Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 45, 11 November 1893 — Page 1

Page PDF (1.99 MB)

This text was transcribed by:  Rachel Gonzalez
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXII. HELU 45. HONOLULU, POAONO, NOVEMABA 11, 1893. NA HELU A PAU, 2467

W. R. KAKELA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

 

NELLIE M. LOWREY,

NOTARI no ka LEHULEHU

-A HE-

LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA

PALAPALA HOOHIKI.

 

Keena Hana em W. R. Kakela, LOIO, ma ka aoao makai o ka Hale Leta, Honolulu. 2370

 

ANTONE ROSA,

 (AKONI.)

Loio a he Kohala, Hawaii. 2378-1

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

Keena Hana ma Alanu Kaahumanu

2370

 

ALLEN & ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU. E loaa no ma ka Uwapo o PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e ku kulu hale. E kipa mai a e ike kumaka.

2396-q

 

WILDER & CO., (WAILA MA.

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihi o Alanui Moiwahine me Papu.

2396-q

 

E. G. HITCHCOCK

(AIKUE HIKIKOKI.)

Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.

E OHIIA NO NA BILA AIE ME KA AWIWI 

Hilo, Hawaii.  2370

 

JAMES M. MONSARRAT,

(MAUNAKEA,

Loio a he Koku ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

            E hana ia no na Palapala Kuai, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma ka olelo Hawaii.  Kala no ka hoaie ma ka moraki ma na waiwai paa.

            Keena Hana: Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa.   2370

 

J. HOPP & CO.

Na Poe Hana ma na Lako Hale o na ano a pau!

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.

Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi

Honolulu.  2396-q

 

J.T. WATERHOUSE,

(WALAKAHAUKI.)

Halekuai o na Lole Nani Panio!

 

LAKOHAO.

Na Lako Hana Mahiko,

A PELA AKU HE KUI WALE.

Alanui Moiwahine, -- Honolulu.

2369-q

 

KAUKA LEONG KENG TONG.

(L. AKINA)

 

EIKEAUANEI NA ANO LAHUI A PAU, E noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai na kane, wahine a me na keiki; i loaa i na mai'i o kela a me keia ano, e naue mai i ko'u keena hana, a na'u e hoopau aku i na ehaeha a ka ma'i maluna o oukou e na makamaka, he hiki ia'u ke lapaau i na ano ma'i a pau: ma'i iloko o ka opu, hu'i ke kino, aki iloko o ka iwi, eha o ke poo, ma'i wahine, a pela aku.  Mai hoololohe aku e na hoa, a he hiki ia'u ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana. Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa: he oluolu ka auhau, ke hui me ia ma na kuai olelo ana: ua makuakau au e pulama mai i ua kono ana mai mai na Mokupuni mai, me ka eleu me ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai oukou e na Hawaii oiaio.

DR. L. AKINA,

Helu 40, Huina o na Alanui Kamika, a me Hoiele Honolulu.  2406-1

 

KO BIHOPA MA,

BANAKO MALAMA DALA

 

ELAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE ma ka hoie ana ma ko makou Banako Malama Dala malalo o keia mau kumu:

lua e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupanee ma ka Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupajee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki, mai ka wa aku o ka makahiki, mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ka dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihoia paha ka dala a hala na malam ekolu i ka wa e hooponopono ia ai ana helu.  Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina maloko o ekolu mahina mai ka waaku o ka hoomoe ia ana mai.

            He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e mai i ka BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.

            Aole dala e uku ia aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

            I ka la mua o Sepatemaba o kela a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia maluna o na pau dala a pau e waiho ana me ke kikioo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomoe dala mai i hala na malama ekolu, a ma ia wa aku e hui ia me ke kumupaa mua

            O na puu dala e lawe ia no mamuli o o aolike ana.

            E hamama ana ka Hanaka ma na ia a pau o ka hebedoma koe na ia Sabati a me na la Kulaia

BIHOPA MA.

Honolulu, Ian.

KA EUEU WIWO OLE O

NU IOKA

A I OLE, O KA

Makai Kiu Hale

Niwela.

 

MOKUNA XX.

