Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 31, 5 August 1893 — HE MOOLELO Hooniua Puuwai NO OLANDO KAAKA Ka Opio Noho Waonahele. KA HIAPAIOLE O KA PU RAIFERA. Ka Puuwai Waipahe. NONA Ka Umauma i Lalapa ia e ke Ahi o ka Wiwo Ole, a o ka Ui Kaili Puuwai Hoi. [ARTICLE]

HE MOOLELO Hooniua Puuwai NO OLANDO KAAKA Ka Opio Noho Waonahele.

KA HIAPAIOLE O KA PU RAIFERA.

Ka Puuwai Waipahe. NONA Ka Umauma i Lalapa ia e ke Ahi o ka Wiwo Ole, a o ka Ui Kaili Puuwai Hoi.

MOKUNA i. KA ILIHIA MUA I LOAA I KA OPIO 0 KA PU RAIFERA.

lioko o ka makahiki o ka Haku 1700, ua pahola mai ia ka inalamaiama oi keiakeia o ka la maiuna o ka mokuaina o Amerika e noho ana ma ke ano he Panalaau no Eneiani. lioko nae oia mau la, e noho ana na kanaka oia mokuaina iloko o ke kuiana kuonoono a i oi pakela ioa ae mamua o ko lakou kuiana oiai iakou ma ko iakou aina hanau o Enelani kahi hoi a iakou i heie mai ai, a i ole o ko lakou poe makua paha. He mea oiaio, he nui na poino i aio ia e ua poe ia iloko o na makahiki he iehuiehu i hala ae, mamuli o ua hana alunua keaupuni makua a me na hana haowaie hoi a na kupa ponoi o ka aina, (na liikini) aka i keia wa nae, ua haia aku ia mau hana, a ua ano akakuu mai na hoopoino o keia a me keia. He mau mahinaai nunui a me na mahina paka lauia ke hoomaokiokio ana i ka ili laula o ka aina iloko o keia wa, me na haie wili-imiaoa, a mau haie hana paka ke kuku ana ma kela a me keia walii oka aina. He kulanakauhale i piha me na limahana mikiala, a nona ke awa kumoku i hihipea me na kia o na moku ma ka nuku o ka muliwai. 0 kahi mea hophopo waie no i kela wa oia 110 na liikini, ke kanaka iii ulaula o ka waonaheie. Nolaila, ho mea maikai oie i kekahi kanaka iii keokeo ke heie a hala ioa iioko o na nahele hihipea o ua aina momona ia.

Aia ma kekahi ia īnalie Uielae o ka malama o Mei, e kiola īho ana hoi na kukuna o ka la ine kona nani lua ole maluna iho o ua aina nani la. E ku ana he kanaka opio ma ke kae o ka muliwai James ma kahi o 35 mile paha mai ke kulanakauhale aku o James-town. aia hoi ua opio la malalo o ka malumalu o kekahi kumulaau ! paina nui, a ma koua inau wawae e momoeana he elua mau ilio hookolo meheu nani iua ole 0 ka opio i hoike ia ae la, aole paha i oi aku kona makahiki maluna aku o iwakalua, aka, iloko no nae oia mau makahiki kakaikahi o kona haun ana i na la oluolu o ko keia ola ana, ua lawa no nae ia no ka hoopiha pono ia aua o kona oiwi kino me na haawina o ke kino wikani a me na lala o ka ikaika kamahao. He kino loihi kupono maikai kona me na kipoohiwi laula, he puipui maikai i lawa kupono no kona oiwi kino kilakila. aka. maluua nae o na mea a pau o ua opio la, oia no kona helehelena. He ui lua ole. He lauoho ehuehu kona i ano like me ka lelo 0 ke gula, a he apiipii launui e kuuweln ana malalo iho o kona mau poohiwi. He mau maka nunui i like me he mau hoku la o ka po kalae me na lihilihi loloa ooi» a i ka wa ai kela mau onohi maka e kaulono mai ai maiuna o kekahi niea, me he la e noii mai aua ia loko lilo o kahi huna o fea puuwai. He mea oiaio o kamea heluhelu, ua hiki ole i keia makakila (ce hoike pono aku i ka ui a ir»e ke kilakila o ka opio noi\a keia moolelo. oiai ua oi aku kona ui a me ke kanaka muikai jnamua o ka mea hiki 1 na mamalaolelo ke wehewealeu. l/a hoike mai hoi kona oiwi kino i ke kulana okaikaika a uie ka eleu. a o kona helehelena hoi i ka hoopono a me ka wiwo ole kaoluolua me ka waipahe. Ua iiahu ia ke kanaka opio roe ka aahu o ke kanaka hanai holoholona, he palnie oiona Volu, me ke kaei ma kona i puhaka, a be lole wawae ili | uia, Aia hoi ma kona apo iii I he elua mau pu panapana, a e ] paa ana nia kona lima akau he« pu raifela. He papale kapu! hoiuhulu eleele ma koua poo, I

