Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 40, 7 October 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA X. Na Hooponopono i koe o ka Mookuauhau Alii. Kuaiwa ia Kamuleilani, o Kahou kapu, o Hukulaui a me Manauea; o Kahoukapu ia Laakapu, o Kauhoianuimahu ia Neula, o Kihanuilulumoku; ia Waiaiea, o Liloa; ia Pinea a me Haua a me Akahiakuleana, o Hakau, a me Kapukini a me Umi a Līloa I; oia ia Kulamea, a me Makaaiua, loaa o Kapunanahuanui a Umi, a me Nohowaaa Umi, ka Umi mau keiki ia o sa wa opio mahope iho o kona mahuka ana mai ke alo aku o Hakau. A make o Hakau laie, a iilo iaia ke aupuni, lawe oia ia Kapukini a loaa o Keiiiokaloa h me Keawenuiaumi; noho hou aku oia la Piikea a Piiiani, o Aihakoko, a me Kumaiae. Keiiiokaloa, ia Makuahineopaiaka, o Kukaiiani; ia Kaohukiokalaui, 0 Kaikilani a me Kamakakauaiii; o Kamakaualii ia Kapukamola, o IwiKauikaua; ia Keakamahana, o Kea- ! keaiani ia Kanaloakapulehu, a me ■ Kaneikauaiwilani, o K«iweikekahiaiiiokamoku me Kaianikauleieiaiwi w» O Keaweikekahiaiii ia Lonomakaaikanaka, o Kalauinuiaiamamao. J O Kalanikauieleiaiwi w ia Kauiaheanuiokamoku o Maui a me Kea ! weikekahiaiii kona kaikunane a me j Kauauanui a Mahl a uie Lonoikaha- ■ upu, loaa o Kekuiapoiwanni a Kaa- j |lahea, o Keeaumoku a Keawe, o ! Kekeiaokalani nui a Keawe, o Ala--1 pai nui a Kauaua, a me Keawepoepoe a Looo. j O Kalaninuiaiamamao ia Kamai kaimoku w f ame Ahia, o Kaiaui- ' opou a me Kekunuialeimaku; o Kalaulopuu la KaioU, o Kiwaiao iaLiliha Kekuiapoiwa 111, o Keopuoliaui.

O Keeaumoku nui ia Kainikaimoku, o Keaona Kaianinui. O Kekeiaokalanl w ia Haae k, o Kekuiapoiwa II; ia Keaoua Kaianinui, loaii o Kamehameha I ame Keliimaiokuloku; o Keaoua ia Kaioia, loaa o Liiiha Kekuiapoiwa 111. Kamehameha I ia Kaneikapoiei, o Kaoieioku; ia Keaoua w, Pauahi nui a 1 oie o Kinau; ia Kekuanaoa, o Keeiikoiani, Lota Kapuaiwa Kamehameha V, Liholiho II K. I\. a me Kamamaiu. 6—Ke Aiii Papk. He aiii niau pio, he alii pio, he alli naha; a o ka makuakane, aoie i like pu ko iaua kulana kiekie, a he kaukaaaiii wale oo ka makuakane, a he ohana aiii waie no, a o ka makuahine he kapu moe, a o ka iaua keiki ke puka mai, he alii papa no ia, a he wohi no hoi ma o ka makuahine ia i kahi wa, a ioa o ko ka makuakane kai oi o ke kulana, a he aiii ohi hoi. 7—Ka Loakea Aiii.

Ina he alii niau pio a he alii pio, a alii naha ka makuakane, ao ka niakuahiue he alii ohana alii, a piiikana ma na makua, he mau kaikaina hoahanau, a o ua keiki i hanau mai na iaua, he iokea aiii a he wohi. S—Ka Laau Alii. Ina he ohana alii nui ka makuakane a me ka makuahine, a he kulike ko laua kuiana alii, ua kapaia ka laua mau keiki he aiii no Laau11, a he aiii kuhaulua, a he aiii no hoi no ka ialani aiii, a o keia ka iaau alii. 9—Kaukau Alii. He alii ohana alii nui ka makuakane, a he kuhaulua, a o ka makua hine he kaukaualii ohana; a o ka uiakuahlne ma he alii kuhaulua a he ohana aiii nui kona, a o ka laua mau keiki ke hamu mai, he mau kaukauaiii, ahe akii ohnna, a he lono ka ialani, he aiii kulana a he kaukauaiii. 10—He Alii Noanoa. Ina he alii kane niau pio, a aiii pio, a aiii naha paha, a noho i ka wahine noanoa o kuaaina no ka ui, aole 110 hoi he koko kauwa, aka, he noanoa no ma ka hanau ana, a o ka laua mau keiki, he anoauoa. A ina he alii niaupio, a pio, a naha ka makuahine, a he noanoa ka makuakane, aiaila, he alii noanoa na keiki Ua kapaia na alii noanoa he poe alii ole, a i ole, he lepo popolo, e iike me ka mea i manaoia no Umi a Liioa, no ha mea, ua manaoia o Akahi akuieana he wahine noanoa, oiai, he noho makalao oia no Okaia, mai Kaula a Kealakaha.

