Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 43, 28 October 1893 — Page 1

Page PDF (1.94 MB)

This text was transcribed by:  Randy Tandal
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXII  HELU 43.  HONOLULU, POAONO, OKATOBA 28, 1893.

 

Hoolaha Loio

W. R. KAKELA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

 

NELLIE M. LOWREY,

NOTARI no ka LEHULEHU

A HE

LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA

PALAPALA HOOHIKI.

Keena Hana me W. R. Kakela, LOIO, ma ka

aoao makai o ka Hale Leta, Honolulu.  2370

 

J. S. SMITHIES (KAMILA,)

NOTALI no ka LEHULEHU

A HE

Agena Haawi Palapala Mare

Nahukona, Kohala, Hawaii.  2378-1v

 

ANTONE ROSA,

(AKONI.)

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

Keena Hana ma Alanu Kaahumanu.

2370-

 

J. T. WATERHOUSE,

(WALAKAHAUKI.)

Halekuai o na Lole Nani Panio!

LAKOHAO.

Na Lako Hana Mahiko,

A PELA AKU HE NUI WALE.

Alanui Moiwahine,  - - Honlulu.

2396-q

 

ALLEN & ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU

            E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukule hale.  E kipa mai a e ike kumaka.

2396-q

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

            Mea kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

            Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.

2396-q

 

E. G. HITCHCOCK

(AIKUE HIKIKOKI.)

Loio a Kokua ma na mea a pau

e pili ana ma ke Kanawai.

E OHUA NO NA BILA AIE ME KA AWIWI

Hilo, Hawaii. 2370

 

JAMES M. MONSARRAT,

(MAUNAKEA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

            E hana ia no na Palapala kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka moraki ma na Waiwai Paa.

            Keena Hana:  Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa.

2370

 

J. HOPP & CO.,

Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.

Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumukuai emi.

Honolulu.  2396-q

 

KAUKA LEONG KENG TONG,

(L. AKINA)

            E IKE AUANEI NA ANO LAHUI A PAU, E noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai na kane, wahine a me na keiki: i loaa i na ma'i o kela a me keia ano, e naue mai i ko'u keena hana, a na'u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma'i maluna o oukou e na makamaka, he hiki ia'u ke lapaau i na ano ma'i a pau: ma'i iloko o ka opu, hu'i ke kino, aki iloko o ka iwi, eha o ke poo, ma'i wahine, a pela aku.  Mai hoolohelohe aku e na hoa, a he hiki ia'u ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana.  Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa; he oluolu ka auhau, ke hui me ia ma na kukai olelo ana; ua makuakau au e pulama mai i na kono ana mai mai na Mokupuni mai, me ka eleu me ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai oukou e na Uawali oiaio.

            DR. L. AKINA,

            Helu 40, Huina o na Alanui Kamika a me Hoiele Honolulu. 2405-1

 

KO BIHOPA MA,

BANAKO MALAMA DALA

            E LAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:

            Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihola paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu.  Aole uku panee e helu ia maluna o ua dala hakina no na la elua paha o ka mahina.

            Aole uku panee e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka wa aku o ka hoomoe ia ana mai.

            He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e lawe pu ia mai ka buke dala i ka wa i kikoe ai.

            Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea maua i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

            I ka la mua o Sepatemaba o keia a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia maluna o na puu dala a pau e waiho ana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumupaa mua.

            O na puu dala haomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o ae like ana.

            E hamama ana ka Banako ma na ia a pau o ka @ koe na la Babati a me na la Kulaia.

            BIHOPA MA.  Honolulu, @

 

KA EUEU WIWO OLE O

NU IOKA

A I OLE, O KA

Makai Kiu Hale Niwela.

MOKUNA XIX.

            "Ke manao nei au e kuu makamaka, ua hoopuiwa oe i ke aikane aloha a kuu wahine?" wahi a ua Ralia la i pane aku ai ia Hale me ke ano hoopaani.

            "Ma ke ano hea hoi au i hoopuiwa ai i ka lede maikai?"

            "Ua hahai aku ka paha ko wahine ia oe i na mea a kela Mrs. Awera i kamailio ai laia?"

