Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 41, 14 October 1893 — Kakina ia Spreckels! He palapala hamama na ke Kuh na Hawaii i ka anee Alii Kopaa. NA NINAU I PANE POLOLEI IA. Owiliwili ia a Spreckels a Uuku loa. [ARTICLE]

Kakina ia Spreckels!

He palapala hamama na ke Kuh na Hawaii i ka anee Alii Kopaa.

NA NINAU I PANE POLOLEI IA.

Owiliwili ia a Spreckels a Uuku loa.

Kaleina ke koa Wiwo ole Mp.. Claus Speeckem: Ca hoike ae oe i Kekahi maa hoakaka a oa oinau iho hoi i kekahi mau ninau maloko o ka nopepa "Washington Post' 7 nooa hoi ka ia i kulike ene keia, a e loaa hoi ia 7 u ka hanohano oke noi anf» aku e pane ia mea. He mea haaoll no'a ka panee ana aku ia oe i na ike i makeinake ia. I mea e moakaka lea ai, ke hookaawale nel au I na ninau a me ko lakou mau pane pakahi ma ke ano hoonohonoho pololei. Ninau mua a Mr. Speeckei^. Akahi—Ma ka mea e pili ana i ke kamakamailio ana me a'u maloko oka nupepa «<Po3t ,, oka la 17, ua hoike ae oe: <»CJa olelo ae o Mr. Kakina aia ma ka ia 23 o Augate, 1893, e waiho ana maloko o ka waih«ina o ke Aupuni Kuikawa na daia he $150,000. He makemake au e hoakaka mai o Mr. Kakina ma ke ano hea la i loaa mai ai keia mau daia i ke Aupuni Kuikawa. ,,

Ma ka pane ana, ke olelo aka nei au, ma ke kana>vai o Hāwaii, o na hoolilo mau o ke aupuni, ke hookaa ia nei lakou mai na loaa mau mai o ke aupuni. O kekahi mau hana aupuni i hookaawale ia e ka ahaolelo, uu hoala ia tua o na eiala aie ia i loaa hoi mailoko mai o ka hanako Haie Leta, a i ole, mailoko mai o na bona i hoolilo ia ma ke kuai. Ina i makaukau koke ole na da!a aie, alaila e hoohana koke ia na (iala loaa mau oke aupum ma ua hana la i hoakaka ia a hiki hoi i ka wa e makaukau ai na drtla aie, a oia hoi ka wa e paniia aku ai o na elaia loua mau o ke aupuni.

Oia mau pani hou ana aku i ua mau daia la, oiai oka mea pololei oia no na dala loaa aupuni mau, a o ke koena oka waihona he mau dala oi uo ia 0 na loaa aupuni i koe iho a i oi aku mamua o na hoolilo ku mau.

Ua iawe a hoohana ke Aupuni Kuikawa i kela loinamamua koke \ho nei, ka mea hoi i ike mua ole ia ma Hawaii, oia hoi ka hoolaha mau ana i Kela a me keia hebedoma i ka moohelu o na loaa a me na hoolilo. Ua mahele ia na dala loaa mai malalo 0 iwakalua mau poo, a 0 ke poo nui hoi 0 kela papa no ka Oihana Kalaiaina, laikin!, hoolimaliuia, a pela aku, oihana dute, na uku hoopai, oihana wai, makeke, hale leta, auhau, hoailona pai aupuni, kukui uwila a pela aku. Oua hoakaka piha loa e hoike ana i ka huina 0 na dala i ohiia mai malalo o kela ame keia poo, a me ka hoakaka piha o na hoolilo a pau, ke hoolaha ia nei i kela a me keia hebedoma maloko 0 eha mau nupepa o Honolulu.

Ō fea huakuka malalo iho o na i koena loaa aupunl maloko o ka waihona e hoike ana i ka pii uiahuahua uiuu ana o na elaln pakeu wa!e, aole hoi uia ko ano kaulele a kikoikoi wale, uka m* Ue auo uee p a me ka pii akaheie mau. Alei 3, koeua oi o na d«!;i loaa anpuni inuloko o ka waihomi he, $29,730. lune 3, koena ona dala loaei aupuni maloko o ka waihona $09,802. lune 28, koena o na dala loaa aupuni maloko o ka waihona $70,206 lulai 26, koena o ua dala loaa ?«u--puni maloko o ka waihona $90,246. Aupate 9, koena ona da!a loaaaupuni malokoo kawaihona $114,515. Augate 16, koena o na daia loaa aupuni maloko o ka waihoua, he $120,103. Augate 23, koena o na da!a loaa aupuni ma ka waihona 150,061. Augate 30, koena ona dala loaa aupuui ma ka waihoaa $157,197. I pakui no kela mau koena dala maluna ae e waiho ana maloko o ka waihona aia no kekahi mau waihona ®ae i kupono no na mea kaokoa i manao ia, oolaiia ua hiki aku na dala maoli ma ka waihona i ka la 30 o Augate i hala, e like me Keia ma* lalo iho: Koena oi pakeu ona dala loaa aupuni e like me maluna $157,197 No ka hoih<n ana mal i na bila dala eku nei mawaho 259,000 Baneko hale leta i hookaawaleia 21,811 Xa dala papa alanui 43,219 Na da!a papa hoonaauaa.... 31,871 Huina nui $513,098 NIKAU KLUA A MR, SPRECKEL&