HE MEA OIAIO, ua hoomaopoo mai la ua lede la, he makai kiu io no keia elemakule, nolaila, me kona maale nui, ua hoao mai la oia e hookonokono i ka elemakule e inu io ana oia alaila o ka pau no ia o kona hoouluhua hou ana iaia.  Oiai, i kona kii ana i ua waina la me na mea ai, ua hookomo oia i kekahi mau kulu laau make ikaika loa iloko o ka waina.

            "E ai hoi paha i kou mau mea ai a e inu i kou waina, o ka wa ono no keia, no ka mea, akahi no a hookahe ia mailoko mai o ka pahu.  Oia, e inu."

            "He nui loa ka manawa no ia mea, o ko'u makemake e kamailio me oe no kela pepehai kanaka a me kela aihue i hana ia i keia mau la iho nei."

            "Ea! e hoopau oe ia mau kamailio au,  no ka mea, aohe o'u hoihoi e lohe i kela mau mea.  Aole au he makai kiu a aole no hoi o'u kuleana ia mau mea e ka elemakule."

            "Ina hoi ha pela, e inu ae au i ko waina maikai mamua o ko'u haalele ana iho i kou hale nei."

            "Oia, o inu, e ike auanei oe he oi aku ka maikai oia mamua o keia mau kamailio wale ana no o kaua," wahi a ka lede me ke ano hoihoi o kona mau maka.

            Lalau mai la ka elemakule i ke kiaha waina, a hapai ae la a kiekie me ka nana ana i ka wai alialia o ka waina, a pane ae la:

            "Ea! He oi ka hoi keia a ka waina maikai. He mea hana waina no hoi ko'u makuakane, a ma ia mea, he akamai loa au i ke kilo ana i na ano waina maikai loa."

            "Aole anei oe e inu ana i kou waina a pau, alaila, hele aku ma kou wahi i manao ai e hele? He makemake au e hele aku oe, no ka mea, aole e hiki ia'u ke noho maaei nei me oe, no ka mea, he nui ka'u mau hana," wahi a ka lede me kona ano uluhua.

MOKUNA XXI.

Mamuli o ka inu ole ana o ka elemakule i ke kiaha waina, ua pii ino loa ka huhu o ka lede mea hale, a pela no hoi kahi elemakule i hooikaika loa ai e hoopuiwaiwa i na noonoo o ka lede me na olelo kuhi okoa aku no oia ka mea nana i hana i keia mau hana karaima, a o ka hopena, ua maule iho la ua lede la.

            Me ka hikiwawe ka elemakule a i ole, o Hale Niwela ka makai kiu i wehe ae ai na lauoha-kui o ka lede a me kekahi wai akika ana e lawe mau ai no kona pono ponoi iho no, ua holoi ae la ia i na pena i hamo ia ai na papalina o ka lede maalea, a ike iho la ia me kona kahaha nui eia kona mau maka ke kilohi nei maluna o ka helehelena o Mele Balauwina, ka lede opio ana i hahai loihi ai  a i palemo honua ai mailoko mai o kela keena kupanaha o na powa.

            I ka maopopo lea ana iaia, ua oili aku la ia mailoko aku o ka hale o ka lede kane make waiwai a na poe a pau o kela wahi i kuhihewa loa ai.

            Iaia nae e hele aku ana a kokoke e oili aku ma ka puka-pa, ua hoopa ia iho la kona poohiwi e ka lima o kekahi kanaka opiopio kino nui puipui kulana ikaika.

            "E ka elemakule lapuwale:  Pehea la oe i aa ai e hana lapuwale i kuu haku?"  Me ia mau olelo, ua hoomaka aku la ua kanak la e kulai iho i ka elemakule, aka, mamua nae o ka hiki ana iaia ke hoomaopopo, ua kulai ino ia iho la ia e ka elelemakule, a me na puupuu kohu peku hoki, ua waiho a make aku la me ke kahe awai ana o ke koko ma kona ihu a me kona waha.  Hoomau aku la no ka elemakule ma kona alahele, me he la aohe kekahi mea oia ano i hana ia.

            Ua ike mai la no nae ka wahine mea hale a me ke kaua wahine i keia mau hana i hana ia e ua elemakule la iloko o ka wa pokole loe.

