Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 34, 26 August 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA X. O k-i paiona <» Leiolono, o Kapapa kolea ka paiena hikina, aia maiaila he peelua nui kiai ma Koleana, a o Napelm ka paleua komohana, he moo ko iaila kiai, a ua makau no na uhane ia lauu a hoi hou i hope, a i ioau mai i na uumakua kokua, hoi hou, a alakai ia i ke ao aumakua. Oko kula o Kaupea ma ke kaha o Puuioa, o heie ai na uhane auwana e poipoi pulelehua a uananana ai mai ka wiliwili o Kaupea a Kane* hili. A o ka meakokua e hoopakele ia no ma ke ao aumakua. He Leina a ku uhane no, a me ka ulu o Leiwalo ma Hawaii, Maui, Molokai, Lanai, Kauai a me Niihau, ahe like no uae na mooieio. O ko Maui ao auwana, o Kamaomao, o Uehana ko Lanai, o Maohelaiu ko Molokai, o Mana ko Hawaii, o Haiaiii ko Niihau; maanei e auwana ai na u'nane kanaka ole. O ke ao Aumakua. He ao nui akea palahalaha keia a he nui loa nu wahl e noho ai, 4< Ma ka iiale o ko'u inakua, he nui loa na wahi e noho ai. ,> 0 kekahi mau inoa e ue i> ka ianikuaaka, ka lanikuakini ka lanikuamoamano, kalewalani, ku lewanuu, Mapaiaku-a Kane, na Kukuluokalani, a nui 'aku; ua kapaia o ke ao aumakua:

O Kuuenuiakea ke akua nui i ka mauao ia eka poe kahiko, nana ī hana i ke kauaka, ka lanikuaaka, ka honuu a pela aku; ua kapaia ka aumakua nui. He uul na puka e komo ai i ke ao auuiakuu mu o ku pili ana i na aumakua, iua pili i ka wal, i ka moaana, i ka lua o Pele, i ko ao papa nuu, i ke ao pupa lani a pela aku, o komo ana iakou a pau i ke ao auuiaUua, u o keiu na wahi noho inaluhia 0 na uhane ma ua ao uumakua nei. He iehulehu wale o na makamaka, na hoaloha a N mo im hoalauna malaila, lokahi ko lakou manao, oia kahi e hui ai ona mea a pau loa mai koka lewalaui, ka lewanuu,.na kukulu, uu paia-ku-akane a pela aku. A o ike ia ko ka iaui mo na eheu makani u me ko na kukulu maluna o ka hoaua a ine ko ka moana anaina mu na kai po[)olo hua mea a Kane, a pela like ko ka honua nei, ke hiu lokahi like nei lakou. Ke Ao o Milu. iva [»o pau ole, ka po ia o Milu, U?i po kinikini, ka po uianomano, ka pai>aiaowa, ka papaiakahaoa a nui wale ka inou o ke uo o Milu ma ku olelo Hawaii. Uu olelo ia, he uo ino loa keia, ho ao houloha ole, a makamaku ole; he uo makau, oha, hoomanawanui, pilikiu a hoomaiuoino ia. He uhi no ma ia ao, aia no 1 ke uiii oia ao, ke ahia a me ku po u me ka hoomainoino weiiweli.

Uu olelo ia, ua kii nku o Mokulehua i ka uhane o Puoo kana wahiue ilalo o keia wuhi; i kaawe o Pueo iaia iho u make. A iho aku konu uhaue ilalo io Milu, la i ka po pau ole a hoopaahuo ia e Mllu, a ma ka maua o Kanikaniaula ko Mokulehuu akua, uu iho aku laua a hiki llalo lilo o Manua iloko o ke okooko enaenu o ko :ihi o ku po u loaa o Pueo u pakele mahunehune mai laua me ka mainoino. Mu ka moolelo Hawaii uo Muluae ua kii aku no lioi oiu i ka uhune o Kualii kuna keiki a loau ilulo o ua wahi nei. O ke kumu i make ui o Kaalii, i ai e i ka maia, aole i ui mua ia o ua ukua o 31aluae konu makuakane, oiu o Kane nie Kanaloa, u i ka ai aua ua hoopuua ia k make iho la, a hoolei ia kona uhane e ua mau akua nei iloko o ka po pau <>le. A hoi mai o Maluae mai ka muhiai mai, ua make ke keiki, e kau ana 110 ku inaiu i ka waha, a maopopo ae la no iaia, ua hookae na akua ona no ka ai aua i ka maia. He kanaka mahiai o Malnae, no Manoa, nona ka aina o Kanaioahookau. O ka maia a me na ai e ae ho uui wale, na ua akua kn maiu, a o na al e ae hoi, naua a me ka wahine a uie ke keiki. Aloha nui oia me ka minamina no kana keiki, a hoike mai no hoi ua m&kua nei, ua kiola ia ka uhane o ko keiki e maoa aia Ualo IHo o Manua i ka po pau ole. A iohe o Maiuae no ka make ioa u ka make loa o kana keiki, mihl nui aku oia imua o laua me na iuohai kahoahoa he nn! wa!e t aoie nae i-na mai ko laua huhu. kai no paha he huhu ko ke akuaa maliu niai i ka mihi aku, aole ka! Heaha ia hoi : e make no an me kuu keiki. n O ka hoohiki iho la no ia o Maluae e hookeai a miko pu mo ke keiki, o ka liana no i.i i ke kelki a paa iiuna, («ini ku ka puka o ka hale, a noho oui no ka make hookeai. A hala he uoii la :t me uuii po, aote he iohe o ua mau akua nei he