"tJa oleio bou ae no hoi o Mr. Kakina, nla ka maloko o ka Baoeko Hale leta na dalaoi pakeo o $35,000 He makemake aa ia Mx. Kakioa e hoakaka mai, pehea ia i ioaa ai he koena ol pakea kekahi o $35,000 e waiho aoa maloko o ka Baneko Haie ieU, oiai ua maopopo no iai* ua oouhl ia e ia aa daia he 80,000 a oi mailoko mai o k* Baoeko Haie leU a oa pau i ka hoolilo ia e ia a me kona poe ukali, ka poe hoi i oaoo ia malokoo kekahl kaa ahaoieio B*l, ao ka hooholo ana i kanawai āie iio U hoopoka a&a! eui hona

nonakahuinao $l r 100,0<'H) bo ka ukn ana ika pr«e boabu d»!a mal." Ua haipum ka naea malaoa ae ma ke ano he ninau a oie kekahi maa olelo wale mawaho ae a*a lioi epane kaawale ako ai. Ona mea i kaanakoma is, aole ia o k* hoakaka piha ana i k&'a mea i kamailio ai no ka fejneko. O ka T a mea i kamailio ai oia ko na mea e piii ana iioko o oa mshisa eKoiu se nei i bala, aa 01 akn ni me» i hc*iha ia mai iioko o ka banek«"i mamaa o ea mea I unuhi ia uia kahi o $3-3,000, Oka haina oiaio maoii he $34,1%. O na huaheiu oiaio penei do ia: lane 29, haioa o na hoaha $498,368. luiai 1, huieao na hoahu $499,612.

lalni 27, haina o na hoahu he $525,249. Augate 16, haioa ona hoahu be $530,245. Augxte 30, hainao na hoahu he $532,565. Ka nee mahaahoaana o na hoahu maluna ona mea i onahl ia ma! luae 28 a biki i Augate 30 $34,196. Ua hoike pu hoi na huahelu maiuna ae i ka pii mahuahua akaheie maa ana. Maluna ae hoi oia, aa moakaka ka pahu hopu oka huli hope mua ioa ana mai ka unuhi man ana a ka poe hoahu mai ke kau makalii mai o 1890, ka wa hoi o ka aoao anee alii iloko o na Ia o ko Kalakaua noho mana ana maluaa oke aupuni a me na makahiki ekolu mahope mah No kau hoakaka e pili ana ina hooliio ona dala he $800,000 a me ka hoopuka ia ana o na d«la he $1,100,000 iloko ona bona no ka i uku ana aku ina poe hoahu (lala, he mea pono paha e panai aku au ma ka i ana, ua hookuhihewa ia paha oe eka mea pai palapala a i ole, ua unuhi mai paha oe ī kela mau huahelu ulia waie mailoko ae o kekahi papale, oiai aohe loa he wahi kulike iki o ka mea i oleio ia a me ka huina me na kumu oiaio. Na mea. oiaio e pili ana i ka Baneko Hale Leta. O na mea oiaio e plli ana i ka baneko hale leta penei no ia ma ke ano pokole: 1. Ua hoaia ia ka haneko iloko o na la kuonoono a kuapapa, ka wa hoi aka Moi Kalakaua e noho poo ana maluna o ke aupuni, a o oe hoi maluna iho oka 3Vloi. Ona dala a pau i hoahu ia mai, ua uku koke ia maloko o na daia loaa aupuni, a ua hooliio ia ma ke ano he mea e uku ia ai o na uku hana a me na hoolilo uupuni e ae. Aole he hooia a hoopaa e aku i loaa i ka poe hoahu mawaho ae o ka inoa hoaie o ke aupuni.