            I ke pohala ana ae o ka lede mai kona maule ana, ua hoomaopopo koke iho la ia, ua ahuwale kona ano maoli ikela kanaka, nolaila, me ka naau kohu ahi oia i kena aku ai i knoa kahu kane e hele koke e pepehi i ka elemakule, aka ua ike maka aku la no oia, ua hoohoka ia kona manao.

            I kela wa, ua ino loa kona manao a ua ane hiki ole hoi iaia ke noonoo pono, pehea oia e hana ai.

            Ma ia po iho, a oia paha ka hora ekolu o ka wanaao, e ike ia no kekahi kino kanaka e nihi hele ana ma ka aoao o ka hale i noho ia e Mrs. Awera a me ka palanehe loa, ua pii aku la ua kanaka la ma ke alo ponoi no o ua hale la, a me ke kahi ki lahilahi mai kona pakeke ae, ua ho-o aku la ia iloko o ka puka ki a hemo malie aku la ke panipuka.  Komo aku la ua kanaka la me ka palanehe loa, a mamuli o kekahi ipukukui uuku ma kona alo, ua hiki loa iaia ke ike i kona alahele e hele aku ai. Hele pololei aku la ia a hoea ma ke keena moe o Mrs Awera.  Me ka hikiwawe, ua unuhi ae la ia he hainaka mai kona eke ae a kiola koke aku la maluna o na maka o ka mea hiamoe.

            Ia wa, ua hele pololei aku la ia ma kahi o ka pahu-ume e ku ana, a me he mea la ua kamaaina wale.  Ua ki aku la ia a hemo mai la ka ume a ike koke iho la kona mau maka i kekahi holowaa loihi, a mailoo ae olaila, ua lawe ae la ia i na mea gula mailoko mai olaila, a ho-o iho la iloko o kekahi paiki ana no i lawe pu mai ai.  Me ka hookaulua hou ole iho, ua haalele koke aku la i ua wahi la a huli hoi aku la no kona wahi e noho ana.

            Ma kekahi la ae, ua hoopuiwa hou ia na kanaka i ka lohe ana ua hana hou ia no kekahi powa oia hoi, ua aihue ia na mea gula mai kahi mai o ka wahine kane make Mrs. Awera.

            He nui ka poe i hele aku e nieniele no keia mau hana, a iwaena oia poe o Ralia a me kana wahine pu kekahi.

            Mahope iho o ko Hale Niwela paina ana i kona paina kakahiaka, ua oili aku la oia mai kona hotele aku, a hele holoholo wale aku la no oia a ku iho la ma kahi a keka punlu kanaka e noke ana i ke kamailio no na hana aihue i hana ia ma kahi o Mrs. Awera. Aole nae i liuliu kona ku ana malaila, ua puiwa ae la oia i ka hoopa ia ana iho o kona poohiwi e kekahi mea.  I kona huli ana ae, ua ike ae la ia o Mr. Ralia ka mea e ku ana ma kona kua.

            "He mea hiki anei ia'u ke kamailio pu me oe no kekahi wa pokole?" wahi a Ralia.

            "Ua hiki no, e hele kaua ma ko'u wahi e noho nei," wahi a ka makai kiu.

            Ia wa, ua haele like aku la laua no kahi a Hale e noho ana.

            "Ea! He keu keia a ka aihue koa launa ole mai!" wahi a Ralia.

            "Alia, pela iho a hoea aku kaua ma ko'u keena," wahi a Hale.

            I ko laua hoea ana ilaila, ua ninau koke mai la no o Ralia:

            "Pehea kou manao no keia aihue?"

            "Heaha auanei hoi, ua hiki no." wahi a Hale.

            "Ea! Heaha kou ano? Eia oe he kana a ke aupuni e uku nei ma ke ano he mea hoopio i keia mau hana, aka, eia hoi oe ke olelo mai nei ua hiki no. Ea, oiai, eia no hoi oe maanei nei i keia wa, aka, ua hana ia nae kekahi o na aihui ino loa malalo pono no o kou mau maka.  Heaha kou ano?"

            "Mamua o ko'u pane ana aku i kau ninau, e ninau mua aku ana au ia oe. "Ua ike anei oe i Mrs. Awera?"

