Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 40, 7 October 1893 — Page 1

Page PDF (2.02 MB)

This text was transcribed by:  Tiffani Hedemark
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Ke Kilohana Pookelano ka Lahui Hawaii

ME KO HAWAII PAEAINA I HUIIA.

 

Buke XXXII. 

HELU 40.

HONOLULU, POAONO, OKATOBA 7, 1893.

NA HELU A PAU, 2462

 

 Hoolaha Loio.

W. R Kakela, Loio a he kokua ma ke kanawai. He luna hoiaio palapala. 2370

Nellie M. Lowrey, Notari no ka Luhulehu

            Lewa Hoolaio palapala a me na palapala hoohiki. keena hana me W.R. Kakela Loio, ma ka aoao makai o ka Hale Leta, Honolulu. 2370

J.S Smithies (Kamila,)

Notali no ka Lehulehu a me Agena Hawaii palapala Mare Mahukona, Kohala Hawaii.

Antone Rosa,

(Akoni)

Loio a he kokua ma ke kanawai Luna Hoiaio Palapala. Keena hana ma Alanu Kaahuma. 2370

J.T Waterhouse,

walakahauki.

Halekuai o na lole nani panio!

lakohao.

Na Lako Hana Mahiko, a pela aku he nui wale

Manui Moiwahine, -- Honolulu.

2396-q

Allen & Robison,

Na Mea Kuai Papa o na ano aa pau e loaa no ma ka uwapo o pakaka, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukulu hale. E kipa mai a e ike kumaka 2896-q.

Wilder & Co., Waila Ma.

            Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me papu.

E.  G HITCHCOCK

(AIKUE HIKIKOKI.)

            Loio a kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke kanawai. E ohua no na bila aie me ka awiwi hILO, hawaii. 2870

James M. Monsarrat, Maunakea

            Loio a he kokua ma ke kanawai He luna hooiaio palapala . E hana ia no ua palapala kuai, Palapala Koolimalima a me na palapala pili kanawai e ae ma ka olelo hawaii. Dala no ka hoaio ma ka moraaki ma na waiwai paa. Keena Hana: Hale pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa. 2370.

J. Hopp & Co.,

Na põe hana ma na lako hale o na ano a pau!

            Hana moe, na uluna pulu, Etc. Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi. Honolulu. 2396-q

Kauka Leong Keng Tong.

L. Akina

            Eikeauanei na ano lahui a pau, e noho ana ma ke aupuni Hawaii, mai na kane, wahine a me na keiki: i loaa i na maʻi o kela a me kela ano. e naue mai i koʻu keena hana. a naʻu e hoopau aku i na ehaeha a ka maʻi maluna o oukou e na makemake, he hiki iaʻu ke lapaau i na ano maʻi a pau : maʻi iloko o ka maluna o oukou e na makemake he hiki iaʻu ke lapaau i ua ano mai a pau: maʻi iloko o ka opu, huʻi ke kino, aki iloko o ka iwi, eha o ke poo. maʻi wahine, a pela aku. mai hoolohe aku e na hoa, a he hiki iaʻu ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana. Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa : he oluolu ka auhau, ke hui me ia ma na kukai olelo ana ua makuakau au e pulama mai @ kono ana mai maina mokupuni mai, me ka eleu me ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai oukou e na @ oiaio. Dr. Akina helu 40, huina o na alanui kamika a me holele Honolulu

Ko Bihopa Ma Banako Malama Dala

            Elawe no makou i na dala hoomoe ma ka hoaie ana ma ko makou Banako Malama Dala malalo o keia mau kumu:

            Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na malama dala malalo o keia mau kumu:  Ina  e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Heneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka elima hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia aia na helu. Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.

            Aole uku panee  uku la i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka waaku o ka hoomoe la ana mai.

            He @ la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka Banako a e uwe pu la mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.

            Aole dala e uku la, aia wale no ma ke @ ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me a lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

            I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na  mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia maluna o na puu dala a pau a waiho ana me ke kikoo ole ia. e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hale na malama ekolu, a ma le wa aku e hui ia me ke kumupaa mua.

            O na puu dala hao moe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o @ ana.

            E hamama ana ka Banako ma ia a pau o @@ koe na la Sabati a me na la @.

Bihopa Ma.

Nu Ioka A i ole, o ka

Makai Kiu Hale Niwela.

Mokuna xvii.

