Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXII, Number 48, 2 December 1893 — Halawai Makaainana Nui! MA KA HALEPAIKAU KOA! He Halawai Nui me ka Manao Paa! Hookahi Leo Hooho! KUE IA KALIVALANA! [ARTICLE]

Halawai Makaainana Nui!

MA KA HALEPAIKAU KOA!

He Halawai Nui me ka Manao Paa!

Hookahi Leo Hooho!

KUE IA KALIVALANA!

X ke kakahlaka Poaooo I hala, Novemaba 25, ua hoolaha la ae ma na pipa alaoui m& oa pepa nunui, e malama ia ana ma ka Halep&ikau Koa o ke Aupuni ma Alanui Halealii, he halawai makaalaana nui nia ka hora 7:30 o la po, no ka noonoo ana I ke kulana o ke aupunl, a malalo hoi o ke kahea ana a F. M. Hatch, PerestdeQa o ka Hui Hoohuiaina. A mamua o ka hikl ana ae i ka manawa, ua hoopiha ia kela halepa'kau nui e kekahi anaina kanaka nui puuwal manao paa I koho like ole ia aia ma ka 1,200 a maluna aku ka heiuna. Ma ka aoao ma Ewa o ka halau, ua kukulu ia no ka manawa he awai haiolelo, kahi hoi i hoonoho ia al o ka Hope Pere9idena F. M. Hatch, CoI. Z. >S. Spalding, W. R. Castle, Lunakanawai Kiekie A. F. Judd, P. C. Jones, W. C. Wilder a me Walter G. 8mith, na haiolelo o ka po. Ma ko Mr. F. M. Hatch ano peresidena no ka Hui Hoohuiaina, nolal la, i ka hiki ana mai i ka manawa, nana I kaheu iual e hoomalu i ke anaina u wehe uiai la i na hana me ka haiolelo naauao, wiwo ole a koa launa ole mnialo iho: E na līoa Makaaimna:—Ua kono ia oukou e halawai i keia po e noonoo i ke kuluna o ke aupuni e noho nei. Eia iuaua o ko kakou alo kaolelo kukalaa ke KuhinaGresham e kukulu hou ana xVupuni 3Ioi a e pepehi ana i ko Uakou aupunl. Ma ke aloha o ke Akua uāsioaa ia

kakou keia manawa maikni e ai na ieo mamua o ka hoohoio loa ia ana. Aohe akaka iea ka mea e hoo koia ana, ina paha na ka peresidena wale no, a ina paha na ka Ahaoleio lahui e hooholo. He mea maopopo, aole e hiki i kekahi mea maanei ke paie aku I kekahi mea i hooholoia e ka Ahaoielo Lahui o Amerika Huipuia. Mai hookuhihewa ia kakou, a i ole alnpahi wahaheeia aku e na nupepa enemi. Aole kakou i akoakoa mai maanei e keehi aku ika mana o Amerika Huipuia—he hupo kela—aole hoi e hailiiii aku i ka poe kiekie e maiama nei i ke aupuni o Amerika. Ke halawai nei kakou me ka manaoiana e hooloheia mai ana eka Ahaolelo Lahui ko kakou leo mamua o ko lakou hapai ana o noonoo i kekahi hana no ka ninau o Hawali. Aia ma ka pala* pala a Gresham i ka Peresidena e maopopo ai kona apo ana i na manao ialau ioa. E manaoiana kakou he kuhihewa maoli keia o ke Kuhina kaulana, no ka lalau o na mea i hoikeia iaia. Ua inaopopo, he mana oi ao ko kakou e kuhikuhi aku i na manao lalau, a e aaaku i ka hoike i ka mea oiaio ole. O kekahi ona mea kuhihewa ioa, mo he ia o ke kahua ia o ka palapala holookoa, oia ka waihoia ma ke ano aha uwao imua o ka peresidena o Amerika me ka hoomana aku iaia e hooholo i ka ninau, he mana anei ko knkou

