, Hon. C.B. Bishop, P.C. Jones. S.M. Damon, Hon. H.P. Baldwin, C.M. Cooke, S.N. Castle, W.R. Castle, Mr. M.S. Rice, Hon. W.H. Riee, G.N. Wilcox, Dr. J.K. Smith, W.O. Smith, Henry Waterhouse, A.S. Wilcox, Rev. E. Bond, a me kekahi poe kuonoono a haipule iloko o keia ama.  He mau tausani dal aka lakou I haawi I na kula hanai, ma Hilo, Kohala ma Hawaii Maunaolu ma Maui, Kula hanai ma Kawaiahao a me Kamehameha, Kula hanai ma malumalu ma Kauai.  Na lakou ponoi no e uku nei kekahi poe kaikamahine a me na keikikane iloko o keia mau kula.  Eia iho no ke aloha o ua kanaka la a na wahi nupepa anee ahi la e pai mai nei, e Samuel Parker, ua pau loan a aina I ua kanaka aloha lahui la.  O ka poe nae e kokua maoli nei o na keiki a ka poe Hawaii I hiki ole ke kokua ma na kula ua hoopoina ia ka lakou mau hana maikai.  Aia o ka poe e alakai hewa ana I ka lanui, oia iho la ka poe e pai ia aku ai he aloha I ka lahui.  Nolaila, ua kupono ka makou e hoike nei imua o ka lehulehu.  He aloha io anei I ka lahui Hawaii?  Ua haalele mai o Mr Joseph O. Carter, kekahi o na lala o ka Papa Ola mai ke au alii mai I kona noho lala ana.