            "Ea! He oi wale no oe a ke kanaka kupaianaha.  Pehea oe i maopopo ai na kuu wahine au i kamailio mai?"

            "Ua ike no oe, a ua loaa hoi ia oe na hooia mai ke poo mai o ka'u oihana, he kanaka au a lakou i hilinai nui ai, a ma ia kumu wale no au i hiki ai ke hoomaopopo ia mau mea," wahi a ka makai kiu,

            "He mea hiki ole kela ia'u ke manaoio aku."

            "Alaila, e manao mai ana ka paha oe e Mr. Ralia, ua hoolohe au i ka olua mau kukakuka ana mawaena ou a me kau wahine?"

            "E kala mai oe, aka, he mea oiaio ua loaa io ia'u kela manao hoohuoi." wahi a Ralia.

            "Pela io no paha ka manao o kekahi poe, aka, ke hoike aku nei nae au ia oe me ke kanalua ole, o kela Mrs. Awera io no ka mea nana i aihue ka mea gula o ko wahine."

            "Pehea oe i aa ai e olelo e like me ia?"

            "O kou makemake e loaa ka mea aihue, a no ia mea, ke hoike aku nei au i ko'u manao me ke kanalua ole."

            "Ua kaumaha loa au no kuu ae ana e lawelawe oe i keia hihia, no ka mea ke ike nei au, he koho kikoho wale no oe, a ke ake nei oe e hoopoino wale i kela lede maikai," wahi a Ralia me kona ano huhu, oiai, ua hiki ole iaia ke manao io iki ua hana kela lede i kela hewa.

            "E hauoli ana nae oe i ka wa e pau ai o ka'u hookolo ana ma ka meheu o keia hihia," wahi a ka makai kiu.

            "Ke hoopau aku nei au i kou hana ana me keia hihia."

            "Aole e hiki ia oe e Mr. Ralia ke hooki wale mai no ia'u ma ka'u hana, oiai, ina aole ou makemake ia'u e hoomau hou aku, ua hiki no, aka, e hoomaopopo nae oe he kauwa au malalo o ke kanawai, a ma ia kumu, e hooko ana au a hiki i ke ko ana o k'u iini me kou makemake a makemake ole.  Aole o kela hihia wale ka keia wahine i hana ai, aka, o kela pepehi kanaka i hala koke ae nei, oia no kekahi o kana mau hihia i hana ai me kona mau lima ponoi." wahi a ka makai kiu me ka nanaina kuoo, a me ka leo moakaka maikai.

            "Ea!  Ke koho wale nei oe e ke kanaka i kekahi mau mea i kaa loa mawaho o ka mea hiki i ke kanaka noonoo maikai ke manao wale aku?"

            "Ke hoohiki aku nei au ia oe a imua o ke Akua ola.  Ina au e ike ana aole io no i hewa o Mrs. Awera, alaila, aole loa e lohe ia kekahi mea e ino ai o kona inoa, a aole hoi e hoohuoi ia e kekahi kanaka hanu ola, ua hoohuoi ia oia ma ia ano, aka, ina nae au i ike ana, he oiaio ka'u e manao wale nei, alaila, e hoike maka ia ana ia e a'u imua o ke akea, a e hooikaika hoi au ma na auo a pau e hoopai ia oia e ke kanawai e like me ke koikoi o kana mau hewa hana ai."

            "Eia hoi paha, he keu a ke ino o keia hoohuoi au e manao wale nei no keia lede, oiai, ua paa loa ko'u manao oia kekahi o na  lede uuku a ko'u mau maka i ike ai."

            "Ua ike no au he ino keia hoohuoi, aka, ke lawe nei nae au ia oe hookahi wale no e lohe i ko'u manao, a ma kou kulana keonimana kelana nei ko'u manao, aole loa oe e hoopuka wale aku i keia mau mea i kahi mea e aku."

            "Aole loa au e hoopuka i kekahi mamala o keia mau olelo a'u e lohe nei mai a oe mai."