kukulu i aupuni raa keia aina a ao paha. E na keonimana, ke aa ak» nei au e hoole 1 ka oiaio ole o keia manao i hookahuaia ai ka olelo kukahi. 110 lalau Io:i kela manao ma na ano a pau. £ kuhikuhi mao* popo au i kona lalau. Aia a he elua iuau aoao, alaila, hiki ke hana i aelike, aka, aia hoi a he ekolu mau aoao, kupono ka aha uwao, oia ua aoao a elua e paio ana, a o ka luna o ka aha hookolokolo uwao ke kolu o lakou. Na na aoao paio elua e hoakaka mua me ka maopopo lea ma ke kuinupaio. 110 mea lapuwale ke olelo e hookulokoloia kekahi mea inamull o ke koho walo ana mo ku hai lea ole ia o ke kumupalo. Akahl: Ua hoolaia ia anei kekahl kumupaiop Ua waiho ako anei ke Aupani Kuikawa j malaio o ka mana hooholo o kekahi m«a i kona pono iho e ku ai? Aoie loa e hiki ke kukulu mai 1 kekahi huaoleio a i kekahi hana paha e ho« olaio ai i keia kumu hoopaapaa. Ke kuni nei au, he wahahee kela olelo, ua hookunana kakou i keia ninau ina he pono a pono oie paha ko kakou hana hookahuli i kekahi aupuni moi popopo. Aiua» Ua hookohu ia auei ka Peresidena o AmerlkM mamua iho nei e laweiawe ma kekahi aha mana uwao mawaena o ua aoao eiua? Ke hai aku nei au ( aoie I kokua noai kana mau hana i ka manao ho kahu ahanwao. Aole e hiki t kekahi aha uwao ke hokai mai inawaena o ke koianao na aoao eiua. Ikawaoka PeresiUena I noho mua ae ai maluna o kona noho aupuni, o kona wehe ae noiaika hae Auierika ahooloiii ke kuiana o na aoao elua» Aole ke|a o ka hana a kekahi lunakanawaK Ela no hoi; ua hoike mai anei kela | kekahi mea e iawelawe anaoiama ke aoo aha uwao? Ua hoakaka mai anei oia e hoolohela ana ke kumupaio ma kekahi la i hai iea ia? Ua hoike mal anei oia I ka lohe e ninaaioau iaanana hoiKe? Ua haawlmai anei oia » ko kakouaoaol wa e hoohuahuaiau «ikeiapoe

hoike ame ka ike maka aku ia Ukou? Ua haawi mai aoei ola i kekahi mea ma ko kakoa aoao l ke* kahi manawu e hooloheia ai? Pehea la ka hookele ana i kela aha hookoiokoio uwao ma Pari3&? Ua akeakea pu aoei kekahi poe keooimana i hookoha oie la e 000000 i ke ku« muhaoa oke kai Beriaa } a hooholo kaawale i kela haoa? Ua hoouna aku anel iakou i kekahi komite kaikawa e hele ma ke kai Berioa e; wa'uwa'a ai i na koa ona siia, e iauna aku hoi me fco lakoo poe hoa* noho T a hana lbo la i palapala hoike? E na keonimana, aole e hiki ke olelo ia ua waiho aku ke Aupuni Kuikawa ame kakou ko lakou poe kokua I ko kakoa pono e ku mau ai na Konela James H. Biouot o Georegia e hooholo. He oiaio no, he mana ko ka Peresideoa e huli a niele i ke kulana maanei, a me ke ano o keia aupani, i mea e maopopo ai kana mea e hooholo ai imua i kela hana aeiike no ka hoohuiaina i hoomakaia mamua o kona noho pere«iden& aoa. Oia iho ia ke kumu i hoomaopopoia ma ko Mr. Biount hoounaia ana mai i keia mau kahak&i. Ke hooia ikaika nei makou, aole loa i hookola kekahi nienieie hookoiokolo ana a hiki i keia wa, i loaa mai i na aoao elaa kekahi manawa e hooioheia ai ma ia hookolokolo ana. Eia no hoi ka mea e maopopo ai ka lapuwale a helelei ioa o keia manao ua hookoiokoloia ma ke ano awao: He hiki anei ke hookolokoloia pela oiai ke kuikahi e waiho ana imua o Amerika Huipuia mawaena iho ona a mo keia aupuni i oleloia he noho mana kuianaiana ana kona malalo o ka hooholo ana o ke kanaka hookahi? He aupuni kakou e laweiawe hana maoli ana ia wa. Ua ike ia mai kakou e kekahi mau aupuni nui o ke ao nei, nolaila, he aupuni kakou i kukuluia. He aupuni no hoi ko kakou eku ana me na poeo kuikahi me Amerika Iluipuia. Ua kuka pu ia ke kuikahi i hoopaa loa ia ai na Mana Hooko o na lahui elua i ka wa a Peresiciena Kalivalana i kau ai ma kona noho mana hooko. E kali ana kela kuikahi 0 ka hoaponoia mai e ka Aha Senate 1 inana ai; ua hoopaa loa ia nae ka mana hooko ma keia kuikahi. Nolaila, ke aa aku nei au ika mana ole o ka Mana Hooko kiekie o kela lahui uui, e hoopau wale aku i kekahi hana a kekahi Peresidena mamua mamuli o kona manao iho He hiki i ka Ahaolelo Lahui ke hana pela,* he mana piha koka Ahaolelo Lahui; aka, o Grover Cleveland aohe ona mana ma ke kanawai,aole ma ke kaulike, e hoopau wale aku i kekahi hana a Beniamina Harlsona, ke ole he mana kona e hoopau ai i kekahi hana a Aberahama LinekoAka, e waiho ae kakou īna manao uuku iho; koe keia manao aole loa he mea hiki