            I kela manawa, ua ulu mai la kekahi mau mea hoopihoihoi nui ma kekahi wahi kulanakauhale kaawale aku, aka he wahi nae i noho nui ia e ka poe waiwai a kuonoono o ka aina o ke kumu oia no ka hoea mau o na hana aihue ma ua wahi la.

            Ua hana ia na hana powa me ka maalea loa a me ke akamai lua ole. O na mea ano nui wale no e aihue ia ai, oia no na mea gula a me na mea daimana o na kumukuai kiekie wale no. Ua  hoouluhua nui ia ka noonoo o ka luna nui o ka Oihana  maikai no keia mea. Ua lehulehu wale na makai kiu ana i hoouna ai no ka huli ana i keia poe aihue, aka ua hoi mai lakou me ka nele wale no. No laila, hooholo iho la oia i kona manao e hoouna i ke kanaka opio Hale Niwela ka makai kiu.

            Mahope iho o kona wehewehe ana aku i kona manao ia Hale niwela ua ae mai la ka opio. Aahu iho la oia he aahu o ka poe luina moku.

            I kona po i pae aku ai ma kela aoao o ka muliwai kahi hoi o ua kulanakauhale la, ua hele wawae aku la ia , a mamuli o ke konane o ka mahina, ua hele holoholo loa aku la ia i loko o ka ululaau. Iaia hoi e nanea ana i ka hele, aia hoi, ua hoohikele ia kona naau ma ka ike ana aku i kekahi wahine e holokiki ana mailoko ae o kekahi wahi moku laau e kokoke ana i ka ae kai.

            Me ka hikiwawe loa, ua nalo aku la ka wahine, aka , ua hiki loa no nae iaia ke hoomaopopo aku o ka lede no ia ana i hookolo loihi ai, oiai ua like loa na ano a pau ke nana ana, mai ke poo o ka wawae, koe wale no nae , aohe on a kokoke pono aku e hiki ai iaia ke ike aku i kona mau helehelena.

            Huli ae la ia a hele aku la maloko o kahi moku ululaau a ka lede i oili mai ai. Aole i @ ia hele ana aku ana, aia hoi, ua lohe aku la  ia i ka uhu mai a kekahi mea ma kahi kokoke i kona wahi e hele ana nolaila, ua ku iho la ia a hoolono, la wa , ua lohe hou aku la ia. Hookolo akahele aku la ia , ala hoi, ma ka aoao o kekahi kumulaau kahiko, e waiho a make ana e kanaka u-i opiopio, a e hele awai ana ke koko mai kona umauma aku.

            Nana iho la ia me ka naau ehaeha maluna o ka mea poino, a ninau iho la:

"Ua eha loa anei oe?"

            Aole he pane ae o ka mea poino nolaila hoopa iho la kona lima ma ka lae o ka mea e waiho a make ana a hooikaika hou iho la ia e ninau:

"E hooikaika e hoike mai iaʻu i ka mea nana oe i powa?" Pane ae la ke kanaka opio poino me ka leo uawaliwali. He wahine! "Owai ia wahine?" "O Mele Balauwina." "Auwe! eia hou no kela wahine lima koko ke hoike hou ma nei i keia mau hna manaoao imua oʻu ," wahi a Hale i puana ae ai. "Owai kou inoa e ka hoaloha?" i ninau hou iho ai o hale.

            Aole e hiki i ka mea poino ke ekemu hou mai, oiai, ua hala e aku la kona uhane no kela ao maopopo ole.

            Hoomaopopo koke iho la no ka makai kiu, eia oia i loko o ke kulana kupilikili@ oiai, eia oia ma kahi malihini iaia, a aole he hookahi on a makamaka ma ia wahi, a eia no hoi ia malalo o kekahi aahu hoanoe o ke kulana haahaa he luina moku. Nolaila, in a paha oia e hele ana e hoike aku i ka loaa ana iaia o keia mea i pepehi malu ia, aole paha e nele ko lakou kuhi koke mai iaia ma ke ano nana no i hana kela karaima, nolaila , ua haalele koke iho la ia i ka mea make, mahope nae hoi o kona kahoahoa ana ae he mau mamala kaukau i na mana lani no ka uhane o ka mea make.

            Hele pololei aku la ia no ka hotele nui o ia wahi, a hoolimalima iho la i keena nona e noho ai.

