Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 36, 9 September 1893 — Aohe Koho Balota ma ke Aupuni Hawaii i Hoomalu ia. [ARTICLE]

Aohe Koho Balota ma ke Aupuni Hawaii i Hoomalu ia.

l T a wehewehe aku makou mamua, no ko Amenka Huipuia manao paa i hooholo ai e hopu ia Hawaii nei a e paa no na kumu nui elua. 0 kekahi kumu, no ka nui hewahewa loa o na pono o na kupa Amerika maanei. a nolaiia e pono ai ke hoomalu ia a maluhia malalo o ke aupuni onipaa a me ka naauao. 0 ke kumu elua. no ka pono o Hawaii e liio i pukaua no Amenka, e noho lanakila ai ma keia aoaoo ka moanaPakipika. Xo keiamaukumu eluaehoolilo

koke ana o Amenka Hoipuia ia Hawaii i apana no kooa aupuni nui, a aole hoi e hookauloa ana, o iiio e ia hai. Ua wehewehe ako uo hoi makou no ke kanahia o ka aha kohina o Kalivalana no ke ano kupooo o ka hookomo ana ia Hawaii malalo o ko lakou poai hanohaoo. Aia oia ka hoohoi maoli e poooai, e noho lala pa me ke anaina haoo* haoo ona mokuaiaa. A 1 ole ia, aia ma ke aoo hoomalu ia e hookomo ako ai ia Hawaii me he kaawa la, e noho ai ma ke kulana haahaa, aohe kuleanapn me oa mokoaina o kela hui nui. E keiki hookama ia anei o Hawaii, a e kauwa I kepa ia paha? { He kuumhana nui keia e pooo ai i oa kanaka Hawaii ke ooonoo rae ke akahele ame ka naaoao. He mea keia e hiki ai i na kanaka Hawaii ke < hooikaika a me ka hoopii pu aku i ka aha kuhina a me ka ahaolelo lahui o Amenka, e I haawi mai i kulana maikai ia Hawaii maloko o ko lakou aupuni nui. Nolaila he mea pono ia kakou e hapai koke i keia kumuhana, a e hooholo lea i ko kakou makemake, oiai e lawelawe ia ana ma Wasinetona, a mai hookaulua kakou o pau e na hana i ka hooholo ia. 0 kekahi mea nui e pono ai i na kanaka Hawaii ke noonoo, oia keia: Pehea ana la ke kuiana o ka poe koho haloia, malalo o ke aupuni hoohui ia t a pehea la ia pono maloko o ke aupuni hoouialu ia? E loaa ana anei ka pono koho balota, aole paha? Ma ko uiakou nana ana, a me ka lohe ana hoi, ina he aupuni hoomalu ia ka mea e hooliolo ia ana ma Wasinetona no Hawaii nei, alaila e nele ana kakou i ka pono koho balota, a i ole ia e hoohaiki loa ia ana ua pono la, i ka poe kakaikahi wale 110. Penei e akaka ai, ina he aupuni hoomalu ia alaila ua haawi ia pela no ke kumnoka hilinai ole ia o ke kanaka Hawaii, aole e hiki ia lakou ke hoomalu pono me ka naauao i ke aupuni, e maluhia ai na pono o na Amei'ika maanei. He kue lakou ike aupuni Amei'ika, he kue i na haole, hookahi wale no mea e pono ai na Amei'ika e malama i ke aupuni me ke kakoo ikaika aku i ka mana hoomalu e uoho nei i hilinai ia he hoomalu pono. Ina e haaw r i ia ka maua koho i ka lehulehu, alaila e manaanakapoe kue a me ka hooinokuahana, aohe e maluhia ka aina. Nolaila ua maopopo o ke aupuni hoomalu ia ma Ilawaii nei, aole e lilo ana ia i aupuni koho balota, He okoa ka manao o kekahi poe e hoopuka lalau wale nei, penei: Ina e hooholo o Ame-i-ika i aupuni hoomalu ia ma Hawaii nei, alaila e kukala koke ia ke koho balota a na na kanaka Hawaii e kolio e like me ko lakou makemake. He aupuni Moi no ka lakou mea e koho ai, a o ke aupuni iho la no ia.

Ke ike nei kakou ina he wahi uoonoo iki koe ia kakou, aole loa he kohu e like uie ka manao o Amenka 1 anpuni maluhia no kona poe kanaka, i aupuni paa hoi ma kona aoao. Ua naaopopo lea aole loa o Amei'ika e ae ana e kukulu hou ia he aupuni Moi ma Hawaii nei; he mea ia e mau ai ka haunaele a me ka maluhia ole. E kukulu ana o Amerika i aupuni onipaa maanei a me ka maluhia loa e naueue ole ai, nolaila aohe koho balota, ina he aupuni hoomalu ia mai ko Hawaii. Eia nae ina he aupuni Teritori a mokuaina paha mamuli o ka hoohui aina. alaila he hiki no ke haawi i ke koho balota i ka lehulehu, e like me ka mea mau ma na apana a Ēau o ke aupuni o Arnerika [uipuia. lna ua ike ia ke keiki he maikai a he aloha. a hookama ia e lilo i keiKi na ka ohana o ke kanaka waiwai, alaila e ninau ana ka makua no kona makemake. Ina nae no ka ike ia o kona hemahema a me ke aloka oie T o ke kulana kauwa ka mea loaa iaia. alaila [ aole e ninau ia ana ka makemake o ua kauwa la, he kauoha wale ia aku ne kana mau hana a pau e hana ai. Ua wehewehe ia hoi malu-| na ae na kumu e maopopo ai ko Amerika Huipuia ap*) mai i keia Paemoku ia Hawaii nei a hoolilo awiwi e paa malalo o kona malu. He kanalua ko Kalivalana ma no ka aoao hea la e hoolaia i kela awaiaulu aua, aia paha ma ka hoohuiaina, a i oie ia, ma ka hooiala ana i aupuni hoomalu ia mai paha ma Hawaii nei. Ua wehewehe hou no hoi