wahi pule kauniaha at qo a hala he iwakaloa ia, oia ana uo, i haia he kaoakoiu mau la, oia aua no. I aku la o Kanaloa iu I-uiiie, --E iuake paha auanei o Maluae. ua howa 10 no kaoa, he wikiwiki i ka hahu, a hoopal ! ka ul i keiki. a ua nui loa kona aioha I kaoa keiki, a o ko kaua kanaka hoi keia nana e malama i ka awa, a e hooluiu i ka maia, a e kauuaaha inau ai ! na ahiaiii a pau a ine na tva e ae, ahe mahi awa, maia, ko na kaua, a hoahaanei ka kaua oku ia Maluae?' I aku o Kaue, « ( e kii kaua e hooia ia Maluae, a uana no e kii ika uhaue oke koiki ilalo ia Maimia." q Mamua ke aiii o ka po pau ole, ho hou aku o Milu, no kona ino ka, pilau a me kona kioia ia nna i ka po pau ole. Oia uo hoi ka inoa o kekahi alii ma Waiplo l Hawaii, o Miiu ka inoa.

A plha na la he kauaha a keu, ua kau ka nanaiea punawelewole I na maku o Moluae, a anenne no i ka make.

A ike ua mau akua uei i ka pua o ko Maluaea manao no ka inake pu me ke keiki, u nui ko iaua aloha oona a kii iho ia laua e hoolu iaia, a ola ao ia o Maluae o like no me kona ano mau, alaila olelo aku la ke akua ia Maluae. 4< He aloha oe ia Kaalii kau keiki? M "Ae! naua wau i inanao nui ai e make pu," wahi a Maluae. "E ioau no anei iu oe !a ke kii ilalo ia Manua?" "Aole! aka, ina e hawii mai oluu i manu no'u, hiki ia'u ke kii ika uhaue o kuu keiki." "Ae, ua hiki ia maua ke hooko i kou makemake, o ka maua pono ia ka ke akua e uku aku ai ia oe, a e ike hoi oe he manu ko ke akua e kokna ia oe, a o maua pu kekahi Iloko ou, a na maua no e hoopakelo ia oe i kou komo uuu iloko o ke uhi a me ka pouli o ka po pau 010. r; Noonoo iho lu o Kane, aole pono ia Maluao ke iho kino kanaka i ka po pau ole, nolaila, hoomalule ia o Maluae, a ma ke ano kino lani oia i kii ai i ka uhane o kana keiki, a ua hiki iaia ke komo iioko o uu popilikia he nui o ka po pau ole ia Mamua. I ko Maluae iho aua, haawi mai la o Kane i kona kookoo nona ku lnoa o Makuukao, he kookoo mana ia, aia iloko ona ka ai a me ka ia, na momona a pau o ka honua, ua mea kaua, ko ahi a me ka luai pele, ke kai a me na moana wui, k(i ola a me ka make. 0 keia kookoo no hoi ka laua io ui ma kokahi mau wahi o keia mau uae inoku, a puka mai ka wai, pela ko kaao ia.