            Ma kekahi kakahiaka ae, aia hoi, ua hooulu hou ia na kanaka oia wahi me na manao pihoihoi mamuli o ka loaa ana aku o ke kino o ka me make i kekahi keiki opio.

            Ua ike ia na kanaka he lehulehu loa e holo pioo ana ma o a maanei o na alanui, a e holomoku ana ko lakou hapanui ma kahi o ke kino make i loaa aku ai.

            Ike ia iho la e waiho ana no kana wati gula me ke kaula gula a me na dala gula a keokeo he nui wale maloko o kona eke. No laila, ua hoomaopopo ia iho la, aole keia he mau hana me ka manao e aihue mai i kana mau waiwai, aka, ua powa wale ia no paha me ka manao lili, a manao ino paha.

            Nolaila, i ka hala ana he mau la kakaikahi mahope iho, ua ano palaka ia kela hana hoopihoihoi manao. Oiai , ma ia mau la mai mahope, ua ano akakuu na hana powa me ka aihue, no ia mea, ua manao wale iho la no na kamaaina oia wahi ua pau paha kela mau hana, a i ole, ua hele paha ka mea aihue a mau mea aihue paha  no kahi wahi e aku. Aka, aia nae ma kekahi po maloko o kekahi hale o kekahi kanaka waiwai loa oia wahi, ua aihue ia he lei daimana nona ke kumukuai kiekie loa. Ma ka hora 7 o ua ahiahi la, ua kii aku la ka wahine a Ralia ke kanaka waiwai nui hoi nona kahi e malama ia ana he aha hulahula nui ma la po i kona holowaa waiho mea gula, a wehe ae la i kana mea i makemake ai no ka hoowehiwehi ana iaia iho no ua po la Halalii. I ka lawa ana o kona makemake ua ki hou iho iaia i  ua wahi holowaa la a paa, a hoo hou aku la iloko o ka pahu hao waiho dala a kana kane me ka hookomo ana iho hoi i ke ki iloko o kona pakeke.

            Mahope iho o ka pau ana o na lealea ma ua po la, ua hoihoi aku la ia i na mea gula ana i kahiko ai ma ua po la, aka, ua hookahaha nui ia nae kona naau ma ka ike ana iho, e waiho ana no ke ki ma ka waha o ka puka-ki. Nolaila, ua hooho ae la ia me ka leo nui a hina aku la kona kino  ma ka papahele o ua keena la iloko o ka pouli o na haawina o ka maule.

            Mamuli o kela leo hooho nui o ka lede mea hale, ua holokiki mai la kana kane, a ike iho la e waiho ana kana wahine ma ka papahele. Ia wa, me ka pihoihoi oia i ninau iho ai.

"Heaha keia e kuu aloha?"

"E nana aku! e nana aku!!" wahi ana me ke kuhi ana o kona lima i ka pahuhao waiho dala.

            Lalau ino aku la o Mr. Raila i ka holowaa waiho mea gula iloko o kana pahuhao a wehe ino ae la. Ike koke iho la ia aohe mea oloko.

"Pehea kela ?" wahi a ke kane. "Ua ike mua no au! ua maopopo mua iaʻu !" wahi a ka wahine. "Ua ike oe i ke aha?" "I ka wa aʻu i ike aku ai e waiho ana ke ki ma ka waha o ka puka ki o ka holowaa, ua maopopo mai la no iaʻu ua aihue ia, no ka mea, ua maopopo loa iaʻu  ua ki ia e aʻu a paa, a hookomo ia ke ki e aʻu iloko o kuu pakeke."

            Aohe he pane o ke kane ia wa, aka, a liuliu kona noonoo ana, ua pake aku la oia: "He keu keia a ka mea ano e loa a koʻu mau maka i ike ai."

"Ke manao wale nei au, na kekahi no o na kauwa oloko nei o ka hale i hana i keia mea ino," wahi a ka wahine.

            He me pono e hamau loa kaua i keia mea, a e pono e kuka mua au me kekahi makai kiu, " wahi a ke kane.

He Moolelo Hawaii

Mokuna x.

