Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 46, 18 November 1893 — Page 1

Page PDF (1.90 MB)

This text was transcribed by:  Paka Westin
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa.

 

KE KILOHAHA POOKELANO KA LAHUI HAWAII

 

ME KO HAWAII PAEAIANA I HUIIA.

 

BUKE XXXII.  HELU 46.  HONOLULU, POAONO, NOVEMABA 18, 1893.  NA HELU A PAU, 2468

 

Hoolaha Loio.

 

W.R KAKELA,

 

Loio a h eKokua ma ke Kunawai.

 

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

 

NELLIE M. LOWREY,

NOTARI no ka LEHULEHU

 

--------A ME--------

 

LUNA HOOIAIO PALAPALA A ME NA PALAPALA HOOHIKI.

 

   Keena hana me W.R. Kakela, LOIO, ma ka oao makai o ka Hale Leta, Honolulu.  2370

 

J.S. SMITHIES (KAMILA,)

 

NOTALI no ka LEHULEHU

 

------A  HE-------

 

Agena Haawi Palapala Mare

 

   Mahukona, Kohala, Hawaii.                                                                                2378-1y

 

ANTONE ROSA,

(AKONI.)

 

loio a he Kokua ma ke Kanawai.

 

LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

   keena hana ma Alanui  Kaahumanu.

2370

 

ALLEN & ROBINSON,

 

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU

      E loaa no ma ka UWAPO o Pakaka, Honolulu, make kumukuni makepono loa, no ka pomaikai o lea lehulehu e makemake ana e ku kulu hale.  E kipa mai a e ike kumaka

2396-q

 

WILDER & CO., (WAILA MA.)

 

Mea Kuai papa a me na Lako kuluku hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

   Kihi o alanui Moiwahine me Papu.

2396-q

 

E. G. HITCHCOCK,

      (AIKUE HIKIKOKI.)

 

Loio a Kokua ma na mea a pau e pili ana ma ke Kanawai.

 

E OHIIA NO NA UILA AIE ME KA AWIWI

   Hilo, Hawaii.                                                                                                               2370

 

 

 

JAMES M. MONSARRAT,

          (MAUNAKEA.)

 

Loio a he Kokua ma ke kanawai

 

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

 

   E hana ia no nna Palapala Kuni, Palapala Hoolimalima, a me na Palapala Pili Kanawai e ae ma kaolelo Hawaii.  Dala no ka hoaie ma ka modraki ma na Waiwai Paa.

   Keena Hana:  Hale Pohaku hou ma ka aoao ma Waikiki o ka Halewai, alanui Kalepa.

2370

 

J. HOPP & CO.,

 

Na Poe hana ma na Lako Hale o na ano a pau!

 

Hana Moe, Na Uluna Pulu, Etc.

 

Noho no ka Hoolimalima ana, ua Lako Hale me ke kumuhuai emi.

   Honolulu                                                                            2396-q

 

J.T. WATERHOUSE,

 

(WALAKAHAUKI.)

 

halekuai o n alole Nai Panio!

 

LAKOHAO.

 

Na Lako Hana Mahiko,

 

A  PELA AKU HE NUI WALE.

 

Alanui Moiwahine,  -    -     -    -  Honolulu.

2896-q

 

KAUKA LEONG KENG TONG.

 

(L. AKINA)

_____

 

E IKEAUANEI NA ANO LAHUI A PAU, E

   noho ana ma ke Aupuni Hawaii, mai na kane, wahine a me na keiki:  i loaa i na ma'i o kela a me kiea ano, e naue mai i ko'u keena hana, a na'u e hoopau aku i na ehaeha aa ka ma'i maluna o oulou e na makamaka, he hiki ia'u ke lapaau i na ano ma'i a pau:  ma'i ilojo o ka opu, hu'i ke kino, aki ilojo o ka iwi, eha o ke poo, ma'i whaine, e pela aku.  Mai hoololohe aku e na hoa , a he hiki ia'u ke lapaau i ka ma i hookaawale ohana.  Hele mai hookahi, hele mai elua, hele mai no a pau loa; he oluolu ka auhau, he hou ma ia ma na kukai olelo ana; ua makuakau au e pulama mai i ua kono ana maai mai na Mokupuni mai, me ka eleu me ka hikiwawe loa, he makamaka a he hoaloha maikai oukou e na Hawaii oiaio.

