Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 32, 12 August 1893 — Page 1

Page PDF (1.85 MB)

This text was transcribed by:  Lianne Hee
This work is dedicated to:  Maxine Leinaala Porter Hee

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA

BUKE XXXII.           HELU 32        HONOLULU, POANO, AUGATE 12, 1893.

 

Hoolaha Loio.

 

W.R. KAKELA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawail

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA

            2370

NELLIE M. LOWREY,

NOTARI no ka LEHULEHU

            A ME

LUNA HHOLAIO PALAPALA A ME NA

            PALAPALA HOOHIKI

Keoua Hana me W.R. Kakela, LOIO,ma ka @ makai o ka Hale Leta, Honolulu

J. S. SMITHIES (KAMILA,)

NOTALI no ka LEHULEHU

            A KE

Agena Haawi Palapala Mare

Mahukopa, Kohala, Hawaii    2373-1

ANTONE ROSA,

            (AKONI,)

ino a he Kokua ma ke Kanawai.

            LUNA HOOIAIO PALAPALA,

Keena Haua ma Alanu            Kaahumanu

            2370

E.G. HITCHCOCK,

            (AIKUE HIKIKOKI.)

Loio a Kokua ma na mea a pau

            e pili ana ma ke Kanawai.

@OHIIA NO NA BILA AIE ME KA AWIWI

Hilo , Hawaii                 2370

JAMES M. MONSARRAT,

            (MAUNAKEA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

    HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

    E hana ia no na Ialapala kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka @sie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

     Keena Hana:  Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, aloanui Ka@pa. 2370

            ALLEN & ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU

            E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemakeana e ku lulu hale.  E kipa mai a o ike kumaka.     2396

WILDER & CO., (WAILA MA.

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano  a pau, a me na mea e ai a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

  Kihi o Alauni Moiwahine me Papu

J. T. WATERHOUSE,

            (WALAKAHAUKI.)

Halekuai o na Lole Nani Panio!

            LAKOHAO,

Na Lako Hana Mahiko,

            A PELA AKU HE NUI WALE,

Alanui Moiwahine,     Honolulu         2396-q

KAUKA LEONG KENG TONG

            (L. AKINA.)

EIKEAUANEI NA ANO LAHUI A PAU. E noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai na kane wahine a me na keiki; i loaa i na ma’i o kela a me keia ano, o naue mai i ko’u keena hana, a na’u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma’i malama o oukou e ua makemake he hiki ia’u ke lapaau i na ano ma’i a pau; ma’i iloko o ka opu, hu’i ke kino, aki iloko o ka iwi, eha o ke poo, ma’i wahine, a pela aku.  Mai hoololohe aku e na hoa, a he hiki la’u ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana.  Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa; he oluolu ka @, ke hui me ia ma na kukai olelo ana; ua makuakau au e pulama mai i na kono ana mai mai na Mokupuni mai, me ka eleu me ka hiki@ loa, he makamaka a he hoaloha maikai oukou e na Hawaii oiaio

Dr. L. AKINA

Helu 40, Huina o na Alanui Kamika a me @ Honolulu         @

KO BIHOPA MA,

BANAKO MALAMA DALA

ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaio ana ma ko makou BANAKO MALAMA DALA malalo o keia mau kumu:  Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka aku@ ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, @ ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala @ waiho ia ko dala,  hoomoe i ekolu mahina, a na waihhola paha ke dala a hala na malama ekolu i ka we e hooponopono is ai ua helu, @ uka panee e helu ia maluna o na dala ha@ no ua la elua pahe o ka mahina. 

            Aole uku panee e uku ia i na dala e lawe ia @ maloko o ekolu mahina mai ka waaku o ka @ ia ana mai.

            He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o ke@ kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i @ BANAKO, a e lawe pu ia mai ka buke dala i @ @ e kikoo ai.

            Aole dala o uku ia, ala wale no ma ke kikoo ka mea uaua i hoomoe mai i ke dala me ka @ pu mai i ka buke hoahu dala. 

