Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 41, 14 October 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

MOKUNA XI. O ke kauwa a bo Oahu poe, na olfioia ua huikau i ku wh i niakeai 0 Knhaimna ke aiii ka M<>i, ahl i ke aupuni ia Kahekili, ko Mnui nlii 1k« 1782 ? a iiin Imu ia Kamelnmeim I. i k< 1791, i ko Hawaii «iii, a hiki i k;i wi i hioio &i na kapu akua i ke aupuni «inoa.

0 ke aupuni aiuoa ka mea nana i hookuu na kauwa, a peehuna lakou i ko Lkou hilahila, a hiKi ole ke hoioi ia ko lakou koKo p.iuuiaeie, a he alii nae na luauio i Ke ao i iKe ia ia ilmu li, ua hui aku a hui mai ke koko o ua iii a me na kauwa, peU Ua mea i oleloia uo Oahu. N.i Kapu o na Lii a uie ke akua. 1 ka wa Kahiko, he nui na kapu o ke uiii, aia uia nu lima o ua lii ka nui oke kapu, a ua. maheleia ke kapu ma ke kulana o ke lii, pela no ktt piii pouo au.H o ke Kapu o kela u me Keia alii. Aole ina ka inoa moi aku ~i ka moku ka iuoa kapu uiii Kiekie, aole uo hui e iawe wale i ke knpu aiii ke liio oia i MOi aimoku, Ke ole e lo.ia he kuuiu nanu e hauwi i ua Kapu KieKie uei. O Kaaaauiaiuihi ke kumu kahiko o ke kapu kiekie puhi kauaka, a in i i,a Kanawai o Ke kai iiehee a me ka iuuialumai. O KualonoeUu ka mea nana i kn i ua knpu nei; aole e lawe iawe w.ile ue kek.ilii alii Kapu a aiii niau pio a aiii naha, he kapu no ke lo.ia, a lie aiiuho no Ke kapu e loaa, a he unoiio no ke kaou e loaa.

I ko Kualii, Kunuiakea, KuikealaikauaoKaiaui, iaia loaa mai ke Kapu aioe, ke kapu puhi kaiinKa, ke kai hehee a me ku lumaluiuai, i ka Wa e hapii aua o Kualii o ka opu o MahuiuanuiokHlaui, aia a lua.i ke kuLuia Kiekie i kela a lue keia aiii, lie uiau pio, he pio, he uah t, iie wohi, ue kuh.<uluu, he alii pap.i u iiie ke? auo o Kela ame keia alii, alniia, ua maopopo na Kauawai alii ume na Kapu e piii uua. Ao ke ulii uiaupio a iiie ue alii plo, ame ue ulu h.iiia, ua iike pu ke kapu mau pio uie Ke kapu nalia, a o ke k.*pu pio ua pakt la ae ia maluua o iauu a u Ke Kopu wohi u uie kuhauiua, uia malaio.o ko laua mau kapuai.

O ke Kaoawai o ua kapu o ka ohuu& iii uiaupio, me ke ki>pu pio a me Ke kapu uaha, he kapu puahiaiii ia ke ae i ao lakou uei Kapu

He kupu Ka liuie aule e piiia e ke kanaka, a ulii maiaio uiai u ko iakou k;pa, a >le e Km ke aka i ka hale, a o Ka Lele pu paiia o Kekahi oin, a aln kuiiauiua pilia, a aiu papa paha. Aoie uo e pakele i)i aiii uo kona aln aua ke ue koua aka iuolu'iu o ke ulii uiau pio, a ulii pio, n ulii ouiia, ua pau na ili a ua p<tu ua KaiiaKa i Ka maKe Ke pili i Ka uioeiKi, i ke Kupa, i ka uiuu.i, a ia uiea aKu ia mea aKu. Nolaila, liiauiuii o ka nul hewahewa U>a o ko laKou m.iu kapu, ua pouo ule ia lakiiu ke hele 1 ke au; aia a p<>, uiaiia, oia liio la ko iakou uiu:irtWa kupouo e iiele mii ui a huipu iue na iii a me ua makauinaua, a huoKupu ka ai, ka puaa, ua WuiWai o keia a me keia auo. O kekahi poe uiii kapu, ua huua uo iakou 1 Ko laKou uiaii kapu, ke heie uia na Wahi ike ole ia o ke kuaaiua, a heie ma ke auo makauin.iu.i; i haua Ua lii kapu peia, o pau ua iuaK.iaiuaua i Ka maKe i ua Kapu, a uie ua KauaWai laa uo Ka ui<tKe. O Ku hapa uui o ua maku<*inaua o nu Kuiauin.i, aole i iKe i na lii kapu; a i ko lakuu iiele ana iiaiia, na hoouuauua la e na muknainaua i ka lawuia, ka īuahiai, a pela aku: a ua kapa lu iua inoa kuaaiua. Ua uui lua ke kapu . o na lii, a e iike uo me ke Kulaua kiekie ioa o na lii, pela uo ke kapu aua i ka iuoa kieKie he akua. O ke kapu Akua. O ke kapu oi loa aku ia o ka ika* ika loa m.iuiua o Ke kapu a li, aka, ua iine me Ke kapu uiaupio a meke kapu pio, auie e Uoali i ke AKua keia uinu Kapu, Ke piil i Oa kauaWai laa o keia uinu alii. Aoie e amama ne i ke akua, uia a ike ua iiamuku a me ka pue īwiKuamoo, ua l»a i ua mea kapu, o ka hopu uo ia a paa 1 ke Kaula, a haawi i ka ilumuku puni a o ka pau no ia i Ke puiii ia i ke ahi me Ka Uuali oie iu i ke akua, a i ole hopuia a iuuiui ia iloko o ka Wai a me Ke Kai, uie Ka auiaeua ole ae i ke akua. A inu he kanaka make i na kapu akua, a i hoole ua poe ulii uei aole e make, a ua ola iho la, o lakou ka poe hiki e weue i na kapu aKua. a 0 iakou ka poe i kapaia ai he oia ma Ka houua uei. A iua he kupu lieiau, o oa lii wahine o keia k«pu niau pio a uit» pio Ke komu, a aī i ka uiaia, uiu puaa, a pela uku, koe oa iii e ae. Aole iie kaikauiahiue hookahi a Kauienameha L e koiuo iUiU, he | elua w«te o<» mau aliiwahiue pio i 1 IkeU iluko o Kon t au, t U o KaUnlk >uioKikilo a me N'aUuipipio. Na inoku hlki mua inai ma Haw«ii uei, a uie kekahi uiau uim aau uui uui U wa uiai. Ka ka moUeio a iu poe luhlko, I