                                                                                                        DR. L. AKINA

   helu 40, uina o na Alanui Kamika a me Hotele Honolulu.                              2405-1

 

KO BIHOPA MA,

BANAKO MALAMA DALA

 

E LAWE NO MAKOU I NA DALA HOOMOE

     ma ka hoaie ana ma ko makou BANAKO Malama Dala malalo o keia mau kumu:

   Ina e hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala Elima Haneri, e uku no makou i ka ukupauee ma ka Elima Hapahaneri o ka makahiki mai ka wa aku o ka lawe ia ana mai o ke dala, ke waiho ia ke dala hoomoe i ekolu mahina, a ua waihoia paha ke dala a hala na malama ekolu i ka wa e hooponopono ia ai na helu.  Aole uku panee e helu ia maluna o na dala hakina no na la elua paha o ka mahina.

   Aole uki panee e uku ia i na dala e lawe ia ana maloko o ekolu mahina mai ka waaku o ka hoomoe ia ana mai.

   He 30 la mamua ae o ka unuhi ana aku o kekahi kanaka i kana mau dala, e hoike e maia i ka BANAKO, a e luwe pu ia mai ka buke dala i ka wa e kikoo ai.

   Aole dala e uku ia, aia wale no ma ke kikoo ka mea nana i hoomoe mai i ke dala me ka lawe pu mai i ka buke hoahu dala.

   I ka la nua o Sepatemaba o keia a me keia makahiki e hooponopono ia ai na helu o na mea a pau, a o na uku panee i uku ole ia maluna o na puu dala a pau e waiho oana me ke kikoo ole ia, e helu ia ma ka aoao o ka mea hoomee dala mai i halal na malama ekolu, a ma la wa aku e hui ia me ke kumu paa mea.

   O na puu dala haomoe mai maluna, elima haneri dala, e lawe ia no mamuli o o aelike ana.

   E hamama ana ka Banako ma na la a pau o ka hebedona koe na la Sabati a me na la Kulaia.

                                                                                                                     BIHOPA MA.

   Honolulu, Ian                                                                                                2396-q

 

KA EUEU WIWO OLE O

 

NU IOKA

 

A I OLE, O KA

 

Makai Kiu Hale Niwela.

______

 

MOKUNA XXI.

 

Aole loa o'u 'makemake e nana i kau mea o ka aihue ana, wahi a Ralia, oiai ua komo koke mai la iloko o kona maau, he kanaka kolohe maoli keia; a ua hele mai oia ma ke ano he makai kiu me ka manao e hoohui pu iaia ilojo o kana mau hana hoo@ihia.

   "Alia oe e wikiwiki ma ka manao ana mai he kanaka aihue io maoli au," wahi a Hale.

   "Ea!  Eia hou no.  Pehea oe i hiki ai ke ike mai i na mea a ko'u naau e manao ana?"

   "Ma ke ano o kou helehelena."  Me ia mau olelo, ua lalau io la o Hale malalo mai o kona moe, a huki mai la he wahi paiki eleele, wehe ae la ia i ua paiki la, a lu iho la i na mea gula maluna o ke kihei uhi o kona moe.

   "Ea!  Ke ole ko'u mau maka e kuhihewa, o na mea gula keia o kuu wahine!" wahi a Ralia me ke ea ino ana ae iluna, a haikea koke ae la kona helehelena i ka ua mea he hikilele ino.

   "Waiwai keia aihue a'u e-a?" wahi a Hale me ka mino aka ana iho.

   'Aole nae o'u hoomaopopo pehea la keia mau mea i hoea ai iloko o ko Mrs. Awera hale?"  wahi a Ralia.

   "Alaila, o oe kekanaka hupo loa malao iho o ka la,"  wahi a Hale.

   Aole hepane aku o Ralia no kiea mau olelo a Hale.  Nolaila, ua pane hou aku la ke kiu:

   "Pehea auanei e hiki ai ke hoea ilaila ke kole e aihue ia, e like hoi me ko'u aihue hou ana mai iaia mai?"

   "Ae, ke hoomaopopo mai ia au.  Alaila, ua koho mua no ka paha oe nana no i aihue?"

   "ua hoike mua aku au ia oe i lela mea, aka aole nae ou hoolono mai, no ka mea, ua kuhihewa loa oe he anale kela, aka, ua ike mua no au i kela po a kakou i hele ai ma kona halae, he wahine kolohe kela, a no ia mea, ua hakilo au iaia, a i keia, ua ike pono au i kela wahine, aole oia he mea e, aka o ka'u mea no e huli loihi nei."