            I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na @ a pau, a o na uka panee i uku ole ia ma@ o na puu dala a pau e waiho ana me ke @ ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a me @ aku e hui ia me ke kumu paa mua.  O na puu dala haomoe mai maluna, elima @ dala, e lawe ia no mamuli o o aeliko ana.  E hamama ana ka Banako me na ia a pau o @ hebeloma, koe na ia Sabati a me na la K@.                                      BIHOPA MA Honolulu, Ian              @

J. HOPP & CO.,

Na Poe Hana ma na Lako

Hale o na ano a pau!

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.  Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai @                         Honolulu.        2896-q

MA KE KAUOHA

KANAWAI 41

HA KANAWAI E PILI ANA I KA LAWELAWE ANA MA KE ANO KUE I KE KANAWAI A ME KA MALAMA ANA I NA MEA PAHU.

E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Paeaina.

            PAUKU 1.  O kekahi mea e lawelawe ana ma ke ano kue i ke kanawai i ka dynamite a mea pahu e ae i mea e hoopoino aku ai i ke kino, a i ole ia e hoomakaukau a hooweliweli aku ai paha i kekahi mea, a i ole ia i mea e hoopoino loa ai a hoopoino paha i kekahi waiwai, a i ole ia e poluo ai ia mea ma kekahi ano, e kau ia maluna ona, ke ku ka hewa iaia, ka hoopai e uku i na dala aole e emi malalo o elua haneri me kanalima, aole hoi oi aku mamua o elima tausani dala, a e hoopaahaoia ma ka hana oolea no kekahi manawa aole e oi aku mamua o iwakalua makahiki

            PAUKU 2.  O kekahi mea e malama ana i ka dynamite a mea pahu e ae paha, mawaho ae o na lako poka no na pu, me ka manao e lawelawe ia mea i mea e hoopoino aku ai i ke kino o kekahi a i ole ia e hooweliweli aku paha ia hai, a i ole ia e hoopoino a hoopau loa paha i kekahi waiwai, a hoopoino ma kekahi ano ia mea, e kau ia maluna ona ke ku ka hewa iaia, ka hoopai e uku i na dala aole e oi aku mamua o ekolu tausani, a i ole ia e hoopaahaoia ma ka hana oolea no kekahi manawa aole e oi mamua o elima makahiki.

            PAUKU 3.  Ma ka hookolokolo ana i kekahi mea i hoopilia no ka hana ana i kekahi o na hewa i hoakakaia ma ka Pauku 2 o keia Kanawai, o ka hooiaio ia ana o ka malama ana i kekahi o ia mau mea pa-hu he hoike kumu (prima focie) no ia o ia manao kue kanawai, a e ili no maluna o ka mea i hoopilia ke kaumaha o ka hooiaio ana ua ku no i ke kanawai ia malama ana.

            PAUKU 4.  Aole kekahi mea e hopu ia no ka uhai ana i na mea i hoakakaia ma keia Kanawai e hookuuia ma ka bela me ka loaa ole o ke kauoha mai kekahi Lunakanawai Kaapuni mai, a i ole ia ka Ilamuku a Makai Nui paha.

            PAUKU 5.  Ma keia ua haawiia ka mana like e hoolohe a hooholo i na hihia e ulu ae ana malalo o keia Kanawai i na Lunakanawai Apana a me na Lunakanawai Kaapuni ma ke Keena, a e loaa ia lakou no ia hana ka mana a pau i haawiia ma ke Kanawai i na Lunakanawai Apana i keia manawa, ma na hihia maloko o ko lakou mau mana hookolokolo iho, me ka mana e hoopii hou ae, a e lawe i na kumu hoohalahala (exceptions), e like no me na hihia mau imua o ia mau Lunakanawai.

