Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 35, 2 September 1893 — NA LETA. [ARTICLE]

NA LETA.

Ao*e o SAk :« zzMktsa»k» t I ie ks:kvi oe* h*U aonCsjLS*o 5 hoopek* U rz\bCo o kei* e ko eiak<K pee tze* '

Ee Xa i leie ka Lepenu

E Mr. Lcxahouposgpoxo: E kala mai ia'a ina ua liio ko'a kalaimanao ana o ka la 3 o Aagate nei, e pili aoa no ka ma'i iepem, i mea e hoehaeha ai i ka manao o ko'u lahal e nobo mai ia iloko oka iuoiaa ame ka pilihua no na hana hoomaewaewa a nei nia'i lokoioo he lepera. Aoie iloko o ko'a paowai na manao e hoehaeha wale aku ai I na poe e noho u a e kaumaha mau ana. Aole me a*o ia uhane lokoino. Eia ke ba maa oei ko ; u aloha no lakou.

O ka'a i hoaiai mua aku ai imua 0 kuu lahui e noho ola maikai nei: (aole hoi imua o ka poe i loohia i ka o»a'i), ioa he mea ia e hiki aiiee hoopakele ae i hookahi kino uhane oia maikai mai ko komo kino aoa aku i na maiuu o ka ma'i lepera, he mea ia e hauoli ai ko'u naau. No na poe i loaa i keia ma'i, ke waiho aku nei au ia iakou ma ka poho lima o na kauka,- aole waiwai 1 koe o na ao a na makamaka imua 0 lakou, aka, no oa tauBani Hawaii 1 koe e ola maikai nei, ina iakou e hooko po&o i ka'u mau kuhikahi, aole e kahe-a-wai ioa (pela ko'u manaoio ana) ka hiolo aoa oka lahui no keia makaha o na iepera ma Moiokai (Kalawao a me Kalaupapa). Ua hiki kino au no elua manawa ma ke kahua oua ma'i lepeni ma Molokai; ua ike ia lakou, kekahi o lakou he poe hoakuia no'u mamua.

Ua ulu mai ia'u ka manao e kakau i keia manao mua, mamuli o ko'u hoomaopopo ana iho i ka pono oie o ka noho ana o na Hawaii ma ko iakou mau home? Ua ikemaka au i ka uoho huikau ona kanaka, huikau na poe ola me na poe i loaa ika ma'i lepera. He mea 010 ka ma'i lepera i na kanaka 1 ka wa e ola maikai ana o ke kino. Ua aa lakou e miki pu i ka umeke hookahi me ka poe i ma'i, a ua aa no hoi o ai i na mea ai i hoomakaukau ia e ka mea ma'i. He hoahewa loa ko'u noonoo no kela hanhupo, aole au i inanao he hana kua pono kela. Aka, ke hoole ia mai uei aole ka ho ma'i lele ka ma'i iepera, a o keia olohe nana e hoao mal nei e ao hewa i ka lahui, he mea oia i loehia ika ma'i lepera. Aole i poloiei kana kumu pnle ekahi. He ao ana mai iu ia kakou e hoomau ma na ala o ka pouliuli e Uio mau ana i ka po. oke keneturla iwakalua keia, a o na kuhiKuhi a pau ona keneturia mua loa oke ao nei, aole pili no keia au. Eia ke hoiomua mau nei na lahui o ko ao nei. Aole au i olelo ona poe iiihune a pau loa, e loaa lakou i ka ma'i lepera. He oiaio, ua ioohia na moi a me na poo aupuni, na poe kuonoono o ka aina, Ika naa'i lepera. Heaha ke kumu? No ko lakou uoho huikau ole anei? No ko lakou malamu pono anei i na rula kupono o ke ola kino? Aole! E paue mai nna na poe i kamaaina I ko lakou nohoua, ina uole mai na makua mai, mai ka lehulehu mai o ka lakou mau hana lealea kupono ole ike kino, a i ole, mai kekahi mau kumu ekaoka e ae.