2. Ike kaa ana oka mana ika Aoao Hoomaemae, ka poe e ku nei 0 ke Aupuni Kuikawa, ua hooholo iho la i kanawai iloko o 1888, ua hoopoloiei ia ka hooiiio ia ana o na dala hoahu banako no ka hoala ana 1 kekahi mau hana. aupuui I hoakaka pono ia, a me ka hoopaa ana no ka pouo o ka poe hoahu he mau bona i hoopuka ia e ka Luna Leta Nul no ka huina dala piha i hoahu ia mai, a e uku ia īioko oka waihona, a e paa ia no ka pomaikai o ka poe i hoahu mai. 3. Ua mau ka noho mana ana o ka Aoao Hooinaemae no ke kau o elua makahiki mai Maraki 31, 1888, a hiki iloko o Maraki 31, 1890. Iloko hoi oia kau, ua ioaa la'u ka hanohano ma ka noho ana raa ko poo o ka Oihana Kalaiaina, a iloko hoi oia oihana kela banako, a ia'u hoi ka hoopukapuka ana i na dala i ho* ahu ia mai. īloko hoi oia jnau makahiki eiua, ua nui ka hilinaila o ka bauako, oi;vi oka uku panee i uku ia aku ua hoemi ia mai ka 6 pakeneta aka pa*keueta, aoka oi oua mea i hoahu ia mai maluna o na mea i unuhi ia aku, ua hiki aku ia ika §742,498. Oka huina nui o na hoahu, Maraki 31,1890, he $956,999. Iloko hoi oia kau ua hooliloia no na hana aupuni i hookaokoa ia ma ke kanawai mai na dala i hoahu īa o ka huina o $477,082. O ua dala 01 p;tkeu waleona hoahu i hoopukapuka ole ia a me na dala 10-iaaupuni ilokoo ka waihona, Maraki 31, 1890, he $491,152, me ka pakui ana iho me kekahi uiau huina dala lehulehu o na hoahu kuikawa no na alanui, kula, a pela aku.

4. Ua komo hou mai la ka poai anee alii iloko o ka noho mana ana Ika hoomaka ana o ke kau o na makahiki elua o 1890-92. CJa hoike ia ko lakou hoea ana mai mamuli o ka emi pu ana aku o na hoahu elala, aoa pii mau aku na kikoo unuhi a hiki wale i ka hoailona kai maioo loa ma lune 2S i hala, oia hoi ka wa o ka huina o na hoahu he $495,368 wnle no, a mai keia wa mai i noho mana ai ke Aupuni Kuikawa, a ke pii mahuahua hou nei.

I mea e uku hou aku ai i ka poe hoahu dala T ua nhaai iho ia ke aupuni aiii i na daia oi pakeu iloko o ka waihona, alaila ua hele aku lakou e aie ma kela ame keia ano i kahi e loaa mai ai oke dala. īwaena 0 kekahi mau aie, ua loaa mai aoe mai he $95,000, me ka oku ana he 7iakaB pa-keoeta uku panee no ia mau dala. O keia no hoi ka hnina dala au i koi pupuahulu mai ai i ke Aupuni Kaikawa e uku koke akn iioko oka la 29 o Mei ī hala, a ua kokua iike mai hoi na poe kalepa o Honolulu i ka hoolawa ana i keia huina ma ka lniu lieo ana mai 1 ko lakou iohe ana ua ake nui oe e hoopilikia i ke Aopnoi Kuikawa,

O keia huina aie no hoi ka'u I kamailio aka al Ika mea kakau o ka nupepa Ua hoopohihihi oia ike «»aupani w me ka «moiwa* hine," a na hana mal la i mea no'u e t aka ai na fea moiwahine i aie i keia mau daia. Aole he mea e hiki* lele ia ai keia mau hoohuikau ana, oiai he mea oialo no ua pohihlhi a paakikl ko ka moiwahine hikl ana ke hoomaopopo ika like oie mawaena oni iho a me ke aupuni, a a« hoopaakiki oe ame kekahi poe kakoo alll aole ka • hiki I ke aupao! ko ka me ka moiwahine ole.