11—He Aiii Makaainana. Oia na aiii i hanauia ma na kuaaina maiioko mai o ua aiii nui niaupio a pio a naha paha, a ua noho ma kuaaiua me ka huna ana ia iakou iho, a noho makaainana iho ia; no ke pio paha o na kupuna i ke kaua, a no ka ai nui o kuaaina kekahi, a no ka makau no kekahi i na alii aimoku. Aka, aole no nae iakou e uaio ma na hoaiiona a me na ouli, e iike me ke anuenue, a pela i ike ia ai o Umi a Liloa, ame Laieikawai a nui aku. Papa kahuna. He papa aIU ka papa kahuna, a ua nui na papa alii kahuna, a i komo iloko o na papa o na aiii nui, a i ka nohoaiii moi. Peia o Kaopuiupuiu me Manewa a Kanewahine, a me Kaleopuupuu o Kikahi me Heeia, na kahuna aiii o Oahu, peia ko Kauai, ko Maui, ko Hawaii. I ke au o Kamehameha I, eiua papa kahuna i malamaia e ia, o k& papa kahuna a Hoioae, oia ka papa kahuna a Paao, a me ka papa kahuna a Kauaiii. o Hewahewa ke kahuna nui o ka papa kahuna a Holoae, a he kahuna ia no ko Kamehameha mau ia kanikoo. O Kualwa me Hoioialena, na kahuoa o ko papa kahuua o Kauaiii, a ho nui na aiii o ia au i komo ma ia papa, oia no o Ulumaheihel Hoapiii, o Kuakaheia ma, a me Lonoamoki ma a nul aku. O Lonoikaouaili ko iakoa kapu, j he kapuiama ka loula e kapu ai i I oa kapa heiaa. O ke kapa o Kuouiakea, oia ke kapu ohiako, na Holoae ke kahuna nui o ka moo kahuoa o Paao, a o Kukaiiimoku ka hoaiiona i ikeaiakaia o Kunuiakea. PeU no o Kuhooneenau, o Kukeoio ewa, a me Kukaianiehu, he mau hoaiioaa ikemakaia iakoa oo Kanuiake* ke Akua ke Akua nui i ike ole ia ma na aoali o ka lani, peia ka oleioia. O kek mau papa k&hona i ke au o Kamehameha I, ua kiekie ko iakoa kapu, a eiua mau akaa iloko o ia papa kahuna kiekie; o Lononuiakea a me Loooikaouaiii ka mw i ikemakaia, a i kapaiao Lonnikamakahiki, (he okoa o LoooikaoiaeahiKi kino kaoaka) ua uhi pa ia o LoooiI ka huiu maoa ma ke poo,

ao ka manu Kaupu o kona kino make i ialoa ia, oia Kai hoollloia 1 lepa, he hae hoailona no ka ianakiia. Papa Kauia. He nui na kauia i ka wa kahiko a o ka iakou hana nui o ka wanana ei na mea e hiki mai aua, e piii ana paha i ke auhulihia o ke aupuni, ka niake o na iii noho aupuni, e hiki mai aua na aiil ino, a me ke aupuni o na iii uiaikai e ku mai ana i ke aupuni, ka ulu ana o ka iahui a me na kumu e loaa maiaikapomalkai, a lie nui aku na mea a lakou e wanaua ai. Oieloia, he ko oa mea a pau a lakou e wanana ai. He poe kuokoa ka poe kaula a he poe i uluhia i ka uhane o ke Akua, e hooko ana i ka ke Akua olelo; he poe makau ole lakou imua o na lii, a imua o na kanaka, ina he make, a ina he ola. O Luhaukapawa ke kauia mua i oieloia; o Naula a Maihea, o Luahoomoe he kaula ahe kahuna, Kaakakai, o Anahua, o Mo'i, he kauia a he kahuna na Kapepeokauila, no ka puu o Haupukele i Molokai. O Nua, he kaula wahine a me Nuakea a me Kapauonua kea, Lanikepue, he poe kaula wahine wale no lakou. O Moopuakea, o Makaaiawa, o Kilohi, o Kiu, o Lanikaula, o ia aiwaiwa no ia o Molokai, o Makuakaumana, o Ma, a he nui aku na kaula. Aina Ia hope o ke au o Kamehameha I, o Kapihe ke kaula hope loa; nana ka wanana hope loa, "E hui ana na moku, e hiolo ana na kapu akua, e iho mai ana ko ka lani, e pii aku ana ko ka honua." He nul na papa I koe, o ka pnpa hulihonua o ka papa kuhikuhi puuone, kilokilo iani a kila hoku, kilo opua, kilo honua, o ka papakuiaiua, o ka papa lonomakaihe, a he pupupu waie aku. Papa K«naka. Oia ka puali kanaka, kahu kanaka, ka makaainana, ka weo kanaka, ka pa kanaka, ka heana kanaka, ku laolao kanaka, keahuili kanaka, ka manaku kanaka, ka pulupulu kanaka, ka palule kanaka, ua kapaia na makaaiuana.