Na Hooponopono  i koe o ka mookuauhau alii

            Kuaiwa ia Kamuleilani, o Kahou kapu, o Hukulani a me Manauea: o kahoukapu ia laakapu, o kauhola nui mahu ia neula, o kihanuilulumoku: ia Waialea, o Liloa; ia Pinea a me haua a me Akuhiakuleana, o Hakau , a me Kapukini a me uni a liloa I; oia ia kulamea, a me Makaalua, loaa o Kapunanahuanui a Umi, a me Nohowaa a umi, ka umi mau keiki ia o ka wa opio mahope iho o kona mauka ana mai ke alo aku o Hakau. A make o Hakau laie, a lilo iaia ke aupuni, lawe oia ia Kapukini a loaa o Keliiokaloa a me Keawenuiaumi; noho hou aku oia la Piikea a Piilani , o Aihakoko, a me kumalae.

            Keliiokaloa, ia Makuahiueopalaka, o kukailani, ia Kaohukiokalani, o Kaikilani a me Kamakakaualii, o Kamakaualii ia Kapukamola, o Iwikauikaua, ia Keakamahana, o Kea Kealani ia Kanaloakapulehu, a me Kaneikauaiwilani, o Keaweikekahialiiokamoku me Kalanikauleleiaiwi w.

            O Keaweikekahiailii ia Lonomakaaikanaka, o Kalaninuiaiamamao.

            O Kalanikauleleiaiwi w ia Kaulaheanuiokamoku o Maui a me keaweikekahialii kona kaikunane a me Kauauanui a mahi a me Lonoikahaupu, loaa o Kekuiapoiwanui a Kaulahea, o Keeaumoku a Keawe, o Kekelaokalani nui a Keawe, o Alapai nui a Kauaua , a me Keawe poepoe a Lono.

            O Kalaninuiaiamamao ia Kamakaimoku w, a me Ahia , o Kalaniopuu a me Kekunulaleimaku; o Kalaulopuu la Kalola, o Kiwalao la Liliha Kekulapoiwa III, o Keopualani.

            O Keeaumoku nui ia Kamakaimoku, o Keaona Kalaninui.

            O Kekelaokalani w ia Haae k, o Kekuiapoiwa II, ia Keaona Kalaninui , loaa o Kamehameha I a me Keliimalokuloku; o Keaoua ia Kalola, loaa o Liliha Kekuiapoiwa iii.           

            Kamehameha I ia Kaneikapolei, o Kaoleioku; ia Keaoua w, Pauahi nui a i ole o kinau; iaa Kekuanaoa, o Keelikolani, Lota Kapuaiwa Kamehameha V, Liholiho II K. IV. a me Kamamalu.

6-Ke Alii Papa

            He alii niau pio, he alii pio, he alii nah; a o ka makuakane, aole i like pu ko laua kulana kiekie, a he kaukaualii wale no ka makuakane , a he ohana alii wale no, a o ka makuahine he kapu moe, a o ka laua keiki e puka mai, he alii papa no ia, a he wohi no hoi ma o ka makuahine la i kahi wa, a in a o ko ka makuakane kai oi o ke kulana, a he alii ohiohi.

7-Ka Loakea Alii

            Ina he alii niau pio a he alii pio, a alii naha ka makuakane, a o ka makuahine he alii ohana alii, a pilikana ma na makua, he mau kaikaina hoahanau, a o na keiki i hanau mai na laua, he lokea alii a he wohi.

8-Ka Laau Alii

            Ina he ohana alii nui ka makuakane a me ka makuahine, a he kulike ko laua kulana alii, ua kapaia ka laua mau keiki he alii no Laauli, a he alii kuhaulua, a he alii no hoi no ka lalani alii, a o keia ka laau alii.

9-Kaukau Alii

            He alii ohana alii nui ka makuakane, a he kuhaulua a o ka makuahine he kaukaualii phana, a o ka makuahine in a he alii kuhaulua a he ohana alii nui kona, a o ka laua mau keiki ke hanau mai, he mau kaukaualii, ahe alii ohana, a he lono ka lalani, he alii kulana a he kaukaualii.

10-He Alii Noanoa.

            Ina he alii kane ulau pio, a alii pio, a alii naha paha, a noho i ka wahine noanoa  o kuaaina no ka ui, aole no hoi he koko kauwa, aka, he noanoa no ma ka hanau ana , a o ka laua mau keiki, he anoanoa, A in a he alii niaupio, a pio, a naha ka makuahine , a he noanoa ka makuakane, alaila, he alii noanoa na keiki ua kapaia na alii noanoa he poe alii ole, a i ole , he lepo popolo, e like me ka mea i manaoia no Umi a liloa, no ka mea , ua manaoia o Akahi akuleana he wahine noanoa, oiai, he noho makalae oia no Okala, mai Kaula a Kealakaha.