   "Pohea au e hana ai no keia mea?"  wahi a Ralia i ninau aku ai i ka makai kiu.

   "Eia wale no, e hoihoi oe i na mea gula o kko wahine, a e kauoha aku i ko wahine aole ma ke hele hou e laun me kela wahine aihue."

   Ia wa, ua hoi aku la o ralia me ka naau hauoli no ka loaa hou ana o na mea gula o kana wahine, aka, ua inoino lo anae kona noonoo i ka ike maopopo ana he wahine aihue io ka kela Mrs. Awera.

   Ma ia hope iho, ua aahu iho la ka makai kiu e like me kona anao maoli o Hale Niwela, u hele pololei aku la oia no ka hale o Mrs. Awera.  Hele pololei aku ia no ia a ma ka puka komo, ua hookani aku la i ka bele.

   Hookopa ia aku la oia iloko o ke keena hookopa.  Aole hoi i liuliu kona noho ana iho, ua komo mai la ka wahine mea halae Mrs. Awera.  I kona ike ana mai, ua haikea koke ae ia kona mau papaliua, a me ke ano pihoihoi, ua pane mai ia oia:

   "Heaha kou makemake ia'u?"

   "I helel mai nei au e hopu ia oe ma ke ano he mea hana karaima."

   "Pehea oe i manao ai he mea au i ekaeka me ia maau hana lapuwale?'

   "Mai hooloihi wale aku oe i kau mau olelo hoopunipuni.   Ua ike au ia oe, a no ia mea  e lawe anaau ia oe, a haawi aku iloko o ka lima o ke kanawai."

   "Aole loa e hiki ia oe ke hopu mai ia'u maloko nei o ko'u ale me ka palapala hopou ole."

   "Aele palapala hopu n ka hihia pepehi kanaka,"  i pane aku ai ka makai kiu me na maka uahoa.

   Ia wa, ua kuemi hope aku la ka wahine, a pili ma kahi e ku ana ke kahi pahu-aniani nui, a me ka palamimo loa, ua Itiau ae la kona lima i kakahi wahi omole uuku, a inu ae la a pau.

   "Ua pau ae la au.  E hana aku e like mekou makemake," wahi a ka wahine, a me ia mau huaolelo, ua haule pahu io la kona kono ma ka papahele he kino puanuanu o ka mea make.

   Ua punia ino lo ia ka makai kiu e ke kahaha, oiai o kona makemake nui e hoike ia ae imua o ke akea keia wahine hana karaima, i kumu e hoopakele ia ai kela kanaka opio hala ole e paa wale la ma ka hale paahao Walak Parama.

   I kela wa, ua hele koke aku la o Hale e hoike i kiea mea i ka Meia o ke kuanakauhale.

   I keia manawa, ua manao iho la o Hale, ua pau kana hana.  Nolaila, ua manao iho la ia e huli hoi no Nu Ioka.

 

MOKUNA XXII.

 

   He hookahi pule mahope io o ka hoi ana mai o ka makai kiu ma Nu Ioka.  Oiai, oia e hele ana ma ke alanui i kekahi po, ua lohe ae la kona pepeiao i ka hihio ana mai o kekahi mea a welawela ana ka io o kona ki-poohiwi.  Ia wa, ua maopopo koke ae ia no iaiai ke kumu o keia mea, nolaila, me ka hikiwawe oia i hahai aku ai ma kahi o ka poka i  lele mai ai.

   Ike pono aku ia oia i ua kanaka la e holo ana, aka, i kela a me kiea wa, e ki mau mai ana no ua kanaka la iaia nei.  Nolaila, hooholo iho la ia keia e ki aku i kela kanaka powa, no ka mea, ina oia  e ki ole ana, alaila, aole i ike ia aku kona hopena oiai, aole he manao ki lealea wale iho no ka kela kanaka, aka o kona ake o ko ianei make.

   Me ka eleu o Hale i kaulono aku ai i kana pu, a i ka imo ana o ka maka, ua ike aku la ia  e kakaa ana ke kino o ua kanaka la ilalo o ka lepo.

   I ko Hale hoeu ana aku, ua pane mai la ua kanaka la:  "Ua pa uka'u hana ino hou ana ma keia ao e Hale, ua ku au i kau poka ma kahi o'u e make ai."