            "Ina pela, alaila, ke hai hou aku nei au ia oe.  O kekahi manao o'u, he wahine opiopio loa iho o Mrs. Awera mamua o kona kulana e hoomaikeike nei iaia iho, nolaila iaia e kahiko nei iaia iho, ua hoano e oia iaia iho, aole ia o kona ano maoli, no ka mea, he wahine oia i maa a i kulama i na hana karaima eleele loa.  Ke hai aku nei no hoi au ia oe, ua ike mua au iaia, a pela no hoi oia ia'u, a oia kona mea i olelo mai ai i ko wahine aohe ma ke lawe hou aku ia'u i kona wahi, oia wale iho la no kona kumu i makemake ole ai ia'u."

            "Ea!  Pela io anei?"

            "E ike ana oe, he mau mea nou e hikilele ino loa ai iloko o keia mau la kakaikahi ae e Mr. Ralia."

MOKUNA XX.

            O ka hale a Mrs. Awera e noho ana, oia kekahi o na hale oi kelakela loa ma ua wahi kulanakauhale la.

            O ka ona nona ua hale la, oia kekahi o na ona waiwai nui, a ua holo oia me kona ohana no Europa, a no ia kumu ua waiho ia ua hale la me kona mau lako a pau no ka hoolimalima ana.

            Nolaila, i ka hoea ana i ke ahiahi e malama ia ai he anaina hooluana maloko o ua hale la e ka mea i lilo mai ai o ua wahi la ka wahine kane make Mrs. Awera, ua hoea aku la ka makai kiu Hale Niwela ma ke ano he keonimana aoo, me ke oho i awili ia me na maawe hina ma ka hale o Ralia.

            Ua hookahaha nui ia ko Ralia naau, oiai, ha kanaka naauao kiekie ia, a he kanaka hoi i maa i waena o ka poai o na poe kiekie, i kona ike ana aku i kekahi kanaka o ko Hale kulana e hana ana ma ke ano o ke kulana o ka poe kiekie loa, a me he ia, he kanaka hoi i maa mau i waena o na poe keonimana kiekie o ka aina.  Ma ia wahi, ua kuhihewa loa ia oia, no ka mea, he keiki o Hale mailoko mai o na makua hanohano, a he ohana hoi no ke kulana kiekie loa, aka no kona imi nui i kela oihana, a no kona ake e hoopio ia na hana hewa, oia kona kumu i lawe ai a hoohana ma kela oihana hookalakupua.  Ua kuhihewa io maoli no ka wahine a Mr. Ralia he keonimana io no keia mai kekahi wahi mai o ka mokuaina, a he hoaloha mua hoi no kana kane.

            Ike iho la ka makai kiu ua holopono kana hana, oiai ma ka hiki ana ae i ka hora ehiku o ia ahiahi, aia hoi oia iloko o ka hale o ka wahine kane make kulana.

            Lawe loa ia aku la ia a hoolauna ia me ka wahine kane make.  Ia wa, ua ane pau loa ae la kona manaolana.  Ike io aku la no ia he wahine ui maoli io no ua lede la, aka, aole nae he opiopio e like me kana i manao ai, aole no hoi he wahi nanaina iki e like me kana i upu mua ai.

            O ka wahine ua nona ka po lea o Halalii, he lede nona na makahiki aia paha mawaena o kanaha a me kanalima.  A ua o mai hoi na oho hina ma kona poo.

            I kona wa i hoolauna ia ai, aole i loaa iaia ka wa e hiki ai ke nana pono i ka helehelena o ka mea hale.  Aka, mahope iho nae o kona kaulono ana me kona mau maka ooi, ua ulu mai la he manao hoohuoi iloko ona, oiai, he like ole loa na hiohiona o keia wahine me ka mea a kona naau i upu wale ai, aka, aia no nae he mau mea a kona lunaikehaia e manao ai aole keia o ke kulana oiaio o keia wahine.  No ia mea, ua hele aku la ua makai kiu la a noho iho la ma kekahi wahi a kona manao i manao ai, he wahi ia ana e hiki ai ke ike pono mai i na hiohiona o ua lede mea hale la.