11- He Alii Makaainana

            Oia na alii i hanauia ma na kuaina mailoko mai o na alii nui niaupio a pio a naha paha, a ua noho ma kuaaina me ka huna ana ia lakou iho, a noho makaainana iho la, no ke pio paha o na kupuna i ke kaua, a no ka ai nui o kuaaina kekahi, a no ka makau no kekahi i na alii aimoku. Aka , aole no nae lakou e nalo ma na hailona a me na ouli, e like me ke anuenue , a pela i ike ia ai o Umi a Liloa, a me Laieikawai a nui aku.

Papa Kahuna

            He papa alii ka pepa kahuna, a ua nui na papa alii kahuna, a i komo i loko o na papa o na alii nui a i ka nohoalii moi . Pela o Kaopulupulu me Manewa a Kanewahine, a me Kaleopuupuu o Kikahi me Heeia, na kahuna alii o Oahu, pela ko Kauai , ko Maui ko Hawaii.

 

            I ke au o Kamehameha I, elua papa kahuna i malamaia e ia, o ka papa kahuna a Holoae, oia ka papa kahuna a Paao, a me ka papa kahuna a Kaualii.

o Hewahewa ke kahuna nui o ka papa kahuna a Holoae, a he kahuna ia no ko Kamehameha mau la kanikoo.

 

            O Kuaiwa me Holoialena, na kahuna o ko papa kahuna o Kaualii, a he nui na alii o ia au i komo ma ia papa, oia no o Ulumaheihei Hoapili, o Kuakahela ma, a me Lonoamoki ma a nui aku.

 

            O Lonoikaoualii ko lakou kapu, he kapulama ka loulu e kapu ai i na kapu heiau. O ke kapu o Kunuiakea, oia ke kapu ohiako, na Holoae ke kahuna nui o ka moo kahuna o Paao, a o Kukailimoku ka hoailona i ikemakaia o Kunuiakea. Pela no o Kuhooneenuu, o Kukeolo ewa, a me Kukualaniehu, he mau hoailona ikemakaia lakou no Kunuiakea ke Akua ke Akua nui i ike ole ia ma na aouli o ka lani, pela ka oleloia.

 

            O keia mau papa kahuna i ke au o Kamehameha I, ua kiekie ko lakou kapu, a elua mau akua iloko o ia papa kahuna kiekie; o Lononuiakea a me Lonoikaoualii ka mea i ikemakaia, a i kapaia o Lonoikamakahiki, (he okoa o Lonoikamakahiki kino kanaka) ua uhi pu ia o Lonoikaeoualii i ka hulu manu ma ke poo, a o ka manu Kaupu o kona kino make i ialoa ia, oia kai hooliloia i lepa, he have hoailona no ka lanakila.

 

Papa Kaula.

 

            He nui na kaula i ka wa kahiko a o ka lakou hana nui o ka wanana e i na mea e hiki mai ana, e pili ana paha i ke auhulihia o ke aupuni, ka make o na lii noho aupuni, e hiki mai ana na alii ino, a me ke aupuni o na lii maikai e ku mai ana i ke aupuni, ka ulu ana o ka lahui a me na kumu e loaa mai ai ka pomaikai, a he nui aku na mea a lakou e wanana ai. Oleloia, he ko na mea a pau a lakou e wanana ai.

 

            He põe kuokoa ka põe jaula a he põe i ululai i ka uhane o ke Akua, e hooko ana i ka ke Akua olelo; he poe makau ole lakou imua o na lii, a imua o na kanaka, in a he make, a in a he ola. O Luhaukapawa ke kaula mua i oleloia; o Naula a Maihea, o Luahoomoe he kaula a he kahuna, Kaakakai, o Anahua, o Moʻi, he kaula a he kahuna na Kapepeokauila, no ka puu o Haupukele i Molokai. O Nua, he kaula wahine a me Nuakea a me Kapauonuakea, Lanikepue, he poe kaula wahine wale no lakou. O Moopuakea, o Makaalawa, o Kilohi, o Kiu, o Lanikaula, o ia aiwaiwa no ia o Molokai, o Makuakaumana, o Ma, a he nui aku na kaula. A i na la hope o ke au o Kamehameha I, o Kapihe ke kaula hope loa; nana ka wanana hope loa, "E hui ana na moku, e hiolo ana na kapu akua, e iho mai ana ko ka lani, e pii aku ana ko ka honua."