a ma kooa mau kapuai wawae he mau kamaa ili i maa mau i fke ano o ko ka poe hahai ho- • loholona oia mau la koiuia i hala. Oiai ka opio hahai holohona e ku hoomaha aua malalo o ī keia malu laau. ua lohe koke ae la kona mau pepeiao lolohe i ke kuho aua mai a kekahi mau mapuna hoe manka aku 0 kahi ana e ku ana. nolaila, e , like me ka hikiwawe o ka imo ) ana o ka maka, ua haawi koke ; iho ia i kekahi kauoha i kana mau ilio, a ia wa, ua komo aku |la oia iloko o ka hihipea o ka 1 ulunahele e uhi paa ana i ke ! kapa o ka muliwai mauka aku | o kahi ana i ku mua ai, a ua j ukaii maiie aku la kana mau | iiio maliope o kona meheu. I Ua mauao oia he poe liikini i ■ kona lohe mua ana i ke kuho o na mapuna hoe, aka ? mahope iki iho nae o kona koio heie ana aku iloko o ka naheie ua iohe maopopo aku la ia i ka owe o ka hoe waapa i like ole me ka paianehe o ka lioe o ka waa o ke kanaka ulaula, noiaiia. ua pau loa ae la kona inanao pihoihoi oiai ua paa loa iho la koua manao he poe hoio waapa ieaiea no kai mai paha o ke kuianakauhale, a i oie. he poe hahai holoholona paha. Ika hala ana nae o kekahi mau minute pokole, na ike maka aku la ka opio, he wahi waapa palanaiki e hoe ia ana 0 eha poe negero puipui me ko lakou ikaika a pau. a mahope hoi o ke kianoa e ku ana lie wahine opio ui nie na heleheiena pihoihoi, a e hookonokono ana i na negero e hoe me ka ikaika a pau i loaa ia iakou 1 mea no kahi waapa e hooi aku ai i kona holo. Me he ia i keia wa, he hapaha miie ka niamao o kahi a ka waapa e hoio mai nei a hoeamai i kahi aka opio eku nei. I kela wa, ua maopopo iho ia i ka opio ke kuniu o keia ano pihoihoi o ka wahine opio o iuna oka waapa a me ka hoe hopuhopuaiuiu o na negero, oia lioi, e hahai ia ana iakou e kekahi poe liikini ake hoomainoino.