            Aole i liuliu kona noho ana iho ma ua wahi la, aia hoi, ua ike aku la ia i kekahi mea a kona puniu e noonoo ikaika loa ai.  Hoomaopopo koke aku ia oia, he ano ahiu ua lede la iaia nei, nolaila, ua koho koke iho la ia, me he la, ua hoomaopopo e mai ia no ua lede la iaia nei.

            Mamuli o ko Hale iehia i na hana hoanoe, ua hoohikilele hou ia kona naau i kona hoomaopopo koke ana, aole kela o ke ano io maoli o kela wahine e like hoi me kaua i upu mua ai.

            Oiai ua makai kiu la e nanea ana i ka nana ana ma o a maanei, ua hookahaha hou ia kona naau i kona ike pono ana aku i ke aka o ua wahine la iloko o kekahi aniani nui e kau mai ana ma ka paia, oiai, ua wahine la e kamailio pu ana me kekahi mea me ka huli ana o kona kua i kahi a ke kiu e noho ana.  Puana ae la oia:

            "Ea!  Heaha la hoi ke ano o keia wahine!  Me ha la, ua ike keia wahina ia'u?  A ina ua ike oia ia'u, owai la ka oia?"

            I ka hiki ana nae i ka wa e hoi ai lakou, ua ike aku la oia i ua wahine la e hawanawana pu ana me ka wahine a Ralia, nolaila, me ka eleu loa ua makai kiu la i nee aku ai a kokoke i kahi a na lede e kamailio ana, oiai, o ko laua wahi e ku ana aia ma kekahi wahi kuono, a mamuli no hoi o ka lolohe o ko Hale mau pepeiao, ua lohe maopopo loa aku la ia i ka laua mau mea e kamailio ana.

            "Owai kela keonimana i hele pu mai nei olua e Mrs. Ralia?" wahi a ua wahine la i ninau mai ai.

            "He keonimana malihini waiwai nui, a he hoaloha na kuu kane," wahi a Mrs. Ralia.

            "Ea, mai manao ino mai oe ia'u ina au e nonoi aku i kekahi mea ia oe ea?"

            "Heaha ia mea?"

            "E nonoi aku au ia oe, mai lawe hou mai oe i kela keonimana ma kuu hale nei."

            "Heaha hoi keia.  He keu hoi a ko'u kahaha i keia mau olelo an," wahi a Mrs. Ralia,

            "He oiaio kela, aka ina nae i maopopo ia oe e like me a'u nei, aole loa oe e kahaha e kuu aikane aloha."

            "Ma ia mea, ke ulu ae nei ka hoohuoi iloko o ko'u naau e ninau aku ia oe, heaha la ke kumu o kou makemake ole ana iaia e hele mai ma kou hale nei?"

            "Heaha hoi, aka, he ano hopohopo wale no nae au iaia.  Heaha la kona mea a'u e makau nei."

            "Ea!  He keu hoi a kou hoopahaohao ia'u!" wahi a Mrs. Ralia, me ka akaaka ana aku.  (Aole i pau.)

 

Ke Kalaunu o Liliuokalani

            O ka lono hope loa mai Honolulu mai nei, ua malama ae o Liliuokalani i kona la hanau a ua hoowehiwehiia ma ke ano malu me na hoa lealea o kona poai wale no, no ka mea, "ua manao oia (Liliuokalani) i loko o kekahi mau la pokole wale no, e hoi hou ae ana oia a noho ma ka noho kalaunu, mamuli o kekahi mau kuhikuhi i loaa mai iaia mai Wasinetona mai, e hiki mai ana ka wa e loaa ai ke kauoha e hoi ae ana oia ma ka nohoalii."

            O keia mau alakai lalau a pau loa, mai ke kaula wahahee Nordoff mai no ia.

            Ua hoolohe wale lakou i na alakai lalau a kekahi mea noonoo maikai ole.

            Aloha ino o Liliuokalani, hapa-malamalama!  Ua manao io maoli no oia i ka moolelo pupule e hoihoi hou ae ana na kanaka Amerika iaia, a e komo aku iloko o na ninau pili aupuni mamuli o na hana hoololi a Nordoff a me Spreckles i ka oiaio.  Ina e komo ana na kanaka Amerika iloko o na lawelawe o ka hana e hoihoi hou ae i kekahi moi a me kekahi moiwahine, a e hoihoi ae i ke kalaunu i weluwelu liilii a lilo i mea ole o kekahi kaukaualii pouli, aole loa lakou e hana i kekahi o na hana naaupo e like me ia.