   Ia wa, ua kulou iho la o Hale, e nana pono k ka helehelena o ka mea i pino, a ia wa, ua puiwa ae la ia:  "O oe no anei keia e Badawela?" wahi a Hale.

   "Ae, owau no keia, aka, ua pau nue ko'u kuleana ma keia ao,"  wahi a ua kanaka la me ka nanaina haikea.

   Ia manawa, ua hoea mai la ma ia wahi ke elua mau makai kiai huina alanui.

   I ko Hale iko ana ae i ua mau makai la, ua hoouna aku la oia i kakahi o laua  e kii aku i manele.  Aole hoi a hala he mau minute loihi, ua lawe ia aku la ua kanaka la no ka hale oihana makai, a ua hoouna pu ia hoi ia wa, e kii akau i ke kauka.

   I ka hoea ana mai o ke kauka; a i kona hoea ana mai hoi imua o Badawela ke kanaka poino, ua olelo mai la oia:

   "aoe au pono e hana mai ai no'u, ua aneane au e haalele iho i keia ao, nolaila, o hale Niwela wale no ka'u mea i makemake ai e hele mai inua o'u.

   Ua manao mu no o Hale e makemake ana ua kanaka ia iaia.

   I ka hoea ana mai o ka Luna Koionero, ua komo kike aku ia ia a me ke poo o kaoihana makai a me Hale ka makai kiu.

   Nonnoho like iho la lakou ma kahi kokoke i ke kanaka e aneane ana e make.

   Ia wa, ua nana pono iho la ke kauka i kahi i oino o ke kanaka, a i ka pau ana, ua pane iho la ia me ka oluolu:

   "E Badawela, ke aneane nei oe e haalele mai i keia oia ana."

   Ua maopopo mua kela mea ia'u," wahi a Badawela me ke ano nawaliwali o kona leo.

   "He mau me ahei kekahi au i makemake ai e hoike mai?"

   "Oia ko'u kae nui oiai ka hanu e nape ana i lo'u kino."

                                                                                             Aole i pau.

_____________

 

   I ka hora 2 o ka po o ka la 8 o Novmaba, ma Kapaa, kauai nie, make hikiwawe iho la o Mrs. Marie Kaukaopua.  Ua haalele iiho oia he mau keiki mahope nei.

 

He Moolelo hawaii

______

 

   Ia makahiki no, 1790, hele aku la o Keoua Huahuula i Hilo e kaua ai me Keawemauhili, a ma ke kaua ane i Alae, moke iho la o Keawemauhili ia Keoua, a lilo o Hilo, PUna a me Kau iaia.

   A hooke loa mai la o Keoua me ka hoolawehala ia Kamnehameha, a e kaili i ko Kamehameha mau moku ekolu nona a pau, a hiki oia ma Waipio, akohi ku ia na loi kalo o Waipio, a pepehi wale aku oia i ko Kamehameha poe makaainana.

   A holo kekahi e kii ia Kamehmeha i Molokai.  A lohe o Kamehmeha, ua hoopiha loa ia oia i ke aloha no na makaainana, a ua hoi aku la o Kamehmeha no Maui, a ua lawe pu aku oia ia Keapuolani a me Liliha Kekuaipoiwa III. kona makuahine.  A malaila aku no Hawiii, a kau laua ma Koapapaa, hamakua, a hee o Keoua ia Kamehameha, a noho pio ma Kau, aole no hoi o Kamehameha i alualu hou aku e lawe i kona oia.  A lilo holookoa o Hawaii a pau loa iaia.

 

   Kaua Elima, Kepuwahaulaula.

   I ka 1791 ae, holo mai o Kaeokulani ka Moi o Kauai a hui pu me Kahekili ka Moi o Oahu, a kuka iho la laua e kii e kii e kaua ia Kamehameha, a ae o kahekili.  A holo laua me na aauwaa kaua he nui loa, a pae ma Hana, Maui, a mamuli hoi o ke kaulana o hana i ka aina ua lani haahaa, pii aku la o Kaeokulani iluna o ka puu kaua o Kauiki, a pahu aku la i kana laau palau i ka lani, me ka manao ana e kue aku paha ka lani, a ua pakele mai ku.

 

   A mai hana aku laua a pae i Waipio, ma Hamakua, Hawaii, a hoohiolo ia ka paepae kapu o Liloa me ka nioi o Pakaalana, a wawahi ia kipapa o Kahikinaiea.

