Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 37, 16 September 1893 — E Hooulu i ka Lahui Hawaii Maoli. [ARTICLE]

E Hooulu i ka Lahui Hawaii Maoli.

Ma ka makahiki 1874. mahope o ko Davida Kalakaua lilo i ana i Moi, ua kaapuni ka Moi | hou i na paemoku o Hawaii I nei ma ka huakai hele hoolia- | nohaao, me ke kukala ana ma ! na wahi a pau i kona inakia, I oia ka Hooulu Lahui. l T a lohe kakou a pau i ke kukala ia ana o keia oleio hooulu lahui, oia no ka hananuia ko Kalakaua noho Moi ana i hooho ai. He nui ka mahalo i ka lohe ana a ua hauoli no hoi me ka nalu ana he alii hooulu [ahui io keia. Pehea la ka hookoia ana o ua leo akena wale la? Ua ulu auei ka lahui Hawaii pouoi a mahuahua i ke au o Kalakaua? E nana kakou i na huahelu o na papahelu. . Eia na helnna o na kanaka a pau e noho ana ma Hawaii no na makahiki i haiia malalo | penei: IS6O Kanaka a pau 69,800 1866 " k; 62,959 1872 4< 56, ( J87 1878 " 57,985 1884 " " 80,578 1890 " " 59,9U0 Ma keia papahelu, ke ike nei kakou, ua emi loa na kanaka ma Hawaii nei a hiki i ke au ia Kalakaua ua emi malalo o ke kanaono tausani, a lilo o Kalakaua i Moi, ua pii hou ae ka heluna a hiki i ke kauaiwa tausani ma 1890, a i keia wa. ua manaoia ua oi i ka hauen tausaui. Nolaila, ua hookoia ka manao o ke alii a ua ho.ouluia ka iahui. Pela anei? E nana hou kakou i na heluna o na kanaka Hawaji ponoi no kela mau makahiki penei: 1866 na Hawaii maoli 57,125 1872 " " 49,044 1878 " " 4*;OBS 1884 « " 40,014 1890 " " f 34,436 Ma keia papahelu, ua maopopo o kela leo hooulu lahui, aole ia he leo e hooulu ana i ka lahui Hawaii maoli. Ua emi loa ilalo na kanaka Hawaii ponoi iloko o ko Kalakaua noho moi ana, mai ke 49,041 ma ka makahiki 1572 a hiki ilalo i ke 34,436 i ka 1890. He emi weliweli loa keia*e liuiiu ole ai, nalowale loa o Ha waii ponoi. E nana hou kakou. I ka makahiki 1872 he 49,000 Hawaii maoli, a he 57,000 na kanaka a pau. He hapahiku wale no ko na lahui e ma Hawaii ia wa. i keia wa, he elua-hapakolu ko na aioa e, a he hookahi hapakolu wale no ko na Hawaii maoli i koe. Ao f ua hooulu o Kalakaua i ka heluna kanaka ma Hawaii nei ma ka hoopihapiha wale ana i kaainamenalahui e, oia na Pake, lapana a me na Pukiki. Aka, o na kanaka o ka aina, ua hoemi loa ia ilalo. Ua like kana hana me ka hoonui ana i ka waiu maloko o kekahi kiaha, ma ka hoopiha ana i ka wai a piha ke kiaha. Ua hoouui ia anei na waiu la? Aole i hoonui ia, ua hele a holo wai wale a mananaio. Nolaila, o Kalakaua, he alii hooemi lahni. Ua hele ka la-

h-.il ■ po-'noi a etrn ioa Ū ku Kuiukuuii iiana naaiipo l ;i make keia *iiii utuiun«J> o kona hooiluia aku. ua booooioo i kona noho aiii, aua kipaka ia aku. I. a nawahwali loa ka lahui Hawaii rnaoli. he hapakoiu wale no iakou e noho pu ana niē na lahin e. he paiua ka heiuna o kela poe i ko na Hawuii. Nolaila aohe waiw ii ke mlkui&o ua Haw iiii e noho iaoakiia maiuna o keia poe iehuiehu. Eia wale no ka pono o na Hawaii. e noonoo a e haua i ?nea e hooulu hou ai ia !ako ? ;ia E lapaau 09 e Haw:i;i i kou kino oouii* mak i ioaa mai ia 08 ka ikaika e hiki va ke iawelawe pu a me ka paio p i me na hoanoho o rm lahui e. Mai hoomaka oe e Hawaiī e aumeuaie a e paio mc keia maa tahui ikaika. E imi mua oe i oia maikai no kou kino e hsle hokii nei. E noonoo i ka iaau lapaau kupono o hooia ai ia oe iho, oo ka mea. he kanaka inai ioa oe e Hawaii. a e make auanei ke oie o inu i ka laau hoola. Eia no hoi kekahi, e hooikaika o Hawaii e komo maiaio o kahi maiii e pakeie ai ika hooiuo ia a me ka iiehi ia paha eko na aina e. Mai kue a koowahawaha aku na Hawaii i ka hoomaiu iokomaikai ana mai a Amenka Huipuia. lle makamaka aloha o Amerika a he lehulehu kana mau makana alohaia Hawaii. Nana uo e kokua a hoomalu mai i keia lahui Hawaii omaimai a palupalu. a loaa hou kona ikaika.