He ilihune io no ke kulana oka lahui Hawaii mamua aku o ka M. H. 1820, ka wa iaha nui oie oka ma'i lepera. He iiihuue ioie ko Lakou, aku, ma na mea ai, he lako a waiwai iakou. He malkai a maemae ka lakou mau mea eai ai, nolaila maikai mau ko lakou olu kino, a hiki hoi ia lakou ke haua i na hana hookelakeia hooikaika kino. A pehea i keia mau ia? Ai anei ka iahui ina mea ai kupono? He ueie no na kuaama, he maemae no nae ka lakou mau mea e ai ai; eia ka oie o na poe oke kaona nei. He wahi pola ki aka pake ko kakahiaka uui, a heaha aku la ko ke awakea. Aia ike ahe-a-kamakani ke oia o ko Houolulu nei poe. He wi ka aina i keia wa. He | nui na Kauhale o keia ano. lle lawa i kupouo na mai o Molokai mamua o |ka hapanui oko Honolulu nei j>oe. | Ple oiaio ioa keia. ; Ma ka nupepa <<Ka Leo" o Aug. 23 nei, e loaa uo keia mau oieio: " * * he maluhia nahapa miiiona (?) kaikamahine (I ke au o Kamehameha II); a hiki i ka 20 a oi aku na makahiki ike aku i ke kane, a mai ia lakou mai na keiki oia maikai, ikaika, a loihi ua ia, e ai aiui i na ai kupono me na aahu kupono, a me na home i punia ika e« oluolu wai* anuhea." Pela auanei na luinauua o keia wa? Aole! £ ukulii moo aua no, ua iiio aku ia ke kino i kaulaia. He kumu make keia no ka lahui, he kumu hoopii mai no h*ī. Oka hapanui ona aia'i iepera i iawe ia i Moiokai, mai ke kulanakauhaie aku nei o Houolulu, peia ka heike a ke Kakauoleio oka Papa Ola. No ka ilihune mai ke kumu. ai i na mea kupono ole, noho i na haie polopoioaa; no ka iiihune, miuamina ina wahi kenikeoi uuka e loaa mai ana, aoie hoomaemae i na mea ino pelapela e waiho mokaki mai ana ma ka pa. He mau kumu keia e hoopii uul mai ana i ka ma'i. i Oka noho maemae mau me ka! mikiaia wale no ke kalahala. £ | aana aku i ka noho ana o na haole | waiwai. He maemae na mea al, he maemae kahi noho a he maemae na aahu komo. Loaa nui anei lakou i ka ma'i?

E pili ana no Mr. Way, he oiaio, ua ie!e aku ka uia'i iepem iaia, aole i puka wale ae He ohana mai 010 paha kona. Ile haole k»mana oia, a malia paha ua hana pu oia me kekahi poe kaoaka maL Aole kakou i ike aku i ka maemae o kona noho ohana ana. He lehuiehu waie o ua makamaka haoie i iooa mainuii oia kumu. EpiUana no Kauka Oliv&oka P&nalaau, ua ike no oia i kana mea e haua ai. Lawelawe oia i na mai

roe ke akahele; aoleom eaee lawelawe ioa be moku pahi kekabi ma kona lima. laa e moku kooa lima. aele oia eae e hopa ika mea tnai m» kooa iiaia ioa e haawi ia aku aoa i pau dala nui. loa e pau kaeia lawelawe aaa, e hoioi ana oia i kona iima me na kopa i hoomakaakao ia nooa a paa pono. Aole ioa oīa eaa e hopa i kekahi mea ma'i a me ka hoioi pooo oie i kooa lima, hookomo iloko o ka ameke poi e iike me kaoaka a miki ae, aoie oia e bana hopo ana pela. Aka. peln no e baoa ai kanaka. He eiaa kauka olana o ka manawa Pelekaoe i hele kino me a'u e makaikai ia Kalawao i ka M. 11. 1592 aku nei. Ua nui loa ko iaaa ekeeke, aole laua i ae e holoi i ke iaua lima me na kopa e hoioi in ai na palahehe o na ma'i i ka wa i haa* wi ia mai al ia mau kopa ia laua. iUa makau laua no ka UU o ka ma' epera. Inaehaawi ia kekahi makana kiekie i na haole waiwai o keia kulanakauhaie e hele e miiimili i na palapa o na poe ma'i iepera, aoie loa o lakou mea e aa makapo mai ana, koe paha na kaufcu, oial, ua hiki ia iakou ke pale ae ia mea. He noho palaleha huikau ka noho ana ona HawaU. Aole maopopo ia iakou ke kumu oka mai. Ina e hoea mai na mai ahulau, ona Ha. waii no ke iuku uui ia ana. No ka paa Baibala ole anei? He kuhihewa kela. Aole e ola ka lepen\ ina e kikii ke alo iluna, hamama ka waha 1 ka inakani, ahe pnie wale no ka hana. Aole hookahi inea e ola ina peia e hiiinai kuhihewa ai. Aole hewa ka pule, aka, hewa ka hilinai ana e ola i ka pule wale no.