He elima minute i hala ae, aia hoi, ua ike maopopo aku la ka opio i ka oili palanehe ana mai o ka waapa o kekahi poe llikiui mahope mai oka waapa a ka leele opio e ku ana me ke ani ana a kona mau lima i kona poe kauwa e hoe. la wa no hoi, ua kokoke mai la ka waapa, a īloko no hoi oia wa, i ike aku ai ka opio i ka pu-a ana mai o ka uwahi mai j ka waa mai o na liikini a ue-i | nakolo ae la ke kani ana mai ! o ka pu o kekahi o na likini a liina iho la kekahi o na paele ! nana e lioe ana ka waapa o ka ; lede opio. a he sekona no hoi mahope iho, ua kani hou mai la ka elua o na pu a na kanaka ili ulaula, a ku hou mai la he paele hou o ka waapa o ka iede opio. Me ka eleulua ole ua kaulona pono ae la ka opio hahai holohoiona i kana pu. a iloko o ka imo ana a ka maka. ua hahai aku la ke kani mama a kana poka hala ole, a ku a make aku la ka ilikini e makaukau ana e ki mai i kaua pu oia hoi ke kolu o na ilikini e manao ana e ki hou mai, aka, aole nae i kani mai kana pu, aia hoi, he kupapau oia na ka poka hala ole a ka opio, a me ka hikiwawe no hoi, ua kani hou aku la ka elua o na poka aka opio, a make hou aku la ka eiua ona iiikini. I kela wa ua hoomaopopo mai la ka lede opio, eia he kokua nona ma kahi kokoke loa i kahi ana e holo aku nei me na hoe waa ona ho elua i koe iho. Hahao hou iho la ka opio i kana pu me ka eleu. aka, iloko no nae o ia wa ua holo awiwi aku oia ma kahi ano malaelae iki, kahi hoi e hiki ai i ka lede opio ke ike mai iaia, a me ka hikiwawe, ua peahi wikiwiki aku la ka opio ma ka wehe aua ae i kona papale kapu. a hoani aku la he hoailona i ka lede e hookele pololei mai i ka waapa ma kahi ana e ku aku nei iinpa oua. Ua ike mai la no nae ka lede opio, a hoolanalana, hou mai la oia i kona mau kauwa i koe iho he elua e hoe, me ka ikaika a pau i loaa ia laua, oiai nae ua hele laua a haalulu i ka ua mea he makau.

Ua maopopo 110 i ka opio iia hana īnaalea a ka poe iii ulaala, a oia no konak unm i kaawale mai ai mai kahi ana i ku maa ai, no ka mea T ua hooniaopopo nuii la ka Ilikini 1 koe īho i kahi a ka uwahi a ka opio i pu-a ae ai, nolaila, «a kan mai la oia i kana pn ma ia wahi me ka manao aia no malaila ka mea nana i nlnku i kona mau hoa, aka, aole nae pela ka oiaio, ua haalele e aku la ka opio ia wahi a he wahi okoa kona e ku nei. aka he mea e nae ka eleu o ka opio, oiai i ua llikioi nei e kau polo-

lei ana i kana pu. ua inakeiuake ka opio e hoohoka iaia. me ka lawe ole i kona ola. uolaila, mamua o ke kani ana o ka pu a ua liikiai la, aia hoi ? ua kani e akn la ka pa a ka opio a lele liilii ana ka pu a ua llikini ia iuai kona lima akn, 3lamuli oia hoohoka ia ana o ua llikiui la. ua hoohuli koke ae la i koua waapa, a hoe aku la me ka ikaika ma ke ala huli hoi no na knahiwi.

Ia ipanawa no hoi, i piii iuai ai ka ihu o ka waapa o ka le<le opio ma kae o kahi o 01ando Kaiika e ku ana. Lele koke mai la ka lede opio iluna o kahi a ka opio e ku ana» ame na maka pihoihoi. a me na papalina ula ohelohelo, ua kunou mai la oia i ka opio, a pela no hoi ka opio i wehe ae ai i kona papale kapu a paa ma kooa lima me ke kunou haahaa ana aku imua oka lede opio. 3le ka leo kohu waimeli, a me na maka i piha me ke onaona, a me he uwila ume *la i ka puuwai? ua pane aku la ka lede opio malihini.