makou ma ia kumuhana penei: Ina ma ka hoohuiaina e komo ai o Hawaii malaio o ka maia o Amenka. akiila-e ioaa ana no paba ka pono o ke koho bulota. Aka. ina lua ke Aupuui Hoomala ia e komo ako ai, alaiia be mea maopopo e neie ana ka iehoiehu i ua j pono nui ia, ke koho baiota. | No ia kumo, he mea pono i na ? kanaka Hawaii e noonoo ikaika no keia mea, a ina he makemake lakou ika pono koho baiota, aiaila e hoopii aku iakou me ka hookauiua oie i na iuna nui ma Wasinetona, e haawi koke mai i keia pomaikai nui. oia ka hoohuiaina. He mau manao ko makoa e pakui hou aku nei ma keia kumuhana. 0 kekahi, oia no ke ano o ke komo ana aku maloko oka iahui Amerika ina ma ka hoohuiaina ka makemake. Elua no ano nui oka hoohui, he Hoohui Mokuaina a me ka Hoohui Teritori. oka Mokuaina, oia no ka inahele aupuni 00, nana no e koho i kona poe luna aupuni īho a pau, nana no hoi e hoohoio i kona mau kanawai a pau e iike me kona makemake. Pela no ko Amenka Huipuia hoohui ana i ka Mokuaina o Tekasa i ka makahiki 1846, he apana ia no ke aupuni o Mesiko mamua. Peia no hoi ka hookomo ana ia 0 Kalepoui i ka makahiki IS4S, no Mesiko no keia aina mamua. He mau mokuaina laua, mai ka mua mai o ka hoohuiia ana, he ano kanaka makua. 0 ka hapanui nae o na aina hou i hoohuiia mai ma ke ano Teritori ke komo mua ana i mokuaina. PeianooLouisiana, Nu Mekiko, Arizoname Alasaka i hoohui mua ia ai ma ke kulana he mau Teritori, aole he j mokuaina lakou i kinohi. He | hou loa, he hapa na kanaka i! ka wa i hoohui ia mai ai, aole 1 liiki aku i ke kulana kanaka makua, ua hookama ia nae ma ke kuiana keiki opio ko iakou hookomo ia ana iioko o ka ohana hanohano o na mokuaina, o ke kuiaua Teritori waie no i kinohi, mahope mai ua mahuahua na kanaka, ua iilo no kekahi o lakou i raau mokuaina koe no kekahi ma ke ano keiki, he Teritori wale no. Pela paha auanei o Hawaii i kona hoohui ia ana, i loaa ai ia kakou kela pono hanohano ioa. E liio mua i Teritori, no ka mea he hapa w r ale 110 na kanaka, aole i hiki i ka 100,000, ke helu pu īa na pake a me na lapana, he 200,000 ka heluua kannka kupono e lilo ai i mokuaina. Aia no ma ke kulana keiki opio ko Hawaii noho j muaana maloko o ka ohana hanohanoo ka Ripubalika nui, aohe e loaa mua ke kuiana kiekie o ke kanaka makua. Ma ka iiapa nui loa o na Teritori, ua haawi mua ia ka pono o ke koho balota, e koho ai i na luna makaainana no ka ahaolelo Teritori kuloko iho. 0 Alasaka hookahi wale no koe, aohe koho balota, aohe hoi ahaolelo, no ka mea he kakaikahi loa na kanaka olaila a o ka hapanui he poe iiikini hupo loa.

Eia nae ka hemahema i koe o na Teritori i lanakila oie e like me ka mokuaina, aole e koho na makaainana i ko lakou kiaaina. Na ka Peresidena o ka lahui e hookohu i kiaaina no lakou, pela no hoi na lunakanawai nui, na Ilamuku kiekie a me kekahi poe luna nui e ae, na ka Pere<idena lakou e koho ia, aole na ko ke Teritori poe ponoi iho e koho. Aia a nui na kanaka a loaa ke kulana kanaka makua he mokuaina, alaila na na kanaka e koho i ko lakou kiaaina, a me na luna a pau no lakou iho, ua kanaka makua. Mamuli o keia wehewehe ana, ua maopopo ina ehoohui ia aku o Hawaii me Amerika Huipuia, alaila o kona noho uo ia ma ke kulana Teritori. me ona ahaolelo kau kanawai i koho balota ia e na makaainana. 0 kokakou kiaaina nae. oia ke poo o ka Teritori, na ka Peresidena o Ameiika e koho ia ia a me kekahi poe luna kiekie e ae. He mana no hoi ko ua kiaaina la e hoole loa i na kanawai i hooholo ia e na ahaoieio. He mana no hoi ko ke kiaaina e koho i ka poe hooko i na hana I aupuni malalo ona. Nolaila, he mea pono i na kanaka o Hawaii nei e hoopii aku iaKalivalana e hoomai* kai mai ia Hawaii nei ma ka | hoohuiaina, i loaa ai ia lakou ke koho balota ana, a lilo o Hawaii ma ke kulana hanohano o ke keiki hookama ia. aole ke kanwa kepa ia a nele i j ke koho ana nona iho.