 

            He nui na papa i koe, o ka papa hulihonua o ka papa kuhikuhi puuone, kilokilo lani a kila hoku, kilo opua, kilo honua, o ka papakuialua, o ka papa lonomakaihe, a he pupupu wale aku.

 

Papa Kanaka.

 

            Oia ka puali kanaka, kahu kanaka, ka makaainana, ka weo kanaka, ka pa kanaka, ka heana kanaka, ka laolao kanaka, ke ahuili kanaka, ka manaku kanaka, ka pulupulu kanaka, ka palule kanaka, ua kapaia na makaainana.

 

            Iloko o na makaainana, he poe alii, he poe koikoi, he poe ma ka hanohano, he poe kaukaualii, na keiki makua i hoopunahele ia. Ua komo poko na papa e ae a pau loa iloko o keia papa; alii, kaula, kahuna, kilo a pela aku.

 

            A i ka wa e nele ai ka papa alii moi aupuni i ka moi ole, a i ka moiwahine ole, aia no iloko o keia papa e loaa ai na moi, na kahuna, na kaula, na lii, na kaukaualii, na punahele, na aikane, (punapa a ke onaona,) na keiki hookama, na kahu, na hanaiahuhu, a pela i oleloia ai na makaainana, no ka hoi hou o ka pono i hope.

 

            Papa Kauwa.

 

            Ekolu no ano kauwa. 1 O ke kanaka alii no i hoohaahaa iaia iho imua o kona haku kaikuaana, a imua o kona moil; a ma ka olelo o kona waha i hoohaahaa aku ai oia imua o ka mea i hookiekie ia, aole ia he kauwa oiaio.

 

            2  O ke kauwa hana; oia ke kauwa lawelawe, he kahu alii, he iwikuamoo, he kua kahili, he hale kapa, he lomilomi, he paa ipuku-hana he muki paka a pela aku; ua pili loa lakou me ke alii ma ka hanau ana.

           

            3  O ke kauwa kuapaa; he kauwa laepuni, he kauwa makawela, a he kauwa ainoa; a ua hanau kauwa ia mai lakou mai na kupuna mai. He poe keia i hoopailua loa ia; a o na lii i lawe i kekahi o keia poe kauwa, no ka ike i ke kanaka maikai, a wahine maikai, e kau no ke aiina o keia inoa i kana poe mamo.

 

            Ua hoopailua na moi, na lii, na makaainana i ka poe kauwa, aole pono ke ai pu, a hookipa, a hooko koke mai e moe pu. Oleloia, i ka wa e make ai ko lakou haku, e hoomoe ola pu ia ana me ka haku iloko o ka luakupapau. A he lumilumi ola wale ia no iloko o ke kai a me ka wai.

 

            I kekahi wa ua noho kuokoa kekahi poe kauwa laepuni mai ko lakou mau haku kane aku, a ma kahi e aku me ka huna ana i ko lakou ano kauwa iho, a no ke kanaka maikai a wahine maikai, a lawe ia e kekahi poe koikoi, a hanau ae la na keiki maikai, a lawe ia e na lii i kane a i wahine, a pela no ka pii ana a hiki i na lii moi a hanau keiki, a kani moopuna a pela aku. A mahope, i ka hoomaopopo ia ana mai na kupuna mai, aia ka he poe kauwa, a ua hoohaahaa ia iho la ko lakou alii ana, a e moe ana lakou a pau ma na wawae o ko lakou haku, a i kekahi wa, poalo ia no na maka.

 

            O ke kauwa laepuni, makawela, laepaa, a kauwa ainoa, a kauwa aumakua, aole i pili na ka moi wale no, ua pili i na lii, a i na makaainana no, he poe kauwa no ka lakou mai na kupuna mai.

 

            Ua hoohikihiki mai ka mokuahi "Alameda" i ka Poalima aku nei i hala ia $75,000 ma ka lelo o Amerika, no ka Banako o Bishop & Co. o keia kulanakauhale.

 

Na mea Hou o Haiku, Maui.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO:

Aloha oe:

 

            E oluolu oe e hookomo iho i kaʻu wahi puolo o na mea hou o Haiku.