            PAUKU 6.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolaha ia ai.  Apono ia i keia la 15 o Iune M.H. 1893.                        (Kakauinoaia)

SANFORD B. DOLE

Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Paeaina.        (Kakauinoaia)

J. A. KING,

111-2454-1      Kuhina Kalaiaina.

KANAWAI 42

 

HE KANAWAI E HAAWI ANA I MANA HOOKOLOKOLO HOU AE I KEKAHI MAU LUNAKANAWAI APANA.

E hooholo ia e ka Aha Hooke a me Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Paeaina.

            PAUKU 1.  O ka mana hookolokolo ma na hihia hewa o na Lunakanawai Apana o Lihue, Mokupuni o Kauai; Honolulu, Mokupuni o Oahu; Wailuku me Lahaina, Mokupuni o Maui, Hilo, Hamakua, Kohala a me Kau, Mokupuni o Hawaii; maluna o na hewa i loaa i na Lunakanawai Apana ka mana i keia manawa, e hoakeaia a ma keia ua hoakeaia a puni na apana kaapuni kahi i waiho ai ko lakou mau apana pakahi.

            PAUKU 2.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.  Aponoia i keia la 14 o  Iulai M.H. 1893.                        (Kakauinoaia)

SANFORD B. DOLE

Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.      (Kakauinoaia)              J.A.KING,

111-2454-1                                                                                                                                                                                                            Kuhina Kalaiaina.

 

                                                                        KANAWAI 43.

HE KANAWAI E HOOKAAWALE ANA I HUINA DALA HOU AE NO NA LILO O KELA ME KEIA ANO O KE AUPUNI KUIKAWA O KO HAWAII PAE AINA.

E Hooholo ia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Paeaina.

            PAUKU 1.  Ma keia ke hookaawaleia nei ka huina o Kanalima Tausani Dala ($50,000) mai ka Waihona o ka Lehulehu no ka uku ana i na lilo o kela a me keia ano o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.

            PAUKU 2.  E mana keia Kana wai mai kona la aku e hoolahaia ai.  Aponoia i keia la

1 o Augate,   M.H. 1893                     (Kakauinoaia)

SANFORD B. DOLE

Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.      (Kakauinoaia)

                                                                                                                        J. A. KING,

111-2454-1                                                                                          Kuhina Kalaiaina.

 

KANAWAI 44.

HE KANAWAI E HOOKAAWALE ANA I HUINA DALA HOU AE NO KA WAAPA O KA HALE DUTE, MALALO O BURO OIHANA DUTE MA KA OIHANA WAIWAI.

E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.

            PAUKU 1.  Ma keia ke hookaawaleia nei ka huina o Eono Haneri me Kanalima Dala mailoko ae o ka Waihona o ka Lehulehu, mawaho ae o na dala i hookaawaleia mamua aku nei, no ka Waapa Hale Dute, malalo o ke Keena Oihana Waiwai.

            PAUKU 2.  E mana keia Kanawai mai kona la aku e hoolahaia ai.  Aponoia i keia la 3 o Augate,  M. H. 1893                        (Kakauinoaia)

SANFORD B. DOLE

            Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.      (Kakauinoaia)

                                                                                                                        J. A. KING,

111-2454-1                                                                                          Kuhina Kalaiaina

 

KANAWAI 45

HE KANAWAI E HOOKAAWALE ANA I HUINA DALA HOU AE NO NA LILO O KELA ME KEIA A ME NA LILO MA NA HIHIA KARAIMA ME KIVILA, MALALO O KA OIHANA LOIO KUHINA.

E Hooholoia e ka Aha Hooko a me ka Aha Kuka o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii  Paeaina.

            PAUKU 1.  Ma keia ke hookaawaleia nei ka huina o Elima Tausani Dala mailoko ae o ka Waihona o ka Lehulehu, mawaho ae o na huina dala i hookaawaleia mamua aku nei, no kela me keia lilo a me na lilo ma na hana karaima me kivila malalo o ke Keena o ka Loio Kuhina.