i kekahi aha hookoiokolo uwao ke kiola wale akvv i ke kumupaio nui iloko o keia no keia, ua wawahi anei o Liliuokalani ike Kumukanawai? Ua kiola aku anei oia iwaho i na ilio? A ua kapae anei oia iaia iho mawaho ae oka mana a me ka hoomalu ia ana mai eke kanawai? O ke kapae a me ka nana ole aku i kela ninau nui, ame ka hooholo iho i keia kumu paio nui mamuli o kekahi mau kumu liilii ano ole ina paha ua ae mai o Kivini e ike i keia aupuni he elima minute mamua iho o ka manawa kupono, aole loa kela he mea malalo o ka mana o kekahi luuakanawai. Ke hai hou aku nei au, aole i waiho ia aku ke kumu paio imua oka aha hookolokolo uwao. Noiaila e hoaano ikaika aku kakou īka Peresidena ma na mea oiaio ole a pau i ke kumu paio, alaila ina e hookahuli ia kakou e Ua mana piha ponoi o Amerika Iluipuia ka Ahaoleio lahui mamuh o ko kumu kanawai e kukala kaua mai, aiaila e poholo iho auanei kakou me na lepa e kaj palili ana, ame ka hiki ole ko hoike wahahee ia mai. Na ke ao holookoa auanei e hoomaopopo ua hoohana wale mai o Amerika i kona ikaika, aole loa mamuh o ka pono. E manaolana kakou e lilo ana ka kakou mau mea e hoike aku ai i kumu ikaika ma ka hoolala ana aka Ahaolelo lahui, a i mea no hoi e kuihe ai ke Kuhina hanohano o ko na aina e, ame ka Mana Hooko Kiekie o ka Lahuī o Ainerika.

Ua kahoa ia o Mr. W. R. Kakela. a ua kuu pau īnai iio hoi oia me ka liaioleio a makou e apo nei penei: E hiki mai aua he manawa oia ka \va a ka lahui Hawaii e hoomaikai aku ai i ke Akua, aia 110 he iuau kanaka lehulehu i make- j make e mohai 1 ko lakou mau | ola, ko lakou mau waiwai, ko j iakou mau mea a pau, e ku- j kulu ma Hawaii nei i ka oiaio a me ka lanakila. Ua kahea ia o Col. Z. S. Spalding f a ua pane mai oia me ka naiolelo ioihi a makou e apo nei a pau penei: Ke aa nei au i kela a me keia kanaka e hai mai oia i ka inoa o kekahi aha kuhina iloko o na makahiki heiwakalu-kumama-lima i hala ina na oi ae, ina ua īike me na kanaka e paa nei i na oihana aupuni lehulehu malalo o ke Aupuni Kuikawa. Ua kahea ia ka Lunakanawai Kiekie Judtl, a ua pane mai oia: E na hoa makaainana: Ua hauoli loa au i ka hui pu ana me oukou i keia ahiahi. Hookahi wale no halawai kalaiaina a'u i komo ai mamua aku o keia po iloko o na makahiki he iwakalua i hala, t>ia ka halawai ma kaluakini o Polelewa i ka ISSI. Ua noho au