; 'E ae mai ia*u eka opio puuwai laahia, a o ko'u hoopakele hoi niai ka luahi a ka make mai na lima mai o na kauaka hihiu e hoomaikai aku ia oe, a e lawe aku hoi oe e ka mea ui kamahao a ko'u mau maka e ike nei ma keia nahele, i ka ? u mau kanaenae haahaa ana imua 011 e ka mea uona he hoa a'u e hiki oie ai ke hoohalike ae, a e hookipa hoi ma kou puuwai i ko'u leo hoomaikai kiekie palenaole. Nau e ka opio maikai i hoopakele i ko'u ola, ko'u mau mauaolana, ko'u mau hauoli ana. a o na mea no a pau oko keia ola ana, na kou mau lima eleu a me kou puuwai laahia i haawi hou mai ia'u i keia mau mea a pau

Aole i pane koke aku ke kanaka opio, aka, ua kau malie aku kona mau onohi maka mohaha maluna o kalielehelena o keia kaikamahine ui lua ole a kona mau maka i ike mua ole ai. I ka liooki ana hoi a ka lede opio i kana mau huaolelo lioomaikai imua o ke kanaka opio a i oie, oka weli oka pu uaifela, ua kapalili ano e koke ae la kona nmauma, i ka haule ana aku a kona mau onohi maka ma na maka kohu kuikele o ka opio, me he la e noii mai anaina mea luina o ka papa hoomanao o kona puuwai. He mea oiaio e ka makamaka heluhelu akahi io no ahaule na maka o keia leele opio maluna o kekahi helehelena ui lua ole aoi kelaleela hoi oka nani, a me ka oiwi kino hiehie a kona mau maka i ike niua ole ai. Pela no iioi keia opio uolio wao, iikahi no hoi oi«i a ike i keia mea he wahine opio ui maoli. Ua manao man oia. o kona luaui makuahine ka oi 0 na wahine ni hookahi, aka, he oiaio, he ui io no kona luani makuahine aloha, aka. ualehn lehu na makahiki i hala ae maluna o koua poo laahia. Nolaila, i ka wa a ka lede opio 1 hooki iho ai i kana mau olelo hoomaikai. aole i pane koke aku ka opio Olaiulo, oiai, e nalu ana oia iloko iho ona, a e hoohalike ana oia- iloko iho o koua puuwai, he elua w T ale no mau wahine ui maoli a kona mau maka i ike ai. oia hoi kona luaui makuahine aloha, a me keia anela ui e ku aku nei imua o kona alo. Me ka minoaka a me ka leo wawali maikai ke hoolohe aku, ua pane aku la ka opio:

"E ka leele maikai. aole loa he mea nau e kaumaha ai no ka'u mau hana i haua aku nei, oiai, ua hana wale no au i ka mea kupouo a kekahi kanaka e hana aku ai no koua hoa kauaka. Nolaila, i halawai aku paha oe me kekahi mea iloko o ka popilikia mai kanalua oe no ke kokua ana aku i ua mea la. Oia wale no ka ? u iini nui, e hana aku ia hai e like me ka'u e hana ai no u iho." Ua hiki ole i ka lede opio ke pane aku. ua kaulona wale aku la no kona mau maka nohenohea ma ka helehelena ui o ka opio hahai holoholona, a liuliu ua puapuai mai la ka ula ohelohelo ma na-papalina nohea o ka lede opio. Ia wa, ua mino aka ae na papalina o ka opio hahai holoholona a pane mai ia oia: "Ke hoomaopopo nei au i kau niea e noonoo tiei eka lede maikai- Ke kahaha nei paha kou naau no'u, no keia wahi kauaka hahai holoholona haahaa i ke noi ole aku i uku no ka hana i hana ia e like hoi me ke ano i koluma i ka poe kuaaina haahaa e ae a pau. aka, he mau wahi oleloao haahaa wale uo kai waihoia aku." {Aole i patL)