   A malaila aku laua a nee aku na waa kaua a halawai me na waa kaua o Kamehameha ma Hawaii, mawaho o Kohala, a pau loa lakou i ka luku ia e na waa kaua o Kamehameha ma ka moana, a pakele aku laua ia Kamehameha, a pe olulo i Maui.  Elua ma inoa no keia kaua, o Kawai a me Kepuwahaulaula.

   A pae laua i Maui, a he mau la iho, hoi loa aku la o Kaeo a pae i Oahu, a hoi loa aku la i Kauai, noho no o Kahekili ma Lahaina, Maui.

Ko Kahekili haawi ana ia Kamehameha i ka aina.

   O la ,alajolo 1793, i ka malama o Sepatemaba, o Mahoe-hope hoi ia malama ma ka olelo a ko Hawaii, holo hou mai o Kamehameha e kaua hou ia Kahekili, mamuli no o ko Kamehameha huhu poina ole no kela hewa no ana i ike ai i na koa o Kahekili ma Hilo.

    A hui o Kamehameha me Kahekili, hai aku i oia i kona manaopaa no ke kaua.

    A lohe o Kahekili, pane mai la oia me ka waimaka ia Kamehameha, O hoi! e ehe auanei ka ili! hoolohe mai oe a ua uhi kapa eleele, ua kau ka puaa i ka nuku, kii mai i ko aina.

   A ke komo aloha iloko o Kamehameha no Kahekili, no kamea, ua elemakule no ia.  ua maopopo no iaiai, aole e ae mai ana o Kalanikupule e haawi mai iaia i kaaina ke make o Kahekili.  Aka, no ko Kamehameha aloha iaia, ua pau wale ko Kamehameha manao kaoua, a ua hoi aku ia oia i Hawaii.

   Ko Kahekili make ana.

 

   I ka malama o Iulai, M.H. 1794.

ua make o Kahekili ma Ulukou, ma Waikiki, Oahu, a ua hookaawale ia o Kalanikupule ma Koolau, Oahu a pau ka aina i ka hoomaemaeia alaia hoi mai e like me ka maa mau.

 

   A i ka la 15 iho o Augate, ua kaua iho la o Kaeo me Kanaikupule ma Kukui, a hui pu laua ma Kapalawai, a ua pau wale ke kaua, o Kaelilua ka inoa oia kaua.

 

kekahi mea i hanaia e Kalanikupule.

   I ka malama o Dekemaaba oia makahiki no, ua komo mai la kekahi mau moku Pelekane elua ma ke awa o Kou, o  Kwkoll ka moku, a o Baraunu kona kapena, a me Prince Leeboo, o kapena Gardner.

A ua olelo ia, o laua na moku mua loa i komo i ke awa o Kou.

   A ike o Kalanikkupule, ua kii aku oia a me kona mau kahuna e luku i na kanaka o keia mau moku, a ua nui ka poe i hoeha ia o na moku, a ua make hoi kekahi o na kahuna a me na kanaka o Kalanikupule.

Kaua eono, oia ke kaua i Nuuanu.

   I ko Kamehameha lohe ana ua make o Kahekili, ua hoomakaukau oia ia mau ia no ka holo ana e kaua ia Kalanikupule.

   I ka makahiki 1795, iloko o Mei, o Kaulua ia i ko Maui olelo ana, alaila holo mai la o Kamehameha a pae ma Waikiki, a auhee aku la o Kalanikupule, a ma Nuuanu i oouka ia ai ke kaua e Kalanikupule a me ko Oahu poe koa kaua imua o Kamehameha, a auhee aku ko Oahu poe a me Kanaikupule, a lilo o Oahu ia Kamehmeha.  O ka puni ana ia o na moku a pau i ka na'i ia e kamehameha, koe nae o kauai.  Ua kapaia ia kaua ana, o ke kaua i Nuuanu, o Kaauwaupali kekahi inoa.

   Ina la hope oia makahiki no, holo aku la o Kamehmeha i kauai, me ka manao o kaua, aka, iaia ma ke kai o Kaiekewaho, ua halawai oia a me kona poe auwaa kaua me ka makani ino nui, a ua nui na auwaa i make, a aole e hiki ia lakou ke holo hou aku imua, a ua hoi okoa mai o Kamehameha i Oahu.

Kaua ehiku, oia ke kaua i Kaipalaoa.

 

   I ka malama o Augate, i ka M.H. 1796 ae, kipi iho la kekahi alii i ke aupuni, o Makakeha kona inoa, m hamakua, Hawaii.  A u hooana ia mai la kekahi elele mailaila mai i o Kamehameha la.