ma ka noho mahope loa ia wa i akoakoa ai kekahi poe onkn 0 na makaainana e hoike kae aku i ka hookoho ia ana o C. C. Moreno i kuhina no ko na aina e o keia .aopunL Ua heie mai nei an imua o oukon me ka makemake e hai aku i kekahi mea, no ke kumu he kanaka Hawaii aa. Ca hoio mai kuu makuakane i keia aina ika 1823. Maanei an i | hanan ia ai a maanei no boi ka hapanui o ko'u hoonaauao ia ana. Ma ka hanau ana he Hawaii au, aka ma ke koko he Amenka. Ua maopopo ka kuauhau o ko'u poe kupuna a hala akn i hope i ka 1634, oia ka wa i hele mai ai ke Judd mua mai Enelani mai a noho iho ma Amenka. Ke haaheo nei au no kela poe laipuna a ke haaheo nei hoi au no ka hanau ia ana ma keia ama. 0 ko'u aina keia a oia no na kihapai o iia akua. Ua hoolaa iho kuu makuakane i kona ola no keia aina, a owau hoi ma keia mua mai nei ua haawi lilo i kuu ola no na pomaikai kiekie o ka lahui Hawaii, a ke aa aku nei au i kekahi mea e olelo mai ana ua hana au i kekahi mea me ka ike he kue ia hana 1 na pomaikai kiekie o keia aina. 0 ka Moiwaliine oia kuu hoa-kula a me ka hoalauna o kuu wa opio, ina i hoolohe mai oia ī ke ao ana aku a na Lunakanawai o ka Aha Kiekie iaia, ina aole la oia mauka e noho ai ī keia wa, ina no la ke mau nei kona noho ana ilokoo kela hale alii makai.

Ua kokua oiaio au i ke aupuni moi a ua kokua 110 hoi i ka noho kuokoa ana o keia aina, a ua manaopaa wau pela a hiki i ka la 14 o lanuari, he hiki no ke hoomau i ko kakou noho aupuni alii kuokoa ana. Aka, e na keonimana, ua pau na hora ia'u ma ka hale alii mai ka hora 12 a liiki i ka hora 4, a o na hana malaila ua hoololi loa ae i kuu manao a maopopo lea ia'u he mea hiki ole loa ke hoomau aku i kela kulana oka noho ana. Heaha ka hana i hoaoia ai i kela la? iVole anei oke kukala ana i kumukanawai nana e hoopau i ka noho kuokoa ana o ka Aha Hookolokolo Kiekie? Ileaha la ka palekai o keia aina? Me ka haahaa au e kauiailio nei, aole no'u iho, aka no kuu mau hoa ame ka noe mamua iho

o'u." Aole auei ia lie alia hookolokolo e kakoo ana i ke kanawai a me ke kumukanawai a me na pono o na niakaaiiiana, he mana hookolokolo kuokoa i hookohuia 110 ka wa e ola ana, koe wale no ka hoopii luna nui ia? A o ke kumukanawai i hoolala ia ma ka la 14 o lanuari, e hooliloana i ke kau o ka noho oihana lunakanawai ana, i eono mau makahiki, a o na uku mamuli ia o ka manao o kela a me keia Ahaolelo kaukanawai e like me kela Ahaolelo i pau iho j nei! Ua hiki anei i kekahi ka- j naka ili keokeo ke ae e hookohu ia mamuli o kela hoolala ana? Aole, ina o Judd kona inoa. Aole keia lie halawai pili aoao kalaiaina. Ina pela kona ano, ina ua minamina au i ka hanohano o keia oihana a'u i noho ai aneane īwakalua makahiki, a ina hoi ua noho kaawaie aku au. Owau no ka mea hope loa a Konela Blount imi ai e launa | kamailio aku me ia a ua make- i make au e olelo akn ma ke I akea, aole loa kela i hoopuka | mai ia'u i ka ninau haokahi no ko'u noonoo ana ina paha ua hooko ia ka hookahuli aupuni o Tanuari mamnli o ke kokua ana mai a ke Kuhina Stevens a me na puali kana o ka moku Bosetona> Aole kela i kamaiho iki ma kela> kumuhana. Ua maopopo ia'u r e na keonimana, ua hooholo ia a paa kela hana maloko o kela halawai makaainana nui ma ka hale paikan o Manamana; a na keia halawai no boi e hooholo paa ioa i keia mea, e ku oiaio kakou a me ke kupaa ma ke kokna ana i keia anpuni e