            PAUKU 2.  E mana keia Kanawai mai kona ia aku e hoolahaia ai.  Aponoia i keia la

3 o Augate,  M. H. 1893         (Kakauinoaia)

 

SANFORD B. DOLE

Peresidena o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina.      (Kakauinoaia)

                                                                                                            J. A. KING,

111-2454-1                                                                              Kuhina Kalaiaina

Kuai o ka Pono Hoaaina maka Makemake.

O KA HALE KEAKA PAKE MA ALANUI MOI, HONOLULU, OAHU

            I ka POALIMA, SEPATEMABA 1, ma ka hora 12 awakea, mamua iho o ke alo o ka Hale o ka Mana Hooko, e kuai ia aku ai ma ke kudala akea, ka Pono Hoaaina ma ka Makemake o ka Hale Keaka Pake, e ku nei ma Alanui Moi, Honolulu, Oahu.

            Manawa – E noho ka Hoaaina mai kekahi malama a i kekahi malama, a hiki i ka manawa a ke Kuhina Kalaiaina e makemake ai e hoopau, me ka hoolaha e aku nae i ka lohe iloko o na la he kanakolu.

            Hoolimalima – E hookaa mua i kinohi i kela a me keia malama.

                                                                                    J. A. KING

                                                                        Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina, Augate 1, 1893

            2453-3

 

KA EUEU WIWO OLE O

NU IOKA

A I OLE O KA

MAKAI KU HALE NIWELA.

 

MOKUNA XI

ME KA laki loa i pakele ai ko Hale ola i keia hanaana, a e hoakaka ia aku ana i ka makamaka heluhelu malalo iho.

            I ka manawa i kani mai ai o ka pu a ke kanaka, ua hopu koke aku la na lima hao o ka makai kiu i ke kino o na kanaka la a iloko o ke sekona hookahi, ua paa loa iho la na kanaka la ia Hale ilalo o ka papahele o ua keena la.

            I ka wa a ka makai kiu i ka ino iho ai i na kanaka la ma ka papahele me kona hoomau ana iho no i ke kalele ana maluna opa i ole ai e hiki iaia ke hana hou ae i kana mau hana kolohe, aia hoi, ua oili koke mai la kekahi wahine mailoko mai o kekahi keena.  He wahine ui opiopio wale no oia, a maluna hoi o kona mau helehelena na kahoaka o ka makau a me ke pihoihoi, a hooho mai ia oia.

            “Ea! Ma ka inoa o na lani, mai hana ino hoi oe i kuu kane!”

            “Aole o’u manao e hoopoino iaia, aka, e paa wale ana no au iaia i ole ai oia e hoopoino hou mai ia’u,” wahi a ka makai kiu me ka leo oluolu.

            “Heaha ka kou kumu i hele mai ai ma kuu keena?”  wahi a ke kanaka i pane ae ai me ke ano kakana..

            “Ina hoi paha oe i ae mai ia’u e komo mai, ina la ua hai mua aku au ia oe, a ina hoi oe i ho@o ole e lawe i kuu ola, aole la @ e kulai ia e a’u e like me keia ano,” wahi a ka makai kiu.

            “Aole no au i manao e lawe i kou ola, no ka mea, ina au i makemake e hana pela, aole loa e hala kela poka a’u i ki muu aku nei ia oe,” wahi a ua kanaka la.

            “He mea hiki wale no hoi paha ke kamailio ana pela, aka, aole no he mea maikai loa o ke ki ia mai o ka pu mamua pono e na maka o kekahi mea.”

            “He owili pauda wale no ko loko o kuu pu, aohe poka,” wahi a ke kanaka.

            “Heaha no hoi kou kumu o ke ki wale ana?”  wahi a ka makai kiu.

            I Kela ninau a ka makai kiu, ua pane koke mai ia ka wahine:

            “Mai ko maua hoomaka ana mai e noho maiokoo keia mau keena, ua hoouluhua mau ia maua e ka poe hoolimalima e ae o keia hale, me ke akenui paha o ka maua haalele iho i keia wahi.”