He oiaio, ua lehulehu na Hawaii i luku nui ia e ka : ma'i ulalii, (smBll pox). Ona kumu oia no ka ai ole i na ai kupono i ka wa laha o ka ma'i, ka maemae ole oloko a me waho o ka hale, ka hooj maemae ole i ke kino, ka noho hui- | kau aku a huikau inai a me na kumu lehuleliu e ae. He oiaio, he ! loaa no na poe makaala loa i ko | lakou home a rae ko lakou kino a |me ka lakou mau mea ai, a pe)a aku; aka, he kakaikahl loa ko lakou helana, a uu loaa no mamuli o kekahi kumu hiki 010 ke pale ia. Ina he hookahi mea malama pono e loaa ! ana he ōO aoi mea iiialama pono ole e make ana. He nui na kumu make o na Ha- | waii a lakou e noonoo ole nei. (a) Aia kekahi make o lakou i na hale ako lauoho. He nui na poe e hele nei i na hale barba, he poe ola kahi, ahe poe mai paha kahi. Kawele like ia no nne lakou i ke kawele hookahi. Aole e nele ka lele oka mai mamuli o keia hana. He maemae no nae na hale ako lauoho o na haole. (e) Aia ika poi a me ka ia ia uiake o kanaka. Ina he mea mai ka mea nana e hoomakaukau na mea ai, e loaa ana kekahi ona poe e hoonuu aku aua i na mea i hoomakaukau la. E lele mai ana ka mai. (i) lua e kaa ana kekahi mea mai iluna oka moena a kahe kona iiou mai, a oni aku no ka mea mai ole maluna oia moena hookahi, e lele aku ana ka ma'i iaia. O kekahi kumu laha nuikeiao ka ma'i lepera maluna o na Hawaii. (o) Ina e hele na poe ola a me na poe ma'i nia ka iua lepo (liilii) hookahi, jjioie e nele ka leie o ka ma'i i ka poe ola (u) ina e auau i ke kini auaua hookahi na poe ola ame na poe nia'i, e lele ana no ka ma'i. lna e holoi i ko kawele hookahi a aahu pu paha i ka aahu hookahi, e lele ana no ka ma'i lepera. (h) O ka ipupaka kekahi kumu hoolele mai. He ino ka lehulehu o na waha e puhi ai i ka ipupaka hookahi. Ina e puhi kekahl mea mai lepera i ka ipupaka, a puhi mai o hai, e lele ana ka mai lepera. Oka inu ki a kope paha mailoko ae o na pola i inu mau ia e na poe mai, e iele ana no ka lepera. Oia kekahi kumu ino o na hale inu ki o na pake.

Owai ka uiea hoole mai aole e lele ka nni'i mainul! o koiu mau kumu? Nolaila, ko hoouiaopopo mai la oukou o na inakawaka, he make wale no ka keia no kakou a kakou e hoomaopopo ole nei. Aole haole e aa o haawi mai i koua kaweie i kekahi kanaka nia'i e hoioi i kona hou; aoie haolo eae i kekahi mea mai e komo iloko o kona hale liilii, kahi ana a me kona ohana e komo ai; aole haole e naaupo e haawi i kona kini e auau ia e kekahi mea ma'i, aole no hoi haole u kumakaia i kona kino ma ka ae ana eai i kekahi mea ai i hoomakau. kau ia e kekah! mai lepera. Eia uae, ua aa no ka lahui e haua i keia mau mea ae la a pau. No ka noonoo ole mai ke kumu. Aole he hookae a iokoino ke kauimle a hookaawale ana i na poe mai, aka, he hana aioha lahui oiaio ia. O ka lokoino a me ke aloha oie ka hookuu aku ia lakou e haukae mau me ka poe ola maikai. Ona poe e hoo* i paakikl nei e hoohuikau a hoolaha I hoom&huahua aku ika inai lepera, o iakoa na enemi ino loa o ka lahui, ua oi aku ka pono ina aolo lakou i hanau ia, Nolaila, e kuu l&hui, e ao kanaka ia oukou, e aloha i na wahi heluna uuka i koe, e hoomanao i ka niakia oko kakou moi aloha Kaiakaua i hala aku la, a e hoomaopopo, oka noho haikau, oia kekahi keakea nui i ka hooko ana i ka iini nui o kona puuwai. O na poe olelo mai, aole leie o ka lepem, he enemi lakou no ke ola oka iahui, aole pono e hoolohe i ka lakou mau ao ialau. K hoomanao no hoi, aole no'u wale iho keia manao, aka, he haamaua wale no au e hahai ana malalo ooaao naaoao, a e kakoo ana hoi, i na kuhikuhi pololeia na kauka kaa* iana akamai ioa oke ao nei (aoie hookahi o iakou i hoea i Hawaii itei). Oka manao paa o keia poe kaalana, he mai lele ka mai lepem Kaoaokai.ant. Honoiulu, Aug. 22, 1893.