l ke aa iu l\aboukHpu, u;i ili kekahi j moku ma keia pae-aina ia v.a, « ike jia kekahi uia Kai iīl-> loa aku, aole i , ka mni' Nu k« ike ole o ko Hawaii nei i ka |wl«, HoiaiU, aole i paa I ponn na mea kahiku; ui n.ta k»pe« kepi'ke m> tua kn unau o kekalu {>oe, aute nue i paa pono. O ka 16 h«nauiia o Kthuuknpa mai a Kapawa iu»i; nohiila. uj uianao waie kekahi p<»e not)Doo pono, ola ka wa mawaena o ka M. if. 1530 a me 1600. A ma ia wh no hoi o l J .iao hlki mai i i HdW<iii nei ina Kohala.

A iiiHhopi* iho, i Ka M. 11. 1555, Uu tiiiinat> ia ua loaa kein pae aina ia Kapena Ju.»n de G<yta;»; n»Mi Se(»ania luai oia ma koiia alnhele e hoio ana i Molu&i'e?, a ua hapaia Keia pio aina e ia uia ka inoa i'nuiolo, o Los M;}j-.»is, Penei i maopopo ui.

I ka 1741, aueane he IS6 mau makahiki ma ia h*>i>e mai, pi<> iho la kekuhi moku Manila o G »leon« ka moa ia Kapena o ka mokukaua Berit-ttiia; oiai, he wa kaua uo ia muwaeua o Sepania a me iieritauia. A nolaiia, loaa iho la iua kona palapula anumoana he aiua i like na lulita i mauao ia me ko llawaii nei, a i kapaia, Lns Lujod, e Kapena Juan de Caytan. A niiiiiupe iho, ī ka M. 11. 1620 palia, i ke auo K*-liiokaloa ke keiki a Uuii, hiki inai Ja he nioku hou, o Kaualiioha ka inoa i ka kanaka kap.i aua aku. O Kukaualoa ka haole nona ua moku lu, a me kona ka'kuahine pu no ma ua muku la. A i ko lakou hulo ana mai, ili iho la ua moku la ma Pale i Keei, Kona iiema, a nahaha loa iho la. Au aku la laua a p.ie i uka, a ua make paha ka nui o lakou; aoie i maopopo. I ko laua pae ana i uka, ike aku la laua i ko naholo mai o na kanaka he lehulehu wale i o laua la.

Nui loa iho la ko laua makau, no ko laua manao ana e pepehi ia aua paha laua, a uo ke ano e hoi kekahi o ko onei kanaka ma ka nana aku. E kulou i&a liio la laua ilalt>, a kapu m ia wahi o Kuiou a hiki i keia la. A iue ua kauaka ia laua, koi aku la uie ke kuhi aua e hoi i uka; a isi iaua iie poe lokomaiKai, a pau ko laua iiiakau, a hoi lak<;U i kauhale, a hoopiiia muikai ioa ia. A hoao i.iua e ai 1 ua mea i haawi īa mal, Ke k;:i<>, Ka poe, ka maiu, a nui aku; a ua niahalo uui laua ma ia hope iho i ke kaukemio o ka poi kaio, ka inikoiuiKo o ka poi uala, ku mokaekue o ka poi ulu, a pela aku.