            “Heaha hoi ko lakou kumu o ke ake nui ana e hele olua mai keia wahi aku?”

            “No ko maua hui pu ole aku iloko o ka lakou mau hana.  Pela ko’u hoomaopopo.”

            Hookuu ae la ka makai kiu i ke kanaka a hoomaopopo aku la ia, he kulana ano keonimana ko ua kanaka la, a me he la, he kanaka i maa i ka loina o ka poai maemae.  He maikai kona heleheleua, a o kaua wahine hoi, he hiohiona o ka lede maoli.

            Mamuli o keia nanaiua, ua ane hoopau ia ke ano kanalua o ka makai kiu.  Mahope iho, ua hoopuka hou aku ia ua makai kiu la:

            “Heaha ke kumu o ko elua noho ana ma keia wahi, oiai ke hoike man nei ko olua nanainai ke kulana o ka poe maikai, aka, noho no nae olua maloko e keia wahi i kulama he punanu no ka poe hana karaima?”

            “He kaikuahine kuu wahine no kekahi kanaka i ahewa ia no ke karaima pepehi kanaka, a aole hoi i oi ae kona paumaele i kela hihia mamua ou a me a’u,” wahi a ke kane me ke ano o ke kanaka naauao maikai.

            “Owai kona inoa?”  wahi a ka makai kiu i ninau aku ai.

            “Walaka Parama,” wahi a ka pane.

            I ka lohe ana o ka makai kiu i keia lono, ua ane hikilele ae la ia, no ka mea, o keia kana hana nui e ake nui nei o loaa ka oiaio.

            Hoomanao ae la ua makai kiu la i kona ike ana mai i kekahi lede me ka papale ooma ana i hoomaopopo mua ai e papale mau ia ana e ka lede opio pahaohao Mele Balauwina, aka, ua ike iho la nae ia ela ke papale ia nei e ke kaikuahine o Walaka Parama.

            “Heaha iho ia hoi ko olua mea i pilikia ai mamuli o kela kanaka opio,” wahi a ka makai kiu.

            “Ua hoolilo au i ka’u mau wahi dala a pau no ke pale ana i ke kanaka opio imua o na aha hookolokolo, a mamuli hoi o ko’u hoolilo nui ana i ko’u manawa ma ka imi ana i na kumu e pale ia ai oia, ua hoopau ia mai la au mai ka’u hana mai, a no ko’u hele mau iloko o ka hale hookolokolo no ke kokua ana i ko’u kaikoeke, ua lilo loa au i mea hoowahawaha nui ia e ka poe mea hana,” wahi a ke kanaka.

            Ike lea loa iho la o Hale Niwela, eia oia iwaena o kekahi mau mea puuwai maemae a i hoopilikia make ua ia e ka poe noonoo pupuahulu.

            He hookahi nae mea pohihi i koe oia hoi kela papale ooma ana i ike mua ai no Mele Balauwina, a pehea la hoi i kaa ai no ke kaikuahine o Walaka Parama.

            Me he ia, ma na mea a pau ana e hana ai, e hoea kupanaha mau ae ana na holehelena

o ua lede opio hoopahaohao ia imua o kona mau maka.

            “Heaha ko makemake no maua?”  i ninau mai ai ke kane.

            “Ina au e ninau aku ana i kekahi mea, he ae no anei olua e pane mai ia’u me ka ewaewa ole?”  wahi a ka makai kiu.

            “Ae, o ka oiaio wale no ka’u e pane aku ai,” i pane mai ai ke kanaka.

            “O kau wahine anei ia i komo mai nei mai waho mai o ke alanui iloko o ka hapalua hora i hala ae nei?”

            “Ae, oia no.”

            “Aole paha i loihi loa ka loaa ana iaia o kela papale ana e papale ana?”

            “He oiaio kela, ua loaa kela papale ia’u ma ka uwapo o ka muliwai ma ke alanui  ----,” wahi a ke kanaka.

