Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 42, 21 October 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Mahope iho, pau ihola na wahine i ka paia, apau pu me na kane, a me keiki, a iaha ao la keia mai ino loa ina Waimea, Kauai. O keia ka helu hua mua o ka ino i kanu ia ma Hawaii noi e Kapena Kuke. A he hana ino hilahila ioa keia ana i hana ai (<poina ole ia ai kona iuoa e na hanauua a pau o Hawaii nei a hiki i ka hopena, ma ko Hawnii nei moolelo. A mahope iho o kela, hoio aku o Kapena Kuko mai Kauai aku no ka aoao komohana o xlmerka, a nalo aku ia. Ko Kapena Kuke hikieiua ana mai. A haia kekahi mau maiama oia makahiki iu>, hoi hou mai iu o Kapena Kuke i Hawaii nei, a ku oia ma ka akua o Maui Hikiua i ka la 20 o Novemalm. M. H. 1778, ma Haaiuea i Waiiuaiki, Koolau; i ka po ke ku ana mal. Ia wti e uoho »hu o Kalauiopuu ilaila; ua hoio uiai oia mai Hawaii mai e kaua me Kahekili ke alii o Maui, a lilo uo ia ai ka aoao hikina o Maui. A pau ke kaua ana ma Hamakuaioa, iioi mai oia a me koua puall kaua a i>au, a noho ma Wailuaiki.

I kekaiii ix> mai, a ao ae, i ke kakahiakanui, ike aku la lakou i ka inokn o Kapena Kuke e ku kokoke ana ma kai aku o iakou. lke aku la lakou i ke ano o ka moku; a me na inea nuiluna o ke kia> a niea na puka e hamanm mai ana uia ka noao u ka moku, a kahaka loa iukou i ka ike ana īa inau mea 1 ae la hoi kekahi poe, aia io uo ka puka o ka waiki la a kakou i lohe mai ai, he mea kani oeoe. A he ulaio , ua lohe mai iakou no ua inoku nei, oial f ua helo mai ko Kauai ia>e i Qahu » i4elo iuni i na mea a puu e pili ana no ua moku nei. A lohe kekahi kanaka <o Hawali e noho ana ma ttohu i keia mooielo o Kapena Kuke, (ua kapaiao Lonoeko Kauai poe) o Moho kona inoa ; a i kona hoi ana mai Onhu aku, a loaa o Kalauiopuu ma ia la ma Hana, Maoi, alaila, hai aka la oīa i na me« a pao a na i loh« ai no Lono. Nluau ako ia ko ilawaii poe i ke ano o ka ulnlaaua, hai luai la o "he kki, me ka pea, a me ka hoe." Nlaau hou mal la lakou oo ke ano o kanaka, hai mai la kela, «lle kaimka keokeo, he Ili alualo, he ptxkklhlklhl, he akiia lakoa, he poe lifiop«le; oo ka uiea, oaa iuai . ke ahi ma ka waha, he mau paka waiwai ma ko lakoo aoao, uapoka

*oa iioko o ke kiim, » ma ua nmu puka la o uao iho ai ko iakou man lima, a unuhi ne i ka hana oi, a me ke kanikani, he pahi a me ka piia puhipuhi, a me ka hao. ka iei, ka lole, ke kui, a me na mea e ae no a pau. Ninau hou aku la iakou, (< Pehea ka cleio? n Alaila, ku ae ia ia iluna, lakou aku he mau wahi apana pohue, a hookomo iho ia maloko o ka malo ma kona aoao, e iike me ka ka haoie hana ana, alaiia, uuuhi hou ae la oia iua mau wahi apana (>ohue nei mai koua malo ae ma koua aoao, a i mai la. Penei ka olelo aua a ka haoie: '«A-hi-ka-pa-la-le, hi-ka-j>ala-le, hi-o-iu-ai, o-waia-ki, o-wala-hi, walawala- ki, waiki-po-ha. Aloha kahiki, aioha Haeiiae, aloha keiki, aloha ka haie-" A mamuii o ka lakou lohe e ana i keia uau mea ia Moho mamua o ko Lono ku aua mai , uoiaila, aole o iakou pioo ano pahaohao iuo loa e like me ko Kauai poe. A 1 ko iakou ike ana i ka moku, hooiaio iho la lakou i na inea a pau a iakou i lohe mai ai ia Moho. A ia pu malaiia o Kamehameha, no ka mea, o koa ana ia a me Klwalao no Kalaniopuu ko iaua makuakane.

A ahiahi, holo aku la o Kamehameha i kai o ka moku, a moe oia ia po ma ka moku. I ke ao ana ae, aole ka moku, ua holo aku, a pono ole ka manao o Kalaniopuu, a nie na lii, a me na makaainana; ua mnnao lakou ua laweia i Kahiki. Uwe nui o Kalaniopuu no ka lilo ana o Kamehameha. A ao ae, hoihoi ma ia ka moku ia Kamehameha; a iele oia i ukn, alaila, hoio aku la ka moku a nalowale mai Maui uku. Ko Louo Kapena Kuke ku ana i Kealakekua. I ko Lono naiowaleana mai Maui aku, ua hoea mai la oia mawaiio o Koiuiia, Hawaii, i ka la 20 o Decemaha oia makahiki uo, a ua kokoke j Kukuipahu; a ku ka moku iiaila. He wa anu ia, ua uhi paaia na mauua o Hawaii i ka hau. Hoio nui aku la na kanaka oia wahi i kai e nana ī ka nioku; »*ke aku ia lakou i na haole e ai ana i ka ipu aimaka, alaiia, liooho ae la im kanaka penei: " He akua no ka?" Aia ia ke ai nui mai ia i ke kanaka, ke ulaula mai la ka io kauaka i k& waha; o ke ahi a ia ke a mai la no i ka waha, a ke puka mai iaka uwahi pele ma ka ihu.