KINAI* lu A MB. SPEECKELS« "l' i ;.ra ?•> iv»» Mr. Krtkioa, oka n5-i4>pojf> |0-H •> ko k© IQ> pa:ri k.«huit j*aa oa haike i% inaeaoli o n-i u>na i huoposa i*. E olaoia ati**i <>b. e Wtehew«?he inai u*a ua«ai U i Kaai in»i i ktla poe b*>osu" K*» p Mka nei aa, a* hooliio ia Aku «j-4iun:t o ke pak&akaa o ka fT3v. kurau*u;ti piha i oa p*H.- pe t» mai ana, ii oak&ai ia m-i *• k- p kyp«i w«te no o H.i wli, ka h >i i tke i ko iakou «*aiis*.ti iu naa kt i kalepo. XI.\AU KHA A MB. .S?R£t SEL?. *»Ua oielo ae oia K&kina aobe kanalaa no ka hilioni piha o na maka> ainiina. He niakemake aa iate e paoe mai ia'u, heaha ia ke kuoiu i oee 20 ai oke Aopuai Kulkawa iioko o ki liale alii, me ka hoonoho ana i na kea iioko ooa keena ma* lalo a me loko o ka pa, ms ka hoouohoooho aua i na eke one a puni I mea e pdle aku ai 1 na eoemi, a me ke kukuiu aaa i r»a-pakaniahi ma ke nlo oka hale nUi. Ua kapa auei oia he kahua pia iho la keia oke aupuni, ahe iii3inai ia hoi e na makaainana."

Ma ka paue ana eku, ke i aka nei au, ua hoi ka hale aupuni iloko o ka hale alii, uo ka me«, he waiwai kela no ka lehuiehu, a oia uo hoi kahi noho o ka oihauu poo o ke au« puni mai mna lou mai.

Ua hoihoi ia na koa iioko olaila, no ka inea, oia no kahi kupono loa no lakou e noho ai, oiai ua hana ia a hoomakaukau ia no ia mea no kekahi mau makahiki i hala ae nei. Maluua ae oia, ua hoakoakoa ia malaiia aua makaala pono ia hoi kekahi mau loina kaua e ae, aka, he mea oiaio no nae ua hoonuinui loa ia ae e oe i mea e akeakea aku ai ia oe a me kekahi poe kakoo alii eae mai ka hooholomua ana i ka oukou mau hooweliweli ma ke kulai ana i keaupuni,a hoihoi houae i kaMoiwahiue i pau me ka lima ikaika.

Iloko o na mahina kakaikahi 1 hala ae nei, ua hoahewa mau ae oe ma ke kapa inau ana ina alakai o ke Aupuni Kuikawa ma ke ano he poe "aihue," "powa," "hoopunipuni" a he poe "pepehi kanaka," a ua iu aku oo i ka nnuia o kou inoa a me kau dala ame kou hooiknika ana a pau e hoopoino a e hoiuo i ka inoa o ke Aupuni Kuikawa, a e lioaluala «e hoi I na mauao ino ilok» ona makaainana o Honoiulu, mal nakamaaina ponoi oka aiiiii a na kanaka ili keokeo, a o ka oi )of nae 0 ka poe hope, no ka hoohaunaele ana. Oiai, iloko no nae oia mau mea a pau, heuha la ka mea hiki ia oe a me ke koena ihoo kapoai anee alii ke hana, ua pulama mau ke Au« puni Kuikawa i ka noho maluhia ana, aua hoomakaulii a loaa he koena oi pakeu o na dala maloko o ka waihona, oua hoala ia he makeke kuloko no kona mau bona ma ke kumukuai piha kaulike ana e makemake ai ke aie aku, ano ka wa mua loa iloko ona makahiki ekolu, ua hoololi ia ka haule hope o ka banako hale leta a loaa he koena 01 pakeu maluna iho hoi oka helehelena i hoomau ia ma ke ano ho mau akiaki awahua hoopunipuni a alapahi a apuhi wale, ke hoomau ia nei uo nae na hookele ana oke au- j puni me ka onipaa, ma ka pakiko a me ke kaulike. Ua inanao au ua poiolei no au ma ke kapa ana ae ua loaa ka paulele ia e na makaaiuana. Ninau elima a Mr. Spreckels.

"Ua olelo ae o Mr. Kakina, oke akenui wale no o Mr. Spreckels, o na limahana emi. Ua ike no o Mr. Kakina aole e hiki ko ku mau kekahi mahiko maloko o Hawaii me ka nele i kela ano limahana, a o ko kumu wale no o na poe mahi ana e olelo nei ma ka aoao oke Aupuni Kuikawa, no ke ake e loaa mai na keneta uku makana o 2 keneta mai ia Amerika Huipuia mai."

Ma ka pane ana aku, ke i aku pei au, ua ike no au i ko holo ana i Honolulu ilokoo kela kupulau aku nei i hala, a ua koi aku oe i ke Aupuni Kuikawa a me ka poe mahiai kuioko e apo mai iakou i kekahi kumuhana no ke kapae ioa ana i ka hoohui aina, a e kukalu hoi i mana aupuni oka poe inahiai a walwai nui, a e noho hoomaiu ia mamuli o ka ikaika, a e hoopae mai i na limahana pake a hiki i ka wa e hoemiia ai na uku hana i ka $8 a $10 paha o ka mahina, a oia hoi ka wa e ohi ai na poe mahlai i na pomaikai kiekie loa.