            Oiai hoi, he lehulehu loa o na moi a me na moiwahine i hoopau ia i keia manawa.

            I ka manawa e pau ai o ka kakou hana me Europa, Asia a me Aferika, oia auanei ka manawa o kakou e komo koke aku ai iloko o Hawaii. - N. Y. SUN.

 

He Moolelo Hawaii

            Ma ka malama o Ianuari no, la 24, hoi mai la o Kalaniopuu ma mai Maui mai, lohe oia i ka holo o na wahine i ka moku e hookamakama ai, hookapu iho la oia i ka waa aole e holo hou i kai me na wahine.  No ia mea, holo nui mai la na haole i uka e hoohaumia wale ai i na wahine, ma ka hoowalewale ana i na pauku hao, a pela wale aku.

            He mau hana ino a hilahila loa ka Kapena Kuke i hana ai ma keia pae aina, o ka mea hoi i kapaia aku he Akua, o Lono, a i mahalo nui no kona hoomana ia aku ma ka inoa Akua o Lono, aka ua uku e ia nae maanei.  Maikai no.

            Ua hana lokomaikai nui aku o Kalaniopuu iaia ma ka haawi ana aku i ahuula, a me na kahili, a ua oleloia oia pu no kekahi i hoomana ia Lono.

Ka make ana o Lono

            Ma ka la 4 o Feberuari, holo aku la o Lono a hiki mawaho o Kawaihae, ike iho la oia ua popopo ke kia o kona moku, ulu hou ae la kona manao e hoi hou (ka paakai i Waimea) ma Kealakekua e kapili ai, a hoi aku la lakou a ku hou ilaila.

            A launa hou na kanaka me na haole; aole he ohohia loa ia o Lono elike me na la mua, a ua loihi no na la i hana ai i ka moku no ia pilikia.  Pela no hoi ka loihi o ka launa hou ana o na wahine me na haole, a ua aloha loa lakou; nolaila, huhu loa iho la na kane, a kii aku la i na wahine ma ka moku, a kue aku ia Lono a me na haole a pau, a ulu ae la ka haunaele ma ka moku, a ki mai la na haole i na kanaka i ka pu.

            O kekahi mau haole, lalau aku la i ka waa o kekahi alii, o Palea ka inoa, a kue aku oia ia laua, a hili mai la laua iaia i ka hoe, a hina oia ilalo.  Ike na kanaka o Palea i kona hina ana, a hailuku ia laua i ka pohaku mai na auwaa mai, a pakele mahunehune aku la, a auhee aku ia na waa i uka.  A ala ae la o Palea me ka makau nui no Lono, o pepehi mai ke akua iaia, a hooki ae la oia i ka hakaka ana.

            Noho iho la kela manao ukiuki ia Palea no kona hana ino ia ana, a he mau po mai holo aku la oia i kai o ka moku.  He po pouli ia a he ua liilii hoi; oia a me kekahi poe ona.  A ike oia i ka waapa e lana ana no mahope o ka moku, a aihue oia a lawe ia i uka, a pau iho la no i ka wawahi ia ia po, no ka manao nui ana i ka hao.  O keia iho la ke kumu o ke kaua ana.

            I ke ao ana ae, ike ia iho ia aole ka waapa, a manao no o Lono ua aihue la; alaila, kauoha mai la o Lono ia Kalaniopuu e hoihoi aku i ka waapa, aka aole e hiki i ke alii ke hooko aku, oiai ua puhi ke oka i na lima o ka menehune.

            A no ka hoihoi ole ia aku, nolaila holo aku la o Lono i uka me kona poe kanaka, me ka lako i na pu, e kii ia Kalaniopuu e lawe iaia ma ka moku; a malaila oia e noho ai a hiki i ka hoihoi ia ana mai o ka waapa.