A ike la iio lioi iakou i ka hao he nui waie, aiaila, hoi lakou i uka, a lawe aku i na puaa u maii waiwai o ae e kuai i kai o ka moku; a kuai iho Ia o Lono me lakou no hookahi puaa, hookahi wahi pauku kakahi puaa nui, i mea koi, pahi, a makau no iioi. Oiioli lakou i ka ioaa aua oia mau mea.

A holo aku ia o Lono ma ia wuho aku o Ilamakua, a niawaho o Hilo, a me Puna, a me Kau, a aneano no e puni o Hawaii. I ka malaiua o lanuari la 17, M. H. 1779, i ku ai o Lono i Keahikokua, Kona llema; a aia uo o Kalaniopuu ma i Maui. He kaua kaulaua uo ia a Kalauiopuu i luku ai i ko Maui hlkina poe, a nui ka poiuo o ko Maui, a pio iaia ia aoao, oia ke kaua i kapaia o Kamakamimi. I ka manawa i ku aku ai o Lono, he mnu ia kapu makahiki ia, uole he waa hoio i kai, aole no hoi na hana e ae. Aka, ua lohe mua e ia mai no nae na mea e pili aua uo Lono mai Maui mai ia mau la iho no. Aka, no ko Ix>uo ku ana mni lioi, manao ae la na kauaka, he mea l>ono no ke holo ka waa i kai, no ka mea, ua hoio mai hoi o Lono ke Akua me kona moku. Ua paa io no ka manao o na kauaka he Akua o Louo, a o kona ii» ka]mia aku he heiau. Alaiia, holo noi aku ia na kanaka i ka moku, a ike aku ia lakou ia Ix>no e ku mai ana me koua kahiko auo aili uo, a he ipupaka ma kona waha a me na haole e ae. Kai« aku lakou ia Kapena Kuko o Lonoikeoualii, a I na haole e ae o Lonopele ma. A ike aku la lakou i kekahi mau haole e okomo ana i ka lepl ma ka aoao o ka moku, kapa aku lakou, o Mokuhalii ma īaua o KujMikee, o aa akua kaiaiwaa; no ka manao aua, he mau akoa lakou. A hana maalea mai U o Lono ia lakou ma ka haawi aua I na kui kakia, h me ua apana(wna liiili kakaki, a mahalo uui loa na kanaka no ka oluoiu, a me ka lokomaikai o I»no ke Akua. Mahope iho, hoio nui uiai la na kanaka e hooiuana ia Lono, no ka manao ana he Akim lo no o Louo, tue ka hilinai nui aku ia ia. Haawi vmle aku lakou ia ia na pOaa, ka ai» ka ia uia, ka maia, na mea ulnhua ai, ke knjw, a pela aku t e ilke oo me ke ano u ka mohai ana akn i n* akua maioko o ka heiaa. Aole kuai, haawi waie no; o oa kaoe, wahioe a me na keiki. Lawe aku no lakou a ka moko, I «iaila, oa oa kahona e iawe loa akt» |

! ia Ia)uo; inu iio moUai nmkana n.t na iii, aiaiia he Aliuula ka tuakiiuH. Neenee aku no ke kahuna ine Ktt ahuula uia k» iima a kokoke ia lahuk kulou aku la imimuna me ka ihiihi, a hookau aku la i ka ahuula i»;\ kona poohiwi me ke akahele loa, o eha paha ke akua. Alaila, eiul hoi>« iki aku la, a haawi aku ia i na puaa a uie na mea e ae, nae ka hoomau no nae i ka puie ana iua kela a me keia mohai aua aku. Ho pule wiKiwiki, oiu no ke ano maamau ma ka hoomana ana; me na pule loloa no hoi. lua i heie o Lono i uka 110 ka uui 0 na kanaka no k:i makau, a o kekahi poe, kulou aku iakou imua o Lono me ka hoomaua ana ia ia; a kii mai kahuua a alakai aku ia ia o l/ono iluko <> na heiau, a hooaiana aku ia na kanaka ia ia maiaiia. Ua ae mai o Lono me ka hauoli nui i keia hoomanoana o na kanaka ia ia, e iike me ko Herode ano hana 1 ike ia ma Oiliana 12:21 —23. Ia mau ia iho, iiio nui na waluno i ka hana hoohaumia hou ia e Lono a nie na kauaka oua; o like no me na anoano iuo o ka mai pala a lnkou i lulu ai nui Kauai, pela 110 i ike la ma Kealakekua, u nui ka poino o na wahine a na kane a lakou, a me na keiki• No ka makemake nui kekahi o lakou i ka hao, nolaiia, ua kuu wale aku iia kane i na wahine, a ua haaj wi nui inai na iiaole ia mau mea i na wahine, a me ke aniani. A iko iho la na wahine i ko lakou mau aka iioko o ke aniani, makau loa iho ia lakou mo ka weliweli nui, 110 ka uuuui o ke aka maloko ke nana ilio; wauwau iho ia iakou i ka heu o ke nniaui, a pau ka ike ana i ke aka, a miuamina ioa iho la iakou. Aole i pau. I