Iloko o na makaainana, ho poe alii, he poe koikoi, he poe maka hanohano, he poe kauUaualii, na keiki makua 1 hoopuuaheie ia. Ua komo poko na papa e ae a pau loa iloko o keia papa; alii, kaula, kahuna, kiio a peia aku. A i ka wa e neie ai ka papa alii moi aupuni i ka inoi ole, a i ka moi wahine ole, aia no iloko o keia papa e loaa ai na moi, na kahuna, na kuula, na lii, na kaukauaiii, na puna* hele, na aikane, (punana a ke onaona,) ua keiki hookaina, na kahu, na hanaiahuhu, a peia i oieloia ai na inakaainann, 110 ka hoi hou o ka pono i hope. Papa Kauwa. Ekoiu no ano kauwa. I Oke kanaka alii no i hoohaahaa iaia iho imua o kona haku kaikuaana, a imua o kona moi; a ma ka olelo o kona waha i hoohaahaa aku ai oia imua o ka mea i hookiekie ia, aole ia he kauwa oiaio. 2 O ke kauwa hana; oia ke kauwa laweiawe, he Kahu aiii, he iwi« kuamoo, he kua kahiii, he haie kapa, he !omtlomi, he paa ipuku-hana he muki paka a peia aku; ua pili ioa lakou me ke alii ma ka hanau ana.

3 0 ke kauwa kuapaa; he kauwa laepuni, he kauwa m&kaweia, a he kauwa ainoa; aua hanau kauwa ia mai lakou mai na kupuna mai. He poe keia i hoopailaa loa iaj a o oa lii i lawe ī kekahi o keia poe kauwa, no ka ike I ke kanaka maikai, a wahine maikai, e kau no ke aiina o keia inoa i kaoa poe mamo. Ua hoopailua na moi, na lii, oa makaaioaoa i ka poe kauwa, aole pono ke ai pu, a hookipa, a hooko koke mai e moe pu. Oieioia, ika wa e make ai ko lakou haku, e hoomoe oia pu ia ana me ka haku iloko oka iuakupapaa. A he iumiiumi oia waie ia no iloko o ke kai a me ka wal. 1 kekahi wa ua nolio kuokoa kekahi poe kauwa laepuoi im.i Uo iakou maa haKu kaae aku, a ma kahi e aku me ka hona ana i ko hkou ano kauwa iho, ano ke kanaka maikal a wahine maikai, a lawe la e kekahi poe koikoi, a hanaa ae ia na keiki maikai, a Liwe ia e na iii i kane a i w&hiae, a pela no ka pii ana a hiki i na iii moi a hanau keiki, a kani moopuna a pela aku. A I mahope, i ka hoomaopopo ia ana mai ! oa kupuoa mai, aia ka he poe kau- | wa, a m hoohaahaa ia iho la ko iai kou alii aua, a e moa aoa Ukou a pau ma na wawae o ko iakou haku, a i kekahi wa, poalo ia no na maka O ke kauwa laepuoi, makaweia, laepaa, a kaawa aiuoa, a kauwa aumakaa, aole i pili na ka moi wale no, ua piii i na iti, a i oa makaainana no, he poe knuwa no ka iakou na kapuna maL Ua hoohikihiki mai ka mokaahi "AiameeU" i ka Poalioia aku nei i hala ia $75,000 ma ka ieio o Amerika, no k* Banako o Bisbop &Co* o keii kuiinikaohiie.