 

            Poaono, Sept. 2.-Hora 8:30 p.m., ua wehe ia he aha mele na na opio o ke kula Sabati o Haiku ma ka luakini, a ua hiki ae na kamaaina o ka aina malaila, oia no ka luna helu a auhau nui o ka mokupuni o Kama C.H. Dickey me kona ohana, Hon. E. Helekunihi me kona ohana a me na hoaloha. Ua hoomaka ia na hana mai ka hora 8:30 a.m. a pau i ka hora 11 a.m., he elua puali o keia aha mele, Haiku a me Paihiihi, o na alakai o keia mau puali, Damiana Ku no Haiku, he puu kani no ka bana Hawaii mai, J.P. Haulani, he hoapili no ka ua Ukiukiu, ka nui o na mele i mele ia mai e H.G.C. 9 me kekahi mau hana keaka nika nui ka hauoli o ke anaina, maikai na mele a maikai pu no me na leo, a hookahi no au oi i ike ai ma keia puali, a oia kaʻu e hoohalike ae nei, o Mrs. Walanika ko ka ua Kuahine a o Mrs. Kelupoka Hao, ko ka ua Ukiukiu o Makawao nei, huina o na haumana o keia puali he 14, 6 opio (k) 8 opio (w). No Paihiihi, he 4 no mele i mele ia mai, hui pu me na mea kani, nui loa kana a me na hana keaka nika no hoi, kau like no ka pono ma na aoao elua, a he nani no na mele i mele ia, a hookahi no aʻu mele i mahalo ai i keia puali o Pahiihi G.C., oia no kela mele Samoa "Kapiau ʻlae," ku no i ka hano haweo na leo o keia puali. Ka nui o keia puali 6 keiki alakai 7 poe opio kane wale no, ua lohe mahui mai au, o na loaa o keia po lea o Halali he $19.00 a ua nui no ka mahalo o ke anaina i hiki ae, kaʻu ia e hoike ae nei, he mea hou keia i keia apana kuaaina. He mau hana hooulu hana keia e pono ai na kino a me na uhane o keia poe opiopio, ma kaʻu ike o na opio auwana hele lalau i na lealea o ke kino, eia lakou ke hele nui nei i ke kula Sabati o keia apana, a ua nui no na poe hou e komo nei i na hana kula Sabati, o kaʻu e paipai aku nei e hoomahui i na hana pono, a e hoomau aku, a ua lohe au e wehe hou ana no ua aha mele nei ma keia mua aku.

 

NA HANA KULA SABATI O HAIKU.

 

            Sabati, Sept. 3.-Hora 11 p.m., ua wehe ia hana hoike mahina o keia kula Sabati, eia na mea nui e pili ana i keia kula C.K. Pa, 4 papa hoike papa o na pokii (k) a me na (w), huina haumana o keia papa he 10, 5 (k) 5 (w) Damiana Ku kumu papa, haawina ma Ui kamalii a me na olelo haole a me na himeni hoohaihai, papa o na elemakule (k) a me na (w) huina o na haumana o keia papa 7 elemakule (k) a me na (w) huina o na haumana o keia papa 7 elemakule 4 (k) 3 (w), ka lakou haawina ma ke kauoha kahiko me na wehewehe ana a me na himeni ma ka buke Hawaii, eleu no keia poe elemakule, mahalo nui ia kekahi luahine no ka maikai o ka himeni ana kohu leo o na opio, o keia luahine aneane 70 makahiki, he wahine na Akimalala Hao, ka mea nana i alo na ale o Pailolo a pae i ka lai o Kou ma Oahu maluna o kahi waa nuku, D. K. Kaumiumi ke alakai.  Lulu dala, huina dala i loaa $35 i keia wa makapehu hune dala ole no hoi, o ke kumu o keia mahuahua o keia mau kenikeni, ke bona nei he 3 mau kula Sabati Huelo, Haiku a me Paihiihi, penei ke ano o ka bona ana. Ina e hoike o Haiku e hele mai ana keia mau kula Sabati a lulu laua, in a he $10 dala no Huelo e hoihoi ana o Haiku a oi mamua o umi dala a pela no me Paihiihi a ke kui like nei keia mau kula ma keia manai hookahi.

 

            Hoomaka hou na hana hoike, ka papa o na makua, na haawina o ka mahina o Augate. Na mea nui ma keia papa, he paanaau na kumuhana 4, na manao nui 4, na pauku gula 4, na olelo hoakaka 4 a me na mahele manao 4.