            Mamuli o keia mau olelo a ke kanaka, ua hoomanao koke ae la ka makai kiu i kela po ana i alualu ai i ua lede opio la, a lele ai iloko o ka muliwai.  A ninau koke aku la ia:  “I ka wa hea?”

            Hoakaka mai la ua kanaka la, a i kona hoike ana mai i ka la i loaa ai iaia maloko o kona buke pakeke, ua hoomaopopo iho la o Hale Niwela, ua loaa ma ke kakahiaka mahope koke iho o kela po ana i manao loa ai ua make o Mele Balauwina ma ua muliwai la.

            Mahope iho o kekahi mau kukai kamailio pokole ana, ua hoolana aku la o Hale Niwela ia Aka Adale a me kana wahine, oia hoi ka inoa o ua kanaka la, aole ma ke kaumaha o ko laua mau  manao, oiai ua maopopo oia, e pakele ana no o Walaka Parama, mai na hana hoahewa wale ana a kekahi poe.  I kona makaukau ana e haalele iho ia laua, ua wehe ae la oia i kana eke dala, a haawi aku la ia laua he poholima i piha pono me na apana dala gula no ka hoolawa ana i ko laua mau hemahema.

            Ma ia po iho,e ike ia no kekahi kanaka ano kuhuluku me ka nanaina ano kiwala o e naue malie hele ana me ka halo ana o kona mau maka ma o a maanei ma kekahi o ua alahele i kuluma mau i ka hoopunana ia e ka poe oki puu o ke kulanakauhale.

            He umi minute mahope iho, ua ike ia aku la kekahi wahine e iho mai ana me ke ano hikaka ma kekahi aoao o ua alahele la, a i kona hoea ana ae a kupono ma o mai o ke kanaka ano kuhuluku, ua pane mai la ua kanaka la me ka leo haahaa:

            “Ke hookolo nei ka Aeko i kana mea e ale ai.”

            Pane koke mai la ka wahine.

            “He kiekie nae ka lele ana a ka Aukuu i keia po.”

            “E hulali ana anei ko gula i keia po?”

            “Ae, a o ka akoakoa ae koe o na papai,” wahi a ka wahine i pane mai ai.

            Mahope iho o na kukai olelo ano e maluna ae, ua hele aku la ka wahine ma kekahi wahi me ka ukali ana aku o ke kane mahope o kona meheu.

                                                                        Aole i pau.

 

Na mea Hou o ka Aina Ua Lani Haahaa.

MR. LUNAHOOPONOPONO,

            Aloha oe;

            Hana io o Kewiki ia Hana ke nana aku i ka uka amau o Wananalua, ua pau ka amau i ka mahi ia ua paila ia a kanu ia i ke ko ke ulu nei ke ko i keia wa, ke no ke nei no i ka palau a kanu mai no mahope, holo no hoi ka hana i keia eueu o Puunene, ma ka auina la Poakahi nei pii aku la au e nana i kekahi lua wai ana e hoomakaukau nei, aia i ka uka leo manu, i ka uka hewa a ke kahuli nona ka inoa oa Kaihuakala e pohai ana ua paa pipi he iwakalua e hoopaa ana i ka lepo me na keiki paahana no oia hana.                               KAUHI KUALAKALA

                                                            Punahoa, Aug. 5, 1893.

            Ma Hana, Maui Hikina, Aug. 2, ua hanau mai mai ka puhaka mai o ka wahine a Mr. S.W. Kaai, he kaikamahine.  O ka ekolu iho la ia o na pua i mohala mai mai ko laua kihapai mai.

HE MOOLELO

HONIUA PUUWAI

: NO :

OLANDO KAAKA

Ka Opio Noho Waonahele.

KA HIAPAIOLE O KA PU RAIFERA.

Ka Puuwai Waipahe.

: NONA :

Ka Umauma i Lalapa ia e ke Ahi o ka Wiwo Ole, a o ka Ui Kaili Puuwai Hoi.