            A hiki ka lohe ia Kekuhaupio ma Keei, holo mai la oia, a me Nalimu kekahi alii, he waa okoa no kona; a no ke kokoke ana aku o Nalimu ma ka moku, ua ki ia mai la oia i ka pu mai ka moku mai a make iho la.

            A ike o Kekuhaupio i ka make ana o kela alii, holo aku la ia me ke kuupau ana i ko lakou ikaika hoe, a pae ma Kaawaloa, aia malaila o Kalaniopuu ke alii, a kaohi iho la oia me ka ikaika i ke alii aole e holo i ka moku.

            A lohe na kanaka i ka make ana o kekahi alii, hui lokahi mai la lakou no ke kana.  Ilookokoke aku la na kanaka ia Lono, a hahau aku la kekahi iaia i ka pahoa ma kona poo, a uwe ae la oia no ka eha, i ae la na kanaka, "He kanaka no ka!  Aole he akua, ke uwe nei hoi!"  A komo iloko o Lono ka manao no ka make.

            Ku ae la o Lono a unuhi ae la i kaua pahi loihi a hahau aku la i ka mea nana i kikoni mai i kona poo i ka pahoa, a hala oia a moku iho la kekahi alii, o Kalimanokahoowaha ka inoa, ma kona lima.  A lalau aku la oia ia Lono me ka lima ikaika a paa loa, a kaia ia ilalo, holo nae i pepehi iho iaia, no ka mea ua manao oia aole e make o Lono, he akua ia.  Aka, uwe nui ae la o Lono no ka nui o ka eha i kona hina ana ilalo, alaila manaoio iho la no na kanaka aele he akua, a kimo ikaika mai la kekahi iaia me ka pahoa ma kona poo, a make loa o Lono, a make pu he 4 mau haole i ka pepehi ia e na kanaka.

            Auhee aku la na haole i ka waapa a ki mai la i na pu, a paku aku la na kanaka i ka moena, a nui no hoi na kauaka i make, a ki nui mai no hoi na poe o ka moku, a make kekahi poe o uka o ka aina.

            Nolaila, hee aku la o Kalaniopuu i uka me na kanaka, a me na alii, a lawe aku la lakou i ke kino kupepau o Lono i uka, a me na haole 4 i make pu me ia, a hiki iluna o ka pali o Kaawaloa.  A laila, hai iho o Kalaniopuu i ke kino kupapau o Lono iloko o ka heiau; a pau ka hai ana, alaila, holehole ia na iwi o Lono a hooma ia i ka la.  O ka io a me na mea a pau, ua puhi ia i ke ahi.

            Ua ai hewa ia ka naau o Lono Kapena Kuke e kekahi mau keiki ekolu; o Kupa, o Mohoole, a me Kaiwiokoole.  He mau kekialii no lakou.  Ua hoopunipuni ia lakou he naau ilio, a ai lakou.

            Hoihoi ia aku la kekahi mau iwi ona ma ka moku, a ua malama ia kekahi mau iwi e na kahuna i mea hoomana.

            I ka la 28 o Feberuari, holo ka moku mai Kaawaloa aku, a i ka la 29 ku ma Kauai, a mai laila aku no Niihau.  A i ka la 25 o Maraki kona nalowale loa ana aku, a o ka pau no ia o kona holo ana mai ma keia pae moku.  Lohe aku la na kanaka o na aina mamao i ka make ana o Kapena Kuke, aole holo hou mai na moku, no ka mea ua manao lakou he lokoino na kanaka o Hawaii nei.  A i ke au o ke alii Kamehameha I., alaila holo nui mai lakou, a ike i ka lokomaikai o ia alii, holo nui mai na moku me na waiwai kalepa o lakou, a kuai akku a kuai mai me ka maluhia ma ia hope mai; aole no hoi makau na moku i ke ku mai ma Hawaii nei, no ka mea ua ike pono lakou i ka lokomaikai o na kanaka.