   A lohe o Kamehameha, alaila, hoi aku ia oia a loaaa o Namakeha ma Hilo, a hoouka ia ke kaua ma Kai palaoa, a make o Namakeha ia Kamehameha.  O keia ko Kamehameha enemi hope lo i kaua ai.

 

No kekahi moku i ku mai ma Honuaula, Maui.

 

   Mahope iho o keia kaua kaulana o ke pani wai o Iao ma Wailuku, Maui, i ka makahiki 1789 ua ku ma Honualua kekahi moku Amerika, o elenola ka inoa, kapena Metcalf, o Olohana kekahi ma ua moku la.  A holo nui mai la no hooi kko uka poe i ka moku e kuai ai i namea ai a me na mea e ae, a loaa mai la ia lakou ka hao, ke kui, ke kahi, keamani, a he nui wale aku, aole a lakou mau hana hoohaumia e like me Kapena Kuke.

   A hiki aku ia ka lohe i kakahi mau alii ma Olowalu, o Kalola a me kaopuiki kana kane, ua ku mai ke moku ma Honuaula, makemake iho la o kaopuiki e holo i Honualula e ike ai i ua moku la.

   alaila, holo io aku la no ia a hiki i Honualula, aole nae oia i holo a pii iluna o ka moku, aka, ua pae no ia mauka.  I ka po ana iho, holo aku la oia i kai me kona mau hoa, a ike oia k ka waapa e lana ana no mahope o ka moku, ua nakinaki ia a paa, a ua pau loa ko ka moku poe i k moe.

   alaila, hooholo iho lakakou e aihue i ka waapa, a hookokoke aku la lakou i ka moku, a oki iho la i ke kaula o ka waapa, a lawe nui aku ia me ka ike ole mai o ko ka moku poe.  O ke kiai hoi o ka waapa, u moe loa.  A mamao loa lakou, aia ae la ke kiai waapa, a ike oia i kona poino, alaila, kahea aku la ia i ko lakou poe, aole i lohe mai.

   lalau ma ila o Kaopuiki i ua haole la a pepehi iho la lakou i ka waapa a na pali kahakai a Alaloloa, wahwahi iho ia lakou, a lawe aku la lakou me ka olioli nui i ka hao a me ke kui i mea makau, a i kui houhou, a pela aku.

   A hoi mai la lakou i Olowalu me ka hauoli nui no ia mau mea a lakou i aihue ai.

                                                                                                                       (Aole i pau.)

______________

 

   O ka nui o na dala e waiho ana ma ka waiona o ke Aupuni Kuikawa ma ke kakahiaka o ka Poaha nei, he $257,032.11, i mahelehele ia penei:  Banakko Hale Leta, he $30,001.73;  Papa Alanui, $53,415.52; Papa Hoonaauao, $52,681.48; na dala maaoli e hikiai ke hoohana la ma o a maanei, $120,933.38.

 

NAPOLIONA MA LODDI.

_______

 

KA HOOILI KAUA MA KE ALAHAKA MA LOKI, AUSETURIA.

________

 

ka Lanakila Ana-ka Hoolala Wiwo ole hoi o na Wiwo ole.

_______

 

O KA loaa ana o ka lanakila i ka pualikoa o Naapoliona ma ke alahaka o Lodi ma Ausetulia oia kekahio na hooili kaua aiwaiwa, hiwahiwa a honohano i loaa ia Napoliona iloko o kona mau la opiopio loa.

 

   No ka mea, i kamanawa a Napoliona i mak aku ai i kona pualikaua a hoao e kue kaua'ku i na pualikoa hui o ke aupuni o auseturia, ma ia manawa, ike iho la oia ua nui a oi aku mamua o ka mea kupono kana mea i upu ai hoolala mua ai.