MOKUNA 1

KA ILIHIA MUA I LOAA I KA OPIO O KA PU RAIFERA.

            “Aole, aole loa e ka opio maikai, oiai i ko’u ike ana i kou helehelena a me kau mau mamala olelo, ua maopopo koke ia’u aia ka maemae a me ka laahia ke moe lolii mau la ma kou puuwai.  Nolaila, e ka opio, ke lawe mai nei au i kau mau olelo ao maikai a hiipoi mau me ka makee mau ma ka papa hoomanao o ko’u puuwai.  Mai keia la aku, e lilo no oe i kia hoomanao mau na’u e pulama mau ai, a e lilo hoi o kou inoa kekahi a’u e puana mau ai iloko o ko’u mau leo haipule i kela mana kiekie loa.  Nolaila e ka ui, ke kauoha aku nei au ia oe, ina paha ma kekahi mau la o keia mua aku ke hele ae oe i kai o ke kulanakauhale, mai poina oe i ke kipa ae e ike ia’u a me ko’u mau luaui.  E ninau ma ka inoa o Ada Wimepala a e loaa no au, a me ka hauoli palena ole au e kakali ai me ka manaolana no ia hui hou ana o kaua.”

            “Ada Wimepala!” i puana ae ai ka opio.

            “Ae, oia ko’u inoa, “ wahi a ka lede.

            “Alaila, he kaikamahine oe na Sir Oliva Wimepala, ka ona waiwai nui nona kela mahinaai nui malalo koke ae nei no.”

            “Ae, he oiaio kela.”

            Ma kekahi mau minute, ua ane pahaohao ka opio hahai holoholona, oiai, pehea la i ano e ai keia lede opio, a hoike mai hoi i kona ano pihoihoi imua ona he wahi keiki opio ilihune haahaa loa, oiai, he lede oia o ke kulana kiekie loa a me ka waiwai nui hewahewa.  Ua ike hoi oia i kanaka haalulu o na lima o keia lede opio i ko laua wa i puili lima aloha ae ai, nolaila. he mea kahaha loa i kona noonoo pehea la i lilo ai oia i mea na kela lede hanohano e pihoihoi ai.  He mea oiaio, ua ike pinepine ka opio hahai holoholona i ka makuakane o ka lede, a ua maopopo hoi iaia, oia kekahi o na kanaka waiwai loa ma Virginia holookoa.

            “Pehea la oe i ae ai e holo loa mai a hala loa iuka nei o ka waonahele, e ka lede maikai,” wahi a ua opio la i ninau aku ai i mea e hoololi ae ae i ke ano o ka laua mau kamailio ana.

            Aole au i manao mua he hala loa na Ilikini i kai loa nei, e kuu hoa’loha maikai,” wahi a ka lede opio i pane aku ai me ka hooholo mau no o ka ula ohelohelo o ke koko o kona mau papalina.

            “Ae, a ma kekahi, ua hele loa no lakou a halaloa i kai aku nei, a ke ole au e kuhihewa, ua hele aku kekahi o ua poe la ma ka mahinaai o kou makuakane.”

            “Ae, he oiaio kela.  Ua hopu ia kekahi o lakou e na kanaka o kuu makuakane, a ua hili ia no ka hoao ana e aihue i kekahi mau mea, a mahope mai,ua hookuu ia lakou a ke ole au e

kuhihewa, o kekahi no oia poe kela poe i hahai mai nei ia makou,” wahi a ka lede opio.

            “He mea oiaio e ka lede maikai, he poe maka ike loa a he poe hoomauhala ino ka poo ili ulaula.  A ina ua ike mua iki lakou i kela waapa ou ma ko oukou wahi, aole loa lakou e kuhihewa

iki ana ina lakou e ike hou mahope aku oia manawa.  Ina ua loaa he kumu i kela poe e hoomauhala ai no Sir Oliva, aole loa e uele ko lakou hooikaika me ka moe pono ole o ko lakou poo a hiki i ka wa e panai ia ai o ke lakou inaina.  Nolaila, ma keia mua aku, he mea ponoe akahele loa oe.”