Ua maopopo ia'u, ua hooikaika nui oe i kela mea no kekahi mau makahiki, e like hoi me oe e hooikaika ' nei e ««hoopiha u i ka makeke limahana" uie na pake no ka pono o ka poe mahiai. Ua maopopo no hoi ia'u, oiai iloko o ia kau hookahr ua kue ioa oa kauaka nana e alakai nei ke Aupuni Kuikawa i kau mau hooikaika ana, a iloko no nae o kou mana nui, ua ioaa no nae ka holomua ma ka hooholo ia ana he mau kanawai e hoemi ana i na pake ma Hawaii, mai ka 23,000 iloko o 18S6, a haule malalo o 14,OuO iioko o keia la. Ua maopopo no hoi ia'u, ua hooie ia mai kau mea i hoolala ai e ke Aupuoi Kuikawa a me ka poe mahiai pu. Ua maopopo no hoi ia'u, ua ae aku oe a me kekahi pee mahiai e noho nei ma kahi e a e lu nei hoi i ka oukou mau dala ma na alna e, e paio ia ka hoopaapaa elaia i mea e □hi pq ia ai na noonoo e ae« Ua maopopo ia'u me ke kanaiua ole, ua ae ka poe mahiai e noho kupa nei, ka poe hoi no iakoa ko iakou mau home a me na ohana maloko o Hawaii, a I auamo kino i na polno, na ehaeha a me na pihoihoi o ke aupuni hewa, a me na hookahuii aupuni man mahope iho o ka hooiohe ana i kau mau palo e lawe iakoa a hoohana i ko iakou mau pomaikai me ka hookomo oie mai ioa llmiihaoa pake. Ua oiaopopo no hoi la'n, Oa p»ine ia mai eiee kek»tii uiea mahiai kauhe mau mea & no kekahi a ke ka&aka e oU ai n» keia ao ma~ waho ae o ke d*!a, a oiai o ke kaona

maoil o ka hoohahiliui he hoemi ana i« ina pomalkai oke kopoa, *fca oa hiti 3o nae ia Ukoa ke oU; a no i& mea, oa oi no nae ko lakou makemase i ka hoohai aioa, ka maluhin, a me ko auponl oolpna ouu rae na d»U emt auii, awmaa o oa loaa mahaahua «ko me kA boonua ia o ke kuianaUna o ko knokoa o ke aapon'u U* UMopopo ia*u, aaa maopopo no hoi U oe, a ua. m&opopo no hoi i kd poe wahiai o Hawaii, m m&o» l*>po oo hoi i oa maka&iiuiaa o Ameriku Uoipaia, tm iike uo ka pohlhlhi &m@ k« paakiki ok& ioaa aua mai ina poe mahiai Hawaii o kela maa keceta 2 mAkaoa o ka paona oka Ukott kopaa o iike me kela moolelo oke kanaka waiwai, oo ke komo ana ike aupani o ka Uui, a i makemake e ioaa keia mao keoeta eoakaoa no kii paooa, oia ka mea i ake ia ai e ioaa ka hoohai aina f ua haiiiiU oe iko lakou mao nooooo maikai a aa hoike hoi oe i ko lakpa maa maoao. Ua maopopo ia-u ke naoa nei oo ia Hawaii ma ke auo he kupono wale no keia wahi no kekahi poe j mahiai kakaikahi waie iho no, a i wahi hooiuiu hoi no ka poe lopa a hupo loa» Ua maopopo hoi ia'u, o ka poe e imi nei i ka hoohuiaiua ke nana nei iakou imua e ioaa ko kulana maiaio o na loina akea oko AmeriKa noho aoa kuokoa a me ona lehulehu «<Aoagaio-Sakona M uiaioko o Hawaii) a e noho iiokoo ka mnluhia a me ka lokahi me na kamaaina ponoi aioa, ka poe hoi i ku(x>no maoli e iilo i mahele no ka iahui o Amerika. O ka mea i puka ae mawaeua ou ame ke Aupuni Kuikawa, oia no na dala ame ua keneta e kue ana i ka io ame ke koko. Oka io ame ke koko mailoko mal no ia oka welo hookahi nana i kukulu a hoiomua ka ianakiia o Ameriku, a e kukulu aku ana uie ka neie ole maloko o Hawaii. He mea hauoii ia*u ke hoakaka hou aku ia oe i kekahi mau mea e aku i loaa i ko'u ikaika ke haua pela.. Owau no kau kauwa hoolohe, L. A. Thruston, Wasinetona, Sept. 19. Wushington Post, Sept. 21.