noho nei. A e like me ka kun hoahanan Haki i olelo ai, aoīe wale oia ke aupuni e noho maoli ana. aka o ke auponi no hoi ia e noho ana ma ka pono io maoli, no ka niea. he aneane makahiki okoa kona noho paa ana, a ua ike ia mai no hoi e na anpuni nni a pau o ka honua. Ua hoohiki au e kokua i keia aupani. ua paa kuu manao e kokna iaia, a nookahi wale no a % u olelo i koe ena keonimana, o ko kakon hookuikahi a paa hookahi ka leu*a pu ana a i ole ia e lewa pakahi paha. Ua kahea ia o Mr. W. G. Smith. aua pane mai oia: He poe nuku kakou, aka ua olelo kahiko ia, o ka mea hookahi me ke Akua pu me ia, he hapanui no la o kanaka. a ua maopopo o keia aoao oka noho kuonoono Karistiano ana, o ka aoao Kanstiano, ka aoao noho hoopono, ka aoao hoole i ka hookauwa ia, e loaa ana 110 iaia ke kokua ana mai oka Mea Mana Loa.

Ke kono U aku nei na hoahanau a pau o na Ekalesta Hui ia o Kalihi a me Moaoalaa, e akoakoa ae iua ka Halepuie Hoole Pope ma Kalihiwaena i ka hera 10 a.ai. o keia Sabati ae Dekemaba 3, 1893, no ka noonoo ana i kekahi mea e pomaikai ai ka ekalesia a me na hana aka Ilaku ma keia kihapai. E'uieu ae mai lohi. O ka mokukuna holo leaiea Ame. rika nona ka inoa v <t Toina, J> kapena wahine Festetica de Totna, ka wahine a Couna ma ia inoa hookahl, a iku mua mai ma Honolulu nei he malama I hala, ua hala aku i Hilo ma kana huakai makaikai honua. E ku ana ka mokukuna he muu ia ma Hilo, i loaa ai he wa no ke Couna kapena wahine ame kana kane e makaikai kino ai i ka lua pele kaulana pio ole o Kilauea, ka iiina o na kamahele honua a pau e kipa ai o ike kumaka i keia iua pele kupanaha nui wale ma ka honua nei. Mai Hiio aku, e holo aku ana ka mokukana no Tahiti a me na mokupuni e ae o ka Pakipika.

I ka wa e nakulu ai oloko o ka opu me ka eha, a hele moku ka lepo, alaila, e hoao i ka Chamberi ain°s Colic, Cholera a me Diai roea Remedy laau lapaau a e ol aki ana kou mahalo ke ike oe i kona hop». ua. Ile oluolu, palekana a puhili c e. He oluolu, palekana a puhili ole, Ue 25 a me 50 keneta o ka omole, a e kuai ia no ma na halekuai lapaau a pau. Bensox Smith & Co., na Agena ma ko Hawaii Pae Aina. tf. "0 ka oi ma ke ao holookoa." Oia ka W.D. \Vooduing o Bordlv, Kexetuke, e hookaulana nei no ka Chamberlain's Cough Remedy (Laau Kunu). Ke kamailio nei oia ma kona ike ponoi iho i ka inu ana, oiai 0 kona a me ko kona ohana ola ana mai nei no ia mai ka loaa ana i ke kunu koikoi loa a me ke anu, a ua hooholo oia o keia laau lapaau ka 01 ma ka honua nei. E kuai ia uo ma na Halekuai Laau Lapaau a pau. O Bex.sox, Bmitii & Co., iia Agena ma ko llawaii Pae Aina. tf