            Mamuli o keia mau olelo ao maikai a ka opio, ua hele ae la ke anu maoele o ka weliweli ma ka houpo o ka lede opio, a kau mai la na kahoaka o ka oiaio imua o kona mau maka a oiai e pahola ae ana ka haikea ma kona mau papalina nohea, ua pane mai la oia.

            “E ka opio maikai, ke ike nei au i ka nui palena ole o ko’u aie ia oe.  He mea oiaio, he puuwai kou o ka maemae a me ka laahia.  Ke kalokalo mau nei ka’u leo haipule haahaa na ke Akua e hoopomaikai nui mai ia oe no kau mau hana oi kelakela wale.”

            “Ua hoopomaikai mua mai ke Akua ia’u,” wahi a ka opio i pane aku ai me ke kaulono pololei ana aku o kona man maka maluna o ka helehelena o ka lede opio.

            “Aole anei oe e ae ana e ka opio maikai e hele pu me a’u a hiki i kahi o ko’u mau makua i hiki ai ia laua ke pahola mai i ka laua mau hoomaikai ia oe, ka mea hoi nana i hoopakele i ke ola o ka laua keiki kamakahi mai na lima mai o ka make mainoino,” wahi a ka lede opio.

            Ua kulou iho la na maka o ka opio ilalo, a ia wa, ua ike aku la o Ada ka lede opio i ka

hekau ana iho o ke kahoaka o ke kaumaha ma ka helehelena o ua opio la, a liuliu wale ia kulou

ana a ka opio, ua e-a ae la oia iluna, a kiola mai la kona mau onohi maka ooi lipolipo kohu kuikele maluna o na maka mohaha o ka lede, a me ka leo i piha me ka walohia, ua pane mai la oia:

            “E ka lede maikai.  Aole e hiki ia’u ke hele pu aku me oe.  Aole he pilikia nou ma keia

wahi aku o ka muliwai a hoea i kou home, a ua hiki no hoi i kou mau kauwa elua iho i koe ke malama ia oe me ka maikai.  Oiai, aia he mea ma kahi aole i mamao loa mai keia wahi aku, he mea na’u e pulama ponoi me ko’u mau lima, a e hoohauoli aku hoi me ko’u mau helehelena.  O ko’u kaawale ana mai iaia mai no kekahi manawa loihi, he mea ia nona e kaumaha loa ai.  Nolaila, e kala mai ia’u e kuu lede maikai ma keia pale ana aku i kau nonoi.”

            Ina e oluolu i ke Akua e halawai hou aku ana no kaua.  Aka, mamua nae hoi o ko’u huli hoi ana, he mea maikai e lohe au a e maopopo hoi ia’u ka inoa o kuu hoopakele maikai,” wahi a ka lede opio.

            “O Olando Kaaka ka inoa i kapaia maluna o’u aka, he kakaikahi loa nae ka poe i maopopo,” wahi a ka opio.

            “Ua lohe ae la nae kekahi mea nana e hiipoi i kela inoa me ka makee loa, a e lilo hoi ia inoa i kia hoomanao no keia puuwai, a o ke kahoaka hoi o na helehelena o ka mea nona ua inoa la, e lilo no ia i aniani kilohi mau na’u i ka po a me ke ao, a iloko hoi o ka’u mau lia ana maluna o ko’u wahi moe,” i kamailio mai ai ka lede opio me ka puapuai mau mai o ka ula ohelohelo ma kona mau papalina.

            Ia wa, na haawi aku la oia i kona lima akau i ka opio.  Lalau mai la ka opio, a hapai malie ae la, a hoopa iho la me kona mau lehelehe.

            Ia wa, ua kau aku la ka lede opio Ada maluna o kona waapa a huli hoi aku la no kona home.                                                                                 (Aole i pau.)

 

           

.