            "Ae, mailaila mai ia au i keia wa ano."

            "Pehea kana olelo?"

            "Ua ane hiki ole iaia ke wehewehe pono mai, aka, o kona manao waie no nae, he poe akamai loa ka poe nana i aihue na mea gula on a."

            "Na ka mea hookahi anei, a i ole, na kekahi poe lehulehu wale paha i aihue.  Aole anei on a hoomaopo?"

            "O kona hoomaopopo, wahi ana, he nui loa lakou."

            "Alaila, ua hoopunipuni ua wahine la," wahi a Hale.

            "Pehea oe i ike ai?"

            "Owau no ua mea aihue la," i pane ake ai o Hale me ke kuoo.

            "O oe no ua aihue la?" wahi a Ralia me ka puiwa loa.

            "Ae, owau no."

            "Ea, he mau hana kolohe wale no keia au ia'u."

            "Aole loa au he kanaka hoopaani ma ka'u mau mea e kamailio ai, a oi loa hoi ma na mea o keia ano."

            "Alaila, ua pupule ia oe."

            "E kakali iho oe pela a hoike aku au i na mea a pau a'u i aihue mai ai mai kahi mai o ka lede hanohano maikai au e mailani nui nei.

Aole i pau.

 

Hoomanaoia ka la hanau o ka Emepera o Iapana ma Honolulu nei.

 

            Ua hoomanao puni ia ae e na makaainana Iapan ma Honolulu nei, ka Poalima o ka hebedoma i hala, ma ke ano la kulaia no ka pulama ana i ka la i hanau ai ko lakou Emepera e noho alii mai nei maluna o ke Aupuni i keia wa.  I ke kakahiaka, ua kahiko mai na pahu have o ke aupuni, na luna aupuni kuwaho a me na Kanikela a me na kia moku a me na manuwa ma ke awa nei.

            E ia ka papa kuhikuhi o na hana hoomanao o ka la hanau penei: 1. Ua wehe hamama ae o Mr. Fujii, ko Iapana Elele Agena a  me Kanikela Generala ma Hawaii nei, i kona hale noho mauka o Nuuanu, mai ka hora 9 kakahiaka a hiki i ka hora 4 ahiahi, no ka ike ana mai i ka poe e hele aku ana e pahola i ko lakou mau hoomaikai no ka la hanau o ke aliiaimoku o Iapana, a malaila ae kekahi mau luna aupuni kiekie o ke Aupuni Kuikawa a me ko Amerika Huipuia, Enelani, Farani, Potugala a me ko na apuni e ae i noho makamaka pu me ia.  2. Mai ka hora 10 kakahiaka a hiki i ka hora 12 awakea, ua haawi manawalea ae ka puali puhi ohe o ke aupuni i mau leo mee ohe honehone  ma ka hale noho o ka Elele Agena.  3. I ke kupono ana o ka la i ka lolo, ua paapaaina mai la na kani pu he 21 o ka "Piladelpapia" no ka hanohano o ke alii nona ka la.  4. Ma ke ahiahi iho, mai ka hora 7 a hiki i ka 10, he halawai nui o ka na Iapana maloko o ka Halepaikau ma Manamana i houluwehiwehi ia me na kahiko ana i maiau ia e na Iapana; na  Rev. K. Oku i wehe me ka pule; na ka Elele Agena i heluhelu mai i ka Elele Palapala a ka Emepera; na Mr. Sugiyama na olelo hoomaikai; a he mau haiolelo pokopoko na Aoki, Uchida, Midezano a me Ono; he mau huro ekolu i hooho olioli ia e ke anaina no ka Emepera; a he mau mea ai mama ka i kaana ia i ka lehulehu i hoopiha aku i ke anaina.  Ua hooluana lakou a hala aku mahope o ka hora 9 o ka po.

 

            O ka inoa o ka Emepera o Iapana i keia wa, o Mutsuhito. Ua hanau ia oia i ka la 3 o Novemaba, 1852.  A i ka la 13 o Feberuari, 1867, ua pii aku oia e noho ma ke kalaunu o kona makuakane, oia no hoi ka manawa e pioo ana a wehe ia aku ai ka aina no ke komo ana mai o na haole.  I ka 1869, ua mare aku oia i kekahi wahine alii o Haruko ka inoa. Mailoko mai o ka laua mau keiki i hoolue mai ai, he hookahi wale no i ola mai, oia ke keikialii Yoshilvito-Haruko Miga, ka mea i kuahaua ia ia Hooilina no ke Aupuni Emepire o Iapana i ka 1889.

 

He Moolelo Hawaii

 

            E! e akahele, e malama a nei i niho! Alaila, manao ae la oia no kona make, ua walania loa ko Keeaumoku manao, a puana ae la, ka! o niho ka ka mea manao nui! aole ka he aloha i kahi hulu mako i koe:

            A ike o Kamanawa i ko Keeaumoku popilikia iloko o ka uluawa ana o ke kaua, maha pono mai la o Kamahoe, a pa o Kiwaloa i ka pohaku, a hina mai la o Kiwalao ma kahi kekoke loa ia Keeaumoku, a hooikaika ae la oia, a loaa o Kiwalao, a moku ka a-i, a nohae pu ka opu o Kiwalao, no ka mea, ua paa na lima o Keeaumoku i ka mikini lima lei o manu, he niho mano i hoonoho ia a paa pono ka poho o ka lima.  A make iho la o Kiwalao, a auhee aku na’lii e ae a me na puali kaua o ko Kiwalao aoao.  A mahuka aku o Keoua ma ka waa, a nohoalii oia no Kau a me Puna.  O Keawemauhili hoi, ua mahuka aku ia ma ka mauna, a lilo oia i alii no HIlo.  O Kona, o Kohala a me Hamakua no Kamehameha.

            Kaua 2 Kauawaa, M. H. 1783.

            Ia makahiki no, kipi o Kanekoa kekahi alii o Hilo ia Keawemauhili, a hee o Kanekoa, a mahuka, a noho me Keouai Kau.  Aole i liuliu, kipi hou o Kanekoa ia Keoua, he hoahanau no Kanekou e hele ana io Kamehameha la, a ke ae la ia, a wehe ae la i kona malo, a hele aku la ia i o Kamehameah la ma Kona me ke koa aai.

            A ike o Kamehameha ia Kahai e hele mai ana pela i ona la ua hoophia loa ia kona puuwai i ke aloha no Kahai, ma o Kanekoa la.  Nolaila, kuka pu ae la o Kamehameha me kona mau kuhina no ka pono ke hele aku e kaua ma Hiilo, a ua pno ia ia lakou.  O na kuhina ona, o Keaweaheulu, o Keeaumoku, Kameeiamoku a me Kamanawa, o lakou no ko Kamehameha I mau hoa olelo ma kela a me keia mau mea nui e pono ai ke Aupuni,  A ua mau mai no ia ano i ka lakou mau mamo, a i na mamo a Kamehameha.

            A makaukau lakou no ke kana, pii aku la lakou ma ka mauna, a he nui ka uaawa o ka mauna, a nui no hoi ka poino o ka huakai kaua, aka, aole no i kuemi hope lakou, a hoouka ia ke kaua me ko Hilo a me ko puna, a me ko Kau poe; aole no nae i hee o Keawemauhili ma ia kaua ana.  A hoi aku la o Kamehameha ma a Laupahoehoe, a malaila kekahi heiau nui a kaulana, o Haako`a ka inoa, a hoi loa aku no Kona.  Oia o Laupahoehoe mua.

            A mahope iho, i ka 1784, make o Kekuhaupio ma Napoopoo, Kona Hema.  I kekahi makahiki ae, ulu ae ko Kamehameha manao e hele i kek kaapuni e ike i na makaainana, alaila hele aku la o Kamehameha a noho ma Laupahoehoe.

            I na la o ka huakai e hoolulu ana ma ia wahi, ua loaa ia ia wa i holomalu aku ai i kahi po a pae ma Puna i Keaau.  I ko lakeu hookokoke ana aku o pae ma kahi awa i maa ole i ka pae malihini ia, ua ike koke ia mai la ke Alii, a hooho mai la kekahi kanaka, “el o Paiea kela, aia ke noho mai la i ka pola o ka waa,” a hoomaka koke aku la na kanaka e holo no ka maka`u, iloko o ka ulu hala.

            I ka pae ana, ua uhai koke aku la ke Alii, aole me ka manao e hana ino aku ia lakou, aka, o knoa ake e halawai a kukakuka pu aku me lakou, aole nae na kanaka i maliu mai.

            Ma keia uhai ana, na poholo iho la kekahi wawae ona i ka mawae pohaku, a paa loa, a ua kaawale loa oia mai kona poe hoewaa aku.  I ka ike ana mai o kahi kanaka lawai-a ua paa ke Alii, nihi ae la oia maloko o ka paia hala, a mahope pono mai, uhau iho la i kana hoe maluna pono o ke poo o Kamehameha, a hilihili aku la ke kihe`a ana a ke koko iluna o ka pa-ala.

            Mahope iho, hiki mai la ko lakou poe, a hemo ae la ke alii, a hoi aku la i ka waa.  Hoauau ia iho ke poo o ke alii, a papa mai la oia i na hoe waa, penei: I hoi auanaei kakou a hiki ea, a i ninau mai auanei na`lii i ko kakou wahi i hele ai, a me ke kumu o kuu eha ana, mai noho oukou a hai.  A hoi aku la lakou, a mailaila aku a HIlo, a ike oia i na koa o Kihekili he nui wale i hoouna mai ai no ke kokkua ia Keawemauhili, a lilo ia i kumu hewa no Kahekili ia Kamehameha.  A maopopo iaia ke kumu o ko Keawemauhili ma hee ole iaia ma ke kaua no Kauaawa.

            I ke ao ana ae a ke alii i holo malu ai, ua haohao nui na`lii no kona nalowale ana.  A i ko lakou hoi ana aku, ike mai la na`lii ua eha ke alii, ninau hoohuahualau aku la na`lii i kekahi wahi kanaka hoewaa me ka hooweliweli, a hoike aku la ola.  Mahope iho o ka hahai ana a ua wahi kanaka nei, ua hooholoiho la na`lii, a me Keaweahulu ma e e kii e luku a honui ole i ua wahi nei, a hiki iuka o Laa, no ka ino i hana ia mai maluna o Kamehameha. I kona lohe ana i keia olelo hooholo, ua hoao oia e hololi ae i ka olelo hooholo a na`lii, aole nae e hiki, paakiki loa lakou e kii e luku i ko ia wahi a pau me ke koe ole o keaahi.

            A ike o Kamehameha i ka nonohua loa o na`lii, oia ka manawa ona i puana ae ai i kela mau huaolelo gula e poina ole ai i na haumana o pau o Hawaii nei, i ka puana Alii ana ae.           

            “Mamalahoa Kanawai!  E hele ka elemakua a moe i ke ala!  E hela ka luahine a moe i ke ala!! hele ke keiki a moe i ke ala!!!

             A lohe na`lii i ikeia leo, ua pau wale ko lakou manao; no ka mea, ua ike lakou i ka oi ana o ke aloha o ke alii i ka poe nana oia i hana ino mai.  A mahope iho hoi loa aku lakou i Kona, ma Kailua.  Oia ka Laupahoehoe elua.

            Kaua 3 ke Paniwai o Iao.

            I ka M. H. 1790, holo aku o Kamehameha i Maui e hooknu aku i ka hoopai i hana ia mai ai e Kahekili ana i ike ai ma Hilo.

            I Oahu o Kahekili ia wa, oiai ua pio o Kahahana ka Moi o Oahu iaia, a holo pio i kanahele me kana wahine.  O ka o mua ana ia o ka wanana a Kaopulupulu kona kaula maluna ona.

            O Kalanikupule ka Moi o Maui, ka Kahekili keiki.

            A holo o Kamehameha ma a pae i Maui, a luku nui ia ko Hana, oia kek kaua i kapaia, o Kaelilau.

            A nee aku la ke kaua ma Koolau a hiki i Hamakualoa, malaila i hookuemi i ki ia ai na puali o Kamehameha e ko Maui mau keiki maa ala, aka, no ka pakela koa a me ka ikaika o Kamehameha, ua luku nui loa ia ko Maui ma ke kahawai o Kapiki ma Halehaku, a ma ia launa ana, ke mau la no ka meheu kapuai wawae o Kamehameha ma ke alo o kekahi puu a hiki mai i keia la i kapaia o Kapuai.  O kapuai o Kamehameha.  A ma Lilikoi, ua oi loa ae ka ikaika o ko Maui, no ka mea, ua hui mai la  na puali o Kalanikupule he mau la, ua auhee ko Maui.  A hoi aku ko Hawaii a hoomoana ma Paia, Hamakuapoko, a he mau la ka hoomaha ana.

            I kekahi la, ua hoouna aku la o Kamehameha i na puali iuka i ai na lakou, a holo aku kekahi elele kiu mama o Kalnikupule a hai aku e kii e kaua ia wa i make o Kamehameha.  A ike o Kamehameha i ka ula o ke one o Kahului, manao oia he kaua, a hoouna awiwi oia i na kanaka ona e hoi mai a maopopo iaia ke kokoke hiki e mai, alaiala, hana maalea iho la o Kamehameha ma ka hooahu ana aku i na wahine i ka ahuula, a hewa i ka wai ua mea he lehulehu o na kanaka o Hawaii, a emi hope ko Maui a hoomoana i Waiamoi.

            A hoea mai la na kanaka a pau, a hoomaka iho la ka nee ana o ko Hawaii mau puali, a hoouka ia ke kaua ma Kapukaulua, a auhee aku ko Maui ma ia po.  A ao ae, ua hoouka mai na puali naa aia o Maui me ka ikaika mai na puu one mai,.

            A pae hou mai na waa kaua o Hawaiia piha pu ke one o Kahului a hiki i Kalaeiliili, ma Waihee, a makai mai o Puuhele a me Kamakailima kekahi.

            A ike o Kalanikupule i ka nni o na waa kaua o Kamehmeha, em aku la lakou iloko o Kapela ma Iao, a hoouka i ke kaua maa ala me ka ikaika i ko Hawaii mailuna mai o na puu kaua, a emi hope na puali kaua o Kamehameha, alaila, kahea ae ia oia me ka leo nui hoonaue puuwai, i ka puana alii ana ae, “Imua e na pokii, a inu i ka wai awaawa?”  A hui na puali kaua i ka pili o Kakae, a luku nui ia ko Maui e Kamehameha, a paa ka wai o Iao i na kino make o na kanaka.  A auhee aku la ka poe i koe a me Kalanikupule, a holo aku oia i Oahu.  Ua kapaia keia kaua o Kepaniwai a me Kauwaupeli mua, kaua eha Koapaa.

 

Halawai o na Hui Mahiko.

 

            I ka hora 10:45 o ke kakahiaka o ka Poakahi iho nei, Okatoba 30, ua noho ka halawai makahiki o ka Hui Mahiko a me Hoolako Limahana maloko o ke Keena halawai o ka Papa Kallepa o Honolulu nei, ma o ka noho kino ana mai o na elele o na mahiko he iwakaluakumamawalu a me wealu mau iaia mau a me ka Peresidena W. G. Irwin.  No ka uuku o ka poe i hiki mai a me kona kamakamailio ana me kekahi mau iaia koikoi o ka hui, nolaila, ua manao oia he mea pono e hoopanee a halawai hou ma ka Poakahi, ia 4 o Dekemaha ae nei.  Mahope o ke kamakamilio iki ana, ua hooholo ia ke noi e hoopanee a halawai hou ma ka 4 o Dekemaba.

Ko Hana mau Anoai.

            Hana Oct. 26.- Ma ka la 15 o keia malama, imua o ka ekalesia o Hana, ua waiho ma! o Rev. J. K Iosepa i kona noho ana kahu no  ia ekalesia, a ua nui ka minamina o na hoanhanau.  Ua hookuu aku ka ekalesia me ka maikai.

            Ke hookahekahe ia nei ke ko o Hana nei me ka wai o ke kuahiwi.  He mea keia i ike ole ia mamua a akahi wale no, oiaio o ka maa mamua he wai ua wale no, no ka mea he aina ua keia.

            Ma ka po ka la 25 iho nei, ua makana ia aku o Mr. David Center e kekahi poe limahana haole o ka mahiko o Hana nei, me ka wati gula i kauoha ia i Honolulu a i kuai ia me na dala lulu aloha.  A ua hoohanohano pu ia aku o Mr. Center ma kela ahiahi i panee ia aku aia keia makana me na leo hoaeae a ka puali puhi ohe o Puuiki.  Nui ke aloha a me ka minamina ia nona.

            Ke hele uluulu mai nei ka Hope Makai nui hou o makou, he piliwaiwai a he puhi opiuma i ka po hookahi.  Ua hapai ia kahi a ua hookuu ia kahi.  Wananalua.

 

Hookaa o Liliuokalani i na Aie

 

            Ke hauoli nei ka poe ia lakou na aie o Liliuokalani e paa nei no ka loaa ana mai o ka lakou mau dala.  Ua kahaha loa ka poe anee alii i ko E O. Holo ma hoopii ana i kke kanawai no kona aie ia lakou he aneane e $1,000.  Eia nae, o ka moiwahine i pau, aia malalo o ke kanawai i keia la a he hiki kke hoopii ia.  He nui ka poe e ae ana i aie aku ai i hoopoe e ae ana i aie aku ai i hoopii like. Mamuli o ke ao ana mai o kona loio oia o Numana, ua moraki o Liliuokalani ia Mr. Widemana i kekahi mau aina ponoi ona, a ua loaa mai he $25,000. Ua hookaa i kona mau aie i ka banako o Bihopa ma, a me kona aie liilii iho i ka poe kalepa ma Honolulu, koe nae ka hookaa ana i kona aie ia E. O. Holo ma, no kekahi hoopaapaa no ka nui o ka ukupanee.  I keia la no paha e hooponopono ia ai.- Hawaiian Star. Oct. 30,

 

KEKEAHI MAUMANAO O NA NUPE A AMERIKA.

 

            Me he mea la he mea pono i ke aupuni Kuikawa o Hawaii ke hoolawa iaia iho me ke ahua o na mea ai a nui: oiai, aole i makemake o Grover (oia ka inoa mua o Kalivalana) e kukakuka no ka hana i keia wa.- Nupepa San Iose Mereury

            Me he mea la, e lilo ana paha o Hawaii no kakou a i ole ia no Beritania Nui paha.  Ina aole e lilo ana ia kakou iloko o ka makahiki hookahi, i kka wa i haawi ia mai ai ka manawa maikai no kakou, alaila ma ko ke kanaka noonoo a pau, e lilo ana ia Beritania nui mamua o ka pau ana o keia keneturia.- Nupepa New York Sun.

            He noonoo kupua maoli ko ka Moiwahine i pau o Hawaii.  Ke olelo ia mai nei ma ka lono e laha wale mai nei, ke manao nei oia e e haalel aku i ka nohoalii e paa nei e hiki ai ke haalele aku, nolaila o na popilikia ma kona alo e nana aku nei, aole loa e hiki i kekahi mea noonoo kanaka ke hoolako.- Nupepa S. F. Examiner.

            Ina e hoopaakiki ana o Cleveland e waiho ia ka ninau hoohuiaina a i ole, aupuni hoomalu ia paha ma ke koho balota ana o ka lahui Hawaii, Pake, Iapana, a o lakou a pau, heaha an ala kana mea e pane aku ai no na elele ahaolelo o ka mokuaina o Misisipi iloko o na Ahaolelo Lahui ke waiho ia na ka balota o na makaainana a pau o Misisipi e koho?  Aole he mea puuahele i na demokarata o ka hema ke koho balota o na mea a pau maka home.- Nupepa Springfield (mass) Union.

 

            I ka la 14 o Okatoba aku nei i hala, ma Southbridge, mokuaina o Makesukeia Amerika Huipuia, ua kii ia mai ia aa kaili ia aku la i ke aupuni uhane o Mr. C. S. Carpenter, ke kaikunane hookahi wale iho no i aloha nuiia o Miss H. E. Carpenter o ke Kula Hanai Kaikamahine o Maunaolu mamua.  Ua hauoli oia me ka manaolana e hoi a noho pu me kona Hoola.