Aia raa Lelolouo i Monnalua ka puka i olelo ia a me ulu o Leiwalo, malaila o Maluae i iho aku ai i o Mauiua la. Ua nui na pilikia i halawai me ia um kona nlahele, aka 7 lio mea ole wale no ia i ka mana o Makuukao, me he makani hele uluulu la, puehu llilli ka lehu o kapuahi o ka po pau ole. A hoea keia I ka papaku olalo, o ka papaiaowa ia, o iho la oia i kona kookoo. a naha ae la a iho aku la a iho aku la u hiki hou I kekahi pa* paku, o ka papaiakahaoa ia, a naha hou ia a aia ilalo i hoopaa ia ai ka uhune o kana kelki; he wa oi loa aku keia o ke ino mamua o ka {>o kuakini. Ma ka po kuakiui o Pueo i hoopaa ia ai, a he apuepue uae ka loaa ana ia Mokuiehua, aka, o ko Maluao kii ana ia Kaalii iloko o ka tno loa, he maua loa, pela ke keaka ia. A loau ia Maiuae ka ohane o kaun keiki, hoi aku la oiu mai ka }h> pau ole a ku me ka olioil, a ua h<x)komo ia hoi ka uhane o ke keiki iloko o ka puniu. Ia Mainae i puoh<> ae ai mai kona waiho maluie uua, ike iho la oia i na men a kona uno kiuo laui i kii ai. A lapaau iho lu oia i ke keiki me ke kuhiknhi a ke aKua, a ola io ae la o Kaalii. O Kawelu kekahi wahine kaulana ma ka mooielo kaao o Hawaii. I kona make una, ua komo oi i ka po pau oie a ua kii kmo kanaka aku o Hiku i ka uhane o Kawelu a loaa i o Manu la a hoihoi la mai, a uakipo* iapolaia, me kahooluiu ana i ka awapuhi, inaile, ka pala, a me na wehi e ae apau o ke kuahiwi; i oluolu paha ka uhaue a hiki ke komo hou i ke kino, a oia hou io o Kawelu. He iehulehu wale o na mooielo Hawaii a me na kaao no na uhaue a mo na kino o ka poe olu, u ua hoouialule ia kekahi i iho «ku i ka po pau ole, no ka hoola ana i ka poo i make maoli; a {iela no hoi me na uhane e hele auwana anzi iloko o ke ao kuewa, i hooia ia ma ka hoowale* wale ana i na uhane ma ka hooiulu ana I ka hale me na mea aia apau o ke koahiwi, kahl i waiho la'l ke kino make, a i ole, ma ka hoihoi aoa luai a oa aueoakua. Ma ka inoolelo EUwaii no Hamanalau, ka hanal a Hawea, ua hoola la oia o kona wahi pokli kaikunane Kaulanuikipokii. Ua hele auwana wale kona uliane Uoko o ke ao kuewa a liio i ano kino manu; a oiai, ho kia manu ka hana walea a kt»na wahi muli iokii. I kekahi la, oiai kona wahi pokil e walea ana i ke kia manu, ua hel iho la kona

uhane i ke kipuka a ua wahi pokli i ki:» m-\ » kipoUpola ia | eia a ola hou. I O L oueapaiii-uH» kekahi, ahe nui | aku. O kekahi 111«« i oleio ia, o j loko «» ke kin • niake o ke kanaka, | ua like :ne kekshi lua nui i piba i na me.i hiHnveliwe!i. Ma ka maka ika kekuhi poe, malalo mai hoi o na wawae l k<i k» k;ihl poe ke kaao niai, e hoekoni',» in iuai ai ka uhaue iloko o ke km > e waiho nmke ana; a i ke kemo uua a na kuii, hol hou k;i uhane iwahe, a uo ka paa mai o nu wawae i ke pani ta, komo hoo no; a hiki ku uhauo i ka puhaka, nan;i iku oia i« loko oka opu, ua iike aie ka iua ahi; o ioko o krt uuiaumu he haoa a awawa me he paii nui e hiolu luai ana, ahe nul aku na mea e weliweli ai ka uhane. Ma ia wahi, ua pupu ioa i ka uhaue ka hiki au:» e komo hou aku, anu ka ikiiki loa uo ka nui oka luakau, na hou hewa io ianei, ilalo, ilu:u:. u tn» ka paa loa ona wawae i Ke pani ia, ua komo loa aku Ilofco O ka v»pu, a i ka uinaunia.il koeuo iioku o ku iuu uhane, ma na maka, j a he wahi maikai loa ia o kahi e j iuakaha ai <> ka uhane, ola ke ola i hou ann. ! Aoie he oiaio na inea i olelo ia no ke kii ia ana <» ua uhane a hoola hou ia nuii, aka no na mea i olelo ia uo ku po Kuukini, a ho po pau ole a he iua ahi mau loa kahi hoi e hoopaa ia ai ka poe hana ino, e ahona paha ia, a ina e hui ia keia ao uie kela mau ao ekolu, alaila, eha ao. I Keia ao; 2 Kt» ao kuewa; 3 Ke no aumakua; 1 Ke ao oka po pau ole. i Aole i pau.)