            Eia na inoa o na moku i ku mai ma Kealakekua ia mau makahiki; o na inoa hoi ma ke kapa ana aku a kanaka, okoa ka na haole.  He elua mau moku i ku like mai, o Olo ko laua mau inoa; o laua na moku i loaa mua mai ai ka lei i Hawaii nei.  A mahope mai o laua ku hou mai he moku, o Kanikani ka inoa; ia moku i loaa mua ai ka pahi ia Hawaii nei.  A mahope mai no hoi ona o Kane; a mahope mai ona o Koki; o Alika mai, o Palaunu mai; o Kapilimaka mai; a mahope mai o Vanekouwa.  Ma Kealakekua wale no kahi i ku mai ai o keia poe moku a pau.

            Ua ku mai no hoi kekahi poe moku ma Kauai, a ma Oahu, a me Maui no hoi, aole nae i loaa ko lakou mau inoa a ko Hawaii nei i kapa aku ai.

No Kalaniopuu.

            He keiki oia na Kaeamamao i kapa ia o Kalaninuiaiamamao, ka Keawe Nui hiapo kapu.  O Kamakaimoku kona makuahine, o Keoua kona kaikaina, aka he makuakane okoa ko Keoua, o Keeaumoku a Keawe, o ko Kaeamamao a Keawe, o ko Kaeamamao a Keawe kaikaina ia, a i noho like ia Kamakaimoku a Kuamuanu, ko Haula a me Naihe kaikuahine.

            He alii ikaika o Kalaniopuu i ke kaua.  Ma ke kaua ana i kapaia o Puunene mawaena o Alapai a me Peleiholani i ka 1733 paha, he pukaua oia a me Keoua no Alapai ia wa, he opio laua ia wa.  He elua makahiki o Kamehameha I. ia manawa.

            Mahope mai he elua manawa a Kalaniopuu i kaua ai ia Alapai, i ka 1749 a me 1750, aole no i lanakila; a i ka 1752 lilo oia i alii no Kau a me Puna.  Ma ia wa i make ai o Alapai, a lilo o Keaweopala kana keiki i moi no Hawaii.  Aka, i kekahi makahiki mai kipi ia oia e Keeaumoku II. a hee moku kohekohe i ka moana; a hui o Keeaumoku me Kalaniopu a haawi ia ke Aupuni.  A i kekahi makahiki ae, 1754, make o Koaweopala ia Kalaniopuu a ma ia ke aupuni iaia.

Hoopololei ana no ka Papa Kuauhau.

            E na makamaka heluhelu, e kala mai ia no ko kakou Papa Kuauhau Moolelo Hawaii.  Oiai, ma ka pepa puka la KUOKOA o kela pule aku nei, ua ike au i ka huikau loa, aole hoi au i manao e puka mai ana me keia ke ano, no ka mea, ua kope au ma ka helu, a malaila e maopopo ai, aka aole nae hoi pela.

            E hoomanawanui mai a Hema mai.  Hema ia Ulumahahoa, o Kahai, ia Hinauluohia, O Wahieloa, ia Koolaukahili, o Laka, ia Hikawaelena, o Luanuu, ia Kapokulaiula, o Kamea, ia Popomaili, o Pohukaina, ia Huahuakapolei, o Hua, ia Hikimolulea, O Pau, ia Kapohaakia, o Huanuikalailai, ia Kapoea, a me Molehai, o Paumakua, a me Kuhelani, o Paumakua ia Manokalililani, o Haho, ia Kauwilaianapa, o Palena ia Hikawainui, o Hanalaanui a me Hanalaaiki,

            Ka Hanalaanui na leilani o Hawaii.  O Hanalaanui ia Mahuia, o Lonokawai, ia Koloahiahiokauai, o Laau, ia Kukamolimolialoha, o Pili, ia Hinaauaku, o Koa, ia Hinaaumai, o Ole, ia Hinamailelii, o Kukahou, ia Hinkeuki, o Kaniuhi, ia Hilimakani, o Kanipahu, ia Hualani a me Alaikauakoko, Kalahumoku a me Kalapana.

O Kalapana ia Makeamalamaihanae, o Kahaimoeleaikaaikupou, ia Kapoakauluhailea, Kalaunuiohua, ia Kaheke, o Kuaiwa, ia Kamuleilaui, o Kahoukapu, Hukulani a me Manauea.