 

            Ka papa o na opio, 13 haumana; na haawina oia no na haawina o ka mahina o Augate, a ua mahele ia iloko o eha mahele, oia hoi, he elua mahele ma ka olelo haole, elua ma ka olelo Hawaii.

 

            I ka pau ana o na hana, ua ku mai ka lunahoomalu o na komite a hoike mai la i ka lakou olelo hooholo ua lilo ka helu ekahi o na hana hoike o ka la i ka papa o na makua (k) a me makuahine.

 

            Mahope o ka pau ana o ka pau ana o ka hana komite, ua kahea ia na hoa paipai manao a o Thomas Clark ka mua, a he nui kana mau olelo waiwai i hoike mai ai imua o na opio o Haiku. Mahope iho o ka pau ana o ka olelo paipai a keia keonimana, ua ku pakahi mai keia poe keonimana malalo iho a hoike mai i ko lakou mau manao paipai; W.A. Kiha, no Makawao; W.E.K. Maikai, Kahukula Sabati Nui o Makawao Hema; D.N. Opunui, Kahukula Sabati o Huelo; S.W.A. Kaleihoa, Kahukula Sabati o Honuaula; P. Noa, Kahukula Sabati Nui o Makawao Akau, a o ka panina hope loa o na olelo paipai ia E. Helekunihi, a ua nui na manao waiwai i hoike pakahi ia mai e lakou.

 

Hookuu ia na hana me ka pule a rev. P. Keaupuni. Ua hoomakaukau ia he luau kupono no ka poe houpo lewalewa o kahi loihi, a ua ai a lawa pono.

 

NA HANA O KEIA EKALESIA.

 

            Ke ohaoha ae nei na hua a ka uhane i keia mau la, i ka pa mea hou no hoi paha, a ke hookahekahe nei o D.K. Kaumiumi i na mahina ai a ka Haku ma keia kihapai. He kihapai moloo haha loa keia, ua nui na wa i waiho wale ia, ua hoopoino ia keia kihapai e ke kahu, noho mai no ia i ka noho auwana no na hipa i ka lakou auwana, aka, aole i haule hope ua leo kalokalo a keia ekalesia i kahu no lakou, a he mea oiaio ua hooko ia mai, me ka lohe mua ole ia eia he hoola. "Nolaila, hoonani ia ke Akua mana lani kiekie loa, he malu ma ka honua he aloha no i na keiki a kanaka," a eia ma Haiku nei o D. Ku ke paeli nei, ua hua mai he mau hua na ka uhane, oia hoi ma ke Sabati hope o Augate, he 7 ka nui o ka poe i hookomo ia i poe kaua no ka Haku. Hua la ea, e hua mai ka pono a pa 40 ai ole pa 100, oia ke oki pau.

 

            Imua D.K. Ku.-Hookala ia a oi na mea paahana, eia o Pauwela la he aina kaulana, "naupo wale ke kula o Pauwela," aka, na ke kanaka ia, aole i ike ia ka manao o ka Haku, o kau o ka mahi i na mahinaai, e hookahe i ka wai a kanu mai, ola oe e Haiku i keia mau la a hookahi no mea nui o ka pokole o ka manawa o ke kumu o ka wai puna. E huli hoi ana ko punawai i keia mau mahina ae no ka Pakipika Akau, e moloa hou auanei paha, ea, o kaʻu wale no, e hoonui ia ka enaena o ka hao, i holopono kau mau hana, e Haiku i ka i-u. Holopono na hana mawaena o keia Ekalesia me ka haiola, a maikai no hoi kona ola kino a me kona ohana.

 

PIIHOLO,

Terephone No 42, Maui Hikina,

 

            Ua komo ae ka anela o ka make ma ka ohana o Kapena R.W. Parker i ke ahiahia o ka la 30 o Sepatemaba nei ma Hauhaukoi, Honolulu, a kaili aku la mai ko laua poli aku i ka laua keikikane 5 makahiki 8 malama mai keia ola ana aku. He mea mokumokuahua no ka naau o na makua a me ka ohana, ka palamimo ana a huna loa aku i na maka, o na mea aloha e like iho la me ia. Na ke Akua e lawe aku i na ehaeha a Nana no e hoomaha mai ia oukou e ka ohana, nona makou e komo pu aku nei me oukou.