A uu huoi loa iu ue ko laua inahulo uo Ku oiuolu o kanuKa o keia iahui. A iuuhope iho, uu noho Wauiue aUu o Kukanalua a ua iilo ia i Kupuna uo kekahi poe alii, a me īia maK.iaiuaua uo hoi. Ko Kapena Kuke iiiki tnua ana 1 ku uialauia o laiiuari, M. 11. 1778 lloea iiiui hi o Kupoha Kuke i Nuiiau; n aia ku la 14 oia malama no, i Ka po, ku koua iiioku ma Wuiinea i liauai. 0 Kaueoaeo a me Keawe na lii o Kauai ia \v;t, <» KaheKili ke uiii u Maui a iue O.iiiu, o Kalaniopuu ke uhi o llawii. 1 ke ao ana ae oia po a Kapena Kuko iku mai ai, iKe aku la nu KauaKa 1 keia mea kamahuo, a kaliaiia loa lakou me ka uwa una, u kupiuai ue ia ko lakou leo i ka lewa; oi.ii, o ka mua ia o ko iakou ike aua. lue la kekahi i kekuni, "lleaha la iioi kela mea iiui manaiuaua? ' 1 niai la hoi kahi poe, u he ululaau paiia la ii'i Kumokuiiali i hoonee ue uei i kui." A nui ioa ae U ke pioloke ana o na kaiiuka.

liiaila, keua ae U ke alii i na kauaku e holo ma na waa, e uana pono i ke ano onua mea kamahao U.

iiulo aku ia lakou a pili ma ka uioku, ike aku ia lakou i ka hao e pili uua m t ka moku, olioil iho iu Ukou i ka uui o ku hao; no ka uueu, ua ike Ukou mamua i ka hao, uui oa Uua pae maī, a he uuku nuo ui, u he nui aku keia.

A pii aku U lukou iluna o ka moku, a ike aku U j ka poe o lunu, uu Keokeo ka Ue, ua alohiiohi ua maka, ua alualu ka ili, u ua kihikīhi ke poo, a he namu ka olelo; a ua hookahahu ioa ia lakou i ka ike aua i keia ano e o ua kauaka o ka moku. Ua m.inao lakou i ka loie, o ka ili no ia o ka haole, no ka p iapu loa o ke kino, a i ka papale hoi, he hoo kuhi iio ia me ke poo. A manaoio no iakou, he poe ili alualu, a he puo kihikihi ko ka moku poe. AUUa, manao iho la Ukou, he wahine waie no kauaKa, oo ka like o ke poo mo ko ka w.ihine ia wa. A ike iho U no hoi lakou ua nui loa ka hao lualuna, makaheii iho la lakou; aoie no oae Ukou i hoopa aku a Uwe i kekahi mea o ka moku, aole uo hol i kue mai ko ka aioku poe ia iakou. A hoi aku U Ukou a hai aku la ! na lii i na mea a Ukou i ike ai, a we ka nui o ka hao. A lohe ae U kekahi koa o ke alii, Kapupuu ka iuoa, i ae U ia. 4 *lna pela, e kii aku au * hao i kaU mau waiwai, no ka uiea,o ku*u aiua ou U o ka hao wale aKu, (Mai I.oU uul ka iuoa o k» hao (irv»u> i l«ja al ma ka oleio Uawaii, a ae uui U na iiL AUll* boto aka la ua koa nel a pU

i ku uioku, a hao io aku oi< i ka h»o o ka luoku riie ke kaiMua ole; a pjp;i maj ia ko ka moku pt.ie, av!e ona nooiuhe aku, n ki U mai la oia i ka pu, m mnke iho la. Auhee aku la kn Huwaa i uKh, a hai aku U, *'ua mtike o Kapupuu i k« w?»ik}." Ma ia pa sna iho, ki m*i la kx pu o ka moku, apuehu ae la ke ahl iluna, roan»o iho ia Ukou he p«»e nkua WMie no na kanaka o ka m«»ku, « kapa aku la iakou i ke ahi i helelei iho o Lonnra?tkusi ia, ksii>i o Kuke o L mo. Mftino iho 11 na Khnnka e kii e k*ua no ka m.nke nna o Knpupuu, i tnai ta o Kain»kahe»*i kek.thi ulii wihinp, k\t KnimuHlil mikuahine aoie knkou e knua nku t K«i k>t me», o ko kaUou ,*ikurt no ka iioi in; e hooiuolu aku ka pouo, i oluolu mai ke akui, Ahil.i, haawi aku la o Kaiuakahplei » kuna kHikamahine j»onoi i wnhine na Kapt»na Kuke, o Lelemi hoaiani ua kalkMhine ia oia ko K;iimuulii mua, « moe iho la no hoi haoie eae me na wahine he nui o Kauai ma ka hnawi ana aku i ke kino no ka hao } kakaki, a pela aku.