            O Kahoukapu ia Laakapu, o Kauholanuimahu, ia Neula, o Kihanuilulumoku, o Liloa, Laeanui, Kaumanamana, Kalani a me Pinea.

            O Liloa ia Pinea a me Akaakuleana, o Hakau, Kapukini a me Umi-a Liloa.

            O Kalani i.  Ilikeamoana, o Lonoikamakahiki, o Kalani noho hou ia Kamaloakuaana [w], o Puapuakea.

            O Umia Liloa ia Kulamea, Makaalua, Kapukini a me Piikea a Piilani, loaa a Kupunanahuanuiaumi, o Nohowaa a Umi, o Keliiokaloa, o Kapulani, o Keawenuiaumi, o Aihakoko a me Kumalae.

            O Keliiokaloa ia Makuahineopalaka, o Kukailani a me Kamakakaualii.  O Kamakakaualii ia Kapukamola, o Iwikauikaua ia Keakamahana, o Keakalani ia Kanaloakapulehu a me Kaneikanaiwilani, o Keaweikekahiahi a me Kalanikauleleiaiwi.  O Keaweikekahialii ia Lonomakaaikanaka, o Kaeamamao Kalaninuiaiamamao, o Keaweikekahialii a me Kaulaheanuiokamoku a me Kauanananui a Mahi i noho ia Kalaniikauleleiaiwi loaa o Keeaumoku a Keawe a me Kekelaokalani a Keawe, a me Kekuiapoiwanui a Kaulahea, a me Alapainui a Kauaua.

            O Kalaninuiaiamamao ia Kamakaimoku a me Ahia, o Kalaniopuu a me Kekunuialeimoku.

            O Keeaumoku ia Kamakaimoku, o Keawe Kaninui.

            O Kekelaokalani ia Haae, o Kekuiapoiwa (II) a Haae.

            O Kalaniopuu ia Kalola a Kekaulike o Kiwalao.

            O Keawe Kalaninui ia Kekuiapoiwa a Haae, o Kamehameha I a me Keliimakolukolu.

            O Keawe Kalaninui noho hou ia Kaloha a Kekaulike, o Lilihia Kekuiapoiwa III. a Keaoua.

            O Kiwalao ia Liliha Kekuiapoiwa o Keopuolani.

            O Kamehameha I. ia Kaneikapolei, o Kaoleioku ia Keaoua w., o Pauahinui, a i ole o Kinau ia Kekuanaoa, o Keelikolani a me Lota Kapuaiwa k. V. a me Liholiho H. k. IV. a me Kamamalu.

 

Ke Kanikela Amerika Hou.

            Ua hiki mai i Honolulu nei ke Kanikela hou o Amerika, o Ellis Mills, oia no ke Kakauolelo i hele pu mai ai mamua me ke Kuhina Blount.  I kona pae ana mai iuka nei, ua hookeke nui mai na poe anee alii iaia me na lululima a me na olelo aloha, me he la ua manao lakou iaia ua pili i ko lakou aoao.  Aohe makou i lohe i kekahi manao i hoopukaia e ia no ke kumuhana hoohuiaina.

 

Na ka Oiaio i Hoohuli mai.

            MR. LUNAHOOPONOPONO:

            Aloha oe;

            O makou o ka poe no lakou na inoa malalo iho nei, he poe i hoopunipuni mau ia e na luna o ka aoao "Aloha Aina," e kakoo ia aoao me ka olelo ana a mea hoi ae ka Moiwahine, a he nui na wa oia ano olelo i kali ia, aole loa no hoi he wahi meheu no ka manaolana e kipa hou mai ai.

            Nolaila, oiai ua hoopau ia ko makou pohihihi mamuli o keia ninau, a ma ka oiaio a pau, ke hoololi nei makou i ka makou koho o keia la ma ka aoao "Hoohui Aina," i lako a kuonoono keia aina.

            A na ke Akua e malama ia makou ma ia koho ana.

            Daniela Hallock, S. W. Keawekuloa, Aikake Ilihune, Kuhio, no Waihee, Maui.

            G. W. P. Kihamahana, no Waiehu, Maui.

            Waihee, Maui, Oct. 7, 1893.