 

   O keia manawa a kakou e moolelo nei e ka mea heluhelu, aia no ia ilojo o ka makahiki 1796.  Ua maki aku o Napoliona me kona pualikaua iloko o na palena o ialia me ka manao e hoopio a e hooouehu liilii i ka pualikoa e hoouluulu a e kue kaua mai ana iaia ma Italia.  Ma na mea kaua ua papalua ka nui ma ka aoao o ka poe Auseturia i ko Napoliona, a oiai no hoi, o ka makamua loa keia o kana hooili kaua ana.  Aole ana kahua kaua e ae i hooili ai.  Aole hoi ke lanakila i loaa iaia e hiki ai ia hoi i keao holookoa e paio aku ai iaia mahope ma ke ano he Kenela alakai.  Aka, ua maki aku oia me kona pualikoa a komo aku ilojo o na palena akau o Italia a hala mai la na pali kakai o ka mauna Alepa.  Me ke akamai a me ka ma maalea nui keia alakai ana i kona puali, aka nae, iaia i komo loa aku ai iloko, ike iho la oia eia ke maki aku nei kona puali imua pono o elua puaalikoa nui o ka poe Auseturia e hele a lako pono me na mea kaua,--a na keia mau puali kaua i alai mai iaia mai na taona o manaua a me Milana a komo loa aku oia ilojo o ke taona o Lodi, oiai, o ke ala pokole loa keia a Napoliona i lawe ai.

   ua ike no ka poe auseuria i keia huakai hele kaua a Napoliona, a nolaila, i kumu e alai keakea kau ai, ua maki aku la na puali a elau imua o ke ala hele o kekahi' o ke kaa ana aku no ia o ka pualikaua mai Milana mai ma kela aoao o ka muliwai ADDa m Lodi, o ka manawa no hoi ia i hiki aku ai o ka mahele mua o ko Naoliona pualikoa ma keia aoao o ka muliwai.  Ilojo o keia manawa, he elua noonoo uui i oku ae iloko o n kenerala o ka puali.  O ka mua, ma ko Nnapoliona aoao, e lele kaua aku anei oia a e hoopuehu liilii i ka pualikoa Auseturia mamua o ka hiki koke ana mai o ke kekua a i ole, e kali paha no kekahi manawa hou aku?  Ma ka aoao hoi o ka poe Auseturia, u ooholo lakou, e hoonoho mai no ia Napoliona ma keia aoao o ka muliwai a hiki i ka manawa e hiki mai ai o kekahi puali iho o lakou.  O ke ki o keia kahua kaua i hooilila ai aia wlae no ia maluna o kekahi alahaka nona ka loa he 200 iwilei i uhau ia mai kekahi aoao a i kekahi aoao o ka muliwai Adda.  I ka manawa i kau aku ai o ka puali Auseturia ma kekahi aoao, aole lakou i wawahi i ua wahi alahaka la, no ka mea, ua manaolana lakou e hoohana i ua wahi alahaka la ke hiki i ko lakou wa e emi hope aku ai i Milana, a no leia kumu ua ku mai la lakou ma kela aoao a hoolalelale kaua mai la.  Hoonohonoho  mai la lakou he mau pukuniahi ke umikumamaha ka nui ma ko lakou aoao e haliu pono ana i ke alahaka--a ma ka hoike hoi a kekahi poe kakau he kanakolu,--no ke ki ana mai i ka enemi e ae aku ana maluna o ke alahaka, a i kokua no iea mau pukuniahi, ua kakoo mai la na laina koa o 6,000 pakahi, a ma na aoao a me hope m, ua hooku lainaia na koa he mau tausani ka nui.

   O keia taona o Lodi, ua hoopuni ia no ia me kekahi pa pohaku a hiki i ka muliwai kai hoi a ka pualikoa o Napoliona e hele aku nei, a aia he ipuka ma ua pa pohaku la e hele aku ai a hiki i ke alahaka.

 

   Ma keia alahaka iho la i hooiliia ai keia kaua nui.  Ua ike o Napoliona, aole hiki iaia ke a-e a hiki ma keia aoao o ke alahaka me ke kue ole ia mai.  Nolaila, ua hoomaka aku la oia i ke kaua ana.  Ua lele kaua mua aku oia i na laina koa Auseturia e kiai kokua ana i ka makhele hope o ka puali Auseturia a hoopuehu liilii aku la ia lakou mai ke taona aku o Lodi, alailaa, kukulu ino la oia he puali pukuniahi pukaa ma kekahi ahua mahope pono aku o ke alahaka a kipoka aku la i na koa Auseturia.  Ua kaua kua mai no hoi na koa Auseturia, aka, aole he hiki ke loaa ka lanakila ma ko lakou aoao.  O ko lakou aoao no kai popilikia.  No keia popilikia nui, nolaila, hoomaka mai la lakou e ki poka pahu i ke etaona o Lodi me ka manao e hoemu aku ia Napoliona mai laila aku.  O ka ikaika o ko Napoliona pualikoa i keia wa e kaua nei, h 5,500 koa wale no, oia hoi he 3,500 koa hele wawae a he 2,000 koa kaua lio.  Eia ma kona aoao ka nui o kamake.  Ua uuku no hoi kona mau koa i lele kaua aku ai.  Nolaila, ua houluulu mai laoia i kekahi hapa o kona mau koa a hoonohonoho ulu la ia mahope o la pa pohaku ma ke kapa o ka muliwai a  hookauliilii aku la o hoi i kakahi hapa ma kela a me keia wahi o ke taona me ka hoomau no nae i ke kaua ana, a e kali ana oia o ka hoea aku o ka mahele holookkoa o kaona pualikoa, oia ka mahele malalo o Kenela Massena a me Angereau, no lakou ka ikaika pakahi o 6,000, a e uhai ana mahope ona ma na alahele like ole.

                                                                                                                  Aole i pau.

___________________

 

Na Pahenehene a Ka leo.

________

 

   Pii ka ka lena loloa na ai o ka poe hoohui aina i ke kiei i ke Kuhina Willis iluna o ka mokuahi, o kau i ike aku o anee alii ma ka hahai loloa ana, aohe wahi mea a ikeia iho o na anee alii ma i kau koho aku i ka manao o ke Kuhina, me he mea ala ua olelo oia iloko ona kai no ua naauao keia lahui eia ka oia mau no o ka naaupo, ua kau na malihini ma ke kaa a holo no ka Hotele Hawaii.  U alualu loloa keia ohana anee alii malalo a komo ke Kuhina i ka Hotele, ua hoaa wale aku no keia ohana anee alii naaupo mawaho e hoka ai a hoi nui wale ana me na laau i ka lima he hoka.

   Eia kekahi hana kohu ole a naaupo maoli a keia ohana anee alii iloko o ke anaina kanaka nenelu e pohahi ana i ka uapo no ka makaikaai ana i na ohua o ka mokuahi, na hopu pio ia iho la ke kanikela Plelkane e ua ohana alii nei, aohe nana ia o ka hanohano a me kona waiwai, ma ka anee alii ka nana, na lilo ka hanohano a me ke kulana keonimana i mea ole a i opala paha ia S Kukahiko anee alii:  o keia mau hana pupule haahaaa loa malalo ae o na kamaa o ka poe hoohui aina, oia ka anee alii ma i hana ai i ke ku ana mai o ka mokuahi a Ka Leo e pahenehene mai nei, koe nae ko lakou kee.

   Ke kaena mai nei ua Leo nei, ua kaa ka lanakila ma ko lakou aoao.  He kaena pupule ana keia, oiai, he poe keikikane wale no ko ka hoohui aina, he mau lima akau no ko lakou, a aole nae i hiki mai ka manawa e hoohana ai; a ina ua akaka i Ka leo ko lakou lanakila, a he aha hoi ka mea  o ke kali ana i ka hoihoi ana ae i ke kumuhinu a oukou o ka Moiwahine, lealea loa makou ka poe hoohui aina; a me he mea la, oia paha ka hora hope loa e ike ia ai na mea keikikane o kakou, a o ka hora pu no hoi ia e hapai like ai na aoao a ielua i na lima akau a hoohana no ka lanakila; o oukou paha ke ahai ana i ka hanohano o kalanakila, a o makou paha.  Ke manolana nei makou ka aoaoa hoohui aina, e haaheo loaana makou no ka ahai ana i ka hanohano o ka lanakila.  No ka mea, aole makou i kukulu i ke Aupuni Kuikawa i mea paani a hoopilimeai wale aku malalo o oukou e na apoe naaupo. ua kukuluia ke Aupuni Kuikawa, e pale aku i na ohana anee alii hana hewa.

                                                                                                                 HOPOOLE.

_______________

   "Ua hooholo iho nei na poe anee alii o Hilo nei, e hoouna i olelo hooholo i Wasinetona e hoole aku i ka mana o Amerika ia Hawaii nei.  nana no laea; i kahi walohe aku au i kanaka e paio ana me ka hahana e hooia ana i ka oiaio o na mea a ka puka la KUOKOA, oiai ua manaka lakou i ka hoopunipuni mau ia e na wahi nupepa anee alii.  Me he mea la ina e loiini loa aku ana, o ka pau loa kau no ia o kanaka holo ma ka aoao o ka pono io maoli."--Palapala